¿Por qué las cebras no tienen úlceras? La guía del estrés

576 Pages·2008·52.113 MB·Spanish

by  Robert M. Sapolsky

ébt n?1 dli (cid:10)satli
eb úcsese 0d(cid:10)stlu

(cid:40) (cid:37)(cid:24)(cid:27)(cid:40)(cid:42) (cid:35) t (cid:41)(cid:23)(cid:38)(cid:37)(cid:34)(cid:41)(cid:33)(cid:47)
ébt n?1 dli (cid:10)satli
eb úcsese 0d(cid:10)stlu
@u á5—u lo@ oO1ÓqO
1hJphJ? h43p3«H
1J?4ípp3«H 4hd
Ch,3H? ábH­X,h­ 8 .3víh, uHvh, Cb,,
(cid:30) (cid:41)(cid:38)(cid:30)(cid:43)(cid:55)(cid:30) (cid:34)(cid:33)(cid:38)(cid:49)(cid:44)(cid:47)(cid:38)(cid:30)(cid:41)
áZwQTZD TIwJw!U3 0::s
HÉDZ¿D ZTwQÓZTÍw!U3 0:28
íD TIwJw!U OZw;wUD6 TU wU;6’Í IT TÍ¿D ¿TZJTZD TIwJw!U 7D ÍwIO ÓÉG6wJDID ÓOZ YTUZ« YO6¿ DUI
HOQÓDU«(cid:10) ííH(cid:10) .ÉT?D 9OZ-(cid:10) 0::C(cid:10) GDBO T6 ¿Á¿É6O 9[F :­4&óQ í—w}Eá­E !)5­&Qi 6[­ m55)óx]­í
S!xí­ E— 3E&­QQr 3E&­QQa2­)óE­í ,xQ­óQ­Qr ówí S—>xwá(cid:10)
/TÍTZ?DIOÍ ¿OIOÍ 6OÍ ITZTJ7OÍn ,6 JOU¿TUwIO IT TÍ¿D OGZD TÍ¿— ÓZO¿T;wIO ÓOZ 6D íT«(cid:10) VÉT TÍ¿DG6TJT ÓTUDÍ IT
ÓZwÍw!U «(cid:13)O QÉ6¿DÍ(cid:10) DITQ—Í IT 6DÍ JOZZTÍÓOUIwTU¿TÍ wUITQUw»DJwOUTÍ ÓOZ ID¡OÍ « ÓTZBÉwJwOÍ(cid:10) ÓDZD VÉwTUTÍ
ZTÓZOIÉBTZTU(cid:10) Ó6D;wDZTU(cid:10) IwÍ¿ZwGÉ«TZTU O JOQÉUwJDZTU ÓXG6wJDQTU¿T(cid:10) TU ¿OIO O TU ÓDZ¿T(cid:10) ÉUD OGZD 6w¿TZDZwD(cid:10)
DZ¿ÁÍ¿wJD O JwTU¿Á5wJD(cid:10) O ÍÉ ¿ZDUÍ5OZQDJw!U(cid:10) wU¿TZÓZT¿DJw!U O TBTJÉJw!U DZ¿ÁÍ¿wJD 5wBDID TU JÉD6VÉwTZ ¿wÓO IT ÍO‘
ÓOZ¿T O JOQÉUwJDID D ¿ZD?’Í IT JÉD6VÉwTZ QTIwO(cid:10) ÍwU 6D ÓZTJTÓ¿w?D DÉ¿OZw»DJw!Un
' 211C(cid:10) 211s G« ­n Yn NZTTQDU(cid:10) DUI 0::C G« /OGTZ¿ Rn zDÓO6Í-«n h66 Zw;7¿Í ZTÍTZ?TI
' yT 6D ¿ZDIÉJJw!U3 HT6wUD vOU»—6T» « Rw;ÉT6 hU;T6 HO66(cid:10) 0::s
' h6wDU»D ,Iw¿OZwD6(cid:10) zn hn(cid:10) RDIZwI(cid:10) 0::s(cid:10) 0:2:(cid:10) 0:22(cid:10) 0:20(cid:10) 0:28
HD66T 4ÉDU k;UDJwO íÉJDITñTUD(cid:10) 2uL 0s:0p RDIZwIL ¿T6’5n 12 818 ss ssn
xxx3 D6wDU»DTIw¿OZwD6nTÍ
kzb.3 1psósCó0:tós0u2ós
yTÓ!Íw¿O íT;D63 Rn 02n802ó0:22
áZwU¿TI wU zÓDwU
zk qúk,/, /,Hkbk/ k.NE/RhHk„. á,/k„ykHh zEb/, íhz .Ef,yhy,z y, híkh.Wh
,ykñE/khí(cid:10) ,.fÑ, ú. HE//,E ,í,Hñ/„.kHE h íh yk/,HHk„.3
?,3?H­?h43fbJ3?,n?H?8?DhV
0ó&ó jxQór ]x ]­k—& ó]xáór
Á!­ [ó 5—)]óí— ]x Gxíó

—slMCo
IÓk@NáNDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)É
(cid:10)D -INÓ P5q @uO Co:ÓuO sN 1Mosos )@CoÓuó DDDDDDDDDDDDDD T(cid:10)
u,víHbV pbHph7fbV 3H3p3?,hV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD T(cid:13)
lh ,? ébYhbVf?V3V ? ,? ?,bVf?V3Vd íH Híhúb pbHph7fb YXV ?7Jb73?4b
?, hVfJFV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD RS
C«Yb Vh ?4?7f? HíhVfJb píhJ7b ? íH ?vhHfh hVfJhV?Hfh ?ví4b DDDD RT
TD á@Wsl5@uOU CuÓso lo áu@@Msu Ú yNÓ.NsuO DDDDD (cid:13)R
o, hVfJFV 8 h, V3VfhY? HhJú3bVb ?íf«HbYb DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:13)(cid:13)
o, phJh2Jbd ,? úhJ4?4hJ? v,XH4í,? Y?hVfJ? DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:13)r
@?V ébJYbH?V 4h ,? JhV7íhVf? 4h hVfJFV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD ÉR
u,víH?V pbY7,3p?p3bHhV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD Ée
RD uINI@og—uU u1uP5o CuÓl—uCN Ú .5oÓ1o INÓ ¿5l)D e(cid:10)
@? JhV7íhVf? 4h hVfJFV p?J43bú?Vpí,?JDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD e(cid:10)
oVfJFV pJ«H3pb F hHmhJYh4?4hV p?J43bú?Vpí,?JhV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD eÉ
.íhJfh p?J4¡?p? V»23f? DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD rR
I,?phJhV YbJf?,hV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD rÉ
.í0hJhV 8 p?J43b7?f¡?V DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD re
(cid:13)d *áE/ qú( íhz H,b/hz .E ñk,.,. úíH,/hé
.íhJfh 7bJ úí4»DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD ra
IhJVbH?,34?4 8 p?J43b7?f¡?d íH? 2Jhúh 3HfJb4ípp3«H DDDDDDDDDDDDDDDDDDDD c(cid:10)
(cid:13)D oO1ÓqOU .o1u:[email protected] Ú Ck.N @MP5MluÓ s5oO1Óu
C5os1u :usCuÓMu DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD cR
MHvJhV?J hHhJv¡? hH h, 2?Hpb DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD cR
¿?p3?J ,? píhHf? 2?Hp?J3?d Ybú3,3­?p3«H 4h ,? hHhJv¡? ?Hfh íH ?vhH(cid:94)
fh hVfJhV?Hfh DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD cÉ
oHfbHphVU -7bJ 6íF HbV 7bHhYbV hHmhJYbVó DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD cr
l3?2hfhV 0íúhH3, DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD ca
l3?2hfhV 4h ?4í,fb DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD a(cid:10)
O¡H4JbYh Yhf?2«,3pbEO¡H4JbYh B DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD aÉ
ÉD )@CoÓuU CN@M1MO Ú lMuÓÓouDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD ar
oVfJFV F ?7hf3fbDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD ar
.?H­?H?V 8 7hJ?VDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)SR
.bú3Y3hHfbV 3HfhVf3H?,hVDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)SÉ
u,2bJbfb 3HfhVf3H?, DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)Sr
oVfJFV 8 fJ?VfbJHbV míHp3bH?,hV 8 v?VfJb3HfhVf3H?,hVDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)Sc
zbJY?p3«H 4h ,? »,phJ? DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)(cid:10)T
eD o@ osusMO.N Ú @u M.INÓ1usCMu lo @uO .ulÓoO DD (cid:10)T(cid:10)
C«Yb pJhphYbV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)TT
I?4JhV HhíJ«f3pb?d Ñpí34?4bLDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)TR
oVfJFV 7JhH?f?,DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)T(cid:13)
oVfJFV 7bVH?f?, DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)RS
MHé323p3«H 4h, pJhp3Y3hHfb p?íV?4? 7bJ h, hVfJFV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)RT
@bV Yhp?H3VYbV 6íh Ví28?phH ?, hH?H3VYb 7bJ hVfJFV DDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)Rr
oVfJFV F VhpJhp3«H 4h ,? ébJYbH? 4h, pJhp3Y3hHfb hH éíY?HbV DD (cid:10)(cid:13)S
Ú? hV Vím3p3hHfh DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)(cid:13)(cid:13)
CJhp3Y3hHfb 8 pJhp3Y3hHfb ébJYbH?, hH ?4í,fbVDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)(cid:13)e
5H »,f3Yb pbYhHf?J3b Vb2Jh ,? 7?,?2J? ñu; DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)(cid:13)c
rD OoBN Ú ÓoIÓNl5CCMksDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)ÉR
.?pébVd fhVfbVfhJbH? 8 7FJ434? 4h ,? hJhpp3«H DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)ÉR
síhVfJ? ?Y3v? ,? é3hH?DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)eS
yhY2J?Vd p3p,bV YXV ,?JvbV 8 ?YhHbJJh?DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)eT
yhY2J?Vd ?,fhJ?p3«H 4h ,? ,3234bDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)er
o, hVfJFV 8 h, F93fb 4h ,?V fFpH3p?V 4h Jh7Jb4ípp3«H ?V3Vf34? DDDDDDDDD (cid:10)ea
u2bJfb 8 ?2bJfb 7V3pbvFH3pb DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)r(cid:10)
-y?Vf? 6íF 7íHfb hV 7hJ0í43p3?, h, hVfJFV 7?J? ,? Jh7Jb4ípp3«H mh(cid:94)
YhH3H?ó DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)r(cid:13)
k.ykH, 11
Ms.5sMlulU oO1ÓqO Ú oszoÓ.olul DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)rr
sbp3bHhV 2XV3p?V Vb2Jh h, V3VfhY? 3HYíH3f?J3bDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)ra
-C«Yb 3Hé32h h, hVfJFV ,? míHp3«H 3HYíH3f?J3?ó DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)cÉ
-IbJ 6íF Vh Ví7J3Yh ,? 3HYíH34?4 4íJ?Hfh h, hVfJFVó DDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)ce
ObJ7JhV? DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)cc
oVfJFV pJ«H3pb 8 J3hVvb 4h hHmhJYh4?4 DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)a(cid:13)
IJb2?J ,? pbHh93«H hVfJFVÍhHmhJYh4?4 DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD (cid:10)aa
O34?DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TSR
oVfJFV 8 pXHphJ DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TSe
CXHphJ 8 Y3,?vJbV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD T(cid:10)(cid:13)
IbV4?f?D 5H? é3VfbJ3? YF43p? vJbfhVp? DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD T(cid:10)c
oO1ÓqO Ú lN@NÓDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TTR
sbp3bHhV 2XV3p?V 4h ,? 7hJph7p3«H 4h, 4b,bJ DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TTÉ
.b4í,?p3«H 4h ,? 7hJph7p3«H 4h, 4b,bJ DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TTe
lb,bJ 6íh 4íJ? YXV 4h ,b HbJY?, DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TTa
O3H phJh2Jb Hb é?8 4b,bJ DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TRS
uH?,vhV3? 3H4íp34? 7bJ hVfJFVDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TRT
-IbJ 6íF h, é3,b YíV3p?, hH ,? pbHVí,f? 4h, 4hHf3Vf? hV 4b,bJbVbóDDDDD TRr
lb,bJ 8 hVfJFV pJ«H3pb DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TRc
oO1ÓqO Ú .o.NÓMuDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD T(cid:13)(cid:10)
5H Y?Hí?, Vb2Jh h, míHp3bH?Y3hHfb 4h ,? YhYbJ3? DDDDDDDDDDDDDDDDDDD T(cid:13)R
.h0bJ?J HíhVfJ? YhYbJ3? 4íJ?Hfh h, hVfJFV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TÉS
uHV3h4?4d íH p3hJfb 7JhV?v3b DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TÉT
Ú pí?H4b h, hVfJFV 4íJ? 4hY?V3?4b f3hY7b DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TÉT
@bV hmhpfbV 7hJ0í43p3?,hV 4h, hVfJFV hH h, é37bp?Y7bDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TÉ(cid:13)
-PíF bpíJJh pí?H4b Vh 7hJ0í43p? ?, é37bp?Y7b éíY?HbóDDDDDDDDDD TeS
oO1ÓqO Ú O5o/N ÓoIuÓulNÓDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD Ter
@? 2?Vh 4h, Víh!b DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD Tec
@? 7J3ú?p3«H 4h Víh!b pbYb ?vhHfh hVfJhV?Hfh DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD Tr(cid:13)
Ú h, hVfJFV pbYb 7hJfíJ2?4bJ 4h, Víh!b DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD Trr
m p?íV? C p?íV? m p?íV? C p?íV?DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD Trc
os¿ogoCM.Mos1N Ú .5oÓ1oDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD Tc(cid:10)
NJv?H3VYbV hHúh0hp34bV 8 hVfJFV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD TcR
-IbJ 6íF Vh úhH f?H 7bp?V úhphV V?,YbHhV Yí8 ú3h0bVó DDDDDDDDDDDDDDDDD Tce
oVfJFV pJ«H3pb 8 7JbphVb 4h hHúh0hp3Y3hHfb vhHhJ?,DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD Tcc
-INÓ P5q oO oO1ÓoOus1o o@ oO1ÓqO IOMCN@káMCNó D TaR
z?pfbJhV hVfJhV?HfhV 7V3pb,«v3pbV DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD Tae
sb f?H JX734b DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD RSe