perge kazı sikkeleri PDF
Preview perge kazı sikkeleri
T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi PERGE KAZI SİKKELERİ: 1999-2004 HÜSEYİN KÖKER 2501020018 Tez Danışmanı: Prof. Dr. Oğuz TEKİN İstanbul 2007 1 T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi PERGE KAZI SİKKELERİ: 1999-2004 HÜSEYİN KÖKER 2501020018 Tez Danışmanı: Prof. Dr. Oğuz TEKİN Bu tez T-600/17032005 proje numarası ile İ.Ü. Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir. İstanbul 2007 2 ÖZ Bu yüksek lisans tezinde Perge antik kentinde 1999-2004 yılları arasında gerçekleştirilen kazılarda bulunmuş olan sikkelerin teşhis edilerek değerlendirilmesi amaçlanmaktadır (Akropolis buluntuları hariç). Sözü edilen sikkeler temizlendikten sonra teşhis edilerek “Hellenistik Sikkeler”, “Roma İmparatorluk Dönemi Şehir Sikkeleri”, “Roma Sikkeleri” ve “Bizans Sikkeleri” başlıkları altında toplanmıştır. Bu başlıklar altında verilen katalogların ardından sikkelere dair değerlendirme yapılmıştır. Teşhisi yapılamayan sikkeler de “Tanımlanamayan Sikkeler” başlığı altında verilmiştir. ABSTRACT The aim of this M.A. thesis is to identify and to evaluate the coins found at the excavations of Perge from 1999-2004 (except the coins found at acropolis). During the study, excavation coins were first cleaned and then identified and catalogued. Under the titles of “Hellenistic Coins”, Greek Imperial Coins”, “Roman Coins” and “Byzantine Coins”, the separate catalogues of the coins and their evaluations were given respectively. Unidentified coins were given under title of “Unidentified Coins”. 3 ÖNSÖZ “Perge Kazı Sikkeleri:1999-2004” başlıklı bu yüksek lisans tezi 1999-2004 yılları arasında Perge antik kentinde yapılan kazılarda (Akropol kazıları hariç) ele geçen sikkelerin teşhis edilerek kataloglanması ve değerlendirilmesini amaçlamaktadır. Tezin asıl konusunun kazı sikkeleri olmasından dolayı, Perge kentinin tarihine, ayrıntılara girilmeden, kısaca değinilmiştir. Perge aşağı şehirde, söz konusu yıllar arasında 4 adedi gümüş, 623 adedi bronz olmak üzere toplam 627 adet sikke ele geçmiştir. Bu sikkelerin 54 adedi Hellenistik, 87 adedi Roma Şehir, 413 adedi Roma ve 38 adedi de Bizans sikkesidir. Bunların dışında, kondisyonlarının çok kötü olması nedeniyle hangi döneme ait oldukları saptanamayan 35 adet sikke daha bulunmaktadır. Perge aşağı şehirde bulunan sikkelerin buluntu yerleri göz önüne alındığında, sikkelerin ağırlıklı olarak Batı Nekropolü ve Sütunlu Cadde’den ele geçtiği görülmektedir. Perge kazılarında, 1999-2004 yılları arasında ele geçen sikkeleri çalışma olanağı sağlayan Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na, tez danışmanlığımı üstlenerek, bu süre zarfında bana yol gösteren Prof. Dr. Oğuz Tekin’e, tezi hazırlama süresince yardımlarını esirgemeyen arkadaşım Aliye Erol’a, sikkelerin temizlenmesinde emeği geçen İstanbul Üniversitesi Restorasyon Bölümü öğrencisi Melih Ekinci’ye teşekkürlerimi sunarım. Destek ve görüşlerini hiçbir zaman esirgemeyen İngiliz Arkeoloji Enstitüsü’nden Dr. Yaprak Eran ve Anadolu Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Dr. Ahmet Tolga Tek’e burada teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Ayrıca, görüşlerini benimle paylaştıkları için Royal Numismatic Society’den Richard Ashton ve Fitzwilliam Museum’dan Dr. Adrian Popescu’yu burada anmak isterim. En nihayetinde, eğitim hayatım boyunca maddi ve manevi desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen aileme de sonsuz teşekkür ederim. 4 İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZ/ABSTRACT iii ÖNSÖZ iv İÇİNDEKİLER v PLAN, TABLO, GRAFİK ve LEVHALAR LİSTESİ vi KISALTMALAR LİSTESİ vii GİRİŞ 1 - Amaç, Kapsam ve Yöntem 1 - Perge Kentinin Tarihçesi 3 - Perge Antik Kenti Kazıları 7 I. HELLENİSTİK SİKKELER 9 A. Katalog 9 B. Değerlendirme 18 II. ROMA İMPARATORLUK DÖNEMİ ŞEHİR SİKKELERİ 27 A. Katalog 27 B. Değerlendirme 43 III. ROMA SİKKELERİ 55 A. Katalog 55 B. Değerlendirme 105 IV. BİZANS SİKKELERİ 120 A. Katalog 120 B. Değerlendirme 131 V. TANIMLANAMAYAN SİKKELER 136 A. Katalog 136 SONUÇ 138 KAYNAKÇA 142 EK 1: KAZI KODLARINA GÖRE BULUNTU YERLERİ LİSTESİ 161 EK 2: ÖN ve ARKA YÜZ LEJANDLARI LİSTESİ 162 EK 3: KONKORDANS CETVELİ 176 PLAN, TABLO ve GRAFİKLER 187 LEVHALAR 194 5 PLAN, TABLO, GRAFİKLER ve LEVHALAR LİSTESİ Sayfa Plan 1. Perge kent planı (Abbasoğlu-Martini 2003, s. 2). 187 Tablo 1. 1999-2004 yılları Perge kazılarında bulunan Hellenistik dönem sikkelerinin yüzyıllara göre kronolojik dağılımı. 188 Tablo 2. 1999-2004 yılları Perge kazılarında bulunan Roma İmparatorluk Dönemi Şehir sikkelerinin imparatorlara ve şehirlere göre dağılımı. 189 Tablo 3. 1999-2004 yılları Perge kazılarında bulunan Roma sikkelerinin imparatorlara ve darphanelere göre dağılımı. 190 Tablo 4. 1999-2004 yılları Perge kazılarında bulunan Bizans sikkelerinin imparator darphane ve birimlerine göre dağılımı. 191 Grafik 1. 1999-2004 yılları Perge kazılarında bulunan sikkelerin dönemlere göre yüzdesel dağılımı. 192 Grafik 2. 1999-2004 yılları Perge kazılarında bulunan Hellenistik Dönem sikkelerinin kentlere göre yüzdesel dağılımı. 192 Grafik 3. 1999-2004 yılları Perge kazılarında bulunan Roma sikkelerinin dönemsel dağılımı. 193 Grafik 4. 1999-2004 yılları Perge kazılarında bulunan Roma sikkelerinin darphanelere göre yüzdesel dağılımı. 193 Grafik 5. 1999-2004 yılları Perge kazılarında bulunan Bizans sikkelerinin darphanelere göre yüzdesel dağılımı. 194 Levha 1 Hellenistik Dönem Sikkeleri 195 Levha 2 Roma İmparatorluk Dönemi Şehir sikkeleri 196 Levha 3 Roma İmparatorluk Dönemi Şehir sikkeleri 197 Levha 4 Roma İmparatorluk Dönemi Şehir sikkeleri 198 Levha 5 Roma Sikkeleri 199 Levha 6 Roma Sikkeleri 200 Levha 7 Bizans Sikkeleri 201 6 KISALTMALAR LİSTESİ AE Bronz a.g.e. Adı Geçen Eser Ant. Antoninianus AR Gümüş AY. Arka yüz Bkz.: Bakınız cf. Karşılaştırınız çev. Çeviren Ed. Editör Env. No. Kazı envanter numarası gr. Gram Haz. Hazırlayan İmp. İmparator Kat. No. Katalog numarası Ky. Kalıp yönü MÖ. Milattan önce MS. Milattan sonra mm. Milimetre Monog. Monogram Off. Officina ÖY. Ön yüz Ref. Referans/Kaynakça s. Sayfa vb. Ve benzeri 7 GİRİŞ - Amaç, Kapsam ve Yöntem Bu yüksek lisans tezinde∗ 1999-2004 yılları arasında Perge antik kentinde yürütülen kazılarda ele geçen sikkelerin (Akropolis sikkeleri hariç) teşhis edilerek bir kataloğunun oluşturulması amaçlanmaktadır. Perge antik kentinde 1946 yılından bu yana yürütülen kazılar sırasında ele geçen sikkeler üzerine günümüze kadar, yüksek lisans düzeyinde dört farklı çalışma (bu yüksek lisan tezi ile birlikte) yapılmıştır. Bu çalışmaların ilki, kentte 1956-1983 yılları arasında yapılan çalışmalar sırasında ele geçen sikkeleri ele almaktadır (Oğuz Tekin, Perge Kazılarında Bulunan Sikkeler: 1956-1983, İ.Ü.S.B.E. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1987). Diğer üç çalışma, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu başkanlığında 1988 yılından bu yana kentte yürütülen çalışmalar sırasında ele geçen sikkeleri ele almaktadır. Bu üç yüksek lisans tezi 1987 yılında yapılan çalışma ile birlikte, ileriki yıllarda gerçekleştirilmesi planlanan ve 1946 yılından bu yana Perge kazılarında ele geçen sikkelerin toplu olarak değerlendirilmesini amaçlayan nihai çalışmanın ön hazırlıkları olarak düşünülmüştür. Buna göre, 2004 yılında yapılan ilk çalışma, kentin akropolisinde 1994-2003 yılları arasındaki çalışmalar sırasında ele geçen sikkeleri ele almaktadır (Tuğçe N. Şen, Perge Akropolis Kazı Sikkeleri: 1994- 2003, İ.Ü. S.B.E. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2004). 2005 yılında yapılan ikinci çalışma ise, 1989-1998 yılları arasında Perge aşağı kentte yapılan çalışmalar sırasında ele geçen sikkeleri ele almaktadır (Aliye Erol, Perge Kazı Sikkeleri: 1989- 1998, İ.Ü. S.B.E. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2005). Perge kazı sikkeleri üzerine yapılan yüksek lisans tezlerinin sonuncusu olan bu yüksek lisans tezi de yukarıda da belirtildiği gibi 1999-2004 yılları arasında Perge aşağı kentte yürütülen kazılar sırasında ele geçen sikkeleri ele almaktadır. Sikkeler üzerinde gerçekleştirilen ilk çalışma, söz konusu yıllara ait sikkelerin temizlik ve konservasyon çalışmalarına yönelik olmuştur. Bu doğrultuda yapılan çalışmalarda bisturi, cam elyafı ve dişçi motoru kullanılarak sikkeler temizlenmiştir. ∗ Bu tez T-600/17032005 proje numarasıyla İ.Ü. Araştırma Fonu tarafından desteklenmiştir. 8 Temizlik işlemlerinin tamamlanmasının ardından, sikkelerin her birinin ön ve arka yüzlerinin fotoğrafları çekilmiştir. Fotoğraf çekimi, dijital fotoğraf makinesi ile yapılmış ve çekilen tüm fotoğraflar bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Bu işlemler tamamlandıktan sonra sikkelerin teşhis edilmesine geçilmiş ve teşhisleri yapılan sikkelere ait bilgiler bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Buluntular yıl yıl, ayrı dosyalar halinde kataloglanarak, bu bilgilere, sikkelerin metal cinsi, çap, ağırlık ve kalıp yönü gibi teknik bilgileri eklenmiştir. Bunun ardından sikkeler, dönemlerine göre “Hellenistik Sikkeler”, “Roma İmparatorluk Dönemi Şehir Sikkeleri”, “Roma Sikkeleri” ve “Bizans Sikkeleri” şeklinde gruplara ayrılmıştır. Teşhisi yapılamayan sikkeler ise, Tanımlanamayan Sikkeler başlığı altında verilmiştir. Her bir grup kronolojik olarak sıralanarak kataloglanmış ve her grup içinde sikkelere 1’den başlayarak katalog numarası verilmiştir. Sikkelere ait teknik bilgiler ve kazı envanter numarası, katalog numarasından sonra yer almaktadır. Sikkelere ait katalogların oluşturulmasının ardından kütüphane çalışmalarına başlanmış ve hazırlanan katalog analojik açıdan değerlendirilmiştir. Her bir sikke yayımlanmış sikke kataloglarından araştırılarak tarihlendirilmesi yapılmış ve teşhis edilebilenlerle ilgili referanslar verilmiştir. Hellenistik Dönem ve Roma İmparatorluk Dönemi Şehir Sikkeleri için temel olarak Sylloge Nummorum Graecorum ve British Museum kataloglarından yararlanılmıştır. Roma İmparatorluk sikkeleri için temel kaynak olarak Roman Imperial Coinage (RIC) ve Late Roman Bronz Coinage (LRBC) kullanılmıştır. Teşhis edilebilen Roma sikkelerinin tarihlendirilmesi yapılırken esas olarak RIC’teki tarihleme sistemi kullanılmış, şayet söz konusu bu katalogda tarihleme yapılmamışsa, LRBC’deki tarihler değerlendirmeye alınmıştır. Bizans sikkeleri için de Dumbarton Oaks Catalogues (DOC) ve Moneta Imperi Byzantini (MIB) serileri temel referans kitapları olarak kullanılmıştır. Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi Şehir Sikkeleri katalogda ilk olarak bölgelere göre tasnif edilmiş, kentler ait oldukları bölge başlığının altında alfabetik olarak sıralanmıştır. Her bir kentin sikkeleri kronolojik olarak dizilmiştir. Katalogların ardından sikkelerin değerlendirmeleri yapılmıştır. Hellenistik sikkeler en erken örnekten başlanarak değerlendirilirken, Roma İmparatorluk Dönemi Şehir Sikkeleri 9 imparatorlara göre kronolojik olarak verilmiştir. Sikkenin darp edildiği darphane belli ise, darphaneler batıdan doğuya doğru sıralanmış, en sona darphanesi belli olmayan sikkeler yerleştirilmiştir. Bizans sikkeleri de imparatorlara göre kronolojik olarak sıralanmış, bunlar kendi içinde sikkenin darp yeri ve birimine göre tasnif edilmiştir. Her birimin altında sikkeler kronolojik olarak sıralanmıştır (Örneğin; II. Justinus/Constantinopolis/Follis/571-2 gibi). Katalogda yer alan yer ve şahıs adları, kökenlerinin eski Yunanca ya da Latince oluşu göz önünde tutularak yazılmıştır (Örneğin; Cyzicus yerine Kyzikos, Lysimachus yerine Lysimakhos gibi). Eksik ya da silik lejantın görünmeyen fakat o şekilde olması gereken harfleri köşeli parantez ( [ ] ) içinde gösterilmiştir. Lejantın nasıl başladığı veya devam ettiğinden emin olunmadığı durumlar köşeli parantezin içinde üç nokta ( […] ) şeklinde ifade edilmiştir. Ayrıca, katalogda yer alan sikke lejantları, sikkelerin üzerinde görüldüğü şekilde yazılmıştır. Bununla birlikte lejantlar, değerlendirme kısmında kısaltmalar, unvanlar ve adlar göz önüne alınarak harf ya da kelimeler ayrılarak yazılmıştır. - Perge Kentinin Tarihçesi Perge antik kenti, Antalya il sınırları içinde, merkezden 18 km. doğuda, Aksu ilçesinin 2 km. kuzeyinde, Katarraktes (Düden) ve Kestros (Aksu) çayları arasında, Aksu çayının 4 km. batısında yer almaktadır1. MS. 1. yüzyılda yaşamış olan ünlü coğrafyacı Strabon da eserinde, Kestros’tan 60 stadia yukarıya doğru gidildiğinde Perge kentine gelindiğini belirtmektedir2. Kentin adına antik kaynaklarda ilk kez, MÖ. 4. yüzyılda yaşamış olduğu düşünülen Skylax’ın eserinde rastlamaktayız. Bu tarihten sonra MS. 6. yüzyıla kadar daha pek çok antik kaynakta kentin adına rastlanmaktadır3. 1 W. Ruge, “Perge”, RE XIX/I, Stuttgart, 1937, s. 694-704; W. Martini, “Perge”, DNP 9, Stuttgart & Weimar, 2000, s. 562-4; A. Pekman, Son Kazı ve Araştırmaların Işığında Perge Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989 (2. baskı), s. 1. 2 Strab. Geographika, XIV. IV. 2. 3 Bu antik kaynaklar ve ilgili pasajlar için bkz. Pekman, a.g.e., 1-4. 10
The list of books you might like
