PAMI˘ĺ I SPRAWIEDLIWOÂĺ

520 Pages·2013·4.21 MB·Polish

PAMI¢å
I
SPRAWIEDLIWOÂå
PISMO NAUKOWE
POÂWI¢CONE HISTORII NAJNOWSZEJ

PAMI¢å
I
SPRAWIEDLIWOÂå
PISMO NAUKOWE
POÂWI¢CONE HISTORII NAJNOWSZEJ
2 (20) 2012
Warszawa
RADA PROGRAMOWA:
prof. dr hab. Jerzy W. Borejsza, prof. dr hab. Czesław Brzoza,
prof. dr hab. Jan Draus, prof. dr hab. Antoni Dudek, prof. dr hab. Jerzy Eisler,
prof. dr hab. Andrzej Friszke, dr Janusz Gmitruk, dr Andrzej Grajewski,
dr Franciszek Gryciuk, prof. dr hab. Cezary Kuklo, prof. dr hab. Witold Kulesza,
prof. dr hab. Paweł Machcewicz, prof. dr hab. Grzegorz Mazur,
dr Zbigniew Nawrocki, prof. dr hab. Andrzej Paczkowski,
prof. dr hab. Wojciech Roszkowski, prof. dr hab. Włodzimierz Suleja,
prof. dr hab. Tomasz Szarota, prof. dr hab. Ryszard Terlecki,
prof. dr hab. Janusz Wrona, prof. dr hab. Wojciech Wrzesiński, dr hab. Jan Żaryn
REDAKCJA:
dr Władysław Bułhak, dr Małgorzata Choma-Jusińska (sekretarz redakcji),
dr Łukasz Kamiński, dr Sławomir Poleszak (redaktor naczelny),
dr Grzegorz Waligóra, dr hab. Marek Wierzbicki, dr hab. Rafał Wnuk,
dr hab. Zdzisław Zblewski
Projekt graficzny:
Krzysztof Findziński
Redaktor prowadzàcy:
Irmina Samulska
Opracowanie redakcyjne:
Jacek Rajkowski, Irmina Samulska,
Małgorzata Strasz, Izabela Szufa
Redakcja techniczna:
Andrzej Broniak
Korekta:
Magdalena Pabich
Tłumaczenie streszczeƒ na j´zyk angielski:
LIDEX
Skład i łamanie:
Krzysztof Siwiec, Katarzyna Szubka
Druk i oprawa:
Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN Sp. z o.o.
ul. Lelewela 4, 53-505 Wrocław
© Copyright by Instytut Pamięci Narodowej
Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2012
ISSN 1427-7476
Biuro Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej
00-869 Warszawa, ul. Towarowa 28, tel. [phone]
faks (22) 431 83 80, e-mail: [email protected], www.ipn.gov.pl
PAMI¢å I SPRAWIEDLIWOÂå
2 (20) 2012
S P I S T R E Â C I
Od Redakcji (Zdzisław Zblewski) ................................................................. 9
I. Dyskusja
„ Wybrane problemy metodologii i metodyki badaƒ
nad najnowszà historià Polski .................................................................11
II. Esej
„ Károly Szerencsés, Belle époque? Lata siedemdziesiàte XX w.
na W´grzech ....................................................................................... 29
III. Studia
„ Krzysztof Brzechczyn, Problem wiarygodnoÊci teczek i opartej
na nich narracji historycznej. Kilka uwag metodologicznych ................... 53
„ Piotr Witek, Historyk wobec metodologii ...................................... 79
„ Agata Stolarz, Historia mówiona w warsztacie historyka
mentalnoÊci ..........................................................................................103
„ Iwona KoÊciesza, Sublime (w) historii. WzniosłoÊç jako
narz´dzie i przedmiot badaƒ ................................................................115
IV. Varia
„ Marta Bogacka, Obozowe lata Tadeusza Pietrzykowskiego –
boksera, który pi´Êciami wywalczył sobie ˝ycie .....................................139
„ Anna Wilk, Przesiedlenie ludnoÊci łemkowskiej z powiatu
nowosàdeckiego do Ukraiƒskiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej w latach 1945–1946 ..........................................................167
„ Marcin ˚ukowski, Metody tworzenia i etapy powstawania
Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej
w Gdaƒsku w latach 1945–1949 (działacze, struktury, finanse) ............197
„ Tomasz Osiƒski, „Klika obszarnicza”. Ziemianie w polityce
personalnej Paƒstwowych NieruchomoÊci Ziemskich (1946–1949) .... 229
„ Bartłomiej Noszczak, Drogi i bezdro˝a młodzie˝owej konspiracji.
Klub Wykolejeƒców (1950–1951) w Êwietle dokumentacji tajnej
policji politycznej Polski Ludowej ......................................................... 261
„ Marcin Kruszyƒski, „Trudne” ˝yciorysy lubelskich uczonych –
przyczynek do biografii Aleksandra Kierka ........................................... 281
„ Łukasz Grabowski, Marcin Maruszak, Zarys struktur oraz
zadania Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza i Kontroli Ruchu
Granicznego w latach 1945–1991 ...................................................... 303
„ Stanisław Koller, Normatywne zasady brakowania i niszczenia
materiałów Słu˝by Bezpieczeƒstwa w Ministerstwie Spraw
Wewn´trznych (1956–1990) ............................................................. 331
„ Mirosław Sikora, Słu˝ba Bezpieczeƒstwa wobec przekształceƒ
ekonomicznych w Polsce 1980–1989. Przyczynek do badaƒ
nad ingerencjà polskich słu˝b specjalnych w gospodark´ ..................... 359
„ Dominik Sokołowski, Radosław ˚ydonik, Historia jednej
pomyłki. Kulisy rejestracji tajnego współpracownika ps. „Majewski” .....411
„ Zbigniew Bereszyƒski, Akta SB nie kłamià, ale mogà
wprowadziç w błàd. Z badaƒ nad dokumentami dotyczàcymi
osobowych êródeł informacji SB ..........................................................421
„ Henry Leide, Âciganie zbrodni narodowosocjalistycznych
w NRD na przykładzie działalnoÊci Ministerstwa Bezpieczeƒstwa
Paƒstwowego. Opis przypadków .........................................................437
„ Grzegorz Rossolinski-Liebe, Âwi´towanie faszyzmu i zbrodni
wojennych w Edmonton. Mit polityczny i kult Stepana Bandery
w multikulturowej Kanadzie ................................................................453
V. Dokumenty
„ Paweł Madejski, Napisy i znaki pozostawione przez osoby
przetrzymywane w aresztach i wi´zieniach Lublina
w latach 1944–1953 ............................................................................479
VI. Recenzje i polemiki
„ Timothy Snyder, Bloodlands. Europe between Hitler and Stalin,
New York 2010 (Alexander Gogun) .................................................. 503
„ Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska
Polskiego 1943–1990, Toruƒ 2010 (Mirosław Szumiło) .....................508
„ Slobodan Seliniç, Jugoslovensko-Cˇehoslovaˇcki odnosi
1945–1955, Beograd 2010 (Mateusz Sokulski)................................... 512
Memory and Justice
2 (20) 2012
C O N T E N T S
Editorial (Zdzisław Zblewski) ......................................................................... 9
I. Discussion
„ The selected problems of methodology and methodology
research on the latest Polish history .........................................................11
II. Essay
„ Károly Szerencsés, Belle époque? The seventies
of the 20th century in Hungary ............................................................. 29
III. Studies
„ Krzysztof Brzechczyn, The issue of the reliability of “files”and
the historical narrative based on them. Some methodological remarks .... 53
„ Piotr Witek, Historians and methodology ...................................... 79
„ Agata Stolarz, Oral history in the workshop
of historian mentality ............................................................................103
„ Iwona KoÊciesza, Sublime (in) history. The sublime as a tool
and object of research ..........................................................................115
IV. Varia
„ Marta Bogacka, The camp years of Tadeusz Pietrzykowski –
the man who boxed for his life and won ..............................................139
„ Anna Wilk, Repatriation of the Lemkos
from the Nowy Sàcz Poviat to the Ukrainian Social Soviet Republic
in the years 1945−1946 ......................................................................167
„ Marcin ˚ukowski, The methods of creating and phases
of establishing of the Voivodeship Committee of the Polish United
Workers’ Party (PZPR) in Gdansk from 1945 to 1949
(activists, structures, finances) ...............................................................197
„ Tomasz Osiƒski, “Clique of Landowners”. Gentry
in the personnel policies of State Land Properties (1946−1949) .......... 229
„ Bartłomiej Noszczak, Youth conspiracy – trial and error. Klub
Wykolejeƒców (1950−1951) in the light of the documentation
of the secret political police of the PRL ................................................ 261
„ Marcin Kruszyƒski, The “difficult” biographies of scientists from
Lublin. The starting point for the biography of Aleksander Kierek ....... 281
„ Łukasz Grabowski, Marcin Maruszak, Outline of structures,
organisational hierarchy and the tasks of the Reconnaissance
of the Border Defence Army (WOP) and the Border Traffic
Control (KRG) in the years 1945–1991 ............................................... 303
„ Stanisław Koller, Normative principles for the disposal
and destruction of the SB materials at the Ministry
of Interior (1956−1990) ......................................................................331
„ Mirosław Sikora, The Security Service of the Ministry
of Interior in the face of economic changes in Poland in the years
1980−1989. Article aimed at discussing research on the interference
of Polish security services in PRL economy ......................................... 359
„ Dominik Sokołowski, Radosław ˚ydonik, Story of one mistake.
The inside context of the registration of the secret collaborator
„Majewski” .........................................................................................411
„ Zbigniew Bereszyƒski, SB files do not lie, but they
can be misleading. Conclusions from the analysis of documentation
on the SB human intelligence sources ...................................................421
„ Henry Leide, Prosecution of national-socialist crimes
in the German Democratic Republic (GDR) on the example
of the activity of the Ministry for State Security. Case description ..........437
„ Grzegorz Rossoliƒski-Liebe, Celebration of fascism and war
crimes in Edmonton. The political myth and the cult
of Stepan Bandera in multicultural Canada ..........................................453
V. Documents
„ Paweł Madejski, Inscriptions and marks left by the persons held
in the detention centres and prisons in Lublin in 1944−1953 ...............479
VI. Book reviews
„ Timothy Snyder, Bloodlands. Europe between
Hitler and Stalin, New York 2010 (Alexander Gogun) ....................... 503
„ Janusz Królikowski, Generals and admirals of the Polish Army
1943−1990 (Mirosław Szumiło) .......................................................508
„ Slobodan Seliniç, Jugoslovensko-Cˇehoslovaˇcki odnosi
1945–1955, Beograd 2010 (Mateusz Sokulski)................................... 512
Od Redakcji
Wątkiem przewodnim numeru czasopisma „Pamięć i Sprawiedliwość”, który
oddajemy do rąk Czytelników, są zagadnienia metodologii badań nad najnowszą
historią Polski. Nie ulega wątpliwości, że studia nad nieodległą przeszłością spo-
tykają się nie tylko z szerokim zainteresowaniem społecznym, ale także stawiają
przed naukowcami szereg trudnych problemów z dziedziny metodyki i metodo-
logii badań historycznych. O tym, że zagadnienia te stanowią w gronie history-
ków przedmiot ożywionej wymiany poglądów, można przekonać się z przebiegu
dyskusji, której zapis otwiera niniejszy numer. Dyskusja ta jest swoistym wprowa-
dzeniem do działu „Studia”, zawierającego cztery obszerne artykuły, w których
Krzysztof Brzechczyn zajął się problemem wiarygodności materiałów wytworzo-
nych przez bezpiekę, Piotr Witek podzielił się swoimi refleksjami metodologicz-
nymi w tekście będącym w dużej mierze polemiką z wydaną w 2006 r. książką
Wokół teczek bezpieki. Zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, Agata Stolarz
omówiła problematykę historii mówionej w warsztacie historyka mentalności,
Iwona Kościesza zaś podjęła temat kategorii wzniosłości w historiografii PRL.
W dziale „Varia” zamieszczonych zostało trzynaście artykułów. Pierwszy z nich,
autorstwa Marty Bogackiej, omawia okupacyjne losy Tadeusza Pietrzykowskiego
– jednego z najbardziej znanych polskich pięściarzy. Z kolei znakomicie udoku-
mentowany tekst Anny Wilk dotyczy przesiedlenia ludności łemkowskiej z po-
wiatu nowosądeckiego na teren USRR w latach 1945–1956. Marcin Żukowski,
pisząc na temat kształtowania się w powojennym Gdańsku Komitetu Wojewódz-
kiego PZPR, szczegółowo rekonstruuje proces „zjednoczenia” struktur partyj-
nych PPR i PPS. Lat powojennych dotyczy także artykuł Tomasza Osińskiego,
będący przyczynkiem do dziejów ziemiaństwa po II wojnie światowej, poświę-
cony polityce personalnej Państwowych Nieruchomości Ziemskich, funkcjonują-
cych po wojnie zaledwie trzy lata. Na uwagę Czytelników z pewnością zasługują
też opracowania Bartłomieja Noszczaka Drogi i bezdroża młodzieżowej konspi-
racji. Klub Wykolejeńców (1950–1951) oraz Marcina Kruszyńskiego „Trudne”
życiorysy lubelskich uczonych – przyczynek do biografii Aleksandra Kierka. 9
Pozostałe artykuły, zamieszczone w dziale „Varia”, dotyczą różnych aspektów
funkcjonowania struktur szeroko rozumianego aparatu represji. I tak Łukasz
Grabowski i Marcin Maruszak zajęli się strukturami i zadaniami Zwiadu Wojsk
Ochrony Pogranicza i Kontroli Ruchu Granicznego; Stanisław Koller omówił
zasady brakowania i niszczenia materiałów SB, obowiązujące w MSW w latach
1956–1990; Mirosław Sikora przedstawił działania podejmowane przez SB
w obszarze gospodarki w ostatniej dekadzie PRL; Dominik Sokołowski i Rado-
sław Żydonik, omawiając pracę ewidencyjną SB, na przykładzie Janusza Molki
przedstawili kulisty błędnej rejestracji tajnego współpracownika SB ps. „Majew-
ski”; Zbigniew Bereszyński podjął kolejną w literaturze przedmiotu próbę zmie-
rzenia się z problematyką wiarygodności materiałów bezpieki. Dział zamykają
dwa teksty − Henry’ego Leide, który na wybranych przykładach zaprezentował
działania, jakie podejmowało Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD
Od Redakcji
w zakresie ścigania nazistowskich zbrodniarzy, oraz Grzegorza Rossolińskiego-
-Liebe, przedstawiający funkcjonowanie kultu Stepana Bandery wśród ukraiń-
skiej diaspory w Kanadzie.
W niniejszym numerze „Pamięci i Sprawiedliwości” w dziale „Dokumenty”
publikujemy tekst Pawła Madejskiego o napisach i znakach pozostawionych przez
osoby przetrzymywane w aresztach i więzieniach Lublina w latach 1944−1953.
Numer tradycyjnie zamyka dział „Recenzje”. Czytelnik znajdzie w nim kry-
tyczne omówienia książek Timothy’ego Snydera, Janusza Królikowskiego oraz
Slobodana Selinicia; autorami recenzji są: Alexander Gogun, Mirosław Szumiło
i Mateusz Sokulski.
Zdzisław Zblewski
10