[PDF] NEHC'ÜL - BELÂGA - Ahmed el Hasan

629 Pages·2001·1.73 MB·Turkish

www.caferilik.com
HAZRET-İ EMİR
ALİ İBN-İ EBİTALİB

NEHC'ÜL - BELÂGA

Hz. Ali'nin (a.s) hutbeleri, vasiyetleri, emirleri,
mektupları, hikmet ve vecizeleri
(Metnin terceme ve şerhi)

Hazırlayan: Abdulbâki Gölpınarlı
Hk. 1418 - Mil: 1997.
İÇİNDEKİLER

Takdim 7
S. Radıy'nın Önsözü 29

1. KISIM
Hutbeleri 35

1. Bölüm: İman - İslam, Kur'an, Allah -
Hz. Muhammed (s.a.a) 37
2. Bölüm: Kendileri ve Ehl-i Beyt 93
3. Bölüm: Dünya ve Ahiret 111
4. Bölüm: İçtimaî - İktisadî Hutbeleri 135
5. Bölüm: Tarihî Hutbeleri 223

2. KISIM
Mektupları, Emir-Nameleri, Vasiyyetleri 425

1. Bölüm: Cemel'den Önce ve Cemel Savaşında 427
2. Bölüm: Sıffin Dolayısiyle 445
3. Bölüm: Savaşta Hitabeleri, Vasiyyetleri 479
4. Bölüm: İdari Mektupları, Emir-Nameler,
Ahit-Nameleri 503

3. KISIM
Kısa Sözleri 565

1. Bölüm: Din, İman Kur'an 567
2. Bölüm:Hz. Muhammed (s.a.a), Ehl-i Beyt 577
3. Bölüm: Dünya ve Ahiret 589
4. Bölüm: Akıl - Bilgi 595
5. Bölüm: Çeşitli Konular 605
6. Bölüm: Tarihi ilgilendiren Sözleri 619
7. Bölüm: Gerçek, Adalet, Geçim, İnsanlık, Savaş
625
Hutbelerin Fihristi 631
Mektupların Fihristi 631
TAKDİM
Fasâhat ve belâgatta, gerçekten de eşi bulunmayan,
mevzû' bakımından İslam dininin esaslarına, o esasların
gerektirdiği hükümlere, hükümlerin teşrii sebeplerine
değinen, bunları İslam Peygamberinden (s.a.a) tevârüs ettiği
sınırsız bilgi kudretiyle açıklayan, içtimâî ve iktisadi
meselelere, İslâm dininin insanî görüşüne aydınlatıcı,
şüpheleri giderici ışıklar tutan, ayrıca da tarihi olayları,
sebepleri ve sonuçlarıyla belirten "Nehc'ül Belâga", Emir'ül-
Mü'minîn Ali b. Ebi-Talib'in (a.s) hutbelerinin, sözlerinin,
öğütlerinin, vasiyetlerinin, mektuplarının ve vecîzelerinin
toplanmasından meydana gelmiştir. Bunları, Şerif Radıy
Muhammed b. Huseyn, toplayıp kitap haline getirmiş, üç
bölüme ayırmıştır. Birinci bölüme hutbelerini, bâzı sözlerini,
duâlarını almış, ikinci bölüme, bilhassa mektuplarını üçüncü
bölümeyse vecîzelerini dercetmiştir.
Şerif Radıy diye tanınan Ebu'l-Hasan Muhammed b. Ebi-
Ahmed'il-Huseyn, Aliyy b. Ebi-Tâlib'in (a.s) oğlu İmâm
Huseyn'in (a.s) oğlu İmâm Zeyn'ül Âbidîn Ali'nin (a.s) oğlu
İmâm Muhâmmed'ül Bâkır'ın (a.s) oğlu imâm Ca'fer'us-
Sâdık'ın (a.s) oğlu İmâm Mûsâ'l Kâzım (a.s) oğlu İbrahim
oğlu Musâ oğlu Muhammed oğlu Mûsâ oğlu Ahmed
Huseyn'in oğludur. Soyu, annesi Fâtıma vasıtasıyla da imâm
Huseyn'e (a.s) dayanır ve ana ve baba tarafından siyâdet
şerefine sahiptir.1 Hicrî 359 da (969- 970) doğmuş, usûl ve
edebiyatta pek yüce bir mevki elde etmiş, 383'te (993)
Bağdat'ta seyyidlerin nakaabet hizmetini deruhde
eylemiştir. "Kitâb'ül-Müteşâbih fi'l-Kur'ân, Mecâzât'ül -
Âsâr'in - Nebeviyye, Telhis-ül Beyân an Mecâzât'il - Kur'ân,
Kitâb'ül-Hasâis, Ahbâr-u Kuzât-i Bağdad" adlı eserleri,
babasının ahvâline ait bir kitabı, üç cilt risâleleri, Ebû-
Abdillâh Huseyn b. Ahmed b. Haccâc'ın (ölm. 391 H. 1000)
şiirlerinden seçmeleri ve dîvânı vardır. En meşhur eseri,
"Nehc'ül- Belâga" adıyla topladığı, Hz. Ali'nin (a.s) hutbe,
mektup ve sözlerini ihtivâ eden telifidir (Umdet'üt- Tâlib,
s.196-197). Hicretin 406. yılı Muharreminin altıncı günü (26
Haziran 1015) Bağdat'ta vefât etmiş, Kerh'teki evine
defnedilmiştir (Hâc Şeyh Abdullâh'il - Mamakaanî:
Tenkıyh'ul-Makaal fî Ahvâl'ir-Ricâl, Necef-Murtazaviyye mat.
1352 H.c.111, s.107).
Seyyid Radıy, bu hutbe, mektup ve vecîzeleri toplarken
bir hayli kaynağa sâhipti. İlk olarak Ebû-Ca'fer Muhammed
b. Hasan b. Aliyy'it- Tûsi'nin (460 H. 1067) rivâyet ettiği gibi
Kûfeli Zeyd b. Veheb'il-Cühenî, toplum-larda, bayramlarda
ve başka vakitlerde, Hz. Emir'in (a.s) okudukları hutbeleri
yazmıştır. Bu zat, Emir'ül-Mü'minî'nin ashabındandı;
Nehrevan'a giderlerken de maiyetlerinde bulunmuştu (aynı,
1, 1329 H. s.471-472). Tûsî, bu kitabı, Ebû-Mıhnef Lût b.
Yahyâ'dan, o, Ebû- Mansûr-ı Cühenî'den o da Zeyd b.
Veheb'den rivâyet etmiştir; Zeyd'se rivâyet ettiği hutbeleri,
bizzât Emir-ül Mü'minîn'- den (a.s) duymuştur. İbn-i Hacer,
Zeyd b. Veheb'in Câhiliyye devrini ve Asr-ı Saâdeti idrâk
ettiğini, fakat Hz. Resûl-i Ekrem'le (s.a.a) görüşemediğini,

1 - Umdet'üt-Talib fî ânsâbi Âl-i Ebi Talip. Necef'ül- Eşref- 1337
H. 1918; s.193-200. Muhammed Abduh: Şerhu Nehc'il- Belağa;
Beyrût; Müesseset'ül-A'lemî basın; M. Abduh'un önsüzü; s.6.
Tâbiinin uluların-dan olduğunu, Kûfe'de yerleştiğini, hicri 96.
yılda vefât ettiğini (714) kaydediyor. Zeyd Hz. Peygamber'in
(s.a.a) bi'setinden evvelki zamanı idrâk ettiği takdirde
yüzyıldan fazla yaşamış demektir. Câhiliyye devrinden
maksat, Hz. Peygamber'in (s.a.a) dâvete başlamasından
sonra bir müddet İslâm'ı kabul etmediğini bildirmekse,
gene yüz yaşını geçkin olarak vefât ettiğini kabul etmek
icâp eder. Hâsılı Kûfeli Zeyd, Hz. Emirin hutbelerini ilk
toplayan zattır ve kitabı da Seyyid Radıy'nin zamanına
intikal etmiştir. Ehli Sünnet de Zeyd b. Veheb'i sıkadan
saymış, Sıhâh'larda ondan rivâyette bulunmuştur.
Hz. Emirin (a.s) hutbelerini zaptedenlerden biri de
İbrâhim b. Hakem b. Zuhayr'il- Fezârî'dir. Hakem b. Zuhayr,
127 hicrîde (744) vefât eden İsmâîl b. Abdürrahman'is-
Süddi'nin tefsîrini rivâyet eden zattır. Şii olduğu halde, hiç
bir tefsir yoktur ki, bu tefsirden, rivayette bulunmasın;
Tirmizî de Sahîh'inde bu zattan rivâyette bulunmuştur.
Hakem b. Zuhayr, 180 sularında (796) vefât etmiştir. Oğlu
İbrahim'inse, Hz. Emir'in (a.s) hutbelerini ihtivâ eden bir
kitabı vardır (Tenkıyh, 1, s. 15. İsmâil b. Abdurrahmân b. Ebi
-Kerîmet'is- Süddî için aynı cildin 137. sahifesine bk.).
Hutbeleri toplayanlardan biri de İsmâil b. Mihrân'is-
Sekûnî'dir. Bu zat, İmâm Ca'fer'üs- Sâdık'la (a.s 148 H. 765)
İmâm Aliyy'ür- Rıza'nın (a.s 202 H. 817) zamanlarında
yaşamış, onlarla müşerref olmuş, birçok kitaplar yazmış, bu
arada Hz. Emir'in (a.s) hutbelerini de toplamıştır ki Ali b.
Hasan b. Faddâl ondan rivâyet etmiştir (1, s. 142- 146; 11,
s. 278- 280).
Hz. Emir'in (a.s) ashabının ileri gelenlerinden ve İmâm
Hasan'ın (a.s) zamânına erişenlerden Asbag b. Nübâte;
Mâlik'ül -Eşter'i Mısır'a vâli tayin buyurdukları zaman, ona
yazdıkları "Ahd- Nâme"yi ve Muhammed'ül- Hanefiyye'ye
vasiyetlerini rivâyet etmiştir. Mâlik'ül- Eşter'le gönderilen ve
Mısırlılara hitâben yazılan mektuplarını da, Cemel
savaşında Hz. Ali (a.s) ile bulunan ve ashabının ileri
gelenlerinden olan Sa'saa b. Sûhan rivâyet etmiştir. (1, s.
150-151; 11, 98-99).
İmâm Aliyy'ün -Nakıyy'ül -Hâdî'nin (a.s) zamanına erişen
(254 H. 868) Sâlih b. Ebi- Hammâd Ebü'l- Hayr-ı Râzî de
hutbeleri ihtivâ eden bir kitap telîf etmişti (11, s. 91).
Hutbeleri toplayanlardan biri de gene aynı İmâm'ın
zamânına erişen, İmâm Hasan'ın (a.s) oğlu Zeyd'in oğlu
Hasan oğlu Abdullah'ın oğlu Abd'ül Azîm'dir (11, s. 157-
158).
Bunlardan başka 283'te (896) vefât eden ve Muhtâr b.
Ebi-Ubeydet'üs- Sakafi'nin amcası Sa'd'in soyundan olan
İbrâhim b. Muhammed b. Said-i Sakafî (c.1; s.1), 330 dan
(844) sonra vefat eden, iki yüze yakın kitabı bulunan
Abdül'Azîz b. Yahya'l -Celûdiyy'il- Bısrî (c.11; s.156-157),
260'ta (873) vefât eden ve babası, İmâm Sâdık'ın (a.s)
zamânını idrâk etmiş olan Hişâm b. Muhammed b. Sâib de
(260 H. 873-874) hutbeleri toplayanlardandır. Hişâm'ın
babası, bütün tefsir kitaplarında rivâyetleri yer alan bir zat
olduğu gibi kendisinin de tarih ve ensâba dâir birçok kitabı
vardır (111, s.303). İmâm Aliyy'ün- Nakiy'nin (a.s) zamanına
erişen ve Kitâbu Mahâsin sâhibi Ahmed'in babası olan
Muhammed b. Hâlid'il - Barkıy'nin (111, s. 113- 114), aynı
yüzyılda yaşayan Muhammed b. İsâ b. Abdullah b. Sa'd'il -
Aş'arî'nin (aynı, s. 167), fıkha dâir birçok eseri bulunan
Muhammed b. Ahmed'il-Cu'fî'nin (11; İkinci bölüm, s. 65-
66)de Hz. Emir'in hutbelerini ihtivâ eden kitapları vardır.
Bunlardan başka, Şîîlikle ilgisi bulunmayan birçok eseri olan
meşhur müverrih Ebü'l- Hasan Aliyy b. Muhammed-i
Medâinî de (225 H. 839), Emir-ül Mü'minîn Ali'nin (a.s)
hutbelerini ve âmillerine yazdığı mektupları bir kitap haline
toplamıştır.2 Bunlardan, Hişâm ve Celûdî'nin, Hz. Emir'in

2 - İbn'ün- Nedîm: El- Fihrist; Mısır, Rahmdniyya Mat. 1348;
(a.s) hutbelerini topladığını İbn-i Nedîm de kaydeder (s. 140,
160). Aynı zamanda İbn-i Nedîm, hatiplerden bahsederken
ilk olarak Aliyy b. Ebi-Tâlib'i (a.s) anar (s. 181).
Bunlardan başka tarih, siyer, magaazî ve ensâb
kitaplarının çoğunda, Ali'nin (a.s), Cemel, Sıffîn, Nehrevan
savaşlarından bahsedilir ve şehadeti anlatılırken,
münasebet düştükçe sözleri de nakledilmiş, ayrıca Ya'kubî,
Taberî ve diğer tarihçiler, kitaplarında, sözleriyle
istişhadlarda bulunmuşlardır. Mes'ûdî (346 H. 957), Hz.
Ali'nin dört yüz seksen hutbesini elde etmişti. Muhammed
b. Ya'kub-ı Küleynî'nin "Kâfî"sinde ve Hz. Ali'nin zamanından
İmâm Muhammed-ül Bâkır'ın (57- 114 H. 677- 733)
zamânına erişen Süleym b. Kays-ı Hilâlî'nin kitabında da Hz.
Emir'in (a.s) sözleri geçmektedir.3
Görülüyor ki Seyyid Radıy, Hz. Ali'nin (a.s) hutbelerini,
mektuplarını, vecîzelerini toplarken, çağından önceki birçok
kaynağa sâhipti; çağdaşları da onun topladıklarını bu
kaynaklarla karşılaştırmak imkânına mâliktiler; Şerif
Radıy'nin kardeşi Alem'ül- Hüdâ Seyyid Murtazâ'nın (436 H.
1044) kütüphanesinde seksen bin cilt kitap vardı;
Mu'cem'ül Büldân, bu kütüphanenin dünyâda eşsiz
olduğunu, kitaplarının hepsinin de, bilginlerin el yazmaları
bulunduğunu bildirmektedir.4
Bağdat'ın Kerh kısmında Şîa için kurulan Şâh-pur
Kütüphanesinde de bir hayli kitap mevcuttu. Hiç şüphe yok
ki Hz. Emir'in hutbelerini ihtivâ eden kitaplar da bu

s.149.
3 - Süleym için b. Tenkıyh; 2. s. 52- 55; İbn-i Nedîm: Fihrist; s.
307- 308, Küleynî için bk. Tenkıyh; 3, 201- 202; Muhammed Ali
Müderris: Reyhânet'ül Edeb; 3, Çâp-hâne-i Şirket-i Sehânî-i tab'ı
Kitâb; 1369 H. 1329 Ş. H. s. 379- 381-
4 - Mısır- 1323 H. 2, Beyn'es- Sûreyn mad. s. 343.
kütüphanelerde vardı. Fakat bütün bu kitaplar, 447 deki
(1055) yangında yanıp kül olmuştur. Seyyid Radıy'nin, bu
bakımdan hizmeti, gerçekten de pek büyüktür; "Nehc'ül
Belâga"yı tedvîn etmeseydi belki de bu hutbelerin, bu
mektupların ve vecîzelerin çoğu, bize intikal edemeyecekti.
Hz. Emir'e (a.s), "Nehc'ül-Belâga"da bulunmayan bâzı
hutbeler de atfedilmiştir ki "el-Lû'lü', El- İftihâr (Hutbet'ül-
Beyân olacak), el-Vesîle" gibi hutbeler bunlardandır; nitekim
İbn-i Şehrâşub da (588 H. 1192) "Manâkıb"ında bunlardan
bahsetmektedi. Çağımızda, Âlu Kâşif'ul-Gıtâ'dan Şeyh Hâdî,
"Nech"de bulunmayan hutbeleri toplayıp bastırmıştır.5
Şüphe yok ki Hz. Ali'nin (a.s) "Nehc'ül-Belâga"da
toplananlardan başka hutbe ve mektupları da vardı.
Nitekim Âmidî'nin "Gurer'ül- Hikem"- indeki kısa sözleri ve
vecîzeleri, 11050 yi bulmaktadır. Ancak "Hutbet'ül- Beyan"
gibi bâzı hutbelerde, gulüvve kaçanların inançlarını
besleyecek sözlerin bulunması, bu hutbelerin, Hz. Emir'e
(a.s) ait olduğunda haklı şüpheler uyandırmıştır.6
"Nehc'ül-Belâga"ya çok etraflı bir şerh yazan ve bu
sûratle tarih bakımından da pek değerli bir eser meydana
getiren İbn-i Ebi'l hadîd Abdülhamîd (655 H. 1275),
"Nehc'ül- Belâga"da bulunan sözlerin, Hz. Ali'ye (a.s)
âiddiyyetinde şüphe edilemeyeceğini, çoğunun tevâtürle
sâbit olduğunu öbürlerinin de aynı edâ ve üslûpta
bulunması dolayısıyla Hz. Ali'ye (a.s) âidiyyeti muhakkak
bulunduğunu söylemekte, edebiyâta âşinâ olanların, üslûp
özelliklerini bilenlerin, şâir, hatip ve münşîlerin şiir, hutbe ve
yazılarını kolayca anlayıp ayırabileceklerini, meselâ

5 - Âkaa Bozorg-i Tehrânî Muhammed Muhsin: E'z-Zeria ilâ
Tasânif'iş- Şîa; 7, 1329 Ş. H. Tehran; s. 187- 193.
6 - Bütün bu hususların tafsîli, "E'z- Zerîa"nın 7. cildinde,
yukarıda, belirtilen sahîfelerdedir.