Postmodern Etik

322 Pages·2011·7.801 MB·Turkish

by  Zygmunt Bauman

ZYGMUNT BAUMAN
1920'de Polonya’da doğan Bauman sırasıyla faşizmi, sosyalizmi ve kapitalizmi
eleştirel bir mesafeyi koruyarak yaşamış ve hiçbir zaman bağımsız entelek­
tüel kişiliğinden taviz vermemiştir. 1 %8’de Polonya’dan smır dışı edilmes­
inin ardından İsrail'e, oradan da Leeds Üniversitesi Sosyoloji Kürsiisü'ııün
başına geçmek üzere Britanya'ya gitmiştir. Bu görevini 1971-1990 arası
başarıyla sürdüren Bauman, ilk yıllardan itibaren hemen her konuda sosy­
olojik bakışın çerçevesini genişleten eserler vermiştir. Bauman genellemeleri
seven bir yazardır; ama yöntembilim ve kavram tartışmaları yerine doğrudan
toplumla ilgilenir. Eserleri bir sorun ve teşhis etrafında döner. Bu anlamda
Britanya geleneğinden kopar. Göçmenliği, öncelleri K. Mannheim, A. Löwe.
N. Elias gibi ona da, ampirik ve pragmatik bir geleneğin şekillendirdiği ada
kültürüne dışarıdan bakma imkânı vermiştir. Ayrıca onlar gibi, hakikat ve
ahlâkı sosyolojiye taşır.
Baumaıı kültür ve iktidarın çözümlemesine özel önem vermiş ve bu çerçe­
vede toplum, ideolojiler, milli kimlikler, devlet, aldaki seçim, modernızm ve
postmodernizm konularını ele alarak sosyolojiye yeni bir soluk getirmiştir.
Yayımlanan kitaplarından bazıları şunlardır: Between Class anıl Élite: 71te
Evolution of the British Labour Movement (1972); Towards a Critical Sociology:
An Essay on Commonsense and Emancipation (1976); Socialism: The Active Uto­
pia (1976); Memories of Class: The Pre-History and After-Life of Class (1982);
Legislators and Interpreters (1987) [ Vasa Koyucular ile Yorumcular, Çev. K. Ata-
kay. Metis Yay., 1996]; Freedom (1988) | Özgürlük, Çev. Vasıf Erenus, Sarmal
Yay., 1998|: Modernity and the Holocaust (1989) |Modernlik ve Holocaust, Çev.
Süha Sertabiboğlu, Sarmal Yay., 1997]; Modernity and Ambivalance (1991)
[Modernlik ve Müphemlik. Çev. İsmail Türkmen, Ayrıntı Yay., 2003]; Mortal­
ity, Immortality and Other Life Strategies (1992) [Öliinılüliik, Ölümsüzlük ve
Diğer Hayat Stratejileri, Çev. Nurgül Demirdöveıı, Ayrıntı Yay., 2000]; Life in
Fragments-Essays in Postmodern Morality (1995) [Parçalanmış Hayat-Postmod-
erıt Ahlâk Denemeleri. Çev. İsmail Türkmen, Ayrıntı Yay., 20011; Postmoder-
nity and its Discontents (1997) |Posmıc></crıı/ife ve Hoşnutsuzlukları, Çev. İsmail
Türkmen, Ayrıntı Yay., 2000]; Globalization:The Human Consequences (1998)
[Küreselleşme. Çev. Abdullah Yılmaz, Ayrıntı Yay., 1999] ve The Individualized
Society (2001) [Bireyselleşmiş Toplum, Çev. Yavuz Alogan. Ayrıntı Yay., 2005|.
Ayrıca çok sayıda makale ve kitap eleştirisi yazmış olan Z. Baumaıı Moder­
nity and the Holocaust kitabıyla Amalfı Avrupa Sosyoloji ve Sosyal Bilimler
Ödülü'ııii almıştır.
Ayrına: 204
tikflemc Dizisi: 112
Pasanodem Etik
Zygmunl Baumm
Kitabın Özgün Adı
Pcstmodan Eıhies
İngilizce'den Çeviren
Al<v Tıirker
Yayıma Hazırlayan
Mehmet Kûfitlt
Düzelti
Dili Çelik
© 1993 bv Zygnıunt Bauman
Bu kitabın Türkçe yayım haklan
Ayrına Yayınlarına aittir.
Kapak İllüstrasyonu
Srvtiif Allan
Kapak Tasannu
Anlatı Kahraman
Kapak Düzeni
Giikfe Alpa
Baskı
Kayhan Matbaacılık San. vcTic. Lltl. Şii.
Davııtpofa Cad. Güven San. Sit. C Blok No. :244 Topkapt /İst.
Tel.: <0212) 612 31 85
Birinci Basım 1998
İkinci Basım 2011
Baskı Adedi 2000
ISBN 978-975-539-181-6
Sertifika No.: 10704
AYRINTI YAYINLARI
Hobvar Mah. Cemal Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu - İstanbul
' Tel.: [phone] İS 00 Faks: (0212) 51215 11
wwsv.ayrmayayinlan.com.n- A’ [email protected] m
Zygmunt Bauman
Postmodern Etik
AYUNT1
İNCELEME DİZİSİ
YEŞİL POLtTIKA//P.>rrto MARKS. FREUDVEGÜNLÜK HAYATİN ELESTIRISI'B .Bonn, et KADINLIK
ARZULAIU/R Cmrnd ■«/ NASIL SOSYALİZM: HANCI YEŞİL? NİÇİN TİNSELLİK’/«. ftAm et IKIUIN'E
DOĞRU/R. Ipıilunu -u/ YARIN/« Нннтгшпл DEVLETE KAİLŞI TOPLUM T СЗлно EDEBİYAT
KURAMI/T Btgkun et EZİLENLERİN PEDAGOJİSİ//' Fmtt et SANAYİ SONRASI ÜTOPYALAR/ft
Frmıktl M İŞKENCEYİ DURDURUN!/T. .ilam et ZORUNLU EĞİTİME HAYIR’/C Boka et SESSİZ
YIĞINLARIN GÖLGESİNDE YA DA TOPLUMSALIN SONU/JI BamtnUtud et ÖZGÜR BİR TOPLUMDA
BİLİM//' FıyaıAıml et VAHŞİ SAVAŞÇININ MUTSUZLUĞU/P Clasm et GÖSTERİ TOPLUMU VE
YORUMLAR/G. Deten! * AĞIR ÇEKİM/L St#ıl et CİNSEL ŞIDDET/.-1. Ovbı/i ■«' ALTERNATİF
TEKNOLOJI/D. Dıılam ■* ATEŞ VE GÜNEŞ/! МпккЛ et OTORİTE/«. Sanını et TOTAI.il ARIZM/S
Trnnıy et İSLAM'IN BİLİNÇALTINDA KADIN/E Ayı SMah * MEDYA VE DEMOKRASİ/J. Uta,t et
ÇOCUK HAKLARl/ürf. B. FatıHtu et ÇÖKÜŞTEN SONRA/örr. R BİMİrtımı et SINIRLARI YIKMAK'.W
MAn et KAPİTALİZM, SOSYALİZM. EKOLOJİ A tire et AVRUPAMHRKEZCILIK/S. Amin et AHLAK
VE MODERNLİK 'R. PmtU ■»' GÜNDELİK HAYAT KILAVUZU/S ИТ/Ь et SİVİL TOPLUM VE DEVLET/
Da. I- Krem et TELEVİZYON: ÖLDÜREN EĞLENCE/N ftuure» * MODERNLİĞİN SONUÇLARI.'A.
Сİİİan et DAHA AZ DEVLET DAHA ÇOK TOPLUM '«. Omuaı et GELECEĞE BAKMAK. .T/ .illa! - К
Hnhnrt et MEDYA. DEVLET VE ULUS/R 6'Mnıngn ■* MAHREMİYETİN DÖNÜŞÜMÜ/A CuMrıu et
TARİH VE TİN// Kani et ÖZGÜRLÜĞÜN EKOLOJİSİ Л/ ВиоЫни et DEMOKRASİ VE SİVİL TOPLUM/J
K'fjnr et şu HAİN KALPLERİMİZ/«. Canml et AKLA VEDA/P Frjmıt™.( et BEYİN İĞFAL ŞEBEKESI/A
MmtUn et İKTİSADI AKLIN EIEŞTIRISI/A tire et MODE1LNLİĞİN SIKINTILARI/C Ц!от ■'»'
GÜÇLÜ DEMOKRASİ/B. Baıta et ÇEKİRGE'« Simi et KÖTÜLÜĞÜN ŞEFFAFLIĞI//. Bmulııllmd •«'
ENTELEKTÜEL/Е. SsıJ e* TUHAF HAVA/A R«ı et YENİ ZAMANLAR/S. Hull-Mpt^ua et TAHAKKÜM
VE DİRENİŞ SANATLARI//« San et SAĞLIĞIN GASPI T ШМ: et SEVGİNİN BİLGELİĞİ/A. f-mktМыт
et KİMLİK VE FA1LKL1LİK/İP itnmolly et ANTIPOLİTİK ÇAĞDA POLITİKA/C .Mıtlyun et YENİ BİR
SOL ÜZERİNE TARTIŞMALAR/H. №ми**1 DEMOKRASİ VE KAPİTAİ İZM'S kmtn-H Cinin et
OLUMSALLIK. İRONİ VE DAYANIŞMA/R Raty et OTOMOBİLİN EKOLOJİSI/P FamıJ-C Maun et
ÖPÜŞME. GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZERİNE/.! Ihıllıpı et İMKANSIZIN POLİTİKASI'/.» Rama
et GENÇLER İÇİN HAYAT BİLGİSİ a KİTABI К li'irtjrm et EKOLOJİK BİR TOPLUMA DOĞRU',»
BaıUmı et İDEOLOJİ/ /' lalamı et DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRKİYE/.! /юг/ et
AMERİKA// HmıJnlİMİ et POSTMOI)ERNİZM VE TÜKETİM KÜLTÜRÜ/,M Fanlmnm -* ERKEK
AKIL/G. Utytl et BARBARLIK/.W. Hatif et KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ/R Somrll et POPÜLER
KÜLTÜRLEİL/D Rem et BELLEĞİNİ YİTİREN TOPLUM/R.Jttvby et GÜLME/H. Bagum et ÖLÜME
KARŞI HAYAT/N. O Bmm et SİVİL İTAATSİZLİK/Drr.:V Cuj.ii ■* AHLAK ÜZERİNE TARTIŞMALAR//,
S'utull et TÜKETİM TOPLUMU// e/ EDEBİYAT VE KÖTÜLÜK. G. Buuillı et ÖfcÜMCÜL
HASTALIK UMUTSUZLUK/S Kıahtuaaıl et ORTAK BİR ŞEYLERİ OLMAYANLARIN ORTAKLIĞIM
Lingiı et VAKİT ÖLDÜRMEK/P !r)vr.ıhanl et VATAN AŞKI/,» Гщ./ı et KİMLİK MEKANLARI/D. Маку-К
Ritim et DOSTLUK ÜZERİNE-'»’. Lfuıh et KİŞİSa İLİŞKILER/H. LıFAıllı et KADINLAR NEDEN
YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER:/» Dala et DOKUNMA/G. Inipnvi et İTİRAF
EDİLEMEYEN СЕМАЛТ/Л/. Bitimlim et FLÖRT ÜZEBJNE/.!. Plıilüp: et FELSEFEYİ YAŞAMAK/«. Btllingnm
—' POLİTİK KAMERA/.» Rpm-D. Krllna et CUMHURİYETÇİLİK//! İYı/ıl et POSTMODERNTEORI/S
Bftfl-D Kıllııa et MARKSİZMVEAHLAk'S Dılaı et VAHŞETİ KAVRAMAK//,P Rmnumn et SOSYOLOJİK
DÜSÜNMEK/Z. Bmuim et POSTMODERN ETİK/Z Bmuıun et TOPLUMSAL CİNSİYET VE İKTİDAR/
K.IPOnııri/ et ÇOKKÜLTURLÜ YURTTAŞLIK/IP Kymliıha et KARŞIDEVRİM VE İSYAN/H. .Иган
et KUSURSUZ CİNAYET// IWnN,W et TOPLUMUN MtDONALDLAŞTIRII.MASI'G. «ICjct
KUSURSUZ NİHİLİST'К.!. Реют et HOŞGÖRÜ ÜZERİNE/AL ИЫ.тг et 21. YÜZYIL ANARŞİZMİ/
Da.:l Pmkiı С- I Ram et MAIOCTN ÖZGÜRLÜK ETIĞI/G G Bmıttın et MEDYA VE GAZETECİLİKTE
ETİK SORUNLAR-Da. A. BeUry ft«. (Ь М et HAYATIN DEĞERİ.'/ Hamt et POSTMODERNİZ.MİN
YANILSAMALARI/T. liaglam et DÜNYAYI DEĞİŞTİRMEK ÜZERİNE/Л/. Uwy et ÖKÜZÜN А'81/Д
S.mıirn et TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YENİDEN DÜŞÜNMEK/»гг.. С/ RMnım C-J Knınlıll et İÇCKULU
SOSYOLOJİ/.! < utun I- .! SaıulH- et aiEPSİZLİK. ANARŞİ VE GERÇEKLİK/'«. S-tavrlI et KENTSİZ
KENTLEŞME'.». Rıvktlm et YÖNTEME KARŞI/P Fıymıbant et HAKİKAT OYUNLARI// H>rı//lr. et
TOPLUMLAIL NASIL ANIMSAR?//? Оптант et OLME IIAKKI/S. /«rojlu e! ANARŞİZMİN BUGUNÜ/
Da.: Ihm-luny,, On/aı * MELANKOLİ KADINDIR/». Rinkal et SİYAH AN'LAR I II’У ВаМЫ et
MODERNIZM, EVRENSaLİK VE BİREY/Ş. BntluM et KÜLIUREl EMPERYALİZM'i Tonlumн et
GÖZÜNVİCDANI/R. Saıuelt KÜRESELLEŞME/Z. Вмпып et ETİĞE GİRİŞ/.!. Bitya et DUYGUÖTESİ
TOPLUM/S. Matım'; * EDEBİYAT OLARAK HAYAT".! Л'гМнш et (MAJ/K. Kutnu et MEKÂNLARI
TÜKETMEK// t'rr)' et YAŞAMA SANATI/G. Smırrli et ARZU ÇAĞI// Km\ et KOLONYALIZM
POSTKOIONYALİZM/.! Lu,mıhu et KREŞTEKİ YABANİ'.!. İMlipı et ZAMAN ÜZERİNE/N. liltm et
TARİHİN YAPİSÖKÜMÜ/.!. AIıiHrlmi' et FREUD SAVAŞLARI/J. Inmata et ÖTEYE ADIM .». Blmdını
et I4ISTYAPISAİ.Cİ ANARŞİZMİN SİYASET FELSEFESİ/T May et ATEİZM/« D /W*ı*ı -^AŞK
lLIŞKiaRİ/O./: Amıtnv et ['OSTMODERNLIK VE Ht/ŞNUTSUZLUKLARI 'Z. Banımı " ÖLÜMLÜLÜK.
ÖLÜMSÜZLÜK VE DİĞER HAYAT STRATEJİLERİ/Z. Bihhih/i et TOPLUM VE DILİNÇİHŞI'K. DlcılM, et
KAHKAHANIN ZAFERİ 'B. SsrıJm et EDEBİYATIN YARA TILIŞI/P Dupml et PARÇALANMIŞ HAYAT '2
Ranttım et KÜLTURa BELLEK/J. Attınımn et MARKSİZM VE »II FELSEFESİ' p ;Y M.lı'pıu'i' MARK IN
HAYALETLERİ//. DauJu et ERDEM PEŞINDE'.L.AM/nıpır et DEVLETİN YENİDEN ÜRETİMİ// Smem
et ÇAĞI)AŞ SOSYAL BİLİMLER FEI.SF.raSl В Гну et KARNAVALDAN ROMANti/.AI. Rtıkhıin w PİYASA/J.
d'Sıitlet ANNE MF.LEK MI.YOSMA MI1/L-. İT»llj.m et KUTSAL İNSAN/G.<t««ııttnı et Bil INÇALI INDA
DEVLET/R Dunuet YAŞADIĞIMIZ SEFALET'.! CLre et YAŞAMA SANATI FELSEFESİ .!. Srlımm,
içindekiler
GİRİŞ: MODERN VE POSTMODERN
PERSPEKTİFTE AHLÂK.........................................................................9
AHLÂKİ SORUMLULUKLAR. ETİK KURALLAR....................27
A. Ahlâki belirsizlik.......................................................................................29
B. Erik açmaz.................................................................................................33
C. Gasp edilen ve iadesi talep edilen ahlâki yargı................................41
D. Postmodendik: Etik kodu olmayan ahlâk............................................45
II. ELE GEÇİRİLEMEYEN EVRENSELLİK........................................51
A. Evrensellilik ve ondan hoşnut olmayanlar.........................................54
fi. Köklerinden koparılmış benliğin yeniden köklendirihnesi 59
C. Etik evrenselliğin ahlâki sınırları..........................................................63
D. Ahlâki öznenin yalnızlığı........................................................................71
III. ELE GEÇİRİLEMEYEN TEMELLER................................................81
A. Güvensizlik üzerine kurulan bina..........................................................83
fi. Özgürlükten önce ahlâk..........................................................................90
C. Temelsiz temel..........................................................................................96
D. Sorumluluğun dayanılmaz sessizliği...................................................100
IV. İKİLİNİN AHLÂKÎ BİRLİĞİ...............................................................105
A. Ben-Sen asimetrisi..................................................................................109
fi. Yakınlık aporisi.....................................................................................112
C. Okşama olarak ahlâk............................................................................117
D. Aşk hastalıkları ve ilaçları ve yeni aşk hastalıkları.......................124
V. AHLÂKİ BİRLİĞİN ÖTESİNDE...................................................-... 137
A. Ûçüncünün yarattığı deprem ya da toplumun doğuşu............... 140
fi. Yapı ve karşı-yapı..............................................................1................144
C. Ahlâki itkiyi rasyonelliğin dışına atmak ..............................148
D. Ahlâki itkiyi estetik dışına atmak...................................................... 159
E. Yapının ve karşı-yapının doğal tarihi................................................164
F. Postmodern ayrılık.................................................................................170
G. Ulus-devletten çıkış, kabilelere giriş...................................................173
VI. TOPLUMSAL MEKÂNLAR:
BİLİŞSEL, ESTETİK, AHLÂKİ..........................................................178
A. Ötekini tanımak, Öteki hakkında bilgi sahibi olmak.....................179
fi. Yanı başımızdaki yaratık......................................................................184
C. Gizemli sahte karşılaşma sanatı..........................................................188
D. Yabancının aporisi.................................................................................194
E. Ahlâki mekân oluşturma: Bilişsel mekânı yıkma..............................201
F. Estetik mekân................................................................ 204
G. Oyun sahası olarak birliktelik.............................................................206
H. Yönetilen oyun sahası..........................................................................212
I. Ahlâki mekân oluşturma: Estetik mekânı yıkma................................219
/. Kimsenin değil, benim toprağım...........................................................220
6
VII. ÖZEL AHLÂK, KAMUSAL RİSKLER......................................226
A. Kısıtlayıcı bağlardan kurtulmuş araçlar................ 230
B. Ahlâki benliğin teknolojik olarak gizlenmesi........................,..........236
C. Risk toplumu: Teknolojinin son durağı.............................................241
D. Kendi kuyruğunu yiyen yılan .....................................................253
E. Modernliğin sorunlarına etik çözümler arayışı...............................262
VIII. GENEL BİR BAKIŞ: NİHAYET BAŞLANGIÇ.........................269
A. Ahlâki ilerleme mi? .............................................................................273
B. Yeni dünya düzensizliği ya da dünyanın
yeniden mekânlara bölünmesi.............................................................276
C. Güvensizlik ve zalimlik.................................................... 282
D. Serseri ve turist: Postmodern tipler...................................................289
E. Postmodern bilgelik, postmodern güçsüzlük.....................................295
7

Giriş:
Modem ve postmodem perspektifte ahlâk
Parçalanmış varlıklar en iyi. parça parça betimlenirler.
Rainer Maria Rilke
Adından da anlaşılacağı gibi, bu kitap, bir postmodern etik in­
celemesidir, postmodern ahlâk incelemesi değil.
Amaç postmodern ahlâk incelemesi olsaydı, postmodern bir
dünyada yaşayan erkeklerin ve kadınların karşılaştıkları ve çöz­
meye çalıştıkları ahlâki sorunların -gerek geçmişte titizlikle in­
celenmiş eski sorunların bugün büründüğü yeni biçimlerin, gerekse
geçmiş kuşakların bilmedikleri ya da fark etmedikleri yeni so­
runların- elden geldiğince kapsamlı bir envanterini çıkarmayı he­
defleyecektik. Her iki tür sorunun da eksikliğini hissetmiyoruz.
Günümüzün “ahlâki gündemi”, geçmişin etik yazarlarının nadiren
değindikleri ya da hiç değinmedikleri maddelerle dolu. Bunun da
haklı bir nedeni var: Bu konular, o zaman insan yaşantısının bir
9