PAMI¢å I SPRAWIEDLIWOÂå PISMO NAUKOWE POÂWI¢CONE HISTORII NAJNOWSZEJ PAMI¢å I SPRAWIEDLIWOÂå PISMO NAUKOWE POÂWI¢CONE HISTORII NAJNOWSZEJ 2 (20) 2012 Warszawa RADA PROGRAMOWA: prof. dr hab. Jerzy W. Borejsza, prof. dr hab. Czesław Brzoza, prof. dr hab. Jan Draus, prof. dr hab. Antoni Dudek, prof. dr hab. Jerzy Eisler, prof. dr hab. Andrzej Friszke, dr Janusz Gmitruk, dr Andrzej Grajewski, dr Franciszek Gryciuk, prof. dr hab. Cezary Kuklo, prof. dr hab. Witold Kulesza, prof. dr hab. Paweł Machcewicz, prof. dr hab. Grzegorz Mazur, dr Zbigniew Nawrocki, prof. dr hab. Andrzej Paczkowski, prof. dr hab. Wojciech Roszkowski, prof. dr hab. Włodzimierz Suleja, prof. dr hab. Tomasz Szarota, prof. dr hab. Ryszard Terlecki, prof. dr hab. Janusz Wrona, prof. dr hab. Wojciech Wrzesiński, dr hab. Jan Żaryn REDAKCJA: dr Władysław Bułhak, dr Małgorzata Choma-Jusińska (sekretarz redakcji), dr Łukasz Kamiński, dr Sławomir Poleszak (redaktor naczelny), dr Grzegorz Waligóra, dr hab. Marek Wierzbicki, dr hab. Rafał Wnuk, dr hab. Zdzisław Zblewski Projekt graficzny: Krzysztof Findziński Redaktor prowadzàcy: Irmina Samulska Opracowanie redakcyjne: Jacek Rajkowski, Irmina Samulska, Małgorzata Strasz, Izabela Szufa Redakcja techniczna: Andrzej Broniak Korekta: Magdalena Pabich Tłumaczenie streszczeƒ na j´zyk angielski: LIDEX Skład i łamanie: Krzysztof Siwiec, Katarzyna Szubka Druk i oprawa: Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN Sp. z o.o. ul. Lelewela 4, 53-505 Wrocław © Copyright by Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2012 ISSN 1427-7476 Biuro Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej 00-869 Warszawa, ul. Towarowa 28, tel. (22) 431 83 83, 431 83 86 faks (22) 431 83 80, e-mail: [email protected], www.ipn.gov.pl PAMI¢å I SPRAWIEDLIWOÂå 2 (20) 2012 S P I S T R E  C I Od Redakcji (Zdzisław Zblewski) ................................................................. 9 I. Dyskusja Wybrane problemy metodologii i metodyki badaƒ nad najnowszà historià Polski .................................................................11 II. Esej Károly Szerencsés, Belle époque? Lata siedemdziesiàte XX w. na W´grzech ....................................................................................... 29 III. Studia Krzysztof Brzechczyn, Problem wiarygodnoÊci teczek i opartej na nich narracji historycznej. Kilka uwag metodologicznych ................... 53 Piotr Witek, Historyk wobec metodologii ...................................... 79 Agata Stolarz, Historia mówiona w warsztacie historyka mentalnoÊci ..........................................................................................103 Iwona KoÊciesza, Sublime (w) historii. WzniosłoÊç jako narz´dzie i przedmiot badaƒ ................................................................115 IV. Varia Marta Bogacka, Obozowe lata Tadeusza Pietrzykowskiego – boksera, który pi´Êciami wywalczył sobie ˝ycie .....................................139 Anna Wilk, Przesiedlenie ludnoÊci łemkowskiej z powiatu nowosàdeckiego do Ukraiƒskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w latach 1945–1946 ..........................................................167 Marcin ˚ukowski, Metody tworzenia i etapy powstawania Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Gdaƒsku w latach 1945–1949 (działacze, struktury, finanse) ............197 Tomasz Osiƒski, „Klika obszarnicza”. Ziemianie w polityce personalnej Paƒstwowych NieruchomoÊci Ziemskich (1946–1949) .... 229 Bartłomiej Noszczak, Drogi i bezdro˝a młodzie˝owej konspiracji. Klub Wykolejeƒców (1950–1951) w Êwietle dokumentacji tajnej policji politycznej Polski Ludowej ......................................................... 261 Marcin Kruszyƒski, „Trudne” ˝yciorysy lubelskich uczonych – przyczynek do biografii Aleksandra Kierka ........................................... 281 Łukasz Grabowski, Marcin Maruszak, Zarys struktur oraz zadania Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza i Kontroli Ruchu Granicznego w latach 1945–1991 ...................................................... 303 Stanisław Koller, Normatywne zasady brakowania i niszczenia materiałów Słu˝by Bezpieczeƒstwa w Ministerstwie Spraw Wewn´trznych (1956–1990) ............................................................. 331 Mirosław Sikora, Słu˝ba Bezpieczeƒstwa wobec przekształceƒ ekonomicznych w Polsce 1980–1989. Przyczynek do badaƒ nad ingerencjà polskich słu˝b specjalnych w gospodark´ ..................... 359 Dominik Sokołowski, Radosław ˚ydonik, Historia jednej pomyłki. Kulisy rejestracji tajnego współpracownika ps. „Majewski” .....411 Zbigniew Bereszyƒski, Akta SB nie kłamià, ale mogà wprowadziç w błàd. Z badaƒ nad dokumentami dotyczàcymi osobowych êródeł informacji SB ..........................................................421 Henry Leide, Âciganie zbrodni narodowosocjalistycznych w NRD na przykładzie działalnoÊci Ministerstwa Bezpieczeƒstwa Paƒstwowego. Opis przypadków .........................................................437 Grzegorz Rossolinski-Liebe, Âwi´towanie faszyzmu i zbrodni wojennych w Edmonton. Mit polityczny i kult Stepana Bandery w multikulturowej Kanadzie ................................................................453 V. Dokumenty Paweł Madejski, Napisy i znaki pozostawione przez osoby przetrzymywane w aresztach i wi´zieniach Lublina w latach 1944–1953 ............................................................................479 VI. Recenzje i polemiki Timothy Snyder, Bloodlands. Europe between Hitler and Stalin, New York 2010 (Alexander Gogun) .................................................. 503 Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, Toruƒ 2010 (Mirosław Szumiło) .....................508 Slobodan Seliniç, Jugoslovensko-Cˇehoslovaˇcki odnosi 1945–1955, Beograd 2010 (Mateusz Sokulski)................................... 512 Memory and Justice 2 (20) 2012 C O N T E N T S Editorial (Zdzisław Zblewski) ......................................................................... 9 I. Discussion The selected problems of methodology and methodology research on the latest Polish history .........................................................11 II. Essay Károly Szerencsés, Belle époque? The seventies of the 20th century in Hungary ............................................................. 29 III. Studies Krzysztof Brzechczyn, The issue of the reliability of “files”and the historical narrative based on them. Some methodological remarks .... 53 Piotr Witek, Historians and methodology ...................................... 79 Agata Stolarz, Oral history in the workshop of historian mentality ............................................................................103 Iwona KoÊciesza, Sublime (in) history. The sublime as a tool and object of research ..........................................................................115 IV. Varia Marta Bogacka, The camp years of Tadeusz Pietrzykowski – the man who boxed for his life and won ..............................................139 Anna Wilk, Repatriation of the Lemkos from the Nowy Sàcz Poviat to the Ukrainian Social Soviet Republic in the years 1945−1946 ......................................................................167 Marcin ˚ukowski, The methods of creating and phases of establishing of the Voivodeship Committee of the Polish United Workers’ Party (PZPR) in Gdansk from 1945 to 1949 (activists, structures, finances) ...............................................................197 Tomasz Osiƒski, “Clique of Landowners”. Gentry in the personnel policies of State Land Properties (1946−1949) .......... 229 Bartłomiej Noszczak, Youth conspiracy – trial and error. Klub Wykolejeƒców (1950−1951) in the light of the documentation of the secret political police of the PRL ................................................ 261 Marcin Kruszyƒski, The “difficult” biographies of scientists from Lublin. The starting point for the biography of Aleksander Kierek ....... 281 Łukasz Grabowski, Marcin Maruszak, Outline of structures, organisational hierarchy and the tasks of the Reconnaissance of the Border Defence Army (WOP) and the Border Traffic Control (KRG) in the years 1945–1991 ............................................... 303 Stanisław Koller, Normative principles for the disposal and destruction of the SB materials at the Ministry of Interior (1956−1990) ......................................................................331 Mirosław Sikora, The Security Service of the Ministry of Interior in the face of economic changes in Poland in the years 1980−1989. Article aimed at discussing research on the interference of Polish security services in PRL economy ......................................... 359 Dominik Sokołowski, Radosław ˚ydonik, Story of one mistake. The inside context of the registration of the secret collaborator „Majewski” .........................................................................................411 Zbigniew Bereszyƒski, SB files do not lie, but they can be misleading. Conclusions from the analysis of documentation on the SB human intelligence sources ...................................................421 Henry Leide, Prosecution of national-socialist crimes in the German Democratic Republic (GDR) on the example of the activity of the Ministry for State Security. Case description ..........437 Grzegorz Rossoliƒski-Liebe, Celebration of fascism and war crimes in Edmonton. The political myth and the cult of Stepan Bandera in multicultural Canada ..........................................453 V. Documents Paweł Madejski, Inscriptions and marks left by the persons held in the detention centres and prisons in Lublin in 1944−1953 ...............479 VI. Book reviews Timothy Snyder, Bloodlands. Europe between Hitler and Stalin, New York 2010 (Alexander Gogun) ....................... 503 Janusz Królikowski, Generals and admirals of the Polish Army 1943−1990 (Mirosław Szumiło) .......................................................508 Slobodan Seliniç, Jugoslovensko-Cˇehoslovaˇcki odnosi 1945–1955, Beograd 2010 (Mateusz Sokulski)................................... 512 Od Redakcji Wątkiem przewodnim numeru czasopisma „Pamięć i Sprawiedliwość”, który oddajemy do rąk Czytelników, są zagadnienia metodologii badań nad najnowszą historią Polski. Nie ulega wątpliwości, że studia nad nieodległą przeszłością spo- tykają się nie tylko z szerokim zainteresowaniem społecznym, ale także stawiają przed naukowcami szereg trudnych problemów z dziedziny metodyki i metodo- logii badań historycznych. O tym, że zagadnienia te stanowią w gronie history- ków przedmiot ożywionej wymiany poglądów, można przekonać się z przebiegu dyskusji, której zapis otwiera niniejszy numer. Dyskusja ta jest swoistym wprowa- dzeniem do działu „Studia”, zawierającego cztery obszerne artykuły, w których Krzysztof Brzechczyn zajął się problemem wiarygodności materiałów wytworzo- nych przez bezpiekę, Piotr Witek podzielił się swoimi refleksjami metodologicz- nymi w tekście będącym w dużej mierze polemiką z wydaną w 2006 r. książką Wokół teczek bezpieki. Zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, Agata Stolarz omówiła problematykę historii mówionej w warsztacie historyka mentalności, Iwona Kościesza zaś podjęła temat kategorii wzniosłości w historiografii PRL. W dziale „Varia” zamieszczonych zostało trzynaście artykułów. Pierwszy z nich, autorstwa Marty Bogackiej, omawia okupacyjne losy Tadeusza Pietrzykowskiego – jednego z najbardziej znanych polskich pięściarzy. Z kolei znakomicie udoku- mentowany tekst Anny Wilk dotyczy przesiedlenia ludności łemkowskiej z po- wiatu nowosądeckiego na teren USRR w latach 1945–1956. Marcin Żukowski, pisząc na temat kształtowania się w powojennym Gdańsku Komitetu Wojewódz- kiego PZPR, szczegółowo rekonstruuje proces „zjednoczenia” struktur partyj- nych PPR i PPS. Lat powojennych dotyczy także artykuł Tomasza Osińskiego, będący przyczynkiem do dziejów ziemiaństwa po II wojnie światowej, poświę- cony polityce personalnej Państwowych Nieruchomości Ziemskich, funkcjonują- cych po wojnie zaledwie trzy lata. Na uwagę Czytelników z pewnością zasługują też opracowania Bartłomieja Noszczaka Drogi i bezdroża młodzieżowej konspi- racji. Klub Wykolejeńców (1950–1951) oraz Marcina Kruszyńskiego „Trudne” życiorysy lubelskich uczonych – przyczynek do biografii Aleksandra Kierka. 9 Pozostałe artykuły, zamieszczone w dziale „Varia”, dotyczą różnych aspektów funkcjonowania struktur szeroko rozumianego aparatu represji. I tak Łukasz Grabowski i Marcin Maruszak zajęli się strukturami i zadaniami Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza i Kontroli Ruchu Granicznego; Stanisław Koller omówił zasady brakowania i niszczenia materiałów SB, obowiązujące w MSW w latach 1956–1990; Mirosław Sikora przedstawił działania podejmowane przez SB w obszarze gospodarki w ostatniej dekadzie PRL; Dominik Sokołowski i Rado- sław Żydonik, omawiając pracę ewidencyjną SB, na przykładzie Janusza Molki przedstawili kulisty błędnej rejestracji tajnego współpracownika SB ps. „Majew- ski”; Zbigniew Bereszyński podjął kolejną w literaturze przedmiotu próbę zmie- rzenia się z problematyką wiarygodności materiałów bezpieki. Dział zamykają dwa teksty − Henry’ego Leide, który na wybranych przykładach zaprezentował działania, jakie podejmowało Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD Od Redakcji w zakresie ścigania nazistowskich zbrodniarzy, oraz Grzegorza Rossolińskiego- -Liebe, przedstawiający funkcjonowanie kultu Stepana Bandery wśród ukraiń- skiej diaspory w Kanadzie. W niniejszym numerze „Pamięci i Sprawiedliwości” w dziale „Dokumenty” publikujemy tekst Pawła Madejskiego o napisach i znakach pozostawionych przez osoby przetrzymywane w aresztach i więzieniach Lublina w latach 1944−1953. Numer tradycyjnie zamyka dział „Recenzje”. Czytelnik znajdzie w nim kry- tyczne omówienia książek Timothy’ego Snydera, Janusza Królikowskiego oraz Slobodana Selinicia; autorami recenzji są: Alexander Gogun, Mirosław Szumiło i Mateusz Sokulski. Zdzisław Zblewski 10
Description: