Pamięć i pytania o tożsamość. Polska. Ukraina PDF
Preview Pamięć i pytania o tożsamość. Polska. Ukraina
Pamięć i pytania o tożsamość Fundacja im. Stefana Batorego Warszawa 2013 Projekt współfinansowany przez Departament Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach konkursu Współpraca w dziedzinie dyplomacji publicznej 2013 roku oraz z dotacji Open Society Foundations Publikacja wyraża jedynie poglądy autorów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Pamięć i pytania o tożsamość Polska. Ukraina pod redakcją Tomasza Horbowskiego i Piotra Kosiewskiego Fundacja im. Stefana Batorego ul. Sapieżyńska 10a 00-215 Warszawa tel. |48 22| 536 02 00 fax |48 22| 536 02 20 [email protected] www.batory.org.pl Opracowanie redakcyjne: Izabella Sariusz-Skąpska Tłumaczenie tekstów i wypowiedzi z języka ukraińskiego: Bogdan Huk, Bazyli Nazaruk, Natalia Rymska, Andrzej Zelwak Korekta: Joanna Liczner Projekt graficzny: Teresa Oleszczuk Teksty – udostępniane na licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa – na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY 3.0 PL) Zdjęcia: © Copyright by artysta i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie Skład elektroniczny: TYRSA Sp. z o.o. © Copyright by Fundacja im. Stefana Batorego Warszawa 2013 ISBN 978-83-62338-32-0 Publikacja jest rozpowszechniana bezpłatnie Warszawa 2013 Spis treści Aleksander Smolar, Pamięć, historia, polityka 7 I. Polityka tożsamości i pamięci na Ukrainie Maksym Stricha, Polityka pamięci, która nie istniała 15 Dyskusja (Wołodymyr Baran, Kost’ Bondarenko, Antin Borkowski, Wiaczesław Briuchowiecki, Ola Hnatiuk, Heorhij Kasjanow, Mykoła Kniażycki, Wołodymyr Kułyk , Myrosław Marynowycz, Wołodymyr Maslijczuk, Andrzej Mencwel, Oleh Miedwiediew, Andrzej Nowak, Andrij Portnow, Wasyl Rasewycz, Adam Daniel Rotfeld, Dariusz Stola, Władysław Werstiuk, Leonid Zaszkilniak) 21 II. Polityka tożsamości i pamięci w Polsce Andrzej Friszke, Pamięć w centrum uwagi 65 Dyskusja (Antin Borkowski, Mirosław Czech, Dariusz Gawin, Ola Hnatiuk, Łukasz Kamiński, Wołodymyr Kułyk, Joanna Kurczewska, Jacek Kurczewski, Tomasz Łubieński, Michał Łuczewski, Myrosław Marynowycz, Andrzej Mencwel, Grzegorz Motyka, Andrzej Nowak, Andrzej Olechowski, Andrij Portnow, Wasyl Rasewycz, Aleksander Smolar, Dariusz Stola, Tomasz Stryjek, Robert Traba, Rafał Wnuk, Henryk Wujec, Paweł Zalewski, Marcin Zaremba, Leonid Zaszkilniak) 71 III. Spory o pamięć na Ukrainie Heorhij Kasjanow, Między pragmatyką a idealizmem 121 Kost’ Bondarenko, Gra w historię 125 Wołodymyr Kułyk, Kocioł pamięci 127 Mykoła Kniażycki, Co się pamięta? 131 Wiaczesław Briuchowiecki, Pytanie, które stało się banałem 135 IV. Ukraina: pamięć a relacje z sąsiadami Mykoła Riabczuk, Granice kompromisu 143 Andrij Portnow, Ukraina, Rosja i inni sąsiedzi 147 Taras Wozniak, Historia czy historie? 151 Maksym Stricha, Triada Maksyma Rylskiego 155 V. Wołyń i pojednanie Dyskusja (Bogumiła Berdychowska, Jarosław Hrycak, Łukasz Kamiński, Myrosław Marynowycz, Grzegorz Pac) 163 Piotr Kosiewski, Monument 183 Od redakcji 187 Noty biograficzne 189 Indeks nazwisk 197 Aleksander Smolar Pamięć, historia, polityka Proponujemy Państwu dyskusję na temat niełatwy: o tożsamości oraz pamięci w Polsce i na Ukrainie. Pamięć i tożsamość ściśle się ze sobą wią- żą. W prestiżowym wykładzie imienia Thomasa Jeffersona, wygłoszonym w Stanach Zjednoczonych, Leszek Kołakowski wypowiedział sąd, po jego śmierci cytowany często w poświęconych mu na świecie artykułach i wspo- mnieniach: „Nie po to uczymy się historii, by wiedzieć, jak postępować czy jak odnosić sukcesy, ale by poznawać, kim jesteśmy”. Jest to radykalnie odmienne sformułowanie zadań historii niż sławna odpowiedź – historia magistra vitae est – idea historii jako nauczycielki życia na użytek morali- stów i polityków. Idea, której początki sięgają antyku. Kołakowski widzi bezpośrednie związki wiedzy o przeszłości z naszą samoświadomością i tożsamością. W istocie nasza tożsamość i poczucie wspólnoty są budowane na wiedzy i wyobrażeniach dotyczących przeszłości. Kiedyś mówił o tym Ernest Renan w sławnym wykładzie Czym jest naród? (1882): „Wspólna pamięć tworzy poczucie współodpowiedzialności, uczucie solidarności. Solidarność wyrastająca z przeszłości jest też wyrazem woli życia razem”. Granice wspólnej pamięci kształtują wspólną tożsamość, zakreślają gra- nice odczuwanej wspólnoty politycznej. Tak dzieje się w przypadku narodów, szczególnie tych, które od niedawna mogą się cieszyć swoją państwowością. Ale tak jest także np. w przypadku takiej wspólnoty, jak Unia Europejska. Utrwalanie i pogłębianie Unii wymaga stałego wysiłku zbliżania naszych 7 Pamięć i pytania o tożsamość wizji przeszłości. Utopią jest postulowanie budowania wspólnej pamięci, ale ich zbliżanie, poznawanie się wzajemne – również w tym, historycznym, wymiarze – wydaje się nie tylko możliwe, ale i konieczne. To, co prawdziwe w przypadku państw członkowskich Unii, jest co najmniej równie prawdziwe, gdy chodzi o państwa, które swoją przyszłość chcą widzieć w jej obrębie. Nie chodzi tu tylko o zbliżanie wizji historii po- przez konfrontowanie własnych ze spojrzeniem innych, ale również – jeden z istotnych wskaźników kultury demokratycznej – o zdolność otwartego dyskutowania o trudnych problemach przeszłości u siebie. Problemy przeszłości są zawsze obecne w stosunkach Polski i Ukrainy. Nie były one bowiem łatwe. Dzisiaj kwestie te nabrały, z różnych powodów, nawet bardziej intensywnego znaczenia, a 70. rocznica mordów wołyńskich sprawiła, że nagle w obu naszych krajach stały się żywo i ostro dyskutowane. Problem pamięci i tożsamości, zarówno polskiej, jak i ukraińskiej, okazał się sprawą bardzo aktualną. Wagę naszym dyskusjom nadaje sytuacja w obu krajach. W przypadku Ukrainy mamy do czynienia z problemem tożsamości nowego państwa, państwa, które integrowało się z różnych części i obecnie w trudnych wa- runkach stara się stworzyć podstawy dla wspólnej pamięci i tożsamości. W naszym przypadku jest widoczna wola – ale towarzyszy też jej silny opór – redefinicji tożsamości demokratycznej Polski. Trwa dyskusja o tym, czym jest polskość, jakie powinny być stosunki między obywatelem a państwem, o relacjach między wspólnotą narodową i wspólnotą polityczną, dysku- towane są często bolesne doświadczenia ze współżycia z mniejszościami narodowymi w II RP, stawiany jest wreszcie problem relacji religii i Kościoła (chodzi oczywiście przede wszystkim o Kościół katolicki) z demokratyczną wspólnotą polityczną. To wszystko dotyczy różnych wymiarów tożsamości Polski, ale podobne pytania padają dziś w wielu innych krajach. Tradycyjnie w stosunkach międzynarodowych potęga państwa była funkcją jego potencjału militarnego, ekonomicznego i demograficznego. 8 Pamięć, historia, polityka Zależała ona od sprawnej organizacji państwa, jego zdolności zawierania sojuszy, geniuszu przywódców i dowódców. W dzisiejszej Europie, wraz z wyeliminowaniem konfliktów zbrojnych, wzrosło znaczenie tego, co Joseph Nye nazwał „miękką potęgą” (soft power). Na pozycję państw istotny wpływ ma ich zdolność wpływania na innych ze względu na posiadany autorytet, atrakcyjność własnych rozwiązań instytucjonalnych, możliwość budowania koalicji, bogactwo kultury i osiągnięć naukowych. Również historia – za- równo heroiczne dokonania, jak i wielkie cierpienia narodów – ma pewien wpływ na ową miękką potęgę. Wielkie znaczenie ma też odwaga, otwartość w konfrontowaniu trudnych rozdziałów własnej historii.
The list of books you might like
