Podróże Jana z Mandeville

290 Pages·2013·42.839 MB·Polish

by  Bartosz Marcińczak

PODRÓŻE
JANA Z MANDEVILLE
Bibl iot heca Cur iosa
p(cid:31)d !"d#k%ją
J#%k# S(cid:31)k(cid:31))*k+"g(cid:31)
PODROŻĘ
JANA Z MANDEYILLE
p!z"ł(cid:31)żył
B#!3(cid:31)*z M#!%+ń%z#k
w*3ęp + k(cid:31)m"n3#!z
B#!3(cid:31)*z M#!%+ń%z#k + J#%"k S(cid:31)k(cid:31))*k+
Of+%yn# Wyd#wn+%z# ATUT - W!(cid:31)%ł#w*k+" Wyd#wn+%3w(cid:31) Ośw+#3(cid:31)w"
W!(cid:31)%ł#w 2013
R"%"nz"n3
J"!zy S3!z")%zyk
Op!#%(cid:31)w#n+" g!#f+%zn"
J(cid:31)#nn# Ed"!
© C(cid:31)py!+gD3 Ey B#!3(cid:31)*z M#!%+ń%z#k #nd J#%"k S(cid:31)k(cid:31))*k+, 2013
P!#%# n#Gk(cid:31)w# f+n#n*(cid:31)w#n# w !#m#%D p!(cid:31)g!#mG M+n+*3!# N#Gk+ + Szk(cid:31))n+%3w# Wyż*z"g(cid:31)
p(cid:31)d n#zwą „N#!(cid:31)d(cid:31)wy P!(cid:31)g!#m R(cid:31)zw(cid:31)jG HGm#n+*3yk+” w )#3#%D 2012-2015,
n! p!(cid:31)j"k3G uh 11 024780
NARODOWY PROGRAM
ROZWOJU HUMANISTYKI
N# (cid:31)kł#d%" wyk(cid:31)!zy*3#n(cid:31) +)G*3!#%j"
z +nkGn#EGł(cid:31)w"g(cid:31) wyd#n+# Podróży Jana z Mandeville
wy3ł(cid:31)%z(cid:31)n"g(cid:31) p!z"z An3(cid:31)n# S(cid:31)!g#, AGg*EG!g 1481.
ISBN 978-83-7432-959-O
Of+%yn# Wyd#wn+%z# ATUT
W!(cid:31)%ł#w*k+" Wyd#wn+%3w(cid:31) Ośw+#3(cid:31)w"
G). K(cid:31)ś%+G*zk+ 513,50-011 W!(cid:31)%ł#w
(71) 342 20 56 d(cid:31) 58, f#x: (71) 341 32 04
WAvw.#3G3.+g.p), "-m#+): (cid:31)f+%yn#@#3G3.+g.p)
WSTĘP
J#, J(cid:31)Dn M#nd"v+))", !y%"!z, %D(cid:31)ć n+"g(cid:31)dny, G!(cid:31)dz(cid:31)ny w Ang)++ w m+"ś%+"
S3. A)E#n*, p!z"płynął"m m(cid:31)!z" w !(cid:31)kG 1322 [...] + (cid:31)d3ąd dGż(cid:31) %z#*G *pędz+ł"m
w z#m(cid:31)!*k+%D k!#j#%D, w+dz+#ł"m + p!z"m+"!zył"m w+")" !óżny%D z+"m + w+")"
p!(cid:31)w+n%j+ [...], (cid:31) k3ó!y%D 3(cid:31) z+"m+#%D + wy*p#%D (cid:31)p(cid:31)w+"m *z"!z"j + (cid:31)p+*zę !z"%zy,
k3ó!" 3#m *+ę zn#jdGją, gdy p!zyjdz+" n# 3(cid:31) %z#*, zg(cid:31)dn+" z 3ym, %(cid:31) p#m+ę3#m,
*z%z"gó)n+" z myś)ą (cid:31) 3y%D, k3ó!zy m#ją %Dęć + z#m+#! (cid:31)dw+"dz+ć św+ę3" m+#*3(cid:31)
J"!(cid:31)z(cid:31))+mę (cid:31)!#z św+ę3" m+"j*%#, k3ó!" )"żą w(cid:31)kół n+"j; + (cid:31)p(cid:31)w+"m, j#ką d!(cid:31)gę
m(cid:31)gą wyE!#ć*.
T"n k!ó3k+ f!#gm"n3 p!(cid:31))(cid:31)gG (cid:31)3w+"!#ją%"g(cid:31) G3wó! z#w+"!# w *(cid:31)E+" (cid:31)dp(cid:31)­
w+"dz+ n# n#jw#żn+"j*z" py3#n+#, j#k+" n#*Gw#ją *+ę w kw"*3++ J(cid:31)Dn# M#nd"-
v+))"’# ()GE J"#n# d" M#nd"v+))") + j"g(cid:31) Podróży. AG3(cid:31)! zw+ęź)" p!z"d*3#w+# *+ę
%zy3")n+k(cid:31)m, w*k#zGją% (cid:31)k(cid:31))+%zn(cid:31)ś%+, w j#k+%D p(cid:31)w*3#ł(cid:31) j"g(cid:31) dz+"ł(cid:31), (cid:31)!#z %"),
k3ó!y mG p!zyśw+"%#ł, k+"dy %Dwy3#ł z# p+ó!(cid:31). O3(cid:31) Ang)+k (cid:31)E+"żyśw+#3, p(cid:31)­
w!ó%+w*zy z z#m(cid:31)!*k+%D k!#+n, p!#gn+" p(cid:31)dz+")+ć *+ę zd(cid:31)Ey3ym+ 3#m d(cid:31)św+#d­
%z"n+#m+, #Ey d(cid:31)*3#!%zyć !(cid:31)z!ywk+ 3ym, k3ó!zy n+" m(cid:31)gą *#m+ wyE!#ć *+ę z#
m(cid:31)!z", # 3#kż" Gł#3w+ć p(cid:31)d!óż (cid:31)*(cid:31)E(cid:31)m p)#nGją%ym p+")g!zymkę d(cid:31) Z+"m+
Św+ę3"j + wyp!#wę n# D#)"k+ W*%Dód. CD(cid:31)%+#ż Podróże n+" Eyły Eyn#jmn+"j
p+"!w*zą p!#%ą (cid:31)p+*Gją%ą w+dz+#n" z "G!(cid:31)p"j*k+"j p"!*p"k3ywy k!#j" O!+"n3G
(wy*3#!%zy w*p(cid:31)mn+"ć Opisanie świata M#!%# P(cid:31))(cid:31) %zy *ł#E+"j dz+*+#j zn#n",
#)" E#!dz(cid:31) +n3"!"*Gją%" Itinerarium W+)D")m# z RGE!Gk) #n+ 3"ż p+"!w*zą
!")#%ją z p+")g!zymk+ d(cid:31) Z+"m+ Św+ę3"j, M#nd"v+))" 3ym !óżn+ *+ę (cid:31)d w+")G
*w(cid:31)+%D p(cid:31)p!z"dn+ków, ż" (%(cid:31) m+#ł(cid:31) j"dn#k wyjść n# j#w d(cid:31)p+"!(cid:31) k+)k# w+"ków
późn+"j) p!#wd(cid:31)p(cid:31)d(cid:31)En+" n+gdy n+" (cid:31)dw+"dz+ł m+"j*%, k3ó!" (cid:31)p+*yw#ł. T(cid:31) j"d­
n#k n+" p!z"*zk(cid:31)dz+ł(cid:31) Eyn#jmn+"j j"g(cid:31) dz+"łG w (cid:31)dn+"*+"n+G *p"k3#kG)#!n"g(cid:31)
*Gk%"*G. M(cid:31)ż)+w", ż" #G3(cid:31)! n+" p(cid:31)zn#ł z #G3(cid:31)p*j+ (cid:31)p+*yw#ny%D p!z"z *+"E+"
k!#jów + )Gdów, n+"wą3p)+w+" j"dn#k d(cid:31)E!z" p(cid:31)zn#ł + z!(cid:31)zGm+#ł p(cid:31)3!z"Ey,
(cid:31)%z"k+w#n+# + Gp(cid:31)d(cid:31)E#n+# *w(cid:31)+%D p(cid:31)3"n%j#)ny%D %zy3")n+ków.
1 W n+n+"j*zym wyd#n+G *. 38-39.
6 W*3ęp
Podróże E"z wą3p+"n+# 3!#f+ły +d"#)n+" w gG*3# d#wny%D (cid:31)dE+(cid:31)!%ów. Od
%z#*G p(cid:31)w*3#n+# k*+ęg+ w k(cid:31)ń%G )#3 p+ęćdz+"*+ą3y%D XIV w. G3wó! 3"n n#)"ż#ł
d(cid:31) n#j%zęś%+"j k(cid:31)p+(cid:31)w#ny%D + 3łGm#%z(cid:31)ny%D 3"k*3ów ś!"dn+(cid:31)w+"%zny%D - jGż
n# p(cid:31)%zą3kG k(cid:31))"jn"g(cid:31) *3G)"%+# Eył d(cid:31)*3ępny w" w*zy*3k+%D n#jw#żn+"j*zy%D
język#%D z#%D(cid:31)dn+(cid:31)"G!(cid:31)p"j*k+%D. L+%zn+ %zy3")n+%y, wś!ód k3ó!y%D n+" E!#k(cid:31)­
w#ł(cid:31) wyE+3ny%D p!z"d*3#w+%+")+ św+#3# ów%z"*n"j n#Gk+ + )+3"!#3G!y, 3!#k3(cid:31)w#)+
Podróże j#k(cid:31) w+#!yg(cid:31)dn" ź!ódł(cid:31) +nf(cid:31)!m#%j+ (cid:31) z#m(cid:31)!*k+%D k!#+n#%D. M+#ł
j" w *w(cid:31)+%D zE+(cid:31)!#%D L"(cid:31)n#!d(cid:31) d# V+n%+, z p!#%y M#nd"v+))"’# k(cid:31)!zy*3#ł(cid:31)
!ówn+"ż k+)kG zn#ny%D p(cid:31)d!óżn+ków (m+ędzy +nnym+ K!zy*z3(cid:31)f K(cid:31))GmE)2,
k3ó!zy zwyk)" n+" wą3p+)+ w #G3"n3y%zn(cid:31)ść !")#%j+. O (cid:31)g!(cid:31)mn"j p(cid:31)pG)#!n(cid:31)ś%+
Podróży m(cid:31)ż" św+#d%zyć f#k3, ż" d(cid:31) dz+ś p!z"3!w#ł(cid:31) (cid:31)k(cid:31)ł(cid:31) 3!zy*3G !ęk(cid:31)p+*ów
(n+"k3ó!" z n+%D d!(cid:31)g+" + E(cid:31)g#3(cid:31) +)G*3!(cid:31)w#n") w j"d"n#*3G język#%D: f!#n%G­
*k+m, %z"*k+m, dGń*k+m, D(cid:31))"nd"!*k+m, #ng+")*k+m, n+"m+"%k+m, +!)#ndzk+m,
wł(cid:31)*k+m, ł#%+ń*k+m, D+*zp#ń*k+m + w#)+j*k+m3. Dz+"ł(cid:31) d(cid:31)%z"k#ł(cid:31) *+ę !ówn+"ż
n#j!óżn+"j*zy%D p!z"!óE"k - mn+"j )GE E#!dz+"j Gd#ny%D - d(cid:31)*3ępn" Eyły
w"!*j" w+"!*z(cid:31)w#n"4, # n#w"3 p(cid:31)zE#w+(cid:31)n# 3"k*3G w"!*j# (cid:31)E!#zk(cid:31)w#. Był(cid:31) 3"ż
j"dnym z p+"!w*zy%D E"*3*"))"!ów w D+*3(cid:31)!++ k*+ążk+ d!Gk(cid:31)w#n"j (d(cid:31) !(cid:31)kG
1600 m+#ł(cid:31) p!z"*zł(cid:31) dz+"w+ęćdz+"*+ą3 wyd#ń w !óżny%D w"!*j#%D język(cid:31)wy%D),
2 P+*#ł# (cid:31) 3ym m.+n. V.I.J. F)+n3, The Imaginative Landscape of Christopher Columbus,
P!+n%"3(cid:31)n, N.J. 1992, p#**+m. J"*3 !z"%zą E#!dz(cid:31) %D#!#k3"!y*3y%zną, ż" w+")k+" (cid:31)dk!y%+# g"(cid:31)­
g!#f+%zn" XV + XVI w., w k3ó!y%D H+*zp#n+# m+#ł# p!z"%+"ż (cid:31)g!(cid:31)mny Gdz+#ł, + p(cid:31)j#w+#n+"
*+ę w+")k+"j )+%zEy n(cid:31)wy%D 3"k*3ów *y*3"m#3y%zn+" d(cid:31)kGm"n3Gją%y%D j", n+" *p(cid:31)w(cid:31)d(cid:31)w#ły
Eyn#jmn+"j *p#dkG z#+n3"!"*(cid:31)w#n+# dz+"ł"m M#nd"v+))"#. W!ę%z p!z"%+wn+", Eył(cid:31) (cid:31)n(cid:31) j"*z%z"
w H+*zp#n++ dłGg(cid:31) wzn#w+#n". N# 3"m#3 D+*zp#ń*k+%D w"!*j+ z(cid:31)E. WJ. En3w+*3)", The Spanish
Mandevilles, „M(cid:31)d"!n L#ngG#g" R"v+"w" 17 (1922), *. 251-257 + M.M. R(cid:31)d!+gG"z T"mp"!)"y,
Narrar, Infonnar, Conąuistar: Los Yiajes de Juan de Mandevilla en Aragon, „S3Gd+# N"(cid:31)pD+)(cid:31))(cid:31)-
g+%#” 73 (2001), *. 184-196. ZGp"łn+" n+"d#wn(cid:31) Gk#z#ł# *+ę "dy%j# 3"g(cid:31) d#wn"g(cid:31) D+*zp#ń*k+"g(cid:31)
3łGm#%z"n+#: JG#n d" M#nd#v+))#, Libro de las maravillas del mundo y dal Viaje de la Tierra
Sancta de Jerusalem (Impresos castellanos del siglo XVI), "d+%+ón %!+3+%#, "*3yd+(cid:31) p!")+m+n#!
y n(cid:31)3#* d" M.M. R(cid:31)d!+gG"z T"mp"!)"y, BG"n(cid:31)* A+!"* 2011.
3 O "G!(cid:31)p"j*k+"j !"%"p%j+ dz+"ł# 3!#k3Gją m.+n. *3Gd+# z"E!#n" w 3(cid:31)m+" Jean de Mandeville
in Europa: Neue Perspectiven in der Reiseliteraturforschung, D!*g. v(cid:31)n E. B!"m"! Gnd S. RóD),
MGn%D"n 2007. Z(cid:31)E. 3#kż": R. Tz#n#k+, Mandeville’s Medieval Audiences: A Study on the Recep-
tion of the Book of Sir John Manderille (1371-1550), A)d"!*D(cid:31)3 2003. P+"!w*zy *y*3"m#3y%zny
p!z"g)ąd !ęk(cid:31)p+*ów + w%z"*ny%D d!Gk(cid:31)w#ny%D "dy%j+ dz+"ł# w główny%D język#%D "G!(cid:31)p"j*k+%D
d#ł G *%DyłkG XIX w. H. C(cid:31)!d+"!, Jean de Mandeville, „TEGng P#(cid:31)" 2 (1891), *. 288-323. Od 3"j
p(cid:31)!y n#*z# w+"dz# n# +%D 3"m#3 G)"gł# j"dn#k zn#%zn"mG !(cid:31)z*z"!z"n+G.
4 Z(cid:31)E. C. W. R.D. M(cid:31)*")"y, The Metamorphoses of Sir John Mandeville, „Y"#!E(cid:31)(cid:31)k (cid:31)f Eng)+*D
S3Gd+"*” 4 (1974). *. 14- I*3n+"j" 3"ż n(cid:31)w(cid:31)%z"*n# "dy%j#: The Metrical Yersion of Mandevilles
Travelsfrom the Unique Manuscript in the Coventry Corporation Record Office, "d. M.C. S"y­
m(cid:31)G!, L(cid:31)nd(cid:31)n 1973 (E#!)y Eng)+*D T"x3* S(cid:31)%+"3y, O!+g+n#) S"!+"* 269).
W*3ęp 7
%z"g(cid:31) GE(cid:31)%znym *kG3k+"m *3#ł# *+ę j"g(cid:31) n+"zwykł# p(cid:31)pG)#!n(cid:31)ść 3#kż" wś!ód
)Gdz+ n+"zEy3 wyk*z3#ł%(cid:31)ny%D, k3ó!ym d(cid:31)*3#!%z#ł(cid:31) mnó*3w# p(cid:31)EGdz#ją%y%D
wy(cid:31)E!#źn+ę *"n*#%yjny%D +nf(cid:31)!m#%j+. K+"dy 3!#f+#ł(cid:31) w n+"wł#ś%+w" !ę%", m(cid:31)­
gł(cid:31) *+ę n+"k+"dy *3#ć !ówn+"ż ź!ódł"m n+"(cid:31)%z"k+w#ny%D kł(cid:31)p(cid:31)3ów. P(cid:31)d k(cid:31)n+"%
XVI *3G)"%+# zd#!zył(cid:31) *+ę, ż" "k*%"n3!y%zny f!+G)+j*k+ młyn#!z D(cid:31)m"n+%(cid:31)
S%#nd"))#, zw#ny II M"n(cid:31)%%D+(cid:31), k3ó!"mG *w(cid:31)ją zn#k(cid:31)m+3ą k*+ążkę p(cid:31)św+ę­
%+ł k+"dyś C#!)(cid:31) G+nzEG!g5, *3#nąw*zy p!z"d 3!yEGn#ł"m +nkw+zy%yjnym
z p(cid:31)w(cid:31)dG gł(cid:31)*z(cid:31)ny%D p!z"z *+"E+" w+")%" (cid:31)*(cid:31)E)+wy%D !")+g+jny%D p(cid:31)g)ądów6,
p(cid:31)w(cid:31)ływ#ł *+ę E"z p!z"!wy wł#śn+" n# dz+"ł(cid:31) M#nd"v+))"’#. D(cid:31)d#jmy, ż"
M"n(cid:31)%%D+(cid:31) z(cid:31)*3#ł (cid:31)*3#3"%zn+" *p#)(cid:31)ny n# *3(cid:31)*+" w !(cid:31)kG 1599.
O*z#ł#m+#ją%# k#!+"!# k*+ążk+ (p!zyn#jmn+"j w k!ęg#%D G%z(cid:31)ny%D) d(cid:31)­
E+"gł# k(cid:31)ń%# n# p(cid:31)%zą3kG XVII w., gdy p!z"w#gę z#%zął zd(cid:31)Eyw#ć n(cid:31)wy 3yp
n#Gk(cid:31)w(cid:31)ś%+, # "*3ymę, k3ó!ą d#!z(cid:31)n(cid:31) dz+"ł(cid:31) M#nd"v+))"’#, z#*3ąp+ł(cid:31) z!#zG )"k­
%"w#ż"n+", # późn+"j p(cid:31)g#!d# (p(cid:31)w*3#ł# n#w"3 *z3Gk# 3"#3!#)n# (cid:31)śm+"*z#ją%ą
Podróże7). N+"E#g#3")ny Gdz+#ł w z!Gjn(cid:31)w#n+G !"pG3#%j+ M#nd"v+))"’# wś!ód
w#!*3w wyk*z3#ł%(cid:31)ny%D m+#ły !ówn+"ż w*p(cid:31)mn+#n" p!z"!óEk+, p(cid:31)pG)#!­
n" wyd#wn+%3w#, k3ó!" "k*p(cid:31)n(cid:31)w#ły curiosa + wą3k+ *"n*#%yjn", G3!w#)#ją%
w 3"n *p(cid:31)*óE (cid:31)E!#z Podróży j#k(cid:31) dz+"ł# n+"g(cid:31)dn"g(cid:31) Gw#g+ )Gdz+ G%z(cid:31)ny%D8.
S+"d"mn#*3(cid:31)w+"%zn+ k!y3y%y, kw"*3+(cid:31)nGją%y p!#wd(cid:31)mówn(cid:31)ść #G3(cid:31)!#
+ w#!3(cid:31)ść p(cid:31)zn#w%zą j"g(cid:31) p!#%y, n+" p(cid:31)dn(cid:31)*+)+ j"dn#k +nn"g(cid:31) +*3(cid:31)3n"g(cid:31) #!gG­
m"n3G, *3#w+#ją%"g(cid:31) dz+"ł(cid:31) M#nd"v+))"# w zGp"łn+" n(cid:31)wym św+"3)": k*+ążk#
n+" j"*3 p#m+ę3n+k+"m *p+*#nym p!z"z #ng+")*k+"g(cid:31) !y%"!z#, p+")g!zym# + n#­
j"mn+k#, k3ó!y p!z"z 3!zydz+"ś%+ z gó!ą )#3 p!z"m+"!z#ł z+"m+" B)+*k+"g(cid:31) + D#­
)"k+"g(cid:31) W*%D(cid:31)dG, )"%z z!ę%zną k(cid:31)mp+)#%ją p!#% +nny%D #G3(cid:31)!ów. W*zy*3k(cid:31), %(cid:31)
„p#m+ę3#” J(cid:31)Dn M#nd"v+))", z(cid:31)*3#ł(cid:31) w +*3(cid:31)%+" wy%zy3#n" w k*+ęg#%D. Dz+"ł#,
n# k3ó!y%D *+ę (cid:31)p#!ł, *ą „!ówn+" !óżn(cid:31)!(cid:31)dn" j#k 3"!y3(cid:31)!+#, k3ó!" (cid:31)p+*Gj":
f!#gm"n3y z k!(cid:31)n+k, żyw(cid:31)3ów św+ę3y%D, D+*3(cid:31)!+" wyp!#w k!zyż(cid:31)wy%D, p!z"­
w(cid:31)dn+k+ d)# p+")g!zymów-k!zyż(cid:31)w%ów, # 3#kż" #G3"n3y%zn" (cid:31)p+*y wyp!#w
w%z"śn+"j*zy%D p(cid:31)d!óżn+ków d(cid:31) P#)"*3yny (cid:31)!#z +mp"!+Gm m(cid:31)ng(cid:31))*k+"g(cid:31)”9.
5 C. G+nzEG!g, Ser i robaki. Wizja świata pewnego młynarza z XVI w., p!z"ł. R. Kł(cid:31)*,
W#!*z#w# 1989.
6 Zw!ó%+ł n# 3(cid:31) Gw#gę S. G!""nE)#33, Marvellous Possessions: The Wonder of the New World,
Oxf(cid:31)!d 1991, *. 46.
7 The Antipodes (1636) R+%D#!d# B!(cid:31)m"#.
8 K(cid:31))"jn" j"j "dy%j" Gk#zyw#ły *+ę w Ang)++ w )#3#%D: 1650, 1657, 1670, 1677, 1684, 1696,
1704,1705,1722 + w!"*z%+" 1725.
9 M. M"*"!v", Introduction [w:] The Travels of Sir John Mandeville, "d. A.W. P(cid:31)))#!d,
M+n"(cid:31))# 2006, *. IX.
IOANNE DE
MANDAYILLA
Qual tratta de le pin ntaratieglioje coje
e pi u notabile cbefe trouino, e eonie pre
ftntialntente bacercato tuttele parte
babitabiledelntondo, &ba
notato alcune degne co
feebe ba uedutein
e_fie parte.
INVENETIA MDL III.
K#!3# 3y3Gł(cid:31)w# w"n"%k+"g(cid:31) wyd#n+# wł(cid:31)*k+"g(cid:31) p!z"kł#dG dz+"ł# M#nd"v+))"’# z !(cid:31)kG 1553,
j"dn"g(cid:31) z 3y%D, k3ó!" m(cid:31)gły 3!#f+ć w !ę%" M"n(cid:31)%%D+#