pers hakimiyetinin bitiminden bizans hakimiyetinin başlangıcına kadar olan dönemdeki antik çağ ...

258 Pages·2011·8.47 MB·Turkish

i

T.C
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANABİLİM DALI
ESKİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI

PERS HAKİMİYETİNİN BİTİMİNDEN BİZANS
HAKİMİYETİNİN BAŞLANGICINA KADAR OLAN
DÖNEMDEKİ ANTİK ÇAĞ YAZARLARININ
ESERLERİNDE ORTA FIRAT BÖLGESİ

Ercüment YILDIRIM

Doktora Tezi

Prof. Dr. Hasan BAHAR

Konya 2011
ii

T.C.
Selçuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadar ki bütün süreçlerde bilimsel etiğe
ve akademik kurallara özenle riayet edildiği, tez içindeki bütün bilgilerin etik
davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez
yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

Ercüment YILDIRIM
iii

T.C.
Selçuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

DOKTORA TEZİ KABUL FORMU

Ercüment YILDIRIM tarafından hazırlanan “Pers Hakimiyetinin Başından Roma
Hakimiyetinin sonuna kadar olan dönemde Antikçağ yazarlarına göre Orta Fırat
Bölgesinin Durumu” başlıklı bu çalışma …/…/….. tarihinde yapılan savunma sınavı
sonucunda oybirliği / oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından doktora
tezi olarak kabul edilmiştir.

Prof. Dr. Hasan BAHAR Danışman

Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Üye

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali HACIGÖKMEN Üye

Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ Üye

Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman UZUNASLAN Üye
iv

ÖNSÖZ

Çalışmamız, Pers hakimiyetinin bitiminden Bizans hakimiyetinin
başlangıcına kadar olan dönemdeki Antik Çağ yazarlarının eserlerinde Orta
Fırat Bölgesi ile ilgili kayıtların derlenerek bir bütün olarak sunmayı
amaçlamaktadır.

Anadolu’nun birçok bölgesinin Antik dönemleriyle ilgili çalışmalar
yapılmış olmasına rağmen incelediğimiz bölge için yeterli bir çalışma
bulunmamaktadır.

Danışman hocam Prof. Dr. Hasan BAHAR ile birlikte Anadolu’nun farklı
bölgelerinin, komşu bölgelerle olan siyasi, kültürel ve ekonomik ilişkileri de
göz önünde tutularak, incelenmesinin Anadolu tarihi açısından faydalı olacağı
düşüncesinden hareketle tez konumuzu belirledik.

Antik yazarların eserlerinin incelenmesinin yanı sıra bölgenin
başlangıcından itibaren kısa tarihçesi verilerek bütünlük sağlanmaya
çalışılmıştır.

Şüphesiz, çalışmamda başlangıçtan itibaren danışman hocam Sayın Prof.
Dr. Hasan BAHAR’ın büyük katkıları olmuştur. Kendisine beni bu konuda
çalışmaya teşvik etmesi ve yardımlarından dolayı teşekkür ederim. Ayrıca bana
çalışmalarımda yardımcı olan Sayın hocam Prof. Dr. Özdemir KOÇAK’a da
teşekkürü bir borç bilirim.
v

T.C.
Selçuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı: Ercüment YILDIRIM 034102011001

n
i
n
i
c
n Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih Ana Bilim Dalı / Eskiçağ Tarihi Bilim
e
r Dalı
ğ
Ö

Danışmanı Prof. Dr. Hasan BAHAR

Pers Hakimiyetinin Bitiminden Bizans
Hakimiyetinin Başlangıcına Kadar Olan
Tezin Adı Dönemdeki Antik Çağ Yazarlarının
Eserlerinde Orta Fırat Bölgesi

ÖZET

Apemeia Barışı ile Anadolu’ya yayılmaya başlayan Roma İmparatorluğu
Lucullus’nun Pontus krallığını ele geçirmesiyle sınırlarını daha doğuya
ilerletmiştir. Bu dönemde Roma Anadolu’nun doğusunda bulunan Armenia,
Kommagene ve Osroene Krallıkları ile komşu olmuştur. Bu ilerleyişin ardından
Romalılar bu krallıkları işgal etmek yerine doğudaki Parth İmparatorluğuna
karşı tampon devletler olarak kullanmak yoluna gitmiştir.

Lucullus’tan sonra bölgeye gönderilen Pompeius da Anadolu’daki Roma
otoritesini güçlendirse de Crassus’un Harran’da uğradığı yenilgi Roma’nın
ilerleyişini geciktirmiştir. Antik kaynaklara göre bu yenilgi Roma’nın doğu
politikasını etkilemiş, sonraki komutanlar Crassus’un yaptığı hatalara
düşmemeye dikkat etmişlerdir. Roma’nın kaybettiği toprakların bir kısmını
Marcus Antonius geri almayı başarmış ve bu dönemde Roma ve Parth
vi

İmparatorlukları arasında Fırat Nehri’nin sınır olarak kabul edilmesi bölgeyi
kültürel ve ekonomik olarak etkilemeye başlamıştır.

Roma’nın Armenia üzerindeki otoritesini sağlamak için doğuya ilerleyen
Gaius (M.S. 3) ve Germanicus’un (M.S. 19) ölümleri doğudaki ilerleyişi
geciktirtirmiş Parthların bölgedeki etkinliğini artırmıştır. Fakat Parth
ülkesinde meydana gelen taht kavgaları üzerine II. Artabanus, Tiberius ile
anlaşma yapmıştır. İki imparatorluğun gelenekselleşen sınırı Fırat Nehri
yakınlarında yapılan anlaşma ile Roma İmparatorluğu Akdeniz’e Parthların
ulaşmasını engellemek için Fırat Nehri’ni sürekli elde tutmayı ve bölgeden
geçen ticaret yollarını kontrol altına almayı amaçlamıştır.

Bölgeyi bir süre çatışmalardan uzak tutan barış, Paetus’un Parth
İmparatorluğu üzerine düzenlediği seferle sona ermiştir. Paetus, Parth ordusu
karşısında yenilmesine rağmen ordusunu imha edilmekten kurtararak Fırat
Nehri’nin batısına çekmeyi başarmıştır. Doğu sınırında başlayan sorunun
büyümesini istemeyen Nero Parthlar ile yaptığı anlaşma ile Roma
imparatorunun onayı ile Armenia tahtına Arsakid hanedanlığından birinin
geçebileceğini kabul etmiştir.

Nero’nun yaptığı barış sona erdikten sonra Vespasianus, Roma’nın doğu
politikasında bazı değişiklikler yaparak bölgede Roma otoritesini kalıcı hale
getirmeye çalışmıştır. Bunun için bölgede bulunan Roma lejyonları tekrar
düzenlenerek Fırat Nehri boyunca kuzeyden güneye Malatya’da XII.
Fulminata, Samosta’da VI. Ferrata ve Zeugma’da IV. Scythica lejyonları
yerleştirilmiştir. Bu lejyonların yerleşmesi şehirlerin ticarî ve kültürel
hayatında önemli değişiklikler getirmiştir. Özellikle imparatorluğunun değişik
bölgelerinden gelmiş farklı kültürlere ve sanat anlayışına sahip yüksek rütbeli
subaylar şehirlerin kültür hayatına büyük katkılar sağlamışlardır.

Vespasianus’tan sonra Roma’nın Parth İmparatorluğu üzerine
gerçekleştirdiği en başarılı seferlerden birini gerçekleştiren Traianus Babil’e
vii

kadar ilerleyerek Roma’nın geleneksel sınırını Fırat’ın ötesine taşımıştır.
Hadrianus döneminde ise doğu sınırlarının fazlasıyla genişlediği konusunda
eleştiriler artınca Fırat’ın doğusunda bulunan toprakların sürekli elde
tutulamayacağı gerekçesi ile geri çekilmiştir.

Roma’nın sınırlarını Fırat nehrinin ötesine genişletmeyi amaçlayan bir
diğer Roma imparatoru Septimius Severus olmuştur. Septimius Severus
beraberindeki Roma ordusu ile Parth ülkesine girmiş Ktesiphon’u ele geçirerek
yaktırmıştır. Böylece Roma’nın doğu sınırı Fırat nehrinin ötesine ulaşmış ve
nehir geleneksel sınır rolünü kaybetmiştir.

Uzun yıllar süren Roma – Parth mücadeleleri Orta Fırat Bölgesi’ni
sosyo-ekonomik ve siyasi açıdan derin bir şekilde etkilemiştir. Özellikle
Roma’nın bölgede uyguladığı politikaların siyasi etkileri, Parthların geri
çekilmesi ve yerel krallıkların ortadan kalkması ile meydana gelen sosyal
değişimler, bölgeden geçen ticaret yollarının Fırat nehrini aşmak için kullandığı
Zeugma ve Samosata gibi şehirlerde oluşan ekonomik gelişmeler, dönemin
kaynakları incelendiğinde açık şekilde görülmektedir.
viii

T.C.
Selçuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı: Ercüment YILDIRIM 034102011001

n
i
n
i
c
n Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih Bilim Dalı /Eskiçağ Tarihi ABD.
e
r
ğ
Ö

Danışmanı Prof. Dr. Hasan BAHAR

The Middle Euphrates Territory in the
Writings of the Ancient Writers from the
Tezin Adı end of Persian Domination to the Beginning
of the Byzantium Dominaiton.

Summary

The Roman Empire, which started to spread over Anatolia with the
Treaty of Apemeia, extended its borders a lot more to the east after Lucullus
conquered the Kingdom of Pontus. In this era, The Roman Empire became a
neighbouring country of Armenia, Kommagene and Osroene Kingdom which
were in the eastern Anatolia. After this expansion, Romans preferred to make
use of buffer states in the east against Parth Empire rather than occupy those
kingdoms.

Even though Pompeius, who was appointed to the region after Lucullus,
also strengthened the Roman domination, Crassus’s defeat in Carrhae Harran)
(
delayed the expansion of the Roman Empire. According to the ancient
resources, this defeat affected the eastern policy of Romans so that the
successors of Crassus tried to avoid making the same mistakes. Marcus
Antonius succeeded in gaining back some parts of the territory that Rome had
ix

lost. That the bordering role of the River Euphrates (Fırat) between Roman and
Perth Empires had emerged in this era started to affect the economical and
cultural life of the region.

Gaius’s and Germanicus’s death, who had been heading to the east to
ensure the Roman domination over Armenia, delayed the expansion of the
Empire to the east and increased the effectiveness of the Parths in the region.
However, upon the struggle for throne, Artabanus II signed a treaty with
Tiberus. By signing a treaty near the River Euphrates which was becoming a
conventional border between two empires, the Roman Empire aimed at
withholding the River Euphrates and keeping the control of the trade routes
throughout the region.

The peace which kept the region away from a war for a while ended up
when Paetus mounted a military expedition on Parth Empire. Despite being
defeated by Parth Army, Paetus succeeded in withdrawing his army to the west
of the River Euphrates, thus saving it from a total destruction. By signing a
treaty with the Parths, Nero, who didn’t want the problem in the east to get
bigger, agreed that someone from Arsacid dynasty might ascent the throne of
Armenia with the confirmation of Roman Emperor.

After the peace treaty which Nero signed ended up, Vespasianus tried
to make the Roman domination permanent in the region by making some
changes in the Eastern policy of the Roman Empire. In order to achieve this, he
deployed the Roman legions, which were reorganized, from the north to the
south along the River Euphrates, Fulminata XII in Malatya, Ferrata VI in
Samosta and Scyhica IV in Zeugma. The deployment of the legions brought
major differences to the cultural and commercial life of the cities. Especially the
high-ranked army officers coming from different regions of the empire and who
had a different sense of culture and art made a lot of contributions to the
cultural life of the city.
x

Traianus who carried out one of the most successful military expedition
of Rome on Perth Empire after Vespaianus expanded the conventional Roman
border beyond the River Euphrates by marching up to Babylon. During the
reign of Hadrianus, when the criticisms arose on the overexpanded borders in
the east, he withdrew his troops for the reason that the territory in the east of
River Euphrates could not have been retained all the time.

Septimius was another Roman emperor who wanted to expand the
Roman borders beyond the River Euphrates. He marched his army with
Severus into the Parth land and made the city of Ktesiphon burnt. Thus, The
Roman borders reached beyond the River Euphrates and the river lost its role
of being a conventional border.

The struggle between the Romans and the Parths that lasted for centuries
had some effects on social, political economical life in the central Euphrates
region. When some resources belonging to this reign were examined, especially
the political effects of the Roman policy in the region, social changes after the
withdrawn of the Parths and the demolishing of the local kingdom and finally
the economical improvements in cities such as Zeugma and Samoasta, which
were used as trade routes to pass the River Euphrates, were clearly observed.