Pedagogiek in beeld: Een inleiding in de pedagogische studie van opvoeding, onderwijs en hulpverlening PDF
Preview Pedagogiek in beeld: Een inleiding in de pedagogische studie van opvoeding, onderwijs en hulpverlening
M.H. van IJzendoorn L. van Rosmalen Pedagogiek in beeld Onder redactie van: M.H. van IJzendoorn L. van Rosmalen Pedagogiek in beeld Een inleiding in de pedagogische studie van opvoeding, onderwijs en hulpverlening Derde, volledig herziene druk Houten Stèlevanhetkoninklijkegezin Deafbeeldingopdevoorkantvanhetboekiseenstèle,eenkalkstenenwandfragment[33x39x3,8cm]vaneen particulierewoning,waaropdefaraoAchnatonenzijnvrouwNefertitistaanafgebeeldsamenmetdrievanhun zesdochters,diezichkoesterenindelevenbrengendezonnestralenvandezonnegodRa.Destèleisvermoe- delijkafkomstiguitAmarna,Egypte,engedateerdtussen1353-1336voorChristus,deperiodewaarinAchnaton overEgypteheerste.DevaderhoudtMerit-Atenvast,zijnoudstedochter,diehijeenkusopdeneusgeeft.Merit- Atenraakthaarvaderaanmetderechterhand,enwijstintussenmetdelinkerhandnaarhaarmoeder,Nefertiti. NefertitiheeftMeket-Atenopschoot,huntweededochter,dieophaarbeurtwijstnaarhaarvaderenhaar oudstezusje.Intussenleuntdederdedochter,Anchesenpaaten,ookwelAnkhesenamongenoemd(endelatere echtgenotevanToetanchamon),tegenhaarmoedersschouderenspeeltmethetaandekroonhangende sieraad.Zieverderook:www.touregypt.net/who Deafbeeldingisomminstenstweeredenenpedagogischinteressant.Allereerstwordendekinderenalskleine volwassenenafgebeeld,enhebbenzenietdelichaamsvormendiezokenmerkendzijnvoorbaby’senjonge kinderen(groothoofd,rondevormen).Dezemaniervan‘volwassen’afbeeldenvankinderenispasvrijrecent verlaten,ziebijvoorbeeldBedauxenEkkart(red.)(2000),Kinderenophunmooist.HetkinderportretindeNeder- landen1500-1700(uitgegevendoorLudion,Amsterdam/Gent).Bovendienlaatdestèleziendatliefdevolle gehechtheidsrelatiestussenkinderenenhunbeideouders,vaderenmoeder,minstens3000jarengeledenal bestonden,engeenmodernewesterseuitvindingzijn.OokindeberoemdeIliasvanHomeruszijnhiervoor duidelijkeaanwijzingentevinden,bijvoorbeeldindeontroerendeafscheidsscènevanHector,zijnvrouw Andromache,enhunzoontjeAstyanax. Opdeachterkantvanhetboekisdeafbeeldingvandeachterzijdevandestèletezien. DesteenbevindtzichinhetEgyptischeMuseuminBerlijn(voorwerp14145),enwordtuitvoerigbeschreven doorKraus(1991)inhetJahrbuchderBerlinerMuseen(aflevering33,pagina7-36). ISBN978-90-368-0615-2 ©BohnStafleuvanLoghum,onderdeelvanSpringerMediaBV,2017 Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerd gegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfoto- kopieënofopnamen,hetzijopenigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever. Voorzoverhetmakenvankopieënuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel16bAuteurswetj°het Besluitvan20juni1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijhetBesluitvan23augustus1985,Stb.471enartikel17 Auteurswet,dientmendedaarvoorwettelijkverschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht (Postbus3060,2130KBHoofddorp).Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbloemlezingen, readersenanderecompilatiewerken(artikel16Auteurswet)dientmenzichtotdeuitgevertewenden. Samensteller(s)enuitgeverzijnzichvolledigbewustvanhuntaakeenbetrouwbareuitgaveteverzorgen.Niet- teminkunnenzijgeenaansprakelijkheidaanvaardenvoordrukfoutenenandereonjuisthedendieeventueelin dezeuitgavevoorkomen. NUR133/847 Automatischeopmaak:PrePressMediaGroep,Zeist Ontwerpomslag:totdrukwerk Omslagillustraties:BildarchivPreussischerKulturbesitz,Berlijn Fotoachterzijdeomslag:MargareteBusing Eerstedruk2002 Tweededruk2005 Derdedruk2016 BohnStafleuvanLoghum HetSpoor2 Postbus246 3990GAHouten www.bsl.nl V De derde druk: een grondige revisie VergelekenmetdevorigedrukvanPedagogiekinBeelduitisdevoorliggende derdedrukgrondiggereviseerd.Meerdandehelftvandehoofdstukkenisnieuw,en bestaandehoofdstukkenzijnbewerktengeactualiseerd.Datwerdooktijdwantde afgelopenjaarhebbenzichinteressanteontwikkelingenvoorgedaanindepeda- gogischewetenschappen. Zoisermeeraandachtgekomenvoordeneurobiologischeachtergrondenvanop- voeding en ontwikkeling. Zes nieuwe hoofdstukken zijn aan pedagogische studies naar hersenactiviteit (EEG, MRI), hormoonhuishouding en (epi)genetica gewijd. Maarerisookmeeraandachtvoordiversiteitinopvoedingenontwikkeling,zowel in culturele zin (opvoeding in allochtone gezinnen) alsook in termen van gender (verschillentussenvadersenmoeders,jongensenmeisjes).Tenslottespelennieuwe, digitalemediaeensteedsgrotererolinhetsocialelevenvankinderenenhunopvoe- ders. DeauteursvandehoofdstukkenzijnafkomstigvanalleNederlandseuniversiteiten meteenopleidingindepedagogischewetenschappen,enookdeKatholiekeUniver- siteitLeuvenisvertegenwoordigd.HansdeFrankrijkerheeftafscheidgenomenvan zijnuniversitairewerkenzijnrolisovergenomen doorLennyvanRosmalen,uni- versitairdocentaandeUniversiteitLeidenenonlangsgepromoveerdopeendisser- tatieoverdehistorischeachtergrondenvandegehechtheidstheorie. VII Voorwoord Metditboekbiedenweeenkijkjeindekeukenvandepedagogiekendaarmeeeen pedagogiek inleidinginhetvak.Dekortsteomschrijvingvanpedagogiek(opvoedkunde)ismis- schiendevolgende:depedagogischewetenschappenbestuderendeopvoeding,het onderwijsendehulpverleningaankinderenenjeugdigen,methetoogopverbete- ringvandepraktijk.Indezeinleidingwillenweeenbeknoptbeeldgevenvanenkele belangrijkeuitkomstenvanpedagogischonderzoekinNederland,enlatenzienhoe die resultaten tot stand zijn gekomen. Daarbij onderscheiden we de belangrijkste werkvelden:algemenepedagogiek,gezinspedagogiek,orthopedagogiek,leerproble- men, enonderwijspedagogiek. Aan dehand van concretevoorbeeldenvanonder- zoeklatenwezienwatdepedagogiekheeftgepresteerd,enwatweindetoekomstvan haarkunnenverwachten. Wevindendepedagogiekeeninteressantennuttigvak.Interessantisdepedagogiek natuurlijk bij voorbaat omdat niemand zonder opvoeding of onderwijs kan. Ieder mens wordt ooit op een of andere wijze persoonlijk bij opvoeding en onderwijs betrokken. De pedagogiek is ook in intellectueel opzicht interessant omdat bij de bestuderingervaneenbreedscalavanwetenschappenderevuepasseert.Datisbe- grijpelijk,wantvoorhetontwikkelenvaneentheoriedieverschijnselenalsopvoe- ding,onderwijsenhulpverleningwilbeschrijvenenverklarenzijnkenniseninzich- tenuitallerleianderewetenschappelijkedisciplines(zoalsdepsychologie,debiolo- gie,depsychiatrie,desociologie)onmisbaar.Hetisookeennuttigvakomdatpeda- gogischonderzoekviadoelgerichteensystematischeinterventiesindepraktijklaat interventies zienhoeopvoeding,onderwijsenhulpverleningkunnenwordenverbeterd.Verbe- teringenwordennagestreefdmethetoogopdebelangenvanhetkind.Depedago- gischewetenschappenzijntegelijkfundamenteelentheoriegericht,maarooktoege- pastenpraktijkgericht. In de pedagogische wetenschappen gaat het om een veelheid aan uiteenlopende vragen, waaronder vragen van gezinspedagogische, orthopedagogische, en onder- wijspedagogischeaard,mettalrijkedwarsverbandentussendezeonderdelenvande pedagogiek. Het verbindend element is de vraag naar wetenschappelijk verant- woorde mogelijkheden voor verbetering van de opvoedings- en onderwijspraktijk tenbehoevevandeontwikkelingvankinderenenjeugdigenentenbehoevevanhun welbevinden.Hetverschiltussenpedagogieken(ontwikkelings)psychologieisniet hetobjectvanstudieofeenverschilinonderzoeksmethode,enspeeltzelfsgeenrolin devooropleidingvandewetenschappersdieeenbijdrageaandepedagogiek(enaan dezeinleiding!)leveren.Maarindepedagogiekstaateenuniekevraagcentraal.De kernvraag kernvraagwaarhetindepedagogieknaaronzemeningomdraaitisdewetenschap- pelijkverantwoordewijzewaaropopvoeding,onderwijsenhulpverleningvoorkin- derenenjeugdigenkunnenwordenverbeterd. Pedagogiekwordthiergepresenteerdalseeninterventie-wetenschapdiestreeftnaar empirischgefundeerdekennisvoordepedagogischepraktijk.Omkenniseninzich- ten te verwerven maken theoriegericht en praktijkgericht pedagogisch onderzoek gebruik van dezelfde empirisch-analytische benadering, die de toets van weten- VIII Voorwoord schappelijke kritiek kan doorstaan. ‘Empirisch’ duidt hierop de belangrijke plaats diedeconcretewerkelijkheidvanopvoedersenkinderenindepedagogischeweten- schapmoetinnemen.Depedagogiekwerktmetdegangbaremethodenvandeem- pirisch-analytischebenadering(observatie,experiment,interview,test,vragenlijst), engebruiktkenniseninzichtendieontwikkeldzijnindeanderesociaal-engedrags- wetenschappelijkedisciplines.Empirischonderzoekenmeta-analysevervulleneen crucialerol.‘Analytisch’duidtopdebescheidenpretentietelkensslechtséénaspect van de opvoedingsrealiteit te willen en te kunnen onderzoeken, en niet de ‘hele’ werkelijkheidtegelijkrechttewillendoen.Deempirischepedagogiekisookbeschei- den in de zin dat zij aan pedagogen in de praktijk nooit zal voorschrijven hoe de opvoedingeruitmoetzien.Datbepalendieopvoeders,leerkrachtenenhulpverle- nerszelfwel,opbasisvanhuneigeninzichtenenervaringen,enliefstnakenniste hebbengenomenvandemeestrecentewetenschappelijkekennis.Inheteerste,in- leidende hoofdstukwordende doelen enuitgangspuntenvande empirisch-analy- tischebenaderingverderuiteengezet. systematiek In dit boek zijn de hoofdstukken grotendeels volgens een en dezelfde systematiek opgebouwd.Zebeginnenmeteenkortehistorischeexcursieoverdewijzewaarophet themainhetverledeniservarenofonderzocht(dehistorischecomponent).Vervolgens wordtactueelpedagogischonderzoekophetbetreffendegebieduitgebreiderbespro- ken(deempirischecomponent).Elkeauteurbesteedtineenvandelaatsteparagrafen aandachtaandevergelijkendedimensievanhetthema,enlaatzienhoehetthemain andereculturenoflandenwordtervarenofonderzocht(decultuurvergelijkendecom- ponent).Waarmogelijkwordtafgeslotenmeteenvooruitblik:watmoeternoggedaan worden,welkepedagogischevragenmoetendringendonderzochtworden? studeerbaarheid Wehebbeneenaantalmaatregelengenomenomde‘studeerbaarheid’vandezeinlei- dingtebevorderen.Gedetailleerdeuitlegoverinstrumentenofstudieszijnintekstblok- kengezet.Aanheteindvanelkhoofdstukwordtliteratuuraanbevolenomzichverder inhetonderwerpteverdiepen.Achteraaninhetboekstaateenuitgebreideliteratuur- lijst.Elkhoofdstukwordtafgeslotenmetvermeldingvanenkelevoorhetbetreffende onderwerp relevante websites. Ook zijn een personen- en zakenregister in het boek opgenomen.Hetboekteltintotaalhoofdstukken.Sommigehoofdstukkenzijnbe- werkingenvanalbestaande(Engelstalige)artikelenofvoordrachten.Dezederdeeditie wordtondersteunddoordebijbehorendewebsitepedagogiekinbeeld.nl,waarillustra- tiesinkleurwordengetoondenadditioneelmateriaaltevindenis. vijfdeelgebieden Naeenalgemeen,inleidendhoofdstukvolgendeoverigebijdragen,verdeeldovervijf deelgebiedenvandepedagogiek:algemenepedagogiek,gezinspedagogiek,orthope- dagogiek, leerproblemen, en onderwijspedagogiek. Elk deel wordt redactioneel in- geleid om duidelijk te maken dat de geselecteerde thema’s maar een deel van het geheelbeslaan.Indezekorteinleidingenperdeelgebiedproberenweookdesamen- hangtussendesubdisciplinesinbeeldtebrengen,enwelatenziendatereldersnog heel wat mooiste lezen en te onderzoeken valt. Het magazijn met de beschikbare pedagogische kennis is veel groter dan dit boek kan omvatten. De hoofdstukken vormen een selectie die naarons idee terecht in de etalagewordt gezet.In die zin kanditboekgezienwordenalsbeeldbepalendvoordepedagogiekinNederlandna deempirischewending. IX Voorwoord Deredacteurenzijndeauteurszeererkentelijkvoorhunenthousiasmeomaandit boek een bijdrage te leveren. Bijna alle gevraagde auteurs besloten mee te doen, ondanksdegrotedrukominternationaaltepubliceren.Wezijnerdaardooringe- slaagdeenveelzijdigauteursteamsamentestellen,afkomstiguitverschillendeuni- versiteitenenonderzoeksgroepen.Webiedeninditboekgeenvolledigoverzichtvan depedagogischewetenschappen (danzoudenveelmeeronderwerpenaandeorde moetenkomen),maareeninleidendbeeldvanbelangrijkepedagogischeonderwer- pendieNederlandsewetenschappersempirischhebbenonderzocht.Dezeinleiding geefteenkijkjeindekeukenvandeNederlandsepedagogischewetenschappen,met de bedoeling de lezer te laten proeven van de aantrekkelijke gerechten die daar wordenbereid.Hetiseenuitnodigingomaandeverdereontwikkelingvanditmooie ennuttigevakzelfookeenbijdrageteleveren! Totonsgrootgenoegenhebbendeauteurserzonderuitzonderingmeeingestemdde batenuitdezepublicatietebestemmenvooreenpedagogischdoel.Wehebbenook pedagogischdoel ditmaalgekozen voor het Lolle Nauta Fonds, dat zich richt op verbetering van de opleidingskansen van Afrikaanse studenten en docenten die zijn verbonden aan pedagogische, onderwijskundige of ontwikkelingspsychologische afdelingen van universiteiteninAfrika.HetFondssteltuitsluitendgeldbeschikbaaraanAfrikaanse studentenendocentendieinhunlandvanherkomstkunnenwordenondersteund in het verwerven van een ‘master degree’ of een doctoraat. Dit zou tot de brood- nodigeversterkingkunnenleidenvanhetprofessionelekaderdathelptzorgtedra- genvoorhetwelzijnvankindereninAfrika.Wehopendatopdezewijzedebijdrage aaneenbeteretoekomstvoorkinderenzelfsalinbescheidenmatevormkrijgtbijde aanschafvanditboek. Met veel plezier hebben we samen gewerkt aan het voor u liggende beeld van de pedagogiek.Wehopendatdegebruikers(zoweldocentenalsstudenten)meteven- veelplezierditboekzullenlezen,endatzeonsookdezekeerwilleninformerenover hun ervaringen ermee. Daar kunnen we dan in een volgende druk rekening mee houden.Ditinleidendebeeldvandepedagogiekisenblijftvoorlopigwerkinuitvoe- ring! RienvanIJzendoornenLennyvanRosmalen Leiden,april XI Inhoud I AlgemenePedagogiek 1 Methodologie:kennisdoorveranderen,deempirischebenaderinginde pedagogiek............................................................................ 5 RienvanIJzendoorn 1.1 Inleiding................................................................................. 6 1.1.1 Eencasus ................................................................................ 6 1.1.2 Watisempirisch-analytischepedagogiek? ................................................ 8 1.2 Historischeachtergronden.............................................................. 9 1.3 Empirischonderzoek.................................................................... 10 1.3.1 Empirisch-analytischepedagogiek........................................................ 10 1.3.2 Deempirischecyclus..................................................................... 11 1.4 Cultuurvergelijkendeachtergronden ................................................... 13 1.5 Toekomst................................................................................ 13 1.6 Tenslotte................................................................................ 14 Aanbevolenliteratuur................................................................... 14 2 Statistiek:eenkrachtigargumentatiemiddelinpedagogischonderzoek .... 15 MariëlleLintingenPieterKroonenberg 2.1 Inleiding................................................................................. 16 2.2 Historischeachtergrond ................................................................ 16 2.3 Detoepassingvanstatistiekinempirischonderzoek................................... 17 2.3.1 Metenisweten?.......................................................................... 17 2.3.2 Statistiekgeeftmetingenbetekenis....................................................... 19 2.4 Statistiekincontext ..................................................................... 22 2.4.1 Zijndemetingenzinvol? ................................................................. 23 2.4.2 Isdestatistischemethodezinvol?......................................................... 23 2.4.3 Welkeuitkomstenmoetenwordengerapporteerd? ....................................... 23 2.4.4 Statistischesignificantieisnietheilig ..................................................... 24 2.5 Belangrijkeontwikkelingenindestatistiek............................................. 24 2.5.1 Meta-analyse............................................................................. 25 2.5.2 Ontwikkelingvanstatistischeinzichtenenanalysemethoden ............................. 26 2.6 Tenslotte................................................................................ 26 Aanbevolenliteratuur................................................................... 27 3 Onderwijsgeschiedenis:methodenenbronnen.................................. 29 HansdeFrankrijker 3.1 Inleiding................................................................................. 30 3.2 Historischeachtergronden.............................................................. 31 3.2.1 Motieven................................................................................. 31 3.2.2 Trendsingeschiedschrijving.............................................................. 32 3.3 Methodenvan(empirisch)onderzoeknaarhetonderwijsverleden .................... 33 3.3.1 Herkomstengebruikvanonderwijshistorischebronnen .................................. 37 3.4 Cultuurvergelijkendeachtergronden ................................................... 39 XII Inhoud 3.5 Toekomst................................................................................ 40 Aanbevolenliteratuur................................................................... 41 4 Pedagogischeideeëngeschiedenis:degehechtheidstheorievanJohnBowlby enMaryAinsworth ......................................................................43 FrankvanderHorstenLennyvanRosmalen 4.1 Historischecontext...................................................................... 44 4.1.1 JohnBowlby’svormendejaren ........................................................... 44 4.1.2 ScheidingalsbelangrijkonderzoeksthemainBowlby’svroegewerk....................... 45 4.1.3 Invloedvanpsychoanalyseenethologieopdegehechtheidstheorie ...................... 46 4.2 MaryAinsworth’sachtergrondenontmoetingmetBowlby............................ 49 4.3 Bowlby’stheoretischkader ............................................................. 52 4.4 Veiligeenonveiligegehechtheid:Ainsworthscategorieëneninstrumenten .......... 53 4.5 Conclusie................................................................................ 53 Aanbevolenliteratuur................................................................... 54 5 Neurobiologischeachtergrondenvanopvoeding ............................... 55 RenskeHuffmeijerenMarianBakermans-Kranenburg 5.1 Historischeachtergronden.............................................................. 56 5.2 Empirischonderzoek.................................................................... 58 5.2.1 EEG-onderzoekbijbaby’senkinderen.................................................... 58 5.2.2 EEG-onderzoekbijvolwassenen .......................................................... 60 5.2.3 Oxytocine,haarlemmerolievoorouderschap?............................................. 61 5.3 Cultureel-vergelijkendonderzoek:eenuitstapjenaarratten,schapen,enwoelmuizen 63 5.4 Toekomst:NIRS ......................................................................... 65 5.5 Tenslotte................................................................................ 65 Aanbevolenliteratuur................................................................... 66 II Gezinspedagogiek 6 Genetischeaanlegenpedagogischeomgeving.................................. 73 MarianBakermans-KranenburgenRienvanIJzendoorn 6.1 Inleiding................................................................................. 74 6.2 Historischeachtergrond:dereputatievangenetischonderzoek....................... 75 6.3 Empirischonderzoek.................................................................... 77 6.3.1 Gehechtheidgenetischverankerd? ....................................................... 81 6.3.2 Genenvoorveiligegehechtheid?......................................................... 81 6.3.3 Gen-omgevinginteractieendifferentiëleontvankelijkheid ................................ 82 6.4 Geneticainsociaal-culturelecontext ................................................... 83 6.5 Toekomst:epigenetica.................................................................. 84 6.6 Tenslotte................................................................................ 85 Aanbevolenliteratuur................................................................... 85 7 Universeleencultureledimensiesvanopvoedingenontwikkeling .......... 87 JudiMesman 7.1 Inleiding................................................................................. 88
Description:The list of books you might like
