PENGARUH ORIENTALISME DALAM PENGAJIAN HUKUM ISLAM DI INSTITUT AGAMA ISLAM NEGERI SUNAN AMPEL SURABAYA, INDONESIA SITI AMINAH JABATAN FIQH DAN USUL AKADEMI PENGAJIAN ISLAM UNIVERSITI MALAYA KUALA LUMPUR 2013 PENGARUH ORIENTALISME DALAM PENGAJIAN HUKUM ISLAM DI INSTITUT AGAMA ISLAM NEGERI SUNAN AMPEL SURABAYA, INDONESIA SITI AMINAH DISERTASI INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI KEPERLUAN BAGI IJAZAH SARJANA SYARIAH BAHAGIAN II (SECARA KURSUS DAN PENYELIDIKAN) JABATAN FIQH DAN USUL AKADEMI PENGAJIAN ISLAM UNIVERSITI MALAYA KUALA LUMPUR 2013 ABSTRAK Institut Agama Islam Negeri (IAIN) Sunan Ampel Surabaya merupakan perguruan tinggi Islam Indonesia yang banyak mengambil model pendidikan Timur Tengah. Hal ini dapat dilihat dari wujud kelembagaan dan sistem kerjanya yang tidak jauh berbeza dengan pusat keilmuan di Timur Tengah. IAIN juga telah memperkenalkan dan mengajarkan pemikiran-pemikiran Islam Barat. Kajian ini bertujuan untuk Mengenalpasti sama ada IAIN dipengaruhi atau tidak oleh orientalisme serta faktor- faktor apa yang menyebabkan pengaruh orientalisme bertapak dan sejauh mana pengaruhnya dalam pengajian hukum Islam di IAIN Sunan Ampel. Dalam penelitian ini, penyelidik menggunakan metode kajian pustaka (library research) dan observasi lapangan. Kajian ini memakai metode kualitatif untuk menganalisis data-data yang diperolehi. Penulis menemukan bahawa terdapat pengaruh orientalisme dalam kajian Hukum Islam di IAIN Sunan Ampel Surabaya. Ini boleh dilihat melalui beberapa faktor iaitu pedagogi, kurikulum, pengkursusan pensyarah IAIN ke Mc Gill, dan karya ahli akademik IAIN Sunan Ampel Surabaya yang membuat konsep fiqih baru dengan metodologi baru (a new methodology), iaitu maqÉÎid al-syarÊ'ah dengan media utamanya adalah melalui penyelidikan (istiqro') dan memaksimalkan penggunaan akal (al-ma'qul). ii ABSTRACT State Islamic Institute (IAIN) Sunan Ampel Surabaya is Indonesia's high Islamic education that adopts Middle East model. It can be seen from the existing of the institutions and working system that is similar to the knowledge center in the Middle East. IAIN also have introduced and taught of the Western thoughts. This study aims to identify whether or not IAIN Sunan Ampel influenced by orientalism and what are factors that influencing orientalism tread at IAIN, and to what extent of its influences to the Islamic legal studies of IAIN Sunan Ampel. This study used library research and field observations. In order to analyze the obtained data, the researcher used a qualitative method. It found that there were influences of orientalism in the study of Islamic Law at IAIN Sunan Ampel Surabaya. It can be seen through a number of factors; pedagogy, curriculum, the delivery of IAIN lecturers to McGill, and the academic work of IAIN Sunan Ampel Surabaya, which makes the concept of a new fiqh, new methodology which is maqÉÎid al-SharÊ'ah through research (istiqro') and maximizing the use of mind (al-ma'qul). iii PENGHARGAAN “Dengan nama Allah yang Maha Pengasih lagi Maha penyayang” Alhamdulillah, segala puji bagi Allah yang telah memberikan nikmat dan hidayah kepada penulis sehingga mampu menunaikan amanah akademik ini yang bertajuk : Pengaruh Orientalisme dalam Pengajian Hukum Islam di Institut Agama Islam Sunan Ampel, Surabaya, Indonesia. Jutaan penghargaan dirakamkan kepada Prof. Madya DR. Rahimin Affandi Abd. Rahim atas segala bimbingan, semangat dan tunjuk ajar serta komen beliau sepanjang penulisan kertas projek ini. Penulis juga merakamkan Jutaan terima kasih kepada DR. Karim bin Ali dan DR. Rushdi bin Ramli yang telah sudi menyemak dan memeriksa tulisan tesis ini. Tanpa komen dan kritikan beliau, mustahil terbentuk sebuah tulisan yang menjadi syarat kelulusan akademik ini. Tidak dilupakan juga kepada Ketua Jabatan Fiqh dan Ushul DR. Ridzwan bin Ahmad, serta semua pensyarah di Jabatan fiqh Usul atas didikan kalian sepanjang pengajian penulis disini. Kepada ibu dan ayah tersayang, penulis mengucapkan setinggi-tinggi penghargaan atas kasih-sayang dan pengorbanan yang dicurahkan sehingga kini. Abang, Kakak, yang menjadi permanen hidupku, suami tercinta dengan penuh kesabaran dan jerih payah meluangkan waktunya berdiskusi demi terwujudnya penulisan ini. Anak-anaku Fareed Nahdan Rabbani dan Fazat Mazaya Rahmah yang selama ini menjadi sumber inspirasi disaat penulis memerlukan energi untuk menyeleseikan tesis ini. Sokongan dan dorongan kalian memberi kekuatan kepada penulis untuk meneruskan perjuangan. Sekalung terima kasih buat sahabat-sahabatku, Persatuan Pelajar Indonesia Universiti Malaya. Pengalaman dan kenangan bersama kalian akan tersemat indah disanubari ini. Akhir kata, kepada semua pihak yang terlibat, secara langsung mahupun tidak langsung, terima kasih atas sumbangan dan pertolongan yang dihulurkan. Semoga mendapat rahmat dan bimbingan daripada Allah S.W.T. JazÉkumullahu khairan kathÊrÉ. iv SENARAI KANDUNGAN ABSTRAK ...................................................................................................... ...... ii ABSTRACT ..................................................................................................... ..... iii PENGHARGAAN ........................................................................................... ..... iv SENARAI KANDUNGAN ............................................................................. ....... v PANDUAN TRANSLITERASI ...................................................................... .... vii SENARAI KEPENDEKAN............................................................................. ..... ix BAB 1: PENDAHULUAN ................................................. ..................................... 1 1.1 Latar Belakang Kajian...... ........................................................................................... 1 1.2 Masalah Kajian ................... ........................................................................................... 8 1.3 Objektif kajian ................... ........................................................................................... 9 1.4 Skop Kajian ..................... .................................................................................... 9 1.5 Kepentingan Kajian ......... .................................................................................... 10 1.6 Pengertian Tajuk ............. .................................................................................... 10 1.7 Ulasan Kajian Literatur ... .................................................................................... 11 1.8 Metodologi Kajian .......... .................................................................................... 15 1.8.1. Metod Pengumpulan Data .................................................................... 15 1.8.1. (a) Kajian Perpustakaan (Library Research) ........................................ 15 a. Metod Historis ................................................................................ 15 b. Metod Dokumentasi ....................................................................... 15 1.8.1. (b). Kajian Lapangan (Field Research) ................................................ 16 1.8.2 Metod Analisis Data .............................................................................. 17 a. Metod Genealogi ............................................................................ 17 b. Metod Induktif ................................................................................ 18 c. Metod Deduktif ............................................................................... 19 d. Metod Komparatif .......................................................................... 19 1.9 Sistematik Kajian ........... .................................................................................... 20 BAB 2: ORIENTALISME DAN PENGAJIAN HUKUM ISLAM DI INDONESIA .................................................................. ..................................... 21 2.1. Pendahuluan .................................................................. ..................................... 21 2.2. Orientalisme .................................................................. ..................................... 23 2.2.1 Orientalisme: Definisi dan Sejarah Kemunculan .................................. 23 2.2.2 Orientalisme dan Kajian KeIslaman ............... ..................................... 28 2.2.3 Orientalisme dalam Kajian Hukum Islam ....... ..................................... 37 2.3. Pengajian Hukum Islam di Indonesia ........................... ..................................... 54 2.3.1. Pengajian Hukum Islam di Tahun 1970-1980-an ................................ 54 2.3.2. Genealogi sebagai alat analisis ....................... ..................................... 57 2.4. Kesimpulan ................................................................... ..................................... 60 BAB 3: PENGAJIAN HUKUM ISLAM DI IAIN SUNAN AMPEL SURABAYA .......................... ..................................... 62 3.1. Pendahuluan .................................................................. ..................................... 62 3.2. Profil Institut Agama Islam Negeri Sunan Ampel ........ ..................................... 63 3.2.1. Sejarah Perkembangan IAIN Sunan ampel .... ..................................... 63 3.2.2. IAIN Sunan Ampel: Di Antara Kepungan Tiga Tradisi ...................... 66 3.2.3. Pengajian Hukum Islam di IAIN Sunan Ampel ................................... 70 3.2.4. Metod Pengajian Hukum Islam di IAIN Sunan Ampel ....................... 88 3.2.5. Program IAIN dengan McGill ...................... ..................................... 90 v 3.3 Kesimpulan .................................................................... ..................................... 95 BAB 4: PENGARUH ORIENTALISME DALAM PENGAJIAN HUKUM ISLAM DI INSTITUT AGAMA ISLAM SUNAN AMPEL SURABAYA, INDONESIA ....................................................................... ..................................... 97 4.1. Pendahuluan .................................................................. ..................................... 97 4.2. Pedagogi atau Kaedah Pengajian .................................. ..................................... 97 4.3. Sumber Rujukan ............................................................ ..................................... 100 4.4. Kurikulum ..................................................................... ..................................... 101 4.5. Penghantaran Pensyarah ke Mc Gill ............................. ..................................... 104 4.6. Karya Ahli Akademik IAIN Sunan Ampel Surabaya ... ..................................... 110 4.7. Kesimpulan ................................................................... ..................................... 121 BAB 5: PENUTUP ............................................................. ..................................... 123 5.1. Rumusan ........................................................................ ..................................... 123 5.2. Cadangan ....................................................................... ..................................... 125 BIBLIOGRAFI ................................................................... ..................................... 127 LAMPIRAN ........................................................................ ..................................... 135 vi PANDUAN TRANSLITERASI Konsonan Huruf Huruf Rumi Contoh No. Arab Tulisan Arab Tulisan Rumi 1 أ a,’ ةرأفلا al-fa’rah 2 ب b جعت ba‗atha 3 ت t بات tÉba 4 ث th باوح thawÉb 5 ج j لعج ja‗ala 6 ح Í ةلح Íalaba 7 خ kh ةطخ khataba 8 د d عفد dafa‗a 9 ذ dh ةُذ dhahaba 10 ر r عجر raja‗a 11 ز Ð عرز Ðara‗a 12 س s عوس sami‗a 13 ش sh عفش shafa‗a 14 ص Î دعص sa‗ada 15 ض Ì للض Ìalala 16 ط Ï علط tala‗a 17 ظ Ð رفظ zafara 18 ع ‘ َيلع ‗alayhi 19 غ gh رفغ ghafara 20 ف f حلف falaha 21 ق q نلق qalama 22 ك k ةتك kataba 23 ل l ةعل la‗iba 24 م m عٌه mana‘a 25 ى n لاً nÉla 26 و w دعو wa‗ada 27 ٍ h مدُ hadama 28 ي y نلعي ya‗lamu vii Vokal Panjang No. Huruf Huruf Rumi Contoh Arab Tulisan Arab Tulisan Rumi 1 أ a لاق qÉla 2 وأ u ىسوه mËsa 3 يإ i ىاويإ Êman Vokal Pendek No. Huruf Huruf Rumi Contoh Arab Tulisan Arab Tulisan Rumi 1 ـَــ )ةحتف( a رَ صَ ًَ naÎara 2 ـِــ )ةرسك( i ر صِ اًَ nÉÎirun 3 ـُــ )ةوض( u رُ صُ ْْ يْ ي yanÎuru Diftong No. Huruf Huruf Rumi Contoh Arab Tulisan Arab Tulisan Rumi 1 وّ أ aw باوّ أ awwÉbun 2 يّ أ ay ماّيأ ayyÉmun 3 يّ ا iy كاّيا iyyÉka Catatan: Istilah sesuatu perkataan yang berasal daripada perkataan Bahasa Arab tetapi telah menjadi sebutan Bahasa Malaysia adalah dieja mengikut perkataan Bahasa Malaysia. Seperti perkataan Rasulullah, Muhammad, Ahmad, mazhab, ulama, ilmiah, al-Qur‘an, hadith dan lain-lain. viii JADUAL KEPENDEKAN c. : Cetakan Dr. : Doktor ed. : Editor h. : Halaman H. : Hijrah Ibid : Ibidem PTAIN : Perguruan Tinggi Agama Islam Negeri IAIN : Institute Agama Islam Negeri j. : Juzuk m. : Meninggal M. : Masihi M.A. : Master of Arts No. : Nombor op.cit. : Opere Citato Prof. : Profesor r.a. : Radiyallah „Anh s.a.w. : Sallallah „Alayh Wa Sallam s.w.t. : Subhanahu wa Ta„ala T.P. : Tanpa Penerbit t.t. : Tanpa tarikh T.T.P. : Tanpa Tempat Penerbitan terj. : terjemahan ix
Description: