pelaksanaan aktiviti komunikatif dalam pengajaran bahasa melayu sekolah rendah:satu kajian kes

15 Pages·2013·0.31 MB·Indonesian

ISSN: 2180-4842. JPBM, Vol. 3, Bil. 2 (Nov. 2013): 64-78 | 64

Jurnal Pendidikan Bahasa Melayu – JPBM (Malay Language Education Journal – MyLEJ)

PELAKSANAAN AKTIVITI KOMUNIKATIF DALAM PENGAJARAN
BAHASA MELAYU SEKOLAH RENDAH:SATU KAJIAN KES
(The Implementation of Communicative Activities in Malay Language Teaching
in Primary School: A Case Study)

ABDULL SUKOR SHAARI
Abstrak: Kajian ini bertujuan untuk mengenal pasti pendekatan guru bahasa
[email protected]
Melayu dalam melaksanakan aktiviti komunikatif dalam proses pengajaran
Universiti Utara Malaysia
mereka. Reka bentuk kajian ini ialah pendekatan kualitatif dengan menggunakan

kaedah kajian kes. Sampel kajian yang terlibat ialah tiga guru dan 25 orang murid
AZLIZA DIN
tahun lima daripada sebuah sekolah kebangsaan di Terengganu. Data telah
SMK Bukit Sawa, Marang
diperoleh secara intensif melalui pemerhatian dan temu bual. Kesemua data yang

telah dikutip telah dianalisis semasa dan selepas pengutipan data secara induktif.

Dapatan kajian telah mengenal pasti tujuh kriteria yang digunakan oleh guru
Diserah pada:
dalam aktiviti komunikatif semasa pengajaran bahasa Melayu. Kriteria ini adalah
21 Julai 2013 pengubahsuaian terhadap kontinum aktiviti komunikatif yang telah diperkenalkan
Hamer dan prinsip aktiviti komunikatif Johnson. Tujuh kriteria berdasarkan
Diterima pada: kesesuaian dalam pengajaran bahasa Melayu ialah hasrat komunikasi, tujuan
10November 2013 komunikasi, kandungan bukan struktur, kepelbagaian struktur bahasa, tiada
campur tangan guru, tiada pengawalan bahan dan cantuman benda terpisah
Koresponden: (jigsaw).Dapatan kajian ini memberikan implikasi terhadap pedagogi mata
pelajaran Bahasa Melayu berkaitan pelaksanaan kemahiran mendengar dan
[email protected]
bertutur murid sekolah rendah.

Kata kunci: bahasa Melayu, aktiviti komunikatif, kaedah kualitatif

Abstract: The aim of the research was to determine the approach of Malay
Language teacher in carrying out the communicative activity in their teaching
process. The design of the study was a case study using qualitative approach. The

sample involved in the research was three Malay Language teachers and 25pupils
of year five in one school in Terengganu. The data was collected intensively
through observation and interview. All the data collected had been analyses
inductively. The finding of the research had indicated seven criterion used or

practiced by the teachers in communicative activity while teaching bahasa

Melayu. This criterion is the adaptation of the communicative continuum activity

introduced by Hamer and the communicative principle activity by Johnson (1982).

The seven criterion based on the suitability in teaching Malay Language are

communication need, the aim of communication, the content but not the structure,

varieties of language structures, no teacher’s interference, no material control

and jigsaw. The findings of this study gave the implication towards the

implimentation of pedagogy in teaching oral skill to the primary school students.

Keywords: Malay Language, communicative activities, qualitative method,

Fakulti Pendidikan, UKM @ Nov. 2013
ISSN: 2180-4842. JPBM, Vol. 3, Bil. 2 (Nov. 2013): 64-78 | 65

PENGENALAN guru-guru yang tidak mempunyai kemahiran
dalam bahasa Melayu telah ditugaskan mengajar
Antara matlamat Sukatan Pelajaran Bahasa mata pelajaran Bahasa Melayu dengan alasan
Melayu Sekolah Rendah (Kementerian Pelajaran mereka orang Melayu.
Malaysia, 1983) ialah untuk membolehkan Kajian tentang proses pengajaran aktiviti
murid berkomunikasi secara lisan dalam komunikatif dalam pendidikan bahasa Melayu
kehidupan seharian mereka. Murid diharap dapat perlu dijalankan memandangkan matlamat
menguasai kemahiran-kemahiran berbahasa iaitu Sukatan Pelajaran Bahasa Melayu adalah untuk
mendengar, bertutur, membaca dan menulis melahirkan murid yang boleh berkomunikasi
dengan memberi perhatian kepada kemahiran dengan baik dalam kehidupan seharian mereka.
bertutur. Bagi memastikan murid mampu Tujuan utama kajian ini ialah untuk mencari
berkomunikasi, peluang perlu diberikan kepada membincangkan pelaksanaan aktiviti komunikatif
mereka bertutur dalam kelas dengan dalam bahasa Melayu. Hasil pemerhatian yang
menyempurnakan tugas komunikasi yang perlu mendalam terhadap pengajaran yang menjalankan
diselesaikan (Ab. Gani, 1993). Allwright (1984) aktiviti komunikatif di dalam kelas,
berpendapat bahawa mempraktikkan komunikasi membolehkan kajian ini nanti dapat
dalam kelas sangat berguna kepada murid bagi menyenaraikan kriteria-kriteria pengajaran
membolehkannya menggunakan bahasa-bahasa aktiviti komunikatif sebagaimana yang telah
yang dipelajari semasa berada di dunia luar (luar dilakukan oleh Larsen-Freeman (1986) sehingga
kelas). Komunikasi di sini bermaksud pertuturan dapat menyenaraikan 16 kriteria pengajaran
sesama guru dan murid, sehingga mereka dapat pendekatan komunikatif hasil pemerhatiannya
bertukar-tukar peranan sebagai penutur dan yang mendalam terhadap sebuah kelas yang
pendengar antara satu sama lain. Hal ini ni menggunakan pendekatan tersebut. Hal ini
bermakna, komunikasi bahasa mestilah menjadi kerana pengetahuan sebegini akan menjadikan
aktiviti di dalam kelas bahasa Melayu. Guru perlu guru lebih peka, sensitif dan memahami peranan
menyediakan peluang bagi menjadikan mereka yang sebenar di dalam kelas. Justeru,
pengajaran bahasa sebagai suatu yang hidup dan kertas kerja ini akan membincangkan pelaksanaan
bukan hanya menghafaz tatabahasa dan aktiviti-aktiviti komunikatif dalam pengajaran
perkataan. bahasa Melayu?
Menurut Mahzan (2007), guru-guru perlu
memainkan peranan yang penting dalam SOROTAN LITERATUR
menjayakan hasrat kurikulum Bahasa Melayu.
Hal ini kerana merekalah yang akan memastikan Asas pertama bagi teori aktiviti komunikatif yang
pendekatan pengajaran secara komunikatif digunakan dalam kajian ini ialah konsep
terutamanya aktiviti komunikatif dapat komunikasi bahasa. Komunikasi bahasa menurut
dijalankan. Pengajaran yang dijalankan mengikut Toimah (2004) ialah satu proses yang dapat
prinsip-prinsip pendekatan pengajaran secara memindahkan maklumat daripada satu pihak
komunikatif yang baik dipercayai akan kepada yang lain sehingga keduanya saling
melahirkan murid yang dapat menguasai bahasa memahami antara satu sama lain. Beliau
Melayu dari segi sistem bahasa dan juga menambah bahawa komunikasi sebenar perlu
kemahiran berbahasa. Bagi mencapai matlamat wujud di dalam kelas kerana tiga sebab utama.
pengajaran bahasa Melayu, pelbagai pendekatan Pertama, keupayaan komunikasi dalam bahasa
lazimnya digunakan. Antara pendekatan yang merangkumi semua bentuk hubungan antara
sering digunakan adalah pendekatan komunikatif. bahasa dan budaya, begitu juga antara bahasa dan
Kajian ini perlu memandangkan pengajaran masyarakat.
bahasa Melayu menerusi pendekatan aktiviti Oleh yang demikian, murid kurang mampu
komunikatif jarang dilaksanakan di dalam bilik untuk berkomunikasi kerana terdapat perbezaan
darjah (Abd. Razak, 1978). Kajian mereka budaya dan latar belakang antara pihak-pihak
mendapati, kebanyakan guru yang mengajar mata yang berkomunikasi. Kedua, pemerolehan
pelajaran bahasa Melayu tidak mendapat latihan kemampuan untuk berkomunikasi perlu melalui
khas untuk mengajar bahasa, malah kedapatan beberapa fasa. Setiap fasa, seseorang pelajar
ISSN: 2180-4842. JPBM, Vol. 3, Bil. 2 (Nov. 2013): 64-78 | 66

memperoleh sesuatu melalui proses betul dan Pada peringkat aktiviti pra komunikatif,
salah. Hal ini bermaksud kesalahan bahasa ialah murid dilatih dengan separuh kemahiran
satu proses yang berkesinambungan. ketiga, komunikasi. Latihan akan dibuat secara berulang
pemerolehan kemampuan untuk berkomunikasi dengan berbagai cara. Ia juga melibatkan soal
bukan melalui proses ikutan dan ingatan sahaja jawab yang membolehkan pelajar berpeluang
tetapi juga melalui proses kefahaman dengan untuk berlatih kemahiran komunikasi.
penggunaan struktur-struktur bahasa yang
berfungsi dalam konteks sosial. KERANGKA TEORI KAJIAN
Kajian ini akan membincangkan konsep
komunikasi bahasa berasaskan model yang Bagi menjawab soalan-soalan kajian yang telah
diperkenalkan oleh Hamer (1983) dan Johnson dinyatakan, perbincangan akan dilakukan
(1982). Dalam banyak keadaan, komunikasi terhadap pembahagian aktiviti komunikatif oleh
adalah merupakan satu proses timbal balik antara Littlewood (1981) terhadap aktiviti interaksi
penyampai dan penerima apabila keduanya akan sosial. Littlewood (1981) membahagikannya
bertukar-tukar peranan dan tugas. Penyampai kepada dua jenis, iaitu pertama aktiviti-aktiviti
akan menjadi penerima, dan begitu juga pra komunikatif dan kedua, aktiviti-aktiviti
sebaliknya, kecuali dalam komunikasi secara komunikatif yang dijalankan secara berperingkat.
tulisan atau penyampaian mesej melalui radio dan Pada peringkat pra komunikatif, para pelajar
televisyen yang hanya melibatkan komunikasi dilatih dengan separuh kemahiran komunikasi
berlaku secara satu hala sahaja. Dalam yang melibatkan latihan dibuat secara berulang
komunikasi bahasa, sesuatu bahasa perlu dengan berbagai-bagai cara. Ia juga melibatkan
dipelajari melalui berkomunikasi. Oleh itu, guru soal jawab yang membolehkan pelajar berpeluang
perlu mewujudkan situasi komunikasi sebenar di berlatih kemahiran komunikasi, melancarkan
dalam kelas dengan meminta pelajar melakukan sebutan dalam sistem bahasa yang bersifat
main peranan, simulasi, interaksi sebenar dan struktural. Aktiviti sebegini akan dapat membantu
lain-lain aktiviti komunikatif. Hanya dengan itu pelajar mempunyai kemahiran berbahasa untuk
sahaja murid akan dapat mempelajari bahasa peringkat seterusnya iaitu aktiviti komunikatif.
dalam pelbagai bentuk situasi. Melalui aktiviti Aktiviti komunikatif pula ialah aktiviti yang
komunikatif juga murid akan dapat menggunakan menggunakan kemahiran komunikasi sepenuhnya
bahasa untuk melakukan pelbagai tugas ketika melakukan sesuatu interaksi. Semasa
komunikasi dan dapat menggunakan bahasa aktiviti ini, murid telah didedahkan kepada
tersebut untuk berinteraksi sosial dengan orang latihan prakomunikatif perlu menggunakan
lain (Toimah, 2004). kemahiran dan pengetahuan tersebut untuk
Aktiviti komunikatif pula merupakan aktiviti berinteraksi. Terdapat dua jenis aktiviti
yang menggunakan kemahiran komunikasi komunikasi yang boleh digunakan iaitu aktiviti
sepenuhnya ketika melakukan sesuatu interaksi. komunikasi fungsian dan aktiviti interaksi sosial
Semasa aktiviti ini, murid yang telah didedahkan (Littlewood, 1981).
kepada latihan prakomunikastif perlu Aktiviti komunikasi fungsian adalah aktiviti
menggunakan kemahiran dan pengetahuan komunikasi yang berdasarkan tanggungjawab dan
tersebut untuk berinteraksi. Tujuan aktiviti peranan yang perlu dimainkan oleh murid bagi
komunikatif dalam pengajaran bahasa yang memenuhi jurang maklumat. Prinsip yang
berasaskan pendekatan komunikatif menurut terkandung dalam aktiviti komunikatif fungsian
Littlewood (1981) adalah untuk: ialah guru membentuk sesuatu situasi supaya
1. Menyediakan amalan-amalan keseluruhan murid-murid menyelesaikan masalah.
tugas (whole-task practice. Rangsangan untuk berkomunikasi serta ukuran
2. Meningkatkan motivasi dalam pembelajaran kejayaan aktiviti ini terdapat dalam situasi
3. Membolehkan wujudnya pembelajaran tersebut. Aktiviti-aktiviti ini memberikan
semula jadi (natural learning). penekanan terhadap aspek-aspek fungsian sesuatu
4. Mewujudkan konteks atau situasi yang dapat komunikasi bagi kegunaan di dalam kelas. Secara
menyokong pembelajaran. khususnya kejayaan aktiviti ini diukur melalui
kebolehan murid-murid mengatasi keperluan
ISSN: 2180-4842. JPBM, Vol. 3, Bil. 2 (Nov. 2013): 64-78 | 67

serta merta dalam sesuatu situasi. Oleh itu, kepada struktur-struktur bahasa yang
penekanan aktiviti-aktiviti adalah terhadap digunakan untuk menyampaikan mesej
keberkesanan fungsian. Hal ini kerana salah satu tersebut.
aspek penting dalam kemahiran komunikatif ialah 4. Kepelbagaian struktur bahasa. Aktiviti
kebolehan untuk memilih bahasa yang dapat hendaklah membolehkan pelajar dapat
menyampaikan makna yang dikehendaki dengan menggunakan pelbagai bentuk atau struktur
berkesan dalam situasi-situasi tertentu bahasa. Pelajar akan berasa bebas untuk
(Littlewood, 1981). menggunakan apa jua bentuk struktur bahasa
Aktiviti interaksi sosial pula menurut yang menjadi pilihannya.
Littlewood (1981) ialah aktiviti penggunaan 5. Tiada campur tangan guru. Semua aktiviti
bahasa dalam situasi yang hampir menyerupai yang dijalankan membolehkan pelajar
penggunaan bahasa sebenar. Oleh itu, guru perlu melaksanakan sesama mereka. Pembetulan
memindahkan situasi penggunaan bahasa sebenar atau penilaian guru adalah terhadap hasil
seharian itu ke dalam kelas. Antara perkara yang aktiviti yang telah dijalankan. Penilaian juga
boleh dilakukan untuk tujuan tersebut adalah hendaklah berasaskan pencapaian pelajar
dengan guru menjadikan kelas sebagai dalam komunikasi dan bukan terhadap
persekitaran sosial. penggunaan bahasa sama ada betul atau
salah.
Aktiviti Komunikatif Di Bilik Darjah 6. Tiada pengawalan bahasa. Guru tidak akan
mengawal bahasa yang akan digunakan oleh
Aktiviti-aktiviti komunikatif yang dijalankan oleh pelajar tetapi pelajar sendiri yang akan
guru hendaklah berdasarkan komunikasi fungsian memilih bahasa yang akan mereka gunakan.
sebagaimana yang dicadangkan oleh Littlewood
(1981) kerana fokus utama aktiviti jenis ini ialah Aktiviti komunikatif adalah fokus utama
aktiviti di dalam bilik darjah. Bagaimanakah kita dalam kajian ini kerana aspek yang akan dilihat
dapat mengukur sesuatu aktiviti itu dianggap dalam pengajaran guru bahasa Melayu ialah
sebagai benar-benar aktiviti komunikatif? Untuk bagaimanakah aktiviti-aktiviti komunikatif yang
itu, kajian ini menggariskan kriteria yang dijalankan.
berkaitan dengannya. Penulisan ini akan
berpandukan kepada kriteria yang diperkenalkan
METODOLOGI
oleh Harmer (1983) dan Johnson (1982).
Dari segi kriteria aktiviti komunikatif,
Reka Bentuk Kajian
Harmer (1983) telah menggariskan kriteria-

kriteria berikut:
Kajian ini merupakan kajian kualitatif
1. Hasrat komunikasi. Aktiviti hendaklah
menggunakan kajian kes yang menggunakan
menimbulkan hasrat untuk berkomunikasi.
teknik pengutipan data, iaitu pemerhatian dan
Pelajar merasakan mereka benar-benar perlu
temu bual. Pendekatan kualitatif ini
untuk bercakap dan berkomunikasi.
membolehkan pengkaji mendapatkan maklumat
2. Tujuan komunikasi. Aktiviti hendaklah
yang bercorak proses yang melibatkan persoalan
melibatkan pelajar melakukan komunikasi
‘bagaimana’ aktiviti komunikatif diajarkan di
sebenar dan bukan hanya untuk
dalam kelas. Dalam konteks kajian ini, pengkaji
mempraktikkan bahasa sahaja. Oleh itu perlu
akan berperanan sebagai instrumen utama yang
jurang maklumat atau idea antara peserta
hadir sendiri di tempat kajian bagi meneliti dan
komunikasi.
mengutip data yang diperlukan.
3. Kandungan dan bukan struktur. Dalam

melaksanakan aktiviti, pelajar perlu
Pensampelan
menumpukan perhatian terhadap perkara

yang mereka perkatakan dan bukan kepada
Kajian ini ialah kajian kes. Sebuah sekolah
kaedah mereka memperkatakannya. Oleh
kebangsaan di negeri Terengganu telah diambil
itu, mereka perlu menumpukan kepada
sebagai lokasi kajian manakala sebanyak tiga
mesej yang hendak disampaikan bukan
ISSN: 2180-4842. JPBM, Vol. 3, Bil. 2 (Nov. 2013): 64-78 | 68

orang guru dan 25 murid Tahun 5 dijadikan pemikiran, pendapat, pengalaman, perancangan,
sebagai sampel. Pensampelan bertujuan masalah dan keraguan yang timbul berkaitan
digunakan kerana pensampelan ini sesuai untuk dengan pemerhatian. Berbeza dengan catatan
kajian kes. Salah satu batasan kajian ini ialah lapangan yang merekodkan maklumat atau data-
walaupun ramai guru yang mengajar bahasa data yang didapati secara lengkap daripada
Melayu tetapi hanya tiga orang guru sahaja yang pemerhatian catatan jurnal merupakan tempat
mengajar Tahun 5. untuk pengkaji meluahkan perasaan dan
memikirkan semula tentang apa yang telah terjadi
Instrumen serta komentar dalam bentuk peribadi. Pengkaji
berkenalan dengan warga sekolah daripada
Oleh kerana tujuan utama kajian ini ialah untuk peringkat pentadbir, ketua panitia bahasa Melayu,
memahami proses pengajaran aktiviti guru-guru dan murid-murid untuk membina
komunikatif di dalam kelas, maka pemerhatian hubungan kerja yang baik. Pengkaji membuat
adalah merupakan teknik utama yang digunakan pemerhatian tidak berstruktur, berbincang dengan
dalam pengutipan data. Teknik pemerhatian pelbagai pihak untuk mendapatkan gambaran
terhadap perjalanan kelas bahasa Melayu akan perjalanan aktiviti harian sekolah, di samping
dilakukan untuk mengetahui dan memahami akan mendapat calon guru sebagai peserta kajian.
situasi sebenar dan dapat mengesan peristiwa- Setelah mendapat peserta kajian, pengkaji
peristiwa yang signifikan. Teknik ini bukan akan mula masuk ke kelas dengan membuat
sahaja dapat memberi peluang kepada pengkaji catatan sambil mengendalikan rakaman video
mengesan perkara-perkara yang dianggap bagi pengajaran yang sedang dijalankan. Tujuan
kelaziman pada mereka yang terlibat malahan utama aktiviti ini adalah untuk membiasakan guru
melalui pemerhatian, menurut Merriam (1990), dan murid dengan kehadiran pengkaji bersama
pengkaji dapat melihat secara langsung tentang mereka. Dengan itu, guru dan pelajar yang
apa sahaja aktiviti yang dijalankan oleh peserta terlibat diharap tidak merasa kekok dengan
kajian. Patton (1980) pula berpendapat bahawa kehadiran pengkaji dan seterusnya dapat
melalui pemerhatian, pengkaji dapat merapatkan menerima pengkaji sebagai salah seorang
diri kepada peserta kajian di samping memerhati daripada mereka.
dan mendengar apa yang berlaku dalam masa Pada peringkat ini, pengkaji akan melakukan
mereka melakukan aktiviti. Ini penting bagi pemerhatian khusus terhadap aktiviti komunikatif
membolehkan pengkaji meneroka proses yang yang dijalankan. Sambil memerhati, pengkaji
berlaku daripada kaca mata dan tanggapan murid akan merakam pengajaran guru dan tindak balas
sendiri. murid dengan menggunakan kamera video dan
Bagi memudahkan proses mencatat mencatatkannya ke dalam buku catatan lapangan.
pemerhatian ini, pengkaji akan menyediakan satu Peringkat ini, pengkaji akan berusaha
borang khas untuk mencatat dan meneliti mendapatkan penghuraian yang mendalam
kegiatan yang berlaku semasa proses pengajaran. berkenaan amalan aktiviti komunikatif semasa
Senarai kriteria pengajaran pendekatan proses pengajaran bahasa Melayu dijalankan oleh
komunikatif yang diperoleh daripada kajian peserta kajian di dalam kelas. Pada peringkat ini
literatur akan dijadikan panduan oleh pengkaji juga, bukan hanya peserta kajian yang
untuk membuat pemerhatian. Namun begitu, ia diperhatikan dan ditemu bual malah semua faktor
hanya panduan sahaja kerana matlamat utama yang berkaitan akan turut diambil kira termasuk
pemerhatian dibuat ialah untuk melihat apakah kelas, kelengkapan, suasana kelas, persekitaran,
pendekatan yang sebenar dalam lapangan kajian murid-murid, gangguan dari luar, kekangan masa,
secara semula jadi. pertukaran masa temu janji dan sebagainya
Pengkaji membuat pemerhatian secara (Cohen & Manion, 1994).
kritikal setiap gerak geri, percakapan, reaksi, dan
suasana persekitaran. Selain membuat catatan Temu Bual
lapangan, penyelidik juga akan membuat catatan
jurnal. Catatan ini menurut Marohaini (2001) Terdapat dua jenis temu bual yang akan
adalah untuk merekodkan apa-apa idea, digunakan dalam kajian ini iaitu temu bual tidak
ISSN: 2180-4842. JPBM, Vol. 3, Bil. 2 (Nov. 2013): 64-78 | 69

formal dan temu bual formal berpandu. Menurut Kriteria Aktiviti Komunikatif
Patton (1987) dan Merriam (1990), temu bual
tidak formal ialah temu bual yang Shulman (1992), menjelaskan bahawa
mengemukakan soalan-soalan secara spontan pengetahuan kandungan adalah kefahaman
dalam interaksi manakala temu bual formal tentang mata pelajaran yang diajar secara khusus.
berpandu mempunyai senarai soalan-soalan atau Ia merupakan structure of knowledge sesuatu
isu untuk diteroka semasa pemerhatian yang telah mata pelajaran yang diajar meliputi teori, konsep
dijalankan. Dalam kajian kes ini pengkaji akan dan prinsip sesuatu disiplin. Namun pengetahuan
menggunakan kedua-dua kaedah temu bual ini. dalam konteks kajian ini merujuk kepada
Temu bual formal adalah berkaitan maklumat pengetahuan peserta kajian tentang aktiviti
tentang proses perancangan pengajaran, jenis komunikatif dalam pengajaran bahasa Melayu
aktiviti yang dilakukan, sebab aktiviti tersebut yang telah diajar berdasarkan daripada Huraian
dipilih, sejauh manakah aktiviti tersebut Sukatan Pelajaran (HSP) Tahun 5. Berdasarkan
menjadikan pelajar aktif dan memberi ruang kefahaman mengenai kriteria-kriteria aktiviti
untuk mereka berkomunikasi dan akhirnya komunikatif ini, peserta kajian membuat
perasaan peserta kajian semasa pengendalian transformasi ke dalam bentuk rancangan
aktiviti-aktiviti tersebut. Selain itu, temu bual pelajaran dan merealisasikannya dalam aktiviti
dijalankan untuk mendapatkan penjelasan lanjut pengajaran di dalam bilik darjah
tentang mana-mana aspek yang kurang jelas
semasa pemerhatian (Robson, 2002). Aktiviti Yang Menimbulkan Hasrat untuk
Berkomunikasi
DAPATAN KAJIAN
Dalam temu bual utama, salah satu soalan ialah
Analisis data dijalankan berdasarkan kriteria mengenai aktiviti-aktiviti komunikatif dalam
pelaksanaan aktiviti komunikatif yang digunakan pengajaran bahasa Melayu. Peserta kajian telah
peserta kajian dalam pengajaran bahasa Melayu. memberi takrifan dan contoh aktiviti komunikatif.
Pandangan peserta kajian hasil temu bual dan Puan Ramlah menganggap aktiviti komunikatif
pemerhatian yang dijalankan akan digunakan. adalah sama seperti aktiviti-aktiviti yang
Sebagai panduan kepada pengkaji, antara disenaraikan dalam HSP dan ada hubungannya
beberapa soalan yang dikemukakan kepada dalam aktiviti yang dilaksanakannya di dalam
peserta kajian dalam temu bual formal ialah kelas. Menurut beliau, “…kalau aktiviti bercerita,
soalan tentang proses perancangan pengajaran, memang murid sangat suka…Maknanya murid
jenis aktiviti yang dilakukan, sebab aktiviti akan duduk diam bila saya start cerita”.
tersebut dipilih, sejauh manakah aktiviti tersebut Berdasarkan jawapan yang diberi, menunjukkan
menjadikan pelajar aktif dan memberi ruang beliau telah menggunakan strategi bercerita
untuk mereka berkomunikasi. Data seperti ini seperti yang disarankan dalam HSP.
juga dapat dikutip kerana pengkaji selaku Aktiviti bercerita yang digunakan oleh
instrumen kajian hadir sendiri dan menerokanya peserta kajian ini dalam sesi pengajaran pertama
secara realistik dan naturalistik. ialah, beliau telah memulakan penceritaan dengan
Daripada temu bual yang dijalankan dengan memperkenalkan tajuk cerita dan cerita melalui
peserta kajian, pengkaji memperoleh semua gaya, intonasi dan nada yang sesuai. Kemudian
maklumat yang kurang jelas dan sukar diperoleh beliau memberhentikan cerita tersebut dan
melalui pemerhatian. Contohnya melalui meminta seorang murid menyambung cerita
pemerhatian, pengkaji hanya dapat melihat tersebut di hadapan kelas. Semasa murid
perlakuan yang ditunjukkan oleh peserta kajian. bercerita, murid-murid lain boleh menyoal untuk
Apa yang dirasai oleh peserta kajian tidak dapat mendapatkan maklumat dengan menggunakan
diketahui melainkan melalui temu bual. Melalui pelbagai kata tanya. Selepas murid selesai
temu bual, pengkaji telah dapat mengemukakan bercerita, beliau telah meminta murid
soalan yang dapat mencungkil penjelasan lanjut membentuk dua kumpulan kecil. Murid diminta
tentang perlakuan yang ditunjukkan oleh murid. bersoal jawab untuk mendapatkan maklumat dan
berbincang serta menyusun maklumat-maklumat
ISSN: 2180-4842. JPBM, Vol. 3, Bil. 2 (Nov. 2013): 64-78 | 70

yang diperoleh berdasarkan cerita yang Guru: Lima nilai murni?
disampaikan oleh rakan mereka itu tadi. Murid 1: Baik hati, bertanggungjawab,
Dalam pengajaran aktiviti komunikatif, rajin, bersyukur dan menghormati.
sesuatu aktiviti perlu dapat menimbulkan hasrat Guru: OK ,bagus ! Nilai yang lain pula, sapa
dalam diri murid untuk berkomunikasi dan nak cuba?
bertanyakan maklumat. Aktiviti seperti ini dapat Murid 2:Penyayang, prihatin….
menimbulkan motivasi pada diri murid dan dapat Guru: Prihatin? Prihatin? Semula,
menimbulkan minat untuk mereka menggunakan semula…
bahasa yang sesuai yang sedang dipelajari. Selain Murid 2: Prihatin(kesalahan menyebut dan
itu, aktiviti ini juga akan menjadikan murid dapat guru membetulkan)
menggunakan bahasa, ingin lebih bebas, tiada Guru: Kelas, sebut prihatin.
rasa rendah diri, tiada rasa malu, mencuba, Semua murid: Prihatin.
mencari peluang dan bekerjasama dengan rakan
untuk berkongsi maklumat. Berdasarkan contoh di atas, perkara utama
Dapatan kajian menunjukkan aktiviti yang ditekankan oleh Puan Ramlah ialah
komunikatif yang dijalankan oleh peserta kajian kebolehan murid menyebut dan menyenaraikan
telah menimbulkan hasrat dalam kalangan murid lima nilai murni yang terdapat dalam cerita.
untuk berkomunikasi. Seperti dalam sesi Beliau telah memuji murid 1 kerana dapat
pengajaran yang pertama, aktiviti komunikatif menyebut dan menyenaraikan lima nilai murni.
seperti bercerita yang dijalankan oleh peserta Dalam sesi pengajaran ketiga, pemerhatian
kajian telah dapat menimbulkan hasrat kepada telah dilakukan oleh pengkaji iaitu satu aktiviti
semua murid untuk berkomunikasi mendapatkan komunikatif telah dilaksanakan iaitu melibatkan
maklumat selanjutnya tentang cerita tersebut. dua orang murid yang terpaksa berinteraksi untuk
Hasrat mereka adalah untuk mengetahui apakah bertanya antara satu sama lain bagi
cerita dan maklumat yang ingin disampaikan melengkapkan ayat yang mengandungi nilai
oleh rakan mereka yang berada di hadapan. murni serta huraian nilai tersebut berdasarkan
Mereka perlu bercakap dan bertanya untuk cerita yang didengar. Hasrat untuk melengkapkan
mendapatkan maklumat tentang cerita yang ayat tersebut telah memaksa mereka bertanya dan
disampaikan oleh rakan mereka yang berada di berinteraksi.
hadapan. Dalam sesi pengajaran keempat pula, hampir
Aktiviti komunikatif dalam sesi pengajaran sama dengan pengajaran ketiga, iaitu murid
yang kedua pula telah menyebabkan murid terpaksa berbual dan bertanya antara mereka
terpaksa bercakap untuk mengetahui idea yang untuk menyusun ayat-ayat menjadi satu cerita
dipunyai oleh rakan-rakan yang lain tentang yang lengkap. Cerita tersebut mempunyai
cerita tersebut. Kalau mereka tidak bertanya atau pendahuluan, jalan cerita dan penutup. Dapatan
menyampaikan idea yang dipunyai oleh mereka, kajian menunjukkan kedua-dua murid tersebut
mereka tidak akan dapat menyempurnakan mempunyai isi cerita tetapi susunan isi cerita
tugasan yang diberikan oleh guru mereka iaitu mereka perlulah mengikut kronologi yang betul.
menyenaraikan seberapa banyak nilai murni yang Masing-masing mempunyai masalah untuk
terdapat dalam cerita tersebut. Hasrat mereka menyusun ayat-ayat mengikut kronologi. Oleh
adalah mendapatkan nilai murni daripada rakan itu, mereka terpaksa berinteraksi dan
dan menyusun nilai yang diperoleh mengikut berkomunikasi untuk melengkapkan cerita
urutan cerita. Misalnya, dalam pemerhatian tersebut.
ketiga, pengkaji melihat bagaimana Puan Ramlah Semasa sesi pengajaran yang kelima,
memulakan pengajaran beliau dengan terdapat dua aktiviti komunikatif yang telah
menyatakan, “… murid-murid semua, cikgu mahu dijalankan oleh guru. Dalam aktiviti yang
kamu menyatakan nilai murni yang terdapat pertama, satu kumpulan murid (Kumpulan A)
dalam cerita”. Selepas itu, beliau meminta murid menyoal tentang gambar yang ditunjukkan oleh
menyenaraikan sejumlah nilai murni seperti soal sekumpulan murid (Kumpulan B). Murid
jawab berikut: kumpulan B perlu menjawab soalan tersebut
manakala aktiviti kedua pula, ahli Kumpulan A
ISSN: 2180-4842. JPBM, Vol. 3, Bil. 2 (Nov. 2013): 64-78 | 71

bertanya kepada Kumpulan B tentang hasrat dengan pelbagai kata tanya kepada murid sumber
kumpulan tersebut iaitu untuk menjawab soalan- dengan tujuan untuk mendapat maklumat cerita
soalan yang diberikan. Dapatan kajian tersebut. Contohnya adalah seperti berikut:
menunjukkan aktiviti sebegini akan dapat
mewujudkan komunikasi dalam kalangan mereka. Murid 1: Apakah yang dilakukan oleh
Kumpulan B yang berada di hadapan mesti Amin sebaik sahaja pulang dari
menjawab dengan jujur berdasarkan pertanyaan sekolah?
yang diberikan oleh rakan-rakan dari Kumpulan Murid 2:Mengapakah ibu Amin tidak makan
A. Akhir sekali, dalam sesi pengajaran keenam, tengah hari bersama Amin?
Kumpulan A terpaksa berinteraksi dengan Murid 3: Berapa harikah ibu Amil berpuasa
Kumpulan B agar dapat menjawab soalan yang sunat?
dibina berasaskan satu petikan cerita yang Murid 4: Adakah Amin berpuas hati dengan
diperdengarkan sebentar tadi. jawapan ibunya?

Aktiviti yang Mempunyai Tujuan Komunikasi Murid menggunakan pelbagai kata tanya
untuk mendapat maklumat daripada murid
Aktiviti ini telah menjadikan murid mempunyai sumber. Guru hanya memerhati sambil memberi
sesuatu tujuan untuk berkomunikasi. Mereka isyarat gerak badan tanda soalan yang
mesti menggunakan bahasa untuk mencapai dikemukakan adalah betul. Berdasarkan semakan
tujuan tersebut.Ini adalah kerana tujuan atau terhadap Buku Rekod Mengajar peserta kajian,
objektif ini adalah satu yang penting dalam pengkaji mendapati beliau telah merancang dan
berkomunikasi. Seseorang murid bertutur adalah merujuk rancangan pengajaran berdasarkan
untuk mewujudkan sesuatu hasil dari HSP.Ini telah dijelaskan oleh Puan Ramlah
pertuturannya seperti menggembirakan, sebagai peserta kajian yang menyatakan:“Tajuk
memahamkan menarik perhatian dan memberi dan sub topik pengajaran ditentukan berdasarkan
maklumat kepada pendengar.Ini menjadikan HSP, buku teks atau rancangan pelajaran
penutur benar-benar tertarik dan berminat untuk peringkat daerah yang dibuat mengikut
mencapai tujuan komunikasi. Pendengar pula susunan”. Menurut beliau lagi, keselarasan tajuk-
berminat untuk mengetahui apakah tujuan yang tajuk dan sub topik memudahkan proses
ingin disampaikan oleh penutur. Mereka ingin pengajaran beliau. Pengkaji juga sempat
mendapatkan apakah yang hendak diperkatakan memerhati sudut kelas Tahun 5 Bijak terdapat
oleh penutur dan ingin mengetahui apakah idea “pohon kata tanya”, iaitu terdapat perkataan-
yang hendak disampaikan oleh penutur. Mereka perkataan seperti apakah, mengapakah,
juga ingin mengetahui apakah kesan yang ingin bagaimanakah, kenapakah, adakah dan
dicapai oleh penutur. sebagainya. Secara tidak langsung sudut kelas ini
Aktiviti sebegini melibatkan pelajar membantu melancarkan proses komunikatif
melakonkan aktiviti komunikasi sebenar dan sesama murid.
mereka berpeluang menggunakan bahasa Melayu Dapatan kajian mendapati dalam sesi
yang sedang dipelajari. Mereka juga dapat pengajaran kedua pula, murid-murid berkongsi
melakukan tugas komunikasi dalam situasi atau idea dengan cara bertanya sesama mereka tentang
konteks yang bermakna bukan dalam suasana maklumat yang diperoleh daripada murid
rekaan. Oleh itu, bahasa yang digunakan adalah sumber tersebut. Mereka berbincang tentang
bahasa yang dimiliki oleh pelajar dan bukan maklumat yang diperoleh dan maklumat tersebut
hanya untuk mempraktikkan bahasa secara cuba disusun mengikut kronologi. Dalam sesi
mekanis yang diajarkan oleh guru terlebih dahulu. pengajaran ketiga, dua orang murid berusaha
Dapatan kajian menunjukkan bahawa dalam berbincang tentang nilai murni untuk
sesi pengajaran yang pertama, murid yang berada melengkapkan ayat. Jika mereka tidak berbincang
di hadapan kelas (murid sumber) berusaha ayat mereka tidak akan lengkap. Aktiviti
menjawab soalan yang dikemukakan kepadanya komunikatif dalam sesi pengajaran keempat ialah
agar rakan-rakannya yang lain dapat mengetahui murid A dan murid B terpaksa berbual dan
cerita seterusnya. Murid lain berusaha menyoal bertanya antara mereka untuk menyusun ayat-
ISSN: 2180-4842. JPBM, Vol. 3, Bil. 2 (Nov. 2013): 64-78 | 72

ayat menjadi satu cerita yang lengkap. Dapatan aktiviti pertama dan kedua dilakukan, kumpulan
kajian menunjukkan bahawa tujuan tersebut telah A dan B mendapat maklumat secara rawak dan
mendorong mereka untuk saling bertanya dan tidak mengikut susunan. Untuk mencapai tujuan
kemudiannya melengkapkan cerita tersebut komunikasi iaitu untuk mendapat maklumat,
dengan baik. setiap seorang murid perlu bertanya antara satu
Terdapat dua aktiviti komunikatif dalam sama lain.
pengajaran guru yang kelima. Aktiviti pertama Melalui temu bual, peserta kajian
melibatkan kumpulan A menyoal tentang gambar mengatakan bahawa dalam aktiviti ini, mereka
yang ditunjukkan oleh sekumpulan murid telah menyampaikan maklumat menggunakan
Kumpulan B. Murid Kumpulan B perlu bahasa sendiri dan bukan bahasa yang disediakan
menjawab soalan tersebut manakala aktiviti oleh guru. Mereka berfikir secara spontan untuk
kedua pula, ahli Kumpulan A bertanya kepada berkomunikasi menyampaikan maklumat kepada
Kumpulan B. Kumpulan B pula berusaha kumpulan lain. Berdasarkan itu, mereka cuba
menjawab soalan agar memperoleh maklumat mencari ayat-ayat yang sesuai yang boleh
tentang gambar yang ditunjukkan. Dalam sesi difahami oleh rakan mereka berkaitan maklumat
pengajaran keenam, Kumpulan A berusaha tersebut. Pengkaji mendapati, Rekod Mengajar
menyoal dan menjawab soalan atau tekaan Guru yang ditulis oleh Cikgu Ramlah menepati
Kumpulan B agar Kumpulan B mendapat HSP yang dibekalkan oleh KPM.
maklumat cerita yang diperdengarkan. Kumpulan
B berusaha bertanya tentang maklumat yang Berlaku Kepelbagaian Struktur Bahasa
kurang jelas. Aktiviti soal jawab ini berjaya
mewujudkan tujuan komunikasi kepada kedua- Untuk mencapai sesuatu tujuan dalam
dua kumpulan ini. komunikasi, seseorang penutur akan memilih
bahasa yang sesuai daripada perbendaharaan
Berfokus Kepada Kandungan dan Bukan bahasa yang dimilikinya. Begitu juga dengan
kepada Struktur pendengar yang perlu memproses pelbagai
tatabahasa dan perbendaharaan kata yang
Apabila murid mempunyai tujuan yang ingin dimilikinya untuk benar-benar memahami apa
disampaikan, maka pemerhatian mereka adalah yang diucapkan oleh penutur. Kajian ini
tertumpu kepada kandungan apa yang diucapkan mendapati pelajar boleh menggunakan pelbagai
dan bukan kepada bentuk bahasa yang digunakan. bentuk atau struktur bahasa. Mereka akan berasa
Penutur akan memilih bahasa daripada simpanan bebas menggunakan struktur bahasa yang
bahasanya yang dia fikirkan sesuai untuk menjadi pilihannya. Contohnya dalam pengajaran
mencapai tujuannya. Pendengar pula akan pertama, kesemua murid tidak mengetahui
memproses aspek bahasa yang pelbagai iaitu kesudahan cerita yang disampaikan oleh murid
tatabahasa dan perbendaharaan kata untuk sumber. Untuk mengetahui cerita tersebut dan
memahami apa yang diperkatakan. Ini selanjutnya, mereka terpaksa bertanya dengan
menjadikan fokus pembelajaran adalah kepada pelbagai kata soal untuk mendapat jawapan.
apa yang diperkatakan dan bukan kepada Contohnya seperti kata persoalan berikut:
bagaimana memperkatakan. Penutur dan
pendengar akan menumpukan kepada mesej yang Siapakah murid itu? Lelaki atau perempuan?
hendak disampaikan dan bukan kepada struktur- Berapakah umur Amin?
struktur bahasa yang digunakan untuk Apakah pekerjaan bapa Amin?
menyampaikan mesej tersebut. Di manakah Amin bersekolah?
Contohnya dalam pengajaran kedua, Adakah Amin murid yang pandai atau
terdapat dua aktiviti yang berkaitan perlu macam kami?
dilakukan oleh pelajar. Kedua-dua aktiviti itu
memerlukan pelajar berbincang tentang Soalan-soalan ini ialah soalan spontan
maklumat yang berupa susun atur maklumat spontan daripada murid, dan bukan yang telah
mengikut kronologi aktiviti harian seorang murid diberikan awal oleh guru. Dalam sesi pengajaran
sekolah dari pagi hinggalah malam. Semasa kedua, semasa bertanya antara satu sama lain,
ISSN: 2180-4842. JPBM, Vol. 3, Bil. 2 (Nov. 2013): 64-78 | 73

soalan-soalan yang biasa digunakan oleh murid Murid Sumber: Amin berjalan kaki ke
ialah: Sekolah (sedang bercerita).
Murid-murid: Berapa kilo ye jalan kaki?
Adakah Amin orang miskin? Murid Sumber: Ada le dalam 2 kilo.
Bagaimana Amin boleh menjadi pandai? Murid-murid: O…Jauhnya, gagah ye.
Mengapakah Amin disukai oleh kawan-
kawannya? Guru telah menjelaskan kepada pengkaji,
“Lepas saya bagi clue, nampak budak-budak
Soalan-soalan ini adalah daripada murid- sudah boleh buat, soalan-soalan simple sahaja?
murid tersebut. Tiada latihan pengulangan Dalam sesi pengajaran ketiga, didapati guru
dilakukan oleh mereka sebelum itu. Dalam sesi membiarkan pelajar berkomunikasi walaupun
pengajaran keempat pula, murid Kumpulan A dan terdapat beberapa kesalahan bahasa. Beliau hanya
B mempunyai maklumat tentang cerita yang memberi reaksi menggalakkan murid untuk terus
disampaikan oleh murid sumber tersebut tetapi bercakap, memuji murid dan menulis perkataan di
maklumat yang dimiliki oleh mereka adalah tidak papan tulis agar komunikasi antara mereka
mengikut susunan. Kumpulan murid A boleh berjalan dengan lancar. Di samping itu, guru juga
memiliki maklumat mengenai cerita tersebut didapati telah membantu pelajar menggunakan
melalui Kumpulan B, begitulah sebaliknya. Bagi bahasa bagi memastikan kelancaran perjalanan
melengkapkan jalan cerita tersebut mengikut komunikasi. Antara yang dilakukan guru ialah
kronologi maka mereka perlu saling bertanya dengan membantu murid menggunakan kata soal
antara satu sama lain. yang tepat. Contohnya seperti dalam pengajaran
pertama:
Kurang Campur Tangan Guru
Guru: Berapakah jarak di antara rumah
Sewaktu murid-murid menjalankan aktiviti Amin dengan sekolah?
komunikasi, guru perlu mengurangkan campur Guru: Jauhnya lebih kurang dua kilometer
tangan beliau. Ini kerana dengan campur tangan sahaja.
guru yang banyak akan menyebabkan murid Guru: Kalau begitu, Amin adalah seorang
mendapat mesej bahawa mereka telah melakukan murid yang gagah.
kesalahan, sedangkan guru lebih menekankan
kepada ketepatan dan keperluan kepada Murid diam semasa guru membantu
pengulangan. membetulkan bahasa yang telah mereka gunakan.
Dalam pemerhatian pengkaji, peserta Guru didapati telah membantu murid cara
kajian telah bertindak dengan mengikut serta menyambung ayat dengan menggunakan kata
menjadi sebagai peserta komunikasi antara murid. hubung yang sesuai. Contohnya, “di samping itu,
Peserta kajian juga bertindak memerhati dan akan tetapi, walau bagaimanapun” dan
mendengar dengan teliti untuk mengendalikan sebagainya.
maklum balas sewaktu komunikasi berjalan.
Campur tangan guru adalah secara tidak langsung Mengurangkan Pengawalan Terhadap Bahan
seperti memuji, aksi menggalakkan murid untuk
pelajar terus berkomunikasi dan lain-lain lagi. Dalam pengajaran bahasa yang biasa, murid
Keadaan ini telah menjadikan berlakunya diminta menggunakan bahan seperti yang
komunikasi sesama murid. Mereka akan berusaha diarahkan oleh guru yang menyebabkan mereka
sendiri dengan cara mencuba dan sekiranya menggunakan bahasa tertentu sahaja. Pengajaran
terdapat sedikit kesalahan guru akan membantu. sebegini juga biasanya mengehadkan pilihan
Dalam pengajaran pertama, guru banyak kali murid terhadap apa yang hendak diperkatakan
membiarkan murid berinteraksi sesama mereka, oleh mereka atau bagaimana seharusnya untuk
contohnya: mereka memperkatakan sesuatu. Pengehadan
seperti ini akan menafikan ciri kepelbagaian
bahasa. Hal ini berbeza dengan pengajaran
aktiviti komunikatif yang dilakukan oleh guru