para arzının makroekonomik faktörler üzerine etkisinin analizi yüksek lisans tezi

123 Pages·2015·1.77 MB·Turkish

T.C.
BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
MUHASEBE FİNANSMAN YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

PARA ARZININ MAKROEKONOMİK
FAKTÖRLER ÜZERİNE ETKİSİNİN ANALİZİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HAZIRLAYAN
HAYRİYE DENİZ YILMAZ

TEZ DANIŞMANI
Dr. AYHAN ALGÜNER

ANKARA-2015
TEŞEKKÜR

Çalışmamın gerçekleşmesinde ve sonuca ulaşması sürecinde her daim yardımını
esirgemeyen Danışman Hocam Dr. Ayhan Algüner’e, tez konusuyla ilgili süreçte yol
gösteren Prof.Dr.Güray Küçükkocaoğlu’na ve tez yazım aşamasında yanımda olan çalışma
arkadaşlarıma çok teşekkür ederim.
Hayatım boyunca yanımda olan ve tez yazım aşamasında beni sürekli destekleyen
aileme sonsuz teşekkür ederim.

II
ÖZET

Son yıllarda dünya üzerinde meydana gelen ekonomik krizlerin enflasyon üzerinde
önemli etkileri olduğu bilinmektedir. Enflasyonun yanı sıra para arzında meydana gelen
değişikliklerin ekonomiye olan etkileri de göz ardı edilmemelidir.
Bu çalışmada, Türkiye ekonomisinin gidişatına yön veren bazı makroekonomik
değişkenlerin para arzından etkilenip etkilenmediği araştırılmıştır. Araştırma boyunca En
Küçük Kareler Yöntemi tekniği kullanılarak araştırılmış ve değişkenler arasındaki ilişki
analiz edilerek yorumlanmıştır.
Çalışma sonucunda, Türkiye’de 2006-2014 yılları arasında para arzının Hazine
Bonosu faiz oranı, BİST-100 endeksi, GSYİH, döviz sepeti değeri ve yatırımlar üzerinde
etkili oluğu ve istatistiksel açıdan anlamlı olduğu görülmektedir. Bunun yanında para
arzında meydana gelen bir değişmenin cari açık ve enflasyonu önemli bir orandan
etkilemediği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Para Arzı, Makro Ekonomik Değişkenler, En Küçük Kareler Yöntemi,
Türkiye

III
ABSTRACT

It is known that the economic crisis, which occurred in the previous years, have
important effects on inflation. Besides inflation, it should not be neglected that the changes
occurring on money supply have effects on economy.
On this work, some of macroeconomic variants, which were directing Turkish
economy, were searched to have an understanding whether they were affected by money
stock or not. During the search, the least squares method was used and the relation between
variants were analyzed and commented.
At the end of the work; share interest rate of money supply, BIST-100 index, GDP,
exchange basket, and the influences on investments as well as the meaning in terms of
statistics between 2006-2014 in Turkey were seen. Besides this, it is seen that a change on
money stock was not affecting current deficit and inflation in an important ratio.

Key Words: Money Supply, Macroeconomic Variants, The Least Squares Method, Turkey.

IV
İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR..........................................................................................................................II
ÖZET………………………………………………………………………………………III
ABSTRACT……………………………………………………………………………….IV
TABLOLAR LİSTESİ………………………………………………………………….....IX
ŞEKİLLER LİSTESİ…………………………………………………………………….....X
GRAFİKLER LİSTESİ……………………………………………………………………XI
KISALTMALAR…………………………………………………………………………XII
GİRİŞ ..................................................................................................................................... 1
BÖLÜM I. PARA POLİTİKASI…………………………………………………………..3
1.1.Para Politikasının Tanımı ............................................................................................. 3
1.2. Parasal Aktarım Mekanizması .................................................................................... 4
1.2.1. Para Aktarım Mekanizması Faiz Kanalı .............................................................. 6
1.2.2. Para Aktarım Mekanizması Varlık Fiyatları Kanalı ............................................ 8
1.2.3. Para Aktarım Mekanizması Beklentiler Kanalı ................................................... 8
1.2.4. Para Mekanizması Döviz Kuru Kanalı................................................................. 9
1.2.5.Parasal Aktarım Mekanizmasını Etkileyen Faktörler ........................................... 9
1.3. Para Politikası Stratejileri…………………………………………………………..10
1.3.1. Ara Hedefleme ................................................................................................... 10
1.3.1.1. Döviz Kuru Hedeflemesi ............................................................................. 11
1.3.1.2. Parasal Hedefleme ....................................................................................... 12
1.3.1.3. Merkez Bankası Bilançosu Hedeflemesi ..................................................... 12
1.3.2. Doğrudan Enflasyon Hedeflemesi ..................................................................... 13
1.4.Para Politikası Amaçları…………………………………………………………….14
1.4.1.Tam İstihdam....................................................................................................... 14
1.4.2. Fiyat İstikrarı ...................................................................................................... 14
1.4.3. Ekonomik Büyüme ............................................................................................. 15
1.4.4. Ödemeler Dengesi Bilançosu ............................................................................. 16
1.5. Para Politikası Araçları ............................................................................................. 16
V
1.5.1. Doğrudan(Direkt) Para Politikası Araçları……………….................................18
1.5.1.1. Faiz Oranı Kontrolleri ................................................................................. 19
1.5.1.2. Kredi Tavan Kontrolleri .............................................................................. 19
1.5.1.3. Farklılaştırılmış Reeskont Kotaları .............................................................. 20
1.5.1.4. İthalat İçin Depozito Zorunluluğu ............................................................... 20
1.5.1.5. Disponibilite Uygulaması ............................................................................ 20
1.5.1.6. Finansal Aracıların Portföylerinin Yeniden Düzenlenmesi......................... 21
1.5.1.7. Hisse Senedi ve Tahvil Alımına Yönelik Kontrol ....................................... 21
1.5.1.8. Tüketici Kredilerinin Kontrolü .................................................................... 21
1.5.1.9. Asgari Ödeme Oranı .................................................................................... 21
1.5.1.10. Özel Mevduatlar ........................................................................................ 22
1.5.1.11. Merkez Bankasının Moral Takviyesi ........................................................ 22
1.5.1.12. Reklam ve Resmi Olmayan Öğütler .......................................................... 22
1.5.1.13. Taksitli Satış .............................................................................................. 22
1.5.1.14.Sözlü Müdahale .......................................................................................... 22
1.5.2. Dolaylı (Endirekt) Para Politikası Araçları ........................................................ 23
1.5.2.1. Açık Piyasa İşlemleri ................................................................................... 24
1.5.2.2. Reeskont Oranları ........................................................................................ 26
1.5.2.3. Zorunlu Karşılıklar ...................................................................................... 26
1.6. Para Politikasının Etkinliği ....................................................................................... 27
1.7. Para Politikasının Makroekeonomik Faktörler Üzerindeki Etkisi ............................ 27
1.8. Gelişmiş Olan Ülkelerin İzledikleri Para Politikaları ............................................... 28
1.8.2.ABD…………………………………………………………………………….30
1.8.2. İngiltere .............................................................................................................. 35
1.8.3. Yeni Zelanda ...................................................................................................... 37
1.9. Gelişmekte Olan Ülkelerin İzledikleri Para Politikaları……………………………39
1.9.1. Şili……………………………………………………………….…………….43
1.9.2. Brezilya .............................................................................................................. 45
1.9.3. Meksika .............................................................................................................. 47
1.9.4. İsrail .................................................................................................................... 49
1.10. Türkiye’nin İzlediği Para Politikası ........................................................................ 50
VI
BÖLÜM II. PARA ARZI VE MAKROEKONOMİK FAKTÖRLERLE OLAN İLİŞKİSİ
............................................................................................................................................. 59
2.1.Para Arzı .................................................................................................................... 59
2.2. Para Arzının Makroekonomik Faktörlerle Olan İlişkisi ........................................... 60
2.2.1.Para Arzı ile Enflasyon Arasındaki İlişki ............................................................ 60
2.2.2. Para Arzı ile Faiz Oranı Arasındaki İlişki……………………………….…….64
2.2.3. Para Arzı ile Borsa Endeksi Arasındaki İlişki .................................................... 68
2.2.4.Para Arzı ile Cari Açık Arasındaki İlişki ............................................................ 70
2.2.5. Para Arzı ile Döviz Kuru/Döviz Sepeti Arasındaki İlişki……………………..72
2.2.6. Para Arzı ile Yatırım Arasındaki İlişki .............................................................. 75
2.2.7.Para Arzı İle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) Arasındaki İlişki .................... 76
BÖLÜM III. PARA ARZININ MAKROEKONOMİK DEĞİŞKENLER ÜZERİNDEKİ
ETKİSİNİN ANALİZİ ........................................................................................................ 79
3.1. Literatür Taraması ..................................................................................................... 79
3.2. Araştırmanın Amacı .................................................................................................. 81
3.3. Araştırma Verileri ..................................................................................................... 82
3.4. Araştırmanın Yöntemi .............................................................................................. 83
3.5.Araştırma Sonuçları ................................................................................................... 84
3.5.1.Para Arzının Faiz Oranı Üzerine Etkisi............................................................... 84
3.5.2. Para Arzının Hazine Bonosu Faiz Oranı Üzerine Etkisi .................................... 85
3.5.3. Para Arzının Cari Açık Üzerine Etkisi ............................................................... 86
3.5.4. Para Arzının BİST-100 Endeksi Üzerine Etkisi ................................................. 87
3.5.5. Para Arzının Enflasyon Üzerine Etkisi .............................................................. 88
3.5.6. Para Arzının GSYİH Üzerine Etkisi .................................................................. 89
3.5.7. Para Arzının Döviz Sepeti Üzerine Etkisi .......................................................... 90
3.5.8. Para Arzının Yatırım Üzerine Etkisi .................................................................. 91
BÖLÜM IV. SONUÇ VE ÖNERİLER ............................................................................... 92
KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 95
EKLER .............................................................................................................................. 104
EK-1 Para Arzı ile Faiz Oranı Model Özeti ve Katsayı Anlamlılığı Tablosu……………105
EK- 2 Para Arzı ile GSYİH Model Özeti ve Katsayı Anlamlılığı Tablosu……………...105
EK -3 Para Arzı ile Cari Açık Model Özeti ve Katsayı Anlamlılığı Tablosu…………....106
VII
EK- 4 Para Arzı ile Döviz Sepeti Model Özeti ve Katsayı Anlamlılığı Tablosu………...106
EK-5 Para Arzı ile BİST-100 Endeksi Model Özeti ve Katsayı Anlamlılığı Tablosu…...107
EK- 6 Para Arzı ile Enflasyon Model Özeti ve Katsayı Anlamlılığı Tablosu…………...107
EK- 7 Para Arzı ile Yatırım Model Özeti ve Katsayı Anlamlılığı Tablosu……………...107
EK-8 Para Arzı ile Faiz Oranları Arasındaki Dağılım Grafiği .......................................... 108
EK-9 Para Arzı ile GSYİH Arasındaki Dağılım Grafiği ................................................... 109
EK-10 Para Arzı ile Cari Açık Dağılım Grafiği ................................................................ 109
EK-11 Para Arzı İle Döviz Sepeti Arasındaki Dağılım Grafiği ........................................ 110
EK-12 Para Arzı İle BİST-100 Endeksi Arasındaki Dağılım Grafiği ............................... 110

VIII
TABLOLAR LİSTESİ

Tablo1. Parasal Aktarım Mekanizması…………………………...………………………...7
Tablo2. Açık Piyasa İşlem Çeşitleri……………………………………………………….25
Tablo3. IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu Projeksiyonları (G.Ü)………………...29
Tablo 4. Yeni Zelanda Merkez Bankası Para Politikası Araçları………………………….38
Tablo 5. IMF Dünya Ekonomik Görünüm Projeksiyonları (G.O.Ü.)……………………..47
Tablo 6. Merkez Bankasının Para Arzı Üzerindeki Durumu……………………………...60
Tablo 7. Veri Setine İlişkin Temel İstatistiksel Parametreler …………………………….82
Tablo 8. Para Arzının Faiz Oranı Üzerine Etkisi……………………………………….....84
Tablo 9. Para Arzının Hazine Bonosu Faiz Oranı Üzerine Etkisi……………………........85
Tablo 10. Para Arzının Cari Açık Üzerine Etkisi……………………………………….....86
Tablo 11. Para Arzının BİST-100 Endeksi Üzerine Etkisi…………………………….….87
Tablo 12. Para Arzının Enflasyon Üzerine Etkisi………………………………………....88
Tablo 13. Para Arzının GSYİH Üzerine Etkisi……………..……………………………..89
Tablo 14. Para Arzının Döviz Sepeti Üzerine Etkisi……………..………………………..90
Tablo 15. Para Arzının Yatırım Üzerine Etkisi……………………..……………………..91
Tablo 16.Regresyon Modeli Sonuçları Tablosu...................................................................92

IX
ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1. Basitleştirilmiş Parasal Aktarım Mekanizması…………………………………….5
Şekil 2. Yeni Para Politikası Işığında Parasal Aktarım Mekanizması…………………….13
Şekil 3. Para Politikası Araç ve Amaçları………………………………………………....15
Şekil 4. FED’ in Para Politikası Araçları……………………………………………….....32
Şekil 5. FED’ in Parasal Aktarım Mekanizması………………………………………......34
Şekil 6. İngiltere Merkez Bankası’nın Parasal Aktarım Mekanizması…………………....37
Şekil 7. Yeni Zelanda Merkez Bankası Parasal Aktarım Mekanizması…………………..39
Şekil 8. TCMB’ nin Yeni Para Politikası Amaç ve Araçları………………………….......54

X