PDF Αρχείο PDF
Preview PDF Αρχείο
∞ ƒ π ™ ∆ √ ∆ ∂ § ∂ π √ ¶ ∞ ¡ ∂ ¶ π ™ ∆ ∏ ª π √ £ ∂ ™ ™ ∞ § √ ¡ π ∫ ∏ ™ ºπ§√™√ºπ∫∏ ™Ã√§∏ ñ ∆ª∏ª∞ π™∆√ƒπ∞™ ∫∞π ∞ƒÃ∞π√§√°π∞™ ñ ∆√ª∂∞™ ∞ƒÃ∞π√§√°π∞™ ˜ · › Ó Ô ‰  Π· ª ˜ · › · ¯ Ú ∞ ˜ Ë Ù Ë Û ˆ Ù › Ú Â ∏ - · › Ú Ô Ù Û π È · Î ˜ Ô ı ‡ ª ™ O °πøƒ°√™ ª∞§§π√™ π § § ¢π¢∞∫∆√ƒπ∫∏ ¢π∞∆ƒπµ∏ ∞ ª ª‡ıÔ˜ Î·È πÛÙÔÚ›· ™ O ° ƒ ∏ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ∞Ú¯·›·˜ ª·Î‰ÔÓ›·˜ ø π ° ∂¶πµ§∂¶ø¡ ∫∞£∏°∏∆∏™: ª. ∆πµ∂ƒπ√™ £∂™™∞§√¡π∫∏ 2011 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΛΛΙΟΣ ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Διδακτορική Διατριβή Συμβουλευτική Επιτροπή: Μιχάλης Τιβέριος (επιβλέπων καθηγητής) Ιωάννης Ακαμάτης Σεμέλη Πινγιάτογλου Εξεταστική Επιτροπή: Εμμανουήλ Βουτυράς Στέλλα Δρούγου Ελένη Μανακίδου Αλίκη Μουστάκα Υποβλήθηκε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Τομέας: Αρχαιολογίας Ημερομηνία Υποστήριξης: 8 Απριλίου 2011 Γιώργος Κ. Μάλλιος Μύθος και Ιστορία Η περίπτωση της Αρχαίας Μακεδονίας ISBN «Η έγκριση της παρούσας Διδακτορικής Διατριβής από το τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει την αποδοχή των απόψεων του συγγραφέως» (Ν.5343/1932, άρθρο 202, παρ. 2) Στην Θωμαή και τα δυο μας παιδιά, Κωνσταντή και Φαίδρα. Μύθος και Ιστορία. Η περίπτωση της Αρχαίας Μακεδονίας Πρόλογος Η ιδέα της διδακτορικής αυτής διατριβής γεννήθηκε πριν δέκα περίπου χρόνια, καθώς με τον καθηγητή μου κ. Μιχάλη Τιβέριο συζητούσαμε εναλλακτικά θέματα για την υπό εκπόνηση μεταπτυχιακή μου εργασία. Τότε προτιμήθηκε από κοινού η πιο χειροπιαστή λύση της μελέτης ενός «φρέσκου» ανασκαφικού συνόλου από την Θεσσαλονίκη. Παρόλα αυτά η συζήτηση δεν λησμονήθηκε από κανέναν μας. Στο μεταξύ στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς δημοσιεύτηκαν αρκετές εργασίες που πραγματεύονταν συναφή ζητήματα. Ο ίδιος ο καθηγητής Τιβέριος αφιέρωσε τουλάχιστον τρία-τέσσερα ειδικά άρθρα σχετικά με την αμφίδρομη σχέση μύθων και ιστορίας του μακεδονικού χώρου. Στην ίδια καλή συγκυρία ανήκει και η έκδοση της μοναδικής προς στιγμήν μονογραφίας για μακεδονικούς μύθους, καρπός της συνεργασίας της Δ. Μήττας και του Κ. Σουέρεφ. Η επισταμένη ενασχόλησή μου με το μυθολογικό υλικό της Μακεδονίας ξεκίνησε στο τέλος του 2004. Ομολογώ ότι και γω δεν περίμενα να συγκεντρωθεί τέτοιος όγκος πληροφοριών από έναν τόπο που στην συνείδηση τόσο των αρχαίων όσο και των συγχρόνων δεν έπαψε να θεωρείται περιθωριακός εν σχέσει με μια Ελλάδα που συνήθως συνοδεύουμε με προσδιορισμούς όπως «κυρίως», «μητροπολιτική», «ηπειρωτική» κ.ά. Και βέβαια σε καμιά περίπτωση δεν πίστευα ότι από τα μικρά σπαράγματα των μύθων που συνέλεγα στα ιστορικά και ποιητικά έργα αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων, σπανίως δε και από τις λίγες εικαστικές μαρτυρίες, θα μπορούσαν να προκύψουν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα – έτσι φαίνονται τουλάχιστον σε μένα – ιστορικά συμπεράσματα, όσο υποθετικά κι αν ακούγονται ορισμένα από αυτά. Το πιο χρονοβόρο μέρος της εργασίας δεν ήταν τόσο η συλλογή του υλικού, αυτή είχε γίνει ως έναν βαθμό από παλιότερους ερευνητές και βοηθήθηκε ιδιαίτερα από τις ηλεκτρονικές εκδόσεις των FGrHist, του BNJ, της BNP και του TLG, που πολύ βολικά παρέχονται από το Πανεπιστήμιο μαζί με άλλες βάσεις δεδομένων. Το διακύβευμα αυτής της μελέτης ήταν να πραγματευτεί όλους αυτούς τους μύθους με έναν νέο για την έρευνα της Μακεδονίας τρόπο. Για να γίνει αυτό, στηρίχτηκα στο έργο της νεότερης γενιάς μελετητών της μυθολογίας, κι αυτό ίσως ξενίσει τους αρχαιολόγους και ιστορικούς στους οποίους εξίσου απευθύνεται η εργασία. Όμως, η επιλογή αυτή ήταν το αναγκαίο βήμα αποστασιοποίησης, προκειμένου να αναδειχτεί ο αυτόνομος ρόλος της μελέτης του Μύθου, η οποία όμως στο τέρμα ενώνει τους στόχους και τα ενδιαφέροντα τόσο της ιστορίας όσο και της αρχαιολογίας. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσω ότι οι έρευνες της τόσο πρόωρα χαμένης Ch. Sourvinou-Inwood υπήρξαν για μένα πολύτιμος μεθοδολογικός οδηγός. 1 Μύθος και Ιστορία. Η περίπτωση της Αρχαίας Μακεδονίας Αυτονόητο είναι ότι η εργασία αυτή δεν θα γινόταν πραγματικότητα, αν δεν υπήρχε στην αρχή της η έμπνευση, στην μέση η διακριτική καθοδήγηση και στο τέλος η επίμονη ενθάρρυνση του καθηγητή Μιχάλη Τιβέριου, τον οποίο κι ευχαριστώ θερμά για την πολύτιμη συνεργασία και τα ερεθίσματα της σκέψης που αφείδωλα παρείχε. Ευγνώμων είμαι και στα άλλα δύο μέλη της τριμελούς επιτροπής, την καθηγήτρια κ. Σεμέλη Πινγιάτογλου και τον καθηγητή κ. Ιωάννη Ακαμάτη που στήριξαν ποικιλοτρόπως την εκπόνηση της μελέτης. Πολύτιμες ήταν για μένα οι συζητήσεις που είχα με τους καθηγητές του Α.Π.Θ. κ.κ. Α. Μουστάκα, Χ. Βεληγιάννη-Τερζή, Μ. Βουτυρά, Π. Νίγδελη, Σ. Κόρτη-Κόντη, οι οποίοι έδειξαν ιδιαίτερη προσοχή σε διάφορα τμήματα της εργασίας και πρόσφεραν σημαντικές διεξόδους σε ζητήματα που προς στιγμήν έμοιαζαν τελματωμένα. Εξαιρετικά χρήσιμες ήταν οι παρατηρήσεις που έκανε σε τομείς της έρευνάς μου ο επίκουρος καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας κ. Ι. Ξυδόπουλος, καθώς και ο διδάκτορας Αρχαίας Ιστορίας κ. Α. Ζάννης. Σ’ όλους τους παραπάνω οφείλω πολλές ευχαριστίες. Ξεχωριστή μνεία χρειάζεται να γίνει όμως στους υποψήφιους διδάκτορες Νεκτάριο Πουλακάκη και Γιάννη Γραικό, τους δύο φίλους αρχαιολόγους από το μουσείο της Βέροιας, οι οποίοι εκτός από την ευκαιρία που μου έδωσαν να χρησιμοποιώ την βιβλιοθήκη του μουσείου, αφιέρωσαν πολύτιμο προσωπικό τους χρόνο, για να συζητήσουν μαζί μου κρίσιμα θέματα της εργασίας, και με ενθάρρυναν καθ’ όλη την διάρκεια της πορείας της. Και βέβαια, ακόμη πιο σημαντική ήταν η εξαρχής σταθερή και άοκνη υποστήριξη εκ μέρους της οικογένειάς μου, που, όπως γίνεται σε τέτοιες περιπτώσεις, παρακολούθησε στωικά τις αγωνίες, τις απογοητεύσεις και τις εντάσεις που ανέκυπταν κατά την εκπόνηση της εργασίας. Κυρίως όμως υπέμεινε την αποστασιοποίησή μου για σχεδόν πέντε χρόνια από πολλά που συμβαίναν ή την απασχολούσαν. Στην γυναίκα μου και τα δύο παιδιά μας επομένως δεν οφείλω μόνο ευγνωμοσύνη αλλά και μια υπόσχεση: να καλύψω τον χαμένο χρόνο. 2 Μύθος και Ιστορία. Η περίπτωση της Αρχαίας Μακεδονίας ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος 1 Περιεχόμενα 3 Βιβλιογραφία – Συντομογραφίες 5 Εισαγωγή 27 Ι. Ιστορία της έρευνας – Ορισμός του θέματος – Στόχοι της μελέτης 29 ΙΙ. Για έναν ορισμό του μύθου 37 ΙΙΙ. Μυθοποιημένες ιστορίες ή ιστορικοί μύθοι; 41 ΙV. Μεθοδολογικά εργαλεία και ερμηνευτικοί στόχοι 44 ΜΕΡΟΣ Α. «Από θεού άρξασθε». Μύθοι πανελληνίων και τοπικών θεοτήτων 51 Ι. Θεοί Ολύμπιοι και άλλες πανελλήνιες θεότητες στην Μακεδονία 53 Δίας - 54. Ερμής και Απόλλων - 54. Διόνυσος - 59. Ήλιος και Γη - 61. Παράρτημα: Ποσειδών και Άρης - 63. ΙΙ. Η θεϊκή φύση μέσα στον μύθο 71 1. Μυθολογικά ποταμών - 71: Αλιάκμονας - 72. Λουδίας -76. Όλγανος - 77. Βαφύρας και Σύς - 78. Συμπεράσματα - 80. 2. Νύμφες της Μακεδονίας - 81. Οι Πιερίδες (και οι) Μούσες - 82. 3. Ο γιος του Μακεδόνα, Πίνδος: 91 ΙΙΙ. Κατακλείδα 94 ΜΕΡΟΣ Β. Ταυτότητες και ετερότητες. Εθνικοί γενεαλογικοί μύθοι των Μακεδόνων, τοπικές ιδρυτικές παραδόσεις εθνών του μακεδονικού βασιλείου 95 Εισαγωγή 97 Ι. Γενεαλογικοί μύθοι των Μακεδόνων 105 Η γενιά του Μακεδόνα: μια προσέγγιση στις γραπτές πηγές - 105. Ο Μακεδόνας ως γιος του Δία ή του Αιόλου - 109. Πόσο Δωριείς ή Αιολείς ήταν οι Μακεδόνες; - 115. Ο Μακεδόνας ως αυτόχθων και ξένος - 123. Οι γιοι του Μακεδόνα - 128. Πίερος, Πίερες και Πιερία - 135. Ο Μακεδών και ο επώνυμος ήρωας της Ημαθίας - 138. Συμπεράσματα - 141. ΙΙ. Ιδρυτικές παραδόσεις εθνών του μακεδονικού βασιλείου 145 Ο γενεαλογικός μύθος των Ορεστών - 146. Από την Τροία στην Άνω Μακεδονία: τα αίτια των τοπωνυμίων Ελίμεια και Αιανή - 156. Από την Κρήτη στην Μακεδονία: η περίπτωση των Βοττιαίων της Χαλκιδικής - 161. ΙΙΙ. Συμπεράσματα 173 3 Μύθος και Ιστορία. Η περίπτωση της Αρχαίας Μακεδονίας Μέρος Γ. Μύθοι της δυναστείας των Τημενιδών 177 Εισαγωγή 179 Ι. Ο θρύλος της ίδρυσης του μακεδονικού βασιλείου των Τημενιδών. Παρουσίαση και κριτική των πηγών – αφηγηματική ανάλυση 180 Περδίκκας, ο βοσκός που έγινε βασιλιάς - 181. Αρχέλαος, δράμα μακεδονικόν - 187. Κάρανος, ο αρχηγέτης των Τημενιδών την εποχή του Αλεξάνδρου Γ΄ - 192. Ανακεφαλαίωση - 197. ΙΙ. Μια σημειο-αφηγηματική ανάγνωση του ιδρυτικού μύθου των Τημενιδών 199 Ο μεταβατικός τόπος της δημιουργίας του μακεδονικού κράτους - 199. Ο τρόπος της κατάκτησης της εξουσίας από τους Τημενίδες - 205. Οι αρχηγέτες του γένους των Τημενιδών: συγκριτική εξέταση - 212. Οι σκοπιμότητες που επέβαλαν τις αλλαγές στον δυναστικό μύθο και η χρονολόγηση της εισαγωγής του Καράνου - 216. Οι χρησμοί της ίδρυσης των Αιγών - 224. ΙΙΙ. Η σύλληψη του Σιληνού στους Κήπους του Μίδα και ο «γόρδιος δεσμός» της φρυγικής παρουσίας στην Μακεδονία 233 Η σύλληψη του Σιληνού - 234. Ο Μίδας και οι Φρύγες στην Μακεδονία - 239. Ο Μίδας και οι Φρύγες στις συλλογικές αναπαραστάσεις των Μακεδόνων - 244. Συμπεράσματα - 250. IV. Αργεάδες ή Τημενίδες; 253 Ο γιος του Περδίκκα, βασιλιάς Αργαίος - 255. Τημενίδες ή Αργεάδες/Άργος Πελοποννησιακό ή Άργος Ορεστικό; - 260. Ο Ηρακλής των Τημενιδών βασιλέων της Μακεδονίας - 267. V. Συμπεράσματα 273 Παράρτημα: Μύθος και Ρητορική: ο ρόλος του Ηρακλή ως προγόνου του Φιλίππου στην φιλομακεδονική επιχειρηματολογία του Σπευσίππου 278 ΜΕΡΟΣ Δ. Ορφέας: μύθος, ιστορία και λατρεία στην σκιά του Ολύμπου 291 Εισαγωγικά 293 Ι. Ορφεύς μυθικός 294 ΙΙ. Ορφεύς μακεδονικός 304 ΙΙΙ. Κατακλείδα: Ένας ήρωας με την σφραγίδα του Δία 318 Τελικά συμπεράσματα 321 Παραθέματα αρχαίας γραμματείας 329 Πίνακες εικόνων 355 4
Description:The list of books you might like
