PEMBELAJARAN BAHASA ARAB AZIZ FAKHRURROZI & ERTA MAHYUDIN DIREKTORAT JENDERAL PENDIDIKAN ISLAM KEMENTERIAN AGAMA 2012 Judul Buku : Pembelajaran Bahasa Arab Penulis : Aziz Fakhrurrozi & Erta Mahyudin. Reviewer : Alis Asikin, MA Tata Letak & Desain Cover : Wajaj Bahaunar Shidiq. Hak cipta dan hak moral pada penulis Hak penerbitan atau hak ekonomi pada Direktorat Jenderal Pendidikan Islam Kementerian Agama RI Tidak diperkenankan memperbanyak sebagian atau seluruhnya dari isi buku ini dalam bentuk dan dengan cara apapun tanpa seijin tertulis dari Direktorat Jenderal Pendidikan Islam Kementerian Agama RI. Cetakan Ke-1, Desember 2009 Cetakan ke-2, Juli 2012 (Edisi Revisi) ISBN : 978-602-7774-34-6 Ilustrasi Cover : http://www.v-arabic.com/vra/wp-content/ uploads/2010/02/Ar-Grammar-Word-cloud.jpg Pengelola Program Kualifikasi S-1 Melalui DMS Pengarah : Direktur Jenderal Pendidikan Islam Penanggung Jawab : Direktur Pendidikan Tinggi Islam Task Force : Prof. Dr. H. Azis Fahrurrozi, M.A. Prof. Ahmad Tafsir Prof. Dr. H. Maksum Muchtar, M.A. Prof. Dr. H. Achmad Hufad, M.Ed. Drs. Asep Herry Hernawan, M.Pd. Drs. Rudi Susilana, M.Si. Alamat Kontak: Subdit Kelembagaan Direktorat Pendidikan Tinggi Islam Direktorat Jenderal Pendidikan Islam, Kementerian Agama RI Lantai 8 Jl. Lapangan Banteng Barat No. 3-4 Jakarta Pusat 10701 Tlp. 021-3853449 Psw. 326 Fax. 021-34833981 http://www.pendis.kemenag.go.id / www.diktis.kemenag.go.id email: [email protected]/[email protected] Kata Pengantar Kata Pengantar Bismillahirrahmanirrahim Aassalamu’alaikum wr. wb Program Peningkatan Kualifikasi Sarjana (S1) bagi Guru Madrasah Ibtidaiyah (MI) dan Guru Pendidikan Agama Islam (PAI) pada Sekolah melalui Dual Mode System— selanjutnya ditulis Program DMS—merupakan ikhtiar Direktorat Jenderal Pendidikan Islam Kementerian Agama RI dalam meningkatkan kualifikasi akademik guru-guru dalam jabatan di bawah binaannya. Program ini diselenggarakan sejak tahun 2009 dan masih berlangsung hingga tahun ini, dengan sasaran 10.000 orang guru yang berlatar belakang guru kelas di Madrasah Ibtidaiyah (MI) dan guru Pendidikan Agama Islam (PAI) pada Sekolah. Program DMS dilatari oleh banyaknya guru-guru di bawah binaan Direktorat Jenderal Pendidikan Islam yang belum berkualifikasi sarjana (S1), baik di daerah perkotaan, terlebih di daerah pelosok pedesaan. Sementara pada saat yang bersamaan, konstitusi pendidikan nasional (UU No. 20 Tahun 2003, UU No. 14 Tahun 2007, dan PP No. 74 Tahun 2008) menetapkan agar sampai tahun 2014 seluruh guru di semua jenjang pendidikan dasar dan menengah harus sudah berkualifikasi minimal sarjana (S1). Program peningkatan kualifikasi guru termasuk ke dalam agenda prioritas yang harus segera ditangani, seiring dengan program sertifikasi guru yang memprasyaratkan kualifikasi S1. Namun dalam kenyataannya, keberadaan guru-guru tersebut dengan tugas dan tanggungjawabnya tidak mudah untuk meningkatkan kualifikasi akademik secara individual melalui perkuliahan regular. Selain karena faktor biaya mandiri yang relatif membebani guru, juga ada konsekuensi meninggalkan tanggungjawabnya dalam menjalankan proses pembelajaran di kelas. Dalam situasi demikian, Direktorat Jenderal Pendidikan Islam berupaya melakukan terobosan dalam bentuk Program DMS—sebuah program akselerasi (crash program) di jenjang pendidikan tinggi yang memungkinkan guru-guru sebagai peserta program dapat meningkatkan kualifikasi akademiknya melalui dua sistem pembelajaran, yaitu pembelajaran tatap muka (TM) dan pembelajaran mandiri (BM). Untuk BM inilah proses pembelajaran memanfaatkan media modular dan perangkat pembelajaran online (e-learning). Buku yang ada di hadapan Saudara merupakan modul bahan pembelajaran untuk mensupport program DMS ini. Jumlah total keseluruhan modul ini adalah 53 judul. Modul edisi tahun 2012 adalah modul edisi revisi atas modul yang diterbitkan pada tahun 2009. Revisi dilakukan atas dasar hasil evaluasi dan masukan dari beberapa LPTK yang mengeluhkan kondisi modul yang ada, baik dari sisi content maupun fisik. Pembelajaran Bahasa Arab | iii Kata Pengantar Proses revisi dilakukan dengan melibatkan para pakar/ahli yang tersebar di LPTK se- Indonesia, dan selanjutya hasil review diserahkan kepada penulis untuk selanjutnya dilakukan perbaikan. Dengan keberadaan modul ini, para pendidik yang saat ini sedang menjadi mahasiswa agar membaca dan mempelajarinya, begitu pula bagi para dosen yang mengampunya. Pendek kata, kami mengharapkan agar buku ini mampu memberikan informasi yang dibutuhkan secara lengkap. Kami tentu menyadari, sebagai sebuah modul, buku ini masih membutuhkan penyempurnaan dan pendalaman lebih lanjut. Untuk itulah, masukan dan kritik konstruktif dari para pembaca sangat kami harapkan. Semoga upaya yang telah dilakukan ini mampu menambah makna bagi peningkatan mutu pendidikan Islam di Indonesia, dan tercatat sebagai amal saleh di hadapan Allah swt. Akhirnya, hanya kepada-Nya kita semua memohon petunjuk dan pertolongan agar upaya-upaya kecil kita bernilai guna bagi pembangunan sumberdaya manusia secara nasional dan peningkatan mutu umat Islam di Indonesia. Amin Wassalamu’alaikum wr. wb. Jakarta, Juli 2012 Direktur Pendidikan Tinggi Islam Prof. Dr. H. Dede Rosyada, MA | Pembelajaran Bahasa Arab iv Daftar Isi Daftar Isi Kata Pengantar .................................................................................................................. iii Daftar Isi ................................. ............................................................................................. v MODUL 1 : PROBLEMATIKA PEMBELAJARAN BAHASA ARAB DAN HAKIKAT METODE PENGAJARAN BAHASA ASING Pendahuluan ..................... .................................................................................................. 3 Kegiatan Belajar 1 : Problematika Pembelajaran Bahasa Arab ............................. 5 Latihan ........................................................................................ 10 Ringkasan ................................................................................... 10 Tes Formatif 1 ............................................................................ 11 Kegiatan Belajar 2: Hakikat Pendekatan, Metode dan Teknik ............................. 15 Latihan ........................................................................................ 25 Ringkasan ................................................................................... 25 Tes Formatif 2 ............................................................................ 28 Kegiatan Belajar 3: Dasar-dasar Linguistik Pengajaran Bahasa ........................... 31 Latihan ........................................................................................ 37 Ringkasan ................................................................................... 37 Tes Formatif 3 ............................................................................ 38 Kegiatan Belajar 4: Dasar-Dasar Psikologi Pengajaran Bahasa ............................ 41 Latihan ........................................................................................ 47 Ringkasan ................................................................................... 47 Tes Formatif 4 ............................................................................ 48 Daftar Pustaka ................ ................................................................................................... 51 MODUL 2 : METODE PENGAJARAN BAHASA ASING I Pendahuluan ..................... .................................................................................................. 55 Kegiatan Belajar 1 : Metode Tata Bahasa-Terjemah ................................................ 57 Latihan ........................................................................................ 65 Ringkasan ................................................................................... 65 Tes Formatif 1 ............................................................................ 66 Kegiatan Belajar 2: Metode Langsung ..................................................................... 69 Latihan ........................................................................................ 76 Ringkasan ................................................................................... 77 Tes Formatif 2 ............................................................................ 77 Pembelajaran Bahasa Arab | v Daftar Isi Kegiatan Belajar 3: Metode Membaca ...................................................................... 81 Latihan ........................................................................................ 86 Ringkasan ................................................................................... 86 Tes Formatif 3 ............................................................................ 87 Kegiatan Belajar 4: Metode Audiolingual ............................................................... 91 Latihan ........................................................................................ 99 Ringkasan ................................................................................... 99 Tes Formatif 3 ............................................................................ 100 Daftar Pustaka ................ ................................................................................................... 103 MODUL 3 : METODE PENGAJARAN BAHASA ASING 11 Pendahuluan ..................... .................................................................................................. 107 Kegiatan Belajar 1 : Persiapan Pembelajaran Mikro ............................................... 109 Latihan ........................................................................................ 116 Ringkasan ................................................................................... 116 Tes Formatif 1 ............................................................................ 117 Kegiatan Belajar 2: Metode Respon Fisik Total ...................................................... 121 Latihan ........................................................................................ 129 Ringkasan ................................................................................... 129 Tes Formatif 2 ............................................................................ 130 Kegiatan Belajar 3: Metode Guru Diam ................................................................... 133 Latihan ........................................................................................ 142 Ringkasan ................................................................................... 142 Tes Formatif 3 ............................................................................ 143 Kegiatan Belajar 4: Metode Belajar Bahasa Berkelompok .................................... 147 Latihan ........................................................................................ 156 Ringkasan ................................................................................... 156 Tes Formatif 4 ............................................................................ 157 Daftar Pustaka ................ ................................................................................................... 161 MODUL 4 : METODE PENGAJARANBAHASA ASING 111 Pendahuluan ..................... .................................................................................................. 165 Kegiatan Belajar 1 : Metode Alamiah ........................................................................ 167 Latihan ........................................................................................ 174 Ringkasan ................................................................................... 174 Tes Formatif 1 ............................................................................ 175 | Pembelajaran Bahasa Arab vi Daftar Isi Kegiatan Belajar 2: Metode Suggestopedia ............................................................. 179 Latihan ........................................................................................ 189 Ringkasan ................................................................................... 189 Tes Formatif 2 ............................................................................ 190 Kegiatan Belajar 3: Metode Eklektik ........................................................................ 193 Latihan ........................................................................................ 200 Ringkasan ................................................................................... 200 Tes Formatif 3 ............................................................................ 201 Kegiatan Belajar 4: Beberapa Metode Alternatif .................................................... 205 Latihan ........................................................................................ 211 Ringkasan ................................................................................... 212 Tes Formatif 4 ............................................................................ 212 Daftar Pustaka ................ ................................................................................................... 215 MODUL 5 : METODE PENGAJARAN KOMPONEN BAHASA Pendahuluan ..................... .................................................................................................. 219 Kegiatan Belajar 1 : Makna dan Urgensi Pengajaran Mufradat ............................ 221 Latihan ........................................................................................ 225 Ringkasan ................................................................................... 226 Tes Formatif 1 ............................................................................ 226 Kegiatan Belajar 2: Prosedur dan Teknik Pengajaran Mufradat .......................... 229 Latihan ........................................................................................ 237 Ringkasan ................................................................................... 237 Tes Formatif 2 ............................................................................ 238 Kegiatan Belajar 3: Makna dan Urgensi Pengajaran Tata Bahasa ........................ 241 Latihan ........................................................................................ 246 Ringkasan ................................................................................... 247 Tes Formatif 3 ............................................................................ 247 Kegiatan Belajar 4: Prosedur dan Teknik Pengajaran Tata Bahasa ...................... 251 Latihan ........................................................................................ 263 Ringkasan ................................................................................... 263 Tes Formatif 4 ............................................................................ 264 Daftar Pustaka ................ ................................................................................................... 267 Pembelajaran Bahasa Arab | vii Daftar Isi MODUL 6 : METODE PENGAJARAN KEMAMPUAN RESEFTIF BAHASA Pendahuluan ..................... .................................................................................................. 271 Kegiatan Belajar 1 : Makna dan Urgensi Pengajaran Maharah al-Istima’ ........... 273 Latihan ........................................................................................ 279 Ringkasan ................................................................................... 280 Tes Formatif 1 ............................................................................ 280 Kegiatan Belajar 2: Prosedur dan Teknik Pengajaran Aswat danMaharah al-Istima’ 283 Latihan ........................................................................................ 292 Ringkasan ................................................................................... 292 Tes Formatif 2 ............................................................................ 293 Kegiatan Belajar 3: Makna dan Urgensi Pengajaran Maharah al-Qira’ah .......... 297 Latihan ........................................................................................ 303 Ringkasan ................................................................................... 303 Tes Formatif 3 ............................................................................ 304 Kegiatan Belajar 4: Prosedur dan Teknik Pengajaran Maharah al-Qira’ah ........ 307 Latihan ........................................................................................ 315 Ringkasan ................................................................................... 315 Tes Formatif 4 ............................................................................ 314 Daftar Pustaka ................ ................................................................................................... 319 MODUL 7 : METODE PENGAJARAN KEMAMPUAN PRODUKTIFBAHASA Pendahuluan ..................... .................................................................................................. 323 Kegiatan Belajar 1 : Makna dan Urgensi Pengajaran Maharah al-Kalam ............ 325 Latihan ........................................................................................ 329 Ringkasan .................................................................................... 330 Tes Formatif 1 ............................................................................ 330 Kegiatan Belajar 2: Prosedur dan Teknik Pengajaran Maharah al-Kalam .......... 333 Latihan ........................................................................................ 342 Ringkasan ................................................................................... 342 Tes Formatif 2 ............................................................................ 343 Kegiatan Belajar 3: Makna dan Urgensi Pengajaran Maharah al-Kitabah ......... 347 Latihan ........................................................................................ 351 Ringkasan ................................................................................... 351 Tes Formatif 3 ........................................................................... 352 | Pembelajaran Bahasa Arab viii Daftar Isi Kegiatan Belajar 4: Prosedur dan Teknik Pengajaran al-Kitabah ........................ 355 Latihan ........................................................................................ 364 Ringkasan ................................................................................... 365 Tes Formatif 3 ........................................................................... 365 Daftar Pustaka ................ ................................................................................................... 367 MODUL 8 : PEMBELAJARAN BAHASA ARAB DI MADRASAH IBTIDA’IYAH Pendahuluan ..................... .................................................................................................. 371 Kegiatan Belajar 1 : Tinjauan Pembelajaran Bahasa Arab Untuk Anak-Anak .... 373 Latihan ........................................................................................ 382 Ringkasan ................................................................................... 383 Tes Formatif 1 ............................................................................ 383 Kegiatan Belajar 2: Pengajaran Komponen Bahasa Arab di MI ........................... 387 Latihan ........................................................................................ 392 Ringkasan ................................................................................... 393 Tes Formatif 2 ............................................................................ 393 Kegiatan Belajar 3: Pengajaran Keterampilan Berbahasa Lisan di Madrasah Ibtidaiyah ................................................................................... 397 Latihan ........................................................................................ 406 Ringkasan ................................................................................... 406 Tes Formatif 3 ............................................................................ 406 Kegiatan Belajar 4: Kegiatan Pengajaran Keterampilan Tulisan di Marasah Ibtidaiyah ................................................................................... 409 Latihan ........................................................................................ 415 Ringkasan ................................................................................... 415 Tes Formatif 4 ............................................................................ 416 Daftar Pustaka ................ ................................................................................................... 419 MODUL 9 : EVALUASI PEMBELAJARAN BAHASA ARAB Pendahuluan ..................... .................................................................................................. 423 Kegiatan Belajar 1 : Hakikat Evaluasi dalam Pembelajaran Bahasa Arab ............ 425 Latihan ........................................................................................ 431 Ringkasan ................................................................................... 432 Tes Formatif 1 ............................................................................ 432 Pembelajaran Bahasa Arab | ix Daftar Isi Kegiatan Belajar 2: Evaluasi Komponen Bahasa .................................................... 435 Latihan ........................................................................................ 442 Ringkasan ................................................................................... 443 Tes Formatif 2 ............................................................................ 443 Kegiatan Belajar 3: Evaluasi Keterampilan Reseptif Bahasa Arab ....................... 445 Latihan ........................................................................................ 454 Ringkasan ................................................................................... 454 Tes Formatif 3 ............................................................................ 455 Kegiatan Belajar 4: Tes Kemampuan Produktif Bahasa Arab ............................... 457 Latihan ........................................................................................ 468 Ringkasan ................................................................................... 468 Tes Formatif 4 ............................................................................ 469 Daftar Pustaka ................ ................................................................................................... 471 KUNCI JAWABAN Kunci Jawaban Modul 1 .................................................................................................... 475 Kunci Jawaban Modul 2 .................................................................................................... 481 Kunci Jawaban Modul 3 .................................................................................................... 487 Kunci Jawaban Modul 4 .................................................................................................... 493 Kunci Jawaban Modul 5 .................................................................................................... 499 Kunci Jawaban Modul 6 .................................................................................................... 503 Kunci Jawaban Modul 7 .................................................................................................... 507 Kunci Jawaban Modul 8 .................................................................................................... 513 Kunci Jawaban Modul 9 .................................................................................................... 517 GLOSARIUM Glosarium Modul 1 ...................................................................................................... 524 Glosarium Modul 2 ...................................................................................................... 525 Glosarium Modul 3 ...................................................................................................... 526 Glosarium Modul 4 ...................................................................................................... 527 Glosarium Modul 5 ...................................................................................................... 528 Glosarium Modul 6 ...................................................................................................... 529 Glosarium Modul 7 ...................................................................................................... 530 Glosarium Modul 8 ...................................................................................................... 532 Glosarium Modul 9 ...................................................................................................... 533 | Pembelajaran Bahasa Arab x
Description: