Table Of Content

POPÜLER EKONOMİ MASALLARI Atın Atın, Eskimiş Çoraplarınızı Atın ŞAFAK ALTUN İş ve Yönetim Serisi 37 POPÜLER EKONOMİ MASALLARI© Atın Atın, Eskimiş Çoraplarınızı Atın İş ve Yönetim Serisi 37 ELMA YAYINEVİ© Genel Yayın Yönetmeni: Gaye Dinçel Editör: Demet Uyar, Gülderen Çopur Düzelti: Ali Serdar Yayın Danışmanları: Deniz Yılankaya, Gökçen Acuner, Hakan Özerol, Sancar Tanışman, Yasemen Kutlu Mizanpaj: Yüksel Ünsal Kapak Tasarımı: İnova Tasarım Yayın Ekibi: Gül Balcı, Mert Öztuğ, Mehmet Kahraman Basımevi: Yorum Matbaacılık 1. Basım Ekim 2009 temsilciliklerimiz Akdeniz Bölgesi: CDR Eğitim ve Danışmanlık • Nebi Acar • Tel: (242) 247 72 72 [email protected] Ege Bölgesi: Nazlı Uluer • Tel: (555) 621 28 53 • [email protected] Bursa: Alp Dağıtım Kitap Kırtasiye • Orhan Yalçınkılıç • Tel: (224) 223 01 19 [email protected] Çanakkale: Ayışığı Kitaplığı • Metin Küren • Tel: (286) 217 22 24 [email protected] İzmir: Pan Kitabevi • Aykut Yenersu • Tel: (232) 369 11 99 [email protected] Yakın Kitabevi • M. Nusreddin Özbay • Tel: (232) 421 81 69 [email protected] Kayseri: Kıvılcım Kitabevi • Ayhan Çetinkaya • Tel: (352) 231 40 66 [email protected] Nazilli: Üniversitem Kitabevi • Vahap Ağca • Tel: (256) 315 51 55 [email protected] Samsun: Endülüs Kitabevi • Davut fial • Tel: (362) 435 96 07 [email protected] ABD: Zeliha Akça • Tel: 001 6109741807 • [email protected] Avustralya: İsmail Haskara • Tel: 0061 249316234 • [email protected] Her türlü kitap talebinizi temsilciliklerimizden, www.elmayayinevi.com adresimizden, telefon veya faks aracılığıyla yayınevimizden yapabilirsiniz. Kitaplarımızla ilgili görüşlerinizi www.elmayayinevi.com adresindeki web sitemizde belirtebilirsiniz. Kitabın tüm yayın hakları ELMA YAYINEVİ ©’ne aittir. Yazılı izin alınmadan kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz. Türkiye’de basılmıfltır. “ELMA”, AKADEMİ ARTI YAY. A.Ş.’nin bir markasıdır. Copyright © 2009, ELMA Publishing House ISBN: 978-975-6093-57-3 YAZAR HAKKINDA 1967’de Niksar’da doğan Altun, 1989’da İstanbul Üni versitesi SBF’den mezun oldu. Medya dünyasına Radyo Mega ve Açık Radyo’da yaptığı programlarla girdi. Sıras ıyla Nokta, Radikal, Kent TV, Süper Kanal, TV8, Dünya ve Platin’de muhabir ve editör olarak çalıştı. 2001’de ÇGD’nin TV Programı dalında verdiği “Yılın Gazetecisi” ödülünü alan Altun; popüler ekonomi, kurumsal tarih ve inovasyon üzerine düzenli olarak yazılar yazmaktadır. [email protected] http://gazeteci-yazarsafakaltun.blogspot.com Kitapları Yolsuzluğun 100 Yıllık Tarihi (2004) Türk Popüler Tarihinde İlkler (2006) İnovasyonla Başarıyı Yakalayan Türkler (2007) Türk İşadamının Bilmesi Gereken 101 Ekonomi Hikayesi (2007) İyi Fikir Her Zaman Kazandırır (2008) Türkiye’de Yabancı Sermayenin Tarihsel Gelişimi (2008) Cumhuriyet Ekonomisinin İlk Mucizeleri (2008) Atatürk, İnönü, Bayar’ın İktisat Kavgası (2008) Büyük Olma Muhteşem Ol (2009) Zeki Başeskioğlu’nun Yaşamı (2009) ÖNSÖZ Her ne kadar ekonomi, çok teknik bir bilim gibi gö zükse de aslında günlük hayatımızın bire bir içindedir ve içinde yüzlerce öyküyü barındırır. Öte yandan, biliriz ki her şeyin ilacı olan “zaman” aynı şekilde her şeyi de unut turur. Yıllara damgasını vurmuş olaylar ve kişiler, “miatla rını” doldurur ve yeri geldiğinde tarihin tozlu sayfaların da yerlerini alır. Aynen Popüler Ekonomi Masalları’nda kimi maddelerin karşılaştığı son gibi. Kitapta kimileri için tanıdık gelen bazı maddeler, kimileri için hiçbir anlam ifade etmeye bilir. Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında gündemde olan ve en çok tartışılan konuların başında gelen “Affairiste” kavra mı bugün için hiçbir şey ifade etmez, fakat yakın tarihte gerçekleşen “Erke Dönergeci” olayı gündeme geldiğinde yüzümüzde bir tebessüm oluşur. Sizi bu kitapla tarihsel bir yolculuğa davet ediyorum. Araştırmalarım sonucunda, Türkiye’de popüler ekonomi olaylarını bir araya getiren derli toplu bir çalışmanın olma‐ dığını gözlemledim. Gördüğüm eksiklik üzerine amatör tarih sevgisiyle bu işe kalkışarak, bir nebze de yazılı tarihe katkıda bulunmak amacıyla, popüler ekonomi olaylarını bir araya getirmek üzere ilk adımımı attım. Maddeleri se çerken de kendi bilgi dağarcığım bana yol gösterici oldu. Amacım, yaşanmış olaylar, özdeyişler ve kavramlar üze rinden Türkiye’nin popüler ekonomi tarihini farklı bir yöntemle anlatmaktı. Türk insanının belleğinde yer etmiş kimi sözler, artık anonim hâle gelmiştir. Bu gelişmelerin bizden sonraki nes le de aktarılması gerekmektedir. Popüler Ekonomi Masalla- rı’nın yazılmasındaki amaç, bu söz ve olayların hangi şart lar altında söylendiğini ve yaşandığını okuyuculara eğlen celi bir şekilde aktarmak; ekonomiyle ilgilenenlere tarihsel bir bütünlük içinde kılavuzluk etmektir. Zaten bu konula ra ilgi duyanlar, kaynaklar üzerinden daha derin bilgilere ulaşacaklardır. Kitabın oluşumundaki yardımları için Aydın Demirer’e, bana okumayı aşılayan babam Sadrettin Altun ile bütün yürüttüğüm çalışmalarda desteğini benden hiçbir zaman esirgemeyen sevgili eşim İlknur Ceylan’a teşekkü rü bir borç bilirim. Şafak Altun Cihangir, 2009 A Adil Düzen (Necmettin Erbakan’ın idealindeki meşhur ekonomik sistem): Siyaset dünyamızın içinde ki partilerin savundukları bir ekonomi politikasının olma sı zorunlu bir durumdur. Ancak savunulan fikirlerin ülke nin içinde bulunduğu bütün sorunlara çözüm bulması beklenir. Peki, “Adil Düzen” böyle bir şey miydi? Savun duğu “Adil Düzen” fikriyle Millî Görüş çizgisinin lideri Erbakan, tartışılmaz bir şekilde Türk siyasetine damgasını vuran kişilerden biri oldu. “Adil Ekonomik Görüş” onun üzerinde en çok durduğu konulardan biriydi. “Adil Dü zen”, Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılarak tarih sayfasına gömülen Refah Partisi (RP)’nin savunduğu eko nomik ve politik yaklaşımı ifade eden sistemin genel adıy dı. RP, bu görüşünü ilk kez 1991 Genel Seçimleri’nde gün deme getirdi. “Adil Düzen” düşüncesinde, bütün ekono mik faaliyetlerin özel kesim tarafından yürütülmesi esas alınıyordu. Devletin ekonomik faaliyetlerde bulunmadığı sistemde, devletin görevlerinden biri tekelleşmeyi önle mekti. Gerçek anlamda tekelden arındırılmış, özel teşeb büse dayalı bir düzen esas alınıyordu. RP lideri Erbakan’ın internet sitesinde konuya ilişkin detaylar şu şekilde sırala nıyordu: “Adil Düzen”de istikrar var; vergi bellidir. Kur belli dir. Para ancak mal karşılığı piyasaya çıkar, faiz yoktur. Bu istikrarlı zeminde özel ve tüzel kişiler kaynakların en iyi şekilde kullanılmasında serbestçe aktif rol oynarlar.” (home.arcor.de/necmeddin_erbakan) “Adil Düzen”in ülkedeki bütün sorunların çözümü olarak sunulması yeteri kadar inandırıcı değildi. Ülke eko nomisinin geldiği nokta itibariyle, siyasi ve ekonomik çev reler bu düşünceyi yaşanan sorunlara çözüm getirebilecek olgunlukta görmüyorlardı. “Adil Düzen” konusunda en önemli gelişme 1994’te yaşandı. Partisinin grup toplantı sında konuşan Erbakan, Türkiye’de mutlaka “Adil Dü-zen”e geçileceğini savunarak unutulamayacak bir tehdit savurdu: “Şimdi soru şu? Bu geçiş kanlı mı olacak, kansız mı, acı mı olacak, tatlı mı, sert mi olacak, yumuşak mı?” Erbakan’ın bu sözleri, RP’nin siyasi yaşamını sona erdiren kilometre taşlarından biri oldu. “Affairiste” Salgını (Cumhuriyet’in ilk yıllarına hâkim olmuş bir tür çıkarcılık hastalığı): Kitabın oku yucusu haklı olarak bu “affairiste” konusunun nereden çıktığını merak eder. Doğrudur. Bugün çok şey ifade etmi yor, ama Cumhuriyet’in ilk yıllarında, yetki ve nüfuzunu kısa yoldan para kazanmak için kullanan yönetime yakın kişilere “aferist”, onların yakalandığı akıma da “aferizm” denirdi. İş Bankası, bu salgın olayının merkezinde duru yordu. “Affairiste” kelimesi, İş Bankası’nın Fransızca kar şılığı olan “Banque d’Affaires”den esinlenerek dile yerleş mişti ve aynı zamanda da “çıkarcı” anlamına geliyordu. Celal Bayar liderliğindeki “İş Bankası Grubu”; Muam mer Eriş, Siirtli Mahmut, Kılıç Ali, Recep Zühtü, Salih Bo-zok, Nuri Conker, Cevat Abbas vb. gibi nüfuzlu kişilerden oluşuyordu ve “affairiste” tartışmalarında bu grupta yer alan kişilerin isimleri sık sık işitiliyordu. Kurtuluş Sava-şı’ndan gelme nüfuzlu politikacılarla sivrilmiş eşraf ve tüccarı bir araya getiren İş Bankası, devlet gücüyle kısa za manda gelişmiş ve bu sayede birçok kapitalist imal etme sürecinde aktif bir rol oynamıştı. Kuruluşunu izleyen yıl larda banka, yerli ve yabancı sermayeyle siyasi iktidar ara sındaki bütünleşme sürecinde hayli etkili olmuştu. Bu dö nem, siyasal yetki ve nüfuzun özel çıkarlar için kullanıl ması aracılığıyla “zengin yetiştirme” sürecinde özel bir yer edinmişti. Bu nedenle banka ve onun yöneticileri, iktisat politikasını özel girişimden yana etkilemeye çalışan güçlü bir baskı grubu oluşturmuşlardı. Banka içinde, kendilerini iş hayatının göbeğinde bulan Kurtuluş Savaşı temsilcileri de iş hayatının tadına kolayca varmışlardı. Bankayla ilişki li politikacılar, sermaye çevreleriyle devlet arasında önem li bir halka görüntüsü taşıyorlardı. “Affairiste” akımının etkisi altına girenler en kısa za manda İş Bankası çevresinde de kendilerine yer ve sığınak bulmuşlardı. Dönemin önemli tanıklarından Şevket Sürey ya Aydemir, ihtiyatlı üslubuyla İş Bankası’nın bu duru muyla ilgili olarak şu yorumu yapmıştır: “İş Bankası’nın kuruluşu sırasında, Gazi’nin de takdir ve teşviklerinde yer alan iyi niyetlerin yanında, bir taraf tan da memlekette, devlete arkasını vererek, devlet nüfuz ve imkânlarından faydalanan bir takım affairiste temayül lerin, yani işadamlığı, çeşitli yollardan iş takipçiliği, zayıf ruhlu insanların menfaatlerine göre işletilen tesis cereyan larının da belirdiği bir gerçektir. Hemen hiçbiri iş âlemin den gelmeyen, hemen hepsi de eski mücadele günlerinin asker, idareci, yahut siyasetçi elemanları arasında türeyen bazı insanların yeni devrin iktisadi işlerini ve imkânlarını, az çok maskeli şekillerde, fakat daima devletin nüfuzuna dayanarak, kendi