PDF van tekst

545 Pages·2006·1.97 MB·Dutch

Biographisch anthologisch en critisch woordenboek der
Nederduitsche dichters.
Deel 4 JAC-NYV
P.G. Witsen Geysbeek
bron
P.G. Witsen Geysbeek,BiographischanthologischencritischwoordenboekderNederduitsche
dichters.Deel4JAC-NYV. C.L. Schleijer, Amsterdam 1822
Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/wits004biog04_01/colofon.php
Let op: boeken en tijdschriftjaargangendie korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan, lees je in de gebruiksvoorwaarden.
1
Biographisch anthologisch en critisch
woordenboek der Nederduitsche dichters.
[Gysbert Jacobs]
Jacobs(Gysbert)R.KOOPMANS,Redev.overG.Jacobs,inhetVaderl.Magaz.van
Wetensch.KunstenSmaak, I Deel, II St. bl. 835. Redev. en Verhand. II Deel, bl.
283.E.WASSENBERGH,Taalk.BijdragentotdenFrieschenTongval,Ist.bl.173.G.
NIEUWENHUIS, Alg. Woordenb. III Deel, bl. 614.. Met het plaatsen van het artikel
ALTHUYSENI Deel, bl. 36. hebben wij stilzwijgend te kennen gegeven, dat wij de
verdienstelijkedichters,dieindeFrieschetaalschreven,geenszinseeneplaatsin
dit werk zouden weigeren. Wij zijn ver van het gevoelen van sommige
bevooroordeelde Hollanders, dat het Friesch een barbaarsch boerenpatoiszou
zijn,hetwelktegenhetNederduitschstaatalshetPlatduitschtegenhetHoogduitsch;
integendeelzijnwijvanoordeel,dathetFrieschweldegelijkeenezelfstandigetaal
is, veel ouder zelfs dan het Nederduitsch, hetwelk zich uit den-
P.G.WitsenGeysbeek,BiographischanthologischencritischwoordenboekderNederduitschedichters.Deel4JAC-NYV
2
zelfden stam, doch later, gevormd heeft Het is hier de plaats niet om deswegens
meer te zeggen; ik hoop zulks breeder te doen in een bijzonder werk, geheel aan
de Friesche taal- en letterkunde gewijd, en waartoe ik de bouwstoffen onder het
aanleeren dier schoone, krachtige en rijke taal heb opgezameld.: weshalve wij
oordeelen de dichters in de Friesche taal in dit werk te kunnen en te moeten
vermelden.
WijontmoeteninGYSBERTJACOBSeen'voortreffelijkdichter,diemetzijneberoemde
Hollandsche tijdgenooten HOOFT, VONDEL, HUYGENS en anderen in alle opzigten
gelijk gesteld mag worden, niet alleen, maar wien billijk de lof toekomt, dat hij
geenszins met hunne gebreken besmet was. Men weet alleen van dezen
verdienstelijken man dat hij in het jaar 1603, onzeker waar, geboren werd, en
SchoolmeesterenVoorzangerwasteBolsward,alwaarhijinhetjaar1666overleed,
zoodatdeeenvoudigeengulhartigeman,dietotzinspreukvoerdeSljuechtinrjuecht
(Slecht en regt), weinig figuur, gelijk men zegt, in de wereld heeft gemaakt, en wij
ons thans alleen met zijne Gedichten zullen bezig houden.
Wijhebbendenderdendrukdezerschooneverzenvoorons,onderdentitelvan
GYSBERTJAPICXFriescheRijmlerye,ijntryedeelenforschaet, enz. bezorgd door
den Heer E. EPKEMA en in 1821 teLeeuwardengedrukt De eerste druk verscheen
teBolswardin1668.DetweedeisbezorgddoorS.A.GABBEMA,meteenigebrieven
en prozastukken vermeerderd, gedrukt teLeeuwardenin 1681. Voor alle drie
uitgavenishetportretvandendichter,meteenweinigbeduidendFrieschbijschrift,
in welks plaats wij liever het Hollandsche van den Heer SCHELTEMA lazen, dus
luidende:
KeninditnedrigbeelddenDichterderNatuur;
Diedoorzichzelfgeleerdenvoordekunstgeboren,
Begaafdmetoordeel,smaak,vernuftenkrachtenvuur,
Zichopverscheidenwijsinernstenboertliethooren.
D'aloudeFrieschetaalherschiephijvoorzijnLier.
LaatHollandvrijzijn'HooftengrootenVondelroemen;
'tSchenkeaandieDichtersdenverdiendeneerlaurier;
NietminderzaldeFrieszijn'GYSBERTJAPICXnoemen.
R.KOOPMANS,Redev.enVerhand.IIDeel,bl.290.
. De verzameling bestaat
P.G.WitsenGeysbeek,BiographischanthologischencritischwoordenboekderNederduitschedichters.Deel4JAC-NYV
3
uit Minnezangen, Zamenspraken en andere dichtstukken en eenige Psalmen. Al
deze gedichten zijn als het ware een afdruksel van 's mans reine, eenvoudige en
edele ziel. Van zijne eigen voortreffelijkheid onbewust, was eene beminnelijke
nederigheidhetschoonstesieraadzijnerzeden,zoowelalszijneruitdrukkingenZie
vooral zijne brieven aan GABBEMA, (derde druk, II Deel, bl. 42-60) een man, als
dichter, ver beneden onzen Jacobs, doch dien deze, zegt WASSENBERGH, (I. 182)
schier gelijk een' god vereerde..
Zijnarbeid,gelijkhijteregtzelfzegtBrievenu.s.bl.42.DevermaardeFRANCISCUS
JUNIUS kwam uitEngelanden hield zich eenigen tijd teBolswardop, om zich door
GYSBERTJACOBS in de Friesche taal te laten onderwijzen., ‘overtuygt de laster, dat
mendeFrieschetaelingeenletter-grepenkonbegrypen,namelykdatsyhierinde
kunst eener Grammaticabequamelyck begrepen is.’ Men was inderdaad voor zijn'
tijdvangevoelendatdeFrieschetaalgeheelnietvoordedichtkunstgeschiktwas;
zijne dichtstukken hebben het tegendeel overvloedig bewezen.
P.G.WitsenGeysbeek,BiographischanthologischencritischwoordenboekderNederduitschedichters.Deel4JAC-NYV
4
HeteerstegedeeltederverzamelingbestaatuitMinneliederen,geheelindengeest
van CATULLUS, HORATIUS, ANACREON, OVIDIUS en andere oude dichters, schoon het
nietzekerisofhijdeGriekscheenLatijnschetaalverstondUithetFranschvertaalde
hij in het Friesch:DeGeschiedenisvanDORILISenCLEONICE endeVerhandeling
overhetLevenenSterven, door den Heer van MORNAY; beide vertalingen worden
in zijne Rijmleryegevonden. De Heer HALBERTSMA, Leeraar der Doopsgezinden,
teDeventer, is bezig aan eene nieuwe uitgave van het laatste werkje, met het
oorspronglijkeernevens,hetwelkin1577teLondengedruktenzeerzeldzaamis..
Hetzachteentedereisindezelvenaltijdmethetvernuftigeenwelvoeglijkegepaard.
De geest van ANACREON heerscht klaarblijkelijk in het stukje, getiteld:
Minne-fjuecht-spil.
Ljeafd'deagg'introttemyeer'nuwt,
Omdatickhimklienmankehiette,
Popp'-bortlijckbernke,lijtseguwt.
Hynoamsijnboage'inwoemysjiette.
Datjiltdy,Jan,seyCyprisSoon.
Komoon(ickweer)waschoemyderre?
Ickhabienstielenharnasckoon,
Inwolmy,azienSwitser,werre.
Hyscheat,hyflitsepijll'ompijll',
Bytuwzenensijnboutensleagen.
Ickstoeallijckienijkenstijl'.
Hyslaeg.Icksaeghimondereagen.
Mardodybingelalsijnreauw
Forschettenhie,hystoeijn'dodde,
Inmecke'ien(quansquijz)eangstigkreauw.
Ick,moed-great,oon:icknoamienlodde;
P.G.WitsenGeysbeek,BiographischanthologischencritischwoordenboekderNederduitschedichters.Deel4JAC-NYV
5
Nuschilickdydobbje'ijnienkuwll',
Dozduwcktdijnborll'-belssnorckigpochjen.
(Ickwuwgsijnn'waen,icklaecke'ijnn'tuwll',
Fjuecht-winstbegoe,tochtmy,tosjochjen)
Gick,sey'er,izmijnpijl-schiebleat,
Ickmeytsienpijllefenmyselme.
(Dediede'op'twird.)Hy,salm-pijll',scheat
Himsalmijnmy.Dastoe'kbedwelme!
Dajoe'kitop,laey'resting'dol,
Inkriet,mijnFijnnesijnickbinne!
Hybaerntmijnijngewand.Ohol!
Genaede',on-oerwinlijckeminneFriescheRijmlerye,IDeel,bl.30.DeHoogleeraar
KoopmansleverteeneHollandschevertalingvanditstukje.Redev.enVerhand.II
Deel,bl.301.!
Hijwist,evenalsPoot,dedenkbeeldenderoudenzoogelukkiginzijnedichtstukken
te vlechten, dat zij als oorspronglijk voorkwamen, hetgeen sommigen op het
denkbeeldgebragtheeft,dathijdegeleerdetalenverstaanheeft,hetgeenonsniet
waarschijnlijk voorkomt De gronden, die de grijze eerbiedwaardige Wassenbergh
(I.186.)voorditgevoelenaanvoert,komenonszeerzwakvoor.;hetfondsvanhet
stukje KipedoReauwe-bjuesterFriesche Rijmlerye, bl. 31., is wel uit het
Εροτοπηγνιον van Angerianus ontleend, doch eene vertaling kunnen wij het niet
noemen.
Zijnezamenspraken,meestaltusschenlandlieden,zijneenvoudig,naïfenzinrijk;
die tusschenNijz-
P.G.WitsenGeysbeek,BiographischanthologischencritischwoordenboekderNederduitschedichters.Deel4JAC-NYV
6
gierigeJolleinHaytseYemFriescheRijmlerye,bl.49.DeHoogleeraarWassenbergh
levert eene vertaling van dit gesprek met oudheid-, taal- en dichtkundige
aanteekeningen in zijneBijdragentotdenFrieschenTongval,II Stuk, bl. 4. is zeer
ernstigentochgeestig;eeneandere,tusschenReamerinSapeFriescheRijmlerye,
bl.56.,handeltoverhetvervaldergoedezeden;deoorzaakdaarvanwordtgezocht,
waarmenhaarzoekenmoet,bijonszelven.Vanbeidedezezamensprakenenvan
deTijd-kirttigePittearlánzeweytwiskeEgge, WyneringinGoadsfrjuen Ibid. , bl.
64.deeltdeHoogleeraarKoopmanshethoofdzakelijkeeneenegelukkiguitgevallen
vertalingmedeT.a.p.328volg.,gelijkookvan Tjesck-moarsSee-aengsteFriesche
Rijmlerye, bl. 74. R. KOOPMANS, t.a.p. bl. 316. Van dit stuk vindt men ook eene
vertaling in W.Bilderdijks Mengelingen, IV Deel, bl. 51., zoodat wij, in plaats van
een of meer dezer stukken hier over te nemen, (hetgeen zij overwaardig zouden
zijn) den lezer daarheen verwijzen. Echter, om hier toch iets van zijn' Frieschen
dichttrant mede te deelen, kiezen wij daartoe zijne berijming van den XV Psalm.
Waizdatijvigwolbescherd,
Haegst',sillig',onforgoncklijkeeere,
'tSwietom-gongijnjonTint!wawirt
Omwenjenopjonberge'uwt-kerd,
Jonheyl'geberge,ôljeaveHEERE!
P.G.WitsenGeysbeek,BiographischanthologischencritischwoordenboekderNederduitschedichters.Deel4JAC-NYV
7
Dyfrom,ienfâdigh,rjuechtinsljuecht,
IJndwaeninlit,gerjuechtheytwircket:
Dyneauwthertnogmuwll'ont-stjuecht
Aet,aefitseytruwn,inckel,rjuecht,
Dynaeck'newierheytdatme'tmercket.
Dynaesijnmey-maet,aefterreg,
Troglaebbjeneer'ontsteltinqueadet,
Dyninsmaed-wirddensfuwlleraeg,
Azspinne',uwtwircket,neystensplaeg
Forgreatjend',namme-scheynjend'scheadet.
IJnwaemseagdyfor-smijtt'nequea
Boasdiederwirtonwirddighlecke,
Mareere'oondien,ijngaestinljea,
Dyde'HEERE'oonsjocht:het(schieneynschea)
Hyswert,wollijck-wol'tlauw'naetbrecke.
Dynaetbijt-woeck'retmeysijnjild,
Nogschincknimtjinde'onschild'gelyer:
Odysodet,Godizsijnschild,
Godizsijntreast,sijnHijmmel-hild,
GodsijvigblysijnijvigblyerFriescheRijmlerye,bl.103..
JACOBS heeft op deze wijze twee en vijftig der Psalmen berijmd, en ATHUYSEN
naderhanddeoverigeachtennegentig,zoodathetgeheelePsalmboekvolledigin
de Friesche taal voorhanden is.
DatonzedichterzichookindeHollandschetaalkrachtigwistuittedrukken,blijkt
uit een paar versjes door den Heer HALBERTSMAalgemeen gemaakt; een daarvan
deelen wij hier mede, namelijk het
P.G.WitsenGeysbeek,BiographischanthologischencritischwoordenboekderNederduitschedichters.Deel4JAC-NYV
8
Klink-dicht op de Spaansche neêrlaag in Duins.
ToenGerionvoltrots,metviermaalzestienkielen,
Elkeenkasteelgelijk,kwambruizendoorhetnat,
Enwaandeinovermoed,dathijdenGeusalhad
Tendrie-balgingeslokt,ofzoudehemfluksvernielen:
KwamNeêrlandsschipvoogdforsopdondrennadeez'sielen,
Spoogvonkenvlam,waardoorzijkregen'tvuurin'tgat.
‘Ach!’zuchtehij,‘dit'sAlcijd!’enbergdeinDuinszijn'schat.
Daarliggend'zagzijnschrikalssnaphaansomhemkrielen.
HijbeeftensmeektdenTeemsomherberginzijnkolk.
Diezethembijvanall's,dochwijstditgelevolk
Weervanderhand.Hijbarstenknarstvanspijtentoren.
MaarfluksvatRotterdamsBriareus,zijnplaag
Methonderdhanden,hemzofellijkbijdekraag,
DathijgeeftmachtenschatenlijfenalverlorenVaderlandscheLetteroef.voor1822,
Mengelw.632..
TotvooromtrentdertigjarenwarendeGedichtenvanGYSBERTJACOBSgenoegzaam
vergeten; doch, sedert de smaak voor echte poëzij bij ons meer algemeen werd,
begon ook zijne gedachtenis in ons Vaderland te herleven. In 1793 liet de
Hoogleeraar WASSENBERGHdoor den Heer G. BENTHEM REDDINGIUSopenlijk eene
akademische proeve verdedigen over de Friesche taalkunde en het leven en de
Gedichten van GYSBERTJACOBS. In 1801 deed de Hoogleeraar WAARDENBURGeen
belangrijk
P.G.WitsenGeysbeek,BiographischanthologischencritischwoordenboekderNederduitschedichters.Deel4JAC-NYV
9
opstel aangaande dezen Dichter plaatsen in BIESTERSBerlinischesMonatschrift.
Hoe verder in onze dagen 's mans verdiensten in het licht zijn gesteld geworden
doordeHeerenKOOPMANS,EPKEMAenHALBERTSMA,isgenoegzaambekend,ende
aanzienlijkelijstvaninteekenaarsopdenderdendrukzijnerGedichteniseenbewijs
van de hooge achting, die men voor dezelven heeft, terwijl zijne stadgenooten de
gedachtenis van den Frieschen Puikdichter zullen vereeuwigen door het oprigten,
van een fraai gedenkteeken, vervaardigd door den beroemden Amsterdamschen
kunstenaarGABRIEL,hetwelkteBolswardindenabijheidvan'sDichtersvoormalige
woninggeplaatstendoordenHeerHALBERTSMAmeteeneredevoeringingewijdzal
worden.
[Willem van der Jagt]
Jagt (Willem van der), Koopman teMaassluis, was lid van het Haagsche
Dichtgenootschap, hetwelk zijn dichtstuk:Dewarevereischtenineen'Dichtermet
een' tweeden zilveren eerpenning bekroonde, dien hij bij loting verkreeg. Welke
begrippenmentoenmaalsvandievereischtenhad,endienogalaanmerkelijkvan
onze tegenwoordige verschillen, blijkt ten volle uit dit prijsvers. Wij willen die
vereischten, zoo als de Dichtkunst zelvequasidie aan VAN DER JAGT,
in'tengbestek
Van'tstileneenzaamboekvertrek,
in eene poëtische verrukking heeft opgegeven, hier afschrijven:
P.G.WitsenGeysbeek,BiographischanthologischencritischwoordenboekderNederduitschedichters.Deel4JAC-NYV