PR теориясы мен практикасы: оқу құралы

86 Pages·2015·1.157 MB·Kazakh

by  Шынгысова Н.Т.

Кіріспе 1
ӘЛ-ФАРАБИ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Назгүл Шыңғысова
PR ТЕоРИяСЫ мЕН
пРАкТИкАСЫ
Оқу құралы
Алматы
«Қазақ университеті»
2015
2 PR теориясы мен практикасы
ӘоЖ 659.4(075)
кБЖ 76.006.5я73
Ш 97
Баспаға әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
журналистика факультетінің Ғылыми кеңесі және
Редакциялық-баспа кеңесі шешімімен ұсынылған
(№3 хаттама 04 наурыз 2015 жыл)
Пікір жазған
тарих ғылымдарының докторы, профессор С.Қ. Қозыбаев
Шыңғысова Н.Т.
Ш 97 PR теориясы мен практикасы: оқу құралы / Н.Т. Шың-
ғысова. – Алматы: Қазақ университеті, 2015. – 85 бет.
ISBN 978-601-04-1290-3
оқу құралында қоғаммен байланыс қызметінің ерекшеліктері,
БАҚ-пен өзара тиімді байланысты жүзеге асыру жолдары, Қазақ-
стандағы даму тенденциялары сарапталады.
оқу құралы журналистика, қоғаммен байланыс, әлеуметтану
факультеттері мен бөлімдерінде оқитын жоғары оқу орындары
магистранттары мен PhD докторанттарына, сонымен қатар өңір-
лік БАҚ журналистеріне, қоғаммен байланыс мамандарына арнал-
ған.
ӘОЖ 659.4(075)
КБЖ 76.006.5я73
© Шыңғысова Н.Т., 2015
ISBN 978-601-04-1290-3 © Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 2015
Кіріспе 3
КІ РІС ПЕ
Қа зақ стан ның ең бек на ры ғы на кәс і би PR мам ан дар аса
қа жет. Бұл мам ан дық тың қыр-сы рын мең ге ру оңай
емес. мә се лен, PR нау қан дар жүр гі зу үшін PR құ рал-
да рын біл у қа жет. Әрин е, қа зір гі Қаз ақ стан PR на ры ғын да атал-
мыш са ла бой ын ша ар наулы бі лі мі жоқ ма ман дар да қыз мет ат-
қа ра ды. олар отан дық на рық қа PR қыз ме ті ен ген нен бер і жыл дар
бойы тәж і ри бе жи нақ та ған. Де ген мен бұл са ла да кәс і би бі лік ті,
ар наулы бі лі мі бар ма ман дар дың аз ды ғын айту қа жет.
Елі міз де эко но ми ка лық дағ да рыс орын ал ған жыл да ры PR
на ры ғы да елеу лі өз ге ріс тер ге ұшы ра ды. Дағ да рыс қа қар сы ком-
му ни ка ция қыз ме ті не сұ ра ныс өсіп, қар жы лық ком му ни ка ция на-
ры ғы ның өсуі теж ел ді. Дағ да рыс жағ дайын да ке ңес бе ріп, тиім ді
ком му ни ка цияға қол жет кі зе біл е тін кә сі би бі лік ті PR ма ман дар ға
зә ру лік бай қал ды. Жер гі лік ті агент тік тер белс ен ді қыз мет ат қа ра
баст а ды. 2000 жыл дар дың ор та сын да ком па ниялар ақ па рат тық
ашықт ық байқ а та қойғ ан жоқ. PR мен БАҚ нар ығ ынд а бұл маң ыз-
ды мә се ле ге ай нал ды. Алай да бұл ке зең де ішк і PR-дың маң ы зы
ай қын да ла баст а ды. 2004 жыл ы Қа зақ стан ға кел ген «Тим бил-
динг» комп ан иясы көпт ег ен мек ем ел ерг е корп ор а тив тік мәд ен иет-
тің қыр-сы ры нан мағ лұ мат бер ді.
2000 жыл дар дың ор та сын да қа зақ стан дық ком па ниялар дың
81 пай ызы ма те ри ал да рын БАҚ-қа ақы лы ор на лас тыр ды, олар-
дың көпш і лі гі нің ма те ри ал ды ақы лы жа риялау мен айна лы са тын
бөл імд ер і болд ы [1]. Бәс ек ел ест ік жоқ болғ анд ықт ан, PR-дың дең-
гейін жо ға ры деп айтуға бол майды. PR ма ман да ры нан гө рі бас-
па сөз хат шыл а ры на сұ ра ныс көп бол ды.
ме диа ри лей шнз қа зір гі таң да қа зақ стан дық көп те ген ком па-
ниялар да жүз е ге асыр ы ла тын ма ңыз ды іс-шар а бо лып та бы ла ды.
Бұл са ла да ғы PR нау қан ның тиім ді лі гі БАҚ-та ғы ком па ния ту-
ра лы жа ғым ды ма те ри ал дар дың өсуі мен ба ға ла на ды. көп те ген
4 PR теориясы мен практикасы
ме ке ме лер ме диа кар та жа саумен шек те ле ді. Басп а сөз клип пин гі
мен кон тент-тал дау БАҚ тиімд і лі гін өл шеудің не гіз гі құ рал да ры.
Бас па сөз клипп ин гін жа сау ба ры сын да ком па ния тур а лы жа рық
көр ген ма те ри ал дар ды са наумен шек те ле міз. Ал бұ қа ра лық ақ па-
рат құ рал да ры ның ком па нияға көз қар а сын бұл әдіс пен анық тай
ал май мыз. Сон дық тан кон тент-тал дау дың ма ңы зы зор.
Ба сы лым ның бе де лін, жар ияла ным ның сал ма ғын, ба сы лым-
ның фор ма тын біл у де ма ңыз ды рөл ат қа ра ды. ком па ния ту ра лы
ма те ри ал дар жа ғым сыз си пат та бо луы да мүм кін. Сон дық тан PR
ма ма ны жоғ а ры да ғы әдіс-тә сіл дер дің кө ме гі мен БАҚ-пен бай ла-
ныс тың тиім ді жол да рын анықт айды. PR ма ма ны ком па ния бай-
ла ныс жа сайт ын жур на лис тер мен қа тар, бә се ке лес ком па ниялар
ту ра лы жа за тын жур на лис тер тур а лы ақ па рат ты бі ле оты рып,
олар мен де жақ сы қа рым-қа ты нас ор на тып, ком па ния ту ра лы жа-
зу ына ық пал етуг е бо ла ды.
Әр ба сы лым да ғы жа рияла ным дар ды қа да ға лай оты рып, бел-
гі лі бір ба сы лым ды не қы зық ты ра ты нын бі лу ге бо ла ды. Жалп ы
ком па ния ту ра лы жағ ым ды ма те ри ал дар жиі жа рияла нуы үшін
ақ па рат тық се беп тер ді тауып, жур на лис тер мен игі қа ты нас ор на-
ту, ком па ния ту ра лы ақ па рат ты аз-аз дап емес, жиі бе ру қа жет.
PR-дың шо лу ма қа ла ла ры де ген бас па сөз ге ар нал ған ма те-
ри алы көп жағ дайда ре дак ция бір ме ке ме дә ріп тел ген ма қа ла-
ны «жар на ма бо лып кет ті» деп қа был да ма ған дық тан жа зы ла ды.
он да бір не ше ме ке ме нің қыз ме ті са лыс ты ры ла оты рып, дә ріп-
те ле ді, алай да PR ма ма ны өз мүд де сін көздейтін ме ке ме ге ба са
кө ңіл бө ліп, сәл асы ра дә ріп тейді. Со ны мен қа тар іс ке ри ба сы-
лым дар дай ын дайт ын са ла лық шо лу лар бар. Сол ма те ри ал ға ілі-
гу үшін де PR ма ма ны на бі раз тер тө гу қа жет. Ал ды мен са ла лық
шо лу ға ар қау бо лар лық тай та тым ды ма те ри ал дар дай ын дай ды.
кез кел ген уа қыт та же дел ақ па рат бе ру ге дай ын ком па ниядан
жур на лист те қаш пайды. Бір рет қа жет ті ақ па рат ты ала ал май
ме се лі қайт қан жур на лист екін ші рет ол ком па ниядан ақ па рат
сұ рай қой май ды.
отан дық мо ни то ринг жа сайт ын агент тік тер жа рияла ным дар-
ды бағ а лау ба ры сын да тек санд ық көр сет кіш тер мен шек те ле ді.
Сон дық тан БАҚ-пен байл а ныс тың тиім ді лі гін өл ше гі сі кел ген
PR мам а ны алын ған ақ па рат тың кім ге ар нал ған ды ғын, оны қа лай
қол да ну қа жет ті гін жә не осы ақ па рат тар не гі зін де қан дай ше-
шім дер қа был дау ға бо ла тын ды ғын біл се құ ба-құп.
Кіріспе 5
Қоғ ам мен байл а ныс мам а ны дағ да рыс ты жағ дай лар да бі лік-
ті лік та ны туы тиіс. Дағ да рыс кез кел ген уа қыт та ке луі мүм кін.
Түр лі апат тар, тұ ты ну шы лар дың тауар дың са па сы на не ме се қыз-
мет ке қа на ғатт ан бауы, жұ мыс шы лар дың кө те рі луі, аш тық жа-
риялауы, жем қор лық, т.б. мұ ның бар лы ғы да ком па нияның бе-
де лі не ке рі әсе рін ти гі зе ді. Имидж ге қа тыс ты мә се ле де же дел
қи мыл дау қа жет ті гі бел гі лі. Әри не, ең дұ ры сы – сол дағ да рыс ты
бол дыр мау, алай да дағ да рыс орын ал ған жағ дайда одан шы ғу дың
ұтым ды жол да рын та бу.
Дағд ар ысқ а қарс ы шар а лар дың нег із ін е жүйелі түр де болж ау,
проб лем а лық жағд айл ар ды анықт ау, дағд ар ыс бо лад ы-ау дег ен мә-
сел ел ерг е бас а көң іл бөл у жа тад ы. Дағд ар ысқ а қарс ы құр алд ар мен
әдіст ер, нұсқ ау лар алд ын ала жас а лад ы. Журн а лист ер мен қа лай бай-
лан ыс жас ау қаж ет, дағд ар ыс бо ла қалғ ан жағд айда нен і айты п, нен і
бүг іп қа лу қаж ет? Қанд ай жағд айда инт ерв ью бер у қаж ет жән е кім
бер у кер ек? Бұл сауалд ар дың жауаб ын біл ет ін комп ан иядағ ы PR ма-
ман ы бо лып таб ыл ад ы. PR са лас ынд а да БАҚ-пен тиімд і өзар а бай-
лан ысты жүзеге асыруға ықп ал етет ін ақп ар атт ық саяс ат бар.
Қаз ақ стан да іш кі PR қыз ме ті нің ма ңы зы ар тып ке ле ді. ком-
па нияның ішін де гі ком му ни ка ция өз дең гейін де бол ма са, жұ мыс
өнім сіз, бе де лі тө мен бо ла ды. Сон дық тан да ал ғаш қы қа дам ком-
па ния ішін де гі PR-ды дам ы ту дан бас та луы тиіс. Ішк і PR қыз мет-
кер лер ара сын да тиім ді ком му ни ка ция ор на ту ға бағ ыт тал ған іс-
ша ра лар, ком па нияның қыз мет кер лер ал дын да ғы имид жі. Іш кі
ком му ни ка ция тиімд і бол са, қыз мет кер лер жұ мыс та рын қы зы ғу-
шы лық пен ат қа ра ды.
Іш кі ком му ни ка ция ның мақ са ты – ке рі бай ла ныс ор на ту, ақ-
па рат тан ды ру, өнім ді арт ты ру. Іш кі ком му ни ка ция тиімд і бо лу
үшін қыз мет кер лер ге комп а нияда ғы бо лып жат қан ма ңыз ды мә-
се ле лер дің бар лы ғы нан тұ рақ ты ақ па рат бе ру, қыз мет кер лер ді
ком па нияның күнд е лік ті өмір і не ара лас ты рып, бар лық бө лім де-
гі қыз ме ті мен та ныс ты ру, комп а нияның құн ды лы ғын се зін ді ру,
қыз мет кер лер дің кө ңіл күйін анықт ап, ын та лан ды ру қа жет.
Іш кі комм у ни ка ция ның құ рал да ры на инт ра нет, кор по ра тив тік
ба сы лым дар, тим бил динг, кор по ра тив тік іс-шар а лар, ақ па рат тық
тақт а лар, іш кі бай қау лар, жа рыс тар, бас шы ның ұжым мү ше ле рі-
мен жиі кез де сіп, пі кір ал ма суы, ішк і жаң а лық тар жа та ды.
кор по ра тив тік іс-шар а лар ды өз дең гейін де ұйым даст ы рып,
өт кі зу ұжымн ың кор по ра тив тік рух ын кө те ру ге ық пал ете ді. Қыз-
6 PR теориясы мен практикасы
мет кер лер дің ара сын да ер кін, түс і ніс тік ке не гіз дел ген қа рым-қа-
ты нас қа лып тас ты ра ды. Ал ды мен кор по ра тив тік іс-ша ра ны жүр-
гі зу дің Ере же сін, нақ ты жосп ар жән е бюд жет ті жас ау қа жет. Жал-
пы шы ғын аз ке ту үшін іш кі ре су рс тар ды бар ын ша тар тып, қол-
дан ған жөн. Іш кі кор по ра тив тік сайт та ша ра ту ра лы ақ па рат бе ру
ар қы лы қыз мет кер лер дің пі кі рін бі лу, іс ке жауап ты лар ды көб і рек
та ғай ын дау қа жет. ма ман дар өт кі зі ле тін ша ра ны жо ба тү рін де
көр се ту ді ұсын а ды. Өт кі зіл ген іс-ша ра ның тиім ді лі гі бюд жет тің
үнем де луінен, кер і бай ла ныс тың ор науы нан, қыз мет кер лер дің
бір-бір і мен ор тақ тіл та бы суынан көр і не ді.
Қаз ақ стан да БАҚ-пен тиім ді бай ла ныс ор на тып, аут сор синг-
тік қыз мет пен айна лы са тын тә жі ри бел і агент тік тер қа лып тас ты.
олар дың на рық қа ұсы на тын қыз мет те рі: ме диа іс-шар а лар ды
ұйымд аст ы рып, өт кі зу, ақ па рат тық се беп тер ді та бу, жүз е ге асы-
ру, PR іс-шар а лар да көп ші лік ал дын да сөй лейт ін спи кер лер ді
дай ын дау, нар ық қа шық қан жа ңа тауар не ме се қыз мет ті БАҚ-та
на си хат тау, ком па нияның бі рін ші басш ы сы ның имидж ін қа лып-
тас ты ру.
2011 жыл ы Қаз ақс тан нар ығ ын а әлемд ік брендт ер мен тан ым ал
комп ан иялар келд і. Ха лық ар а лық масс-марк ет брендт ің Қаз ақ-
стан нар ығ ын а енуі отанд ық мам анд ар дан көпт ег ен іс-шар а лар ды
қаж ет етт і. олар дың мақс а ты – тұрғ ынд ар ды мейл інш е ақп ар ат-
танд ыр у. Бұл ке зеңд е сыртқ ы жарн ам а лар мен про мо-акц иялар
көб ейд і. Фейс бук бетт ер інд е тан ым ал дүк енд ер мен брендт ер ту-
ра лы ақп ар атт ар тұр ақт ы жар ияланд ы, блог ер лер мен тығ ыз қа-
рым-қа тын аст а жұм ыс іст е ді, Online шоп инг, әлеу метт ік шоп инг
техн о лог иялар ы жүз ег е асыр ыл ып, фэшн-шоу лар, фо то сесс иял ар
ұйымд аст ыр ылд ы. Журн а лист ер үшін арн айы дүк енд ер дің ашы-
лу салт ан а ты өтк із ілд і. онд а алд ын ала пресс-рел из дер тар а ты-
лып, басп ас өз конф ер енц иялар ы ұйымд аст ыр ылд ы, журн а лист ер-
ге сыйл ықт ар тапс ыр ылд ы. Тұт ын уш ыл ар дың көң іл ін ен шығ ып,
тұр ақт ы клиентк е айн алд ыр у үшін дүк енн ің ашылғ ан күн ін е орай
басп а ма тер иа лд ар ы мен сыйл ықт ар тар а тылд ы. осынд ай іс-шар а-
лар арқ ыл ы «Inditex», «Fashion Retail Kazakhstan», «Almeo Group»,
«Union Space» сияқт ы комп ан иялар нар ықт а өз орн ын тапт ы.
«PR-дың теориясы мен прак ти ка сы» кур сын да сту де нт тер-
ге се німд і ақ па рат алу, ұйымд а ғы бо ла тын проб ле ма лар ды бі лу,
тиім ді қа рым-қа ты нас ор на ту, дұ рыс әрі же дел ше шім қа был дау,
мо раль мен эти ка ға нег із дел ген мі нез-құлық: өз ге ге се нім қа лып-
Кіріспе 7
тас ты ра бі лу, өзін орын ды ұс тап, сөй леу, т.б. мә се ле лер үйре ті ле-
ді. Ал оқу-өн ді ріс тік тә жі ри бе бар ы сын да сту де нт тер осы теория-
лық бі лім де рін тәж і ри бем ен ұтымд ы ұш тас ты рып жа та ды. Сон-
дай-ақ тә жір и бел ік тұр ғы дан ауди то рияда сту де нт тер ді топ тар ға
бө ліп, олар дың өз де рі не бас па сөз кон фе рен ция сын өт кі зу ге, PR
ма те ри ал дар жа зу ға мүмк ін дік бер і ле ді, сту де нт тер өз де рі нің PR-
ға қа тыс ты түй ген тұ жы рым да рын пі кір та лас ар қы лы ор та ға са-
ла ды, дұр ыс-бұ рыс ты ғы на көз жетк і зе ді. Бұл курст а со ны мен қа-
тар бұ қа ра лық ақ па рат құ рал да ры ның теориясы мен іс тә жі ри бе-
сі не ба са кө ңіл бө лі не ді, жанр лық ерек ше лік тер, ақ па рат алу дың
әдіс-тә сіл де рі үйре ті ле ді. Сту де нт тер ді жа зу ға бейімд еу, төс ел ту,
орын ды тіл, стиль қа лып тас ты ру, жо ға ры ин тел лек ту ал ды, іс кер
ма ман дар тәр бие леу, адамг ер ші лік құн ды лы ғын се зін ді ру, рух а ни
әле мін бай ыту мақ сат еті ле ді.
8 1. PR құ рал да ры, не гіз гі құ жат тар жә не PR-да ғы зерт теу
1. PR құ Рал да Ры, нЕ гІз гІ құ жат таР
жә нЕ PR-да ғы зЕРт тЕу
1.1. Тиім ді ком му ни ка ция не гіз де рі
паб лик рил ейш нз дің теориясы әлемд ік сип ат алғ ан ым ен, тә-
жір иб е сі әр елд ің мәд ен иеті, тіл і, дін і, экон о мик а лық ерекш ел ік те-
рін е қар ай әр түр лі. Бүг інд е ха лық ар а лық деңг ейде жұм ыс іст ейті н
кең ес бер уш і бір лест ік тер дің паб лик Рил ейш нз Ха лық ар а лық Ас-
соц иацияс ынд а (IPRA) мүш ел ер і бар. IPRA (1955 жыл ы Лонд онд а
құр ылғ ан) мақс а ты түр лі елд ер дег і паб лик рил ейш нз са лас ынд ағ ы
қыз метт ің нор ма лар ын қа лыпт аст ыр у жән е PR мам анд ар ын ың кәс і-
би деңг ейін көт ер у, жұм ыс тиімд іл іг ін артт ыр у бо лып таб ыл ад ы. Бү-
гінд е бұл ұйым PR са лас ынд ағ ы біл ім, этик а, тәж ір иб ел ік мәс ел ел ер-
ді дам ыт уғ а бағ ытт алғ ан бүк іл әл емд ік ұйымғ а айн алд ы. 1959 жыл ы
Еуроп а кәс іб и асс оц иациясы мен оның мүш ел ер ін ің мүдд е сін қорғ ау
үшін құр ылғ ан қоғ амм ен байл ан ыст ың Еуроп а лық конф е дер ац иясы
«CERP» біл ім, тәж ір иб е алм ас у, кәс іб и жән е этик а лық нор ма лар-
ды қа лыпт аст ыр а тын фор умғ а айн алд ы. 1999 жыл ы CERP PR-дың
26 ұлтт ық асс оц иацияс ын бір ік тір ді, онд а 20 мыңн ан аст ам PR ма-
манд ар ы мен Еуроп ад ағ ы PR қыз мет ін ің бар лық са лас ы қамт ылғ ан.
ICO PR кең есш іл ер і асс оц иациясын ың ха лық ар а лық ко мит ет і 1986
жыл ы ха лық ар а лық нар ықт а жұм ыс іст ейті н PR-комп ан иялар дың
кәс іб и қыз мет ін үйл ест ір у мақс а тым ен құр ылд ы. 1999 жыл ы ICO 21
мемл ек етт ің қоғ амм ен байл ан ыс ұлтт ық асс оц иациялар ын бір ік тір ді.
ме ке ме де гі PR қыз мет тің ба сым бө лі гі БАҚ-пен тиім ді бай ла-
ныс жа сауға ар на ла ды екен. Теория мен тә жі ри бен і ұш тас тыр ған
кә сі би ма ман дар буын ын қа лып тас ты ру, бо ла шақ PR ма ман да ры-
на са па лы біл ім бе ру дің маң ы зы зор. олар жа зу дың қыр-сыр ын
же тік меңг е ріп, басп а сөз ге қа жет ті ақ па рат ты бер е біл уі, БАҚ
тех но ло гиясын жақ сы тү сі нуі шарт. Бұл PR да му ын да ғы ең бас ты
нәр се. Жур на лис тер ге ақ па рат бе ру ба ры сын да оның көз қа ра сын
тү сі ніп, қа жет ті лі гін қа на ғат тан ды ру мен қа тар, ақ па рат тың ауди-
то рияға ма ңыз ды лы ғы ес ке рі ле ді, сон дай-ақ ол ма те ри ал мек е ме-
1.1. Тиім ді ком му ни ка ция не гіз де рі 9
нің рейт ин гін кө те ріп, бе де лін арт ты руы тиіс. PR мам а ны үшін
жа ңа лық пен кор по ра тив тік ма те ри ал дың ара жі гін айыру дың мә-
ні зор. Жаң а лық тек мақс ат ты ауди то рияға ға на емес, жур на лис-
ке де қы зық ты, ма ңыз ды әрі тың бо луы ке рек. оқи ға ауди то рия
үшін қан ша лық ты қы зық ты, әлеу мет тік мән ді болс а, ол ту ра лы
ма те ри ал да сонш а лық ты маз мұнд ы бо ла ды.
Қаз ақс танн ың PR нар ығ ынд а жағ ымс ыз тенд енц иялар да бар.
Ақыл ы ма тер иа лд ар дың шам ад ан тыс көп бо луымен қа тар, нар ық-
тың бас ым бөл іг і қаз ірг і PR техн о лог иялар ды жет е түс інб ейді. ма-
тер иа лд ы БАҚ-қа ақыс ыз жар иялау үшін БАҚ қаж етт іл іг ін зерт-
теп, қан ағ атт анд ыр у мен қа тар, БАҚ-пен тығ ыз қар ым-қа тын ас ор-
на тып, тұр ақт ы ақп ар ат көз ін е айна лу, ақп ар атт ы объек тив ті түр де
бағ а лай білг ен жөн. Ақп ар атт ық шик із атт ан дайы н ақп ар атт ық өнім
жас ай біл ет ін PR мам ан ы – нағ ыз кәс іб и мам ан, оның кез келг ен
ма тер иа лы ақыс ыз жар иялан ад ы.
Бо ла шақ PR ма ман да ры ның қор ша ған ор та ға де ген қа рым-
қа ты на сын қа лып тас ты ру аса маң ыз ды. Сон дай-ақ PR мам а ны
тиім ді жұ мыс іст еумен қа тар, сөз ге ше шен, іс ке бер ік, тө ңі ре гін-
де гі лер ге сүй кімд і, жауапк ер ші лі гі жоғ а ры, ба тыл ше шім дер қа-
был дау дан ір кіл мейт ін бо луы шарт.
ком му ни ка ция де ге ні міз – бір не ме се бір не ше адамн ың ара-
сын да ғы ақ па рат алм а су, ақп а рат ты тү сі нік ті бе ре бі лу. ком му ни-
ка цияда ғы ақ па рат кө зі ақ па рат ты жі бер у ші ар қы лы ақ па рат ты
қа был дау шы ға же те ді. Алай да мұн ы мен ком му ни ка ция біт пейді,
ке рі бай ла ныс бо лу ке рек. Тиім ді ком му ни ка цияға же ту дің ал ғы-
шарт та ры көп, оны жет е мең гер ген адам топ баст ап, тиімд і бас қа-
ра біл е ді, тез арад а тіл та бы сып, көз де ген мақ са ты на же те ді.
Іс кер лік бай ла ныс тар ком па ния қыз ме ті нің та быс ты бо лу-
ын көз дейді. Іс кер лік қа рым-қа ты нас та өза ра түс і ніс тік бол ма са,
ком му ни ка ция да бол майды. Ақ па рат ты жі бер у ші жақ ком му ни-
ка цияны ақ па рат ты қа был дау шы сер ік тес те рін бағ а лап, мүдд е сін
ес ке ріп, жү зе ге асырс а, ком мер циялық қыз мет тің нә ти же сі тиім-
ді бо ла ды. Сон дай-ақ се рік тес тер ді қы зық ты рып, көз қа ра сы мен
пі кі рі не ық пал етуі, өз ойын сау ат ты жет кі зуі, сер ік те сін жақ сы
тү сі не отыр ып, өзі де ашық бо луы, сер ік те сі нің мі нез-құл қын
зерт тей оты рып, сө зін бөл мей мұ қият тың дауы ке рек. осы лай ша,
бі рік кен іс-әрек ет ке қа жет ті лік екі жақ та ра пы нан ке лі сім, өза ра
мүд де, мүм кін дік тер ді ба ға лау, нақ ты мақ сат тар жо лын да жауап-
кер ші лік ті се зі ну, өз мін де тін орын дау тү рін де көр і ніс таб а ды.
10 1. PR құ рал да ры, не гіз гі құ жат тар жә не PR-да ғы зерт теу
кей бір ға лым дар 55 – 80 пай ыз ақ па рат тың қол, аяқ қоз ға-
лы сы, бет құб ы лы сы, дауыс ырғ а ғы, сөй леу ші нің сырт қы кел бет і
ар қы лы бер і ле ті нін айтады. Айт ар ойын салм ақ тап, са ра лап жет-
кі зе тін, та би ға ты нан ұяң қа зақ халқ ы ешқ а шан қол да рын ебе дей-
сіз ер бең де тіп, иы ғын қи қаң да тып, кө зін ойн ақ та тып сөй ле ме ген.
«көп сөй ле ген бі лім ді емес, дөп сөй ле ген бі лім ді», «көп сөз – кү-
міс, аз сөз – ал тын», «Діл мәр дің сөз і ұстаның бі зі нен өт кір» деп
сөз қа ді рін аса бағ а ла ған хал қы мыз тауып айт ыл ған сөз дің діт-
те ген ны са на сы на дәл тиеті нін, ай бын ды, өзі не се нім ді адамн ың
нық тап, ше ге леп айт қан қы лыш тан өт кір, қыл дан нә зік сөз де рін
тың дау шы ның қа был дауына еш қан дай қо сым ша құ рал дар дың
қа жет емест і гін дә лел де ген. Де ген мен іс кер лік қа рым-қа ты нас
ор на ту шы тұл ға ға өзі нің эмо циялық кө ңіл күйін жетк і зуі үшін
же ңіл-жел пі қи мыл-қоз ға лыс тар жа сау ар тық тық ет пей ді, бі рақ
ол қи мыл-қоз ға лыс тар тым жиі бол са, тың дау шы ны кер і сін ше
түр шік ті ре ді.
Іск ер лік қар ым-қа тын асқ а кер і әсер ін тиг із ет ін псих о лог иял ық
ке дерг іл ер де жоқ емес. мәс ел ен, тіл ін ің мүк іст іг і бар адамн ың сө-
зін түс ін у қиын болс а, белг іл і бір тілд і білм еу, айт ар лықт ай жас
айыр маш ыл ықт ар ы, әр түр лі са лад ағ ы кәс іб и ерекш ел ік тер де ақ-
пар атт ың то лық қаб ылд ан уы на ке дерг і бо лад ы. Сен імс із дік, жек-
көр уш іл ік се зімд ер і де комм ун ик ац иял ық ке дерг іл ерг е апар ып
соғ уы мүмк ін. кел ісп еушіл ік, әдетт е, сер ік тест ер мүдд е сін ің қар а-
ма-қайш ыл ығ ын ан пайд а бо лад ы. мұнд ай кез де жағд айды ушық-
тыр май, кел ісп еушіл ік тің себ епт ер ін анықт ап алып, екі жаққ а да
тиімд і шеш ім қаб ылд ағ ан жөн (өз қа тел іг ін түс ін у, сынд ы дұр ыс
қаб ылд ау, дер ек тер ді бағ а лау, ұстаным ын білд ір у, қорғ ау, т.б.), ал
ең дұр ыс ы – кел ісп еушіл ік тің алд ын алу, болд ыр мау.
И. Син яева іск ер лік қар ым-қа тын ас орн а ту дағ ы бірн еш е прин-
ципт ер ді атайд ы:
1. Ақ па рат та ну прин ци пі – іс кер лік қа рым-қа ты нас ба ры сын-
да се рік тес тер дің имид жі, кәс і би, мә де ни жә не бі лім дең гейі, қар-
жы лық жағ дайы ту ра лы жетк і лік ті ақ па рат алу.
2. мо раль дық-пси хо ло гия лық дай ын дық іск ер лік қа рым-қа-
ты нас қа ты су шы ла ры ның ара сын да ғы жы лы, се нім ге не гіз дел ген
жағ дайды қа лып тас ты ра ды.
3. Се німд і лік прин ци пі – іс кер лік қа ты нас тың бар лық ке зе-
ңін де бер іл ген уәде де тұ ру, ке лі сімш арт тың та лап та рын қалт қы-
сыз орын дау [2].