Palliatieve zorg in de dagelijkse praktijk PDF
Preview Palliatieve zorg in de dagelijkse praktijk
kern b o e k onder redactie van drs. B.S. Wanrooij (hoofdredacteur) dr. A. de Graeff prof. dr. R.T.C.M. Koopmans dr. C.J.W. Leget prof. dr. J.B. Prins Pa l l i a t i e v e prof. dr. K.C.P. Vissers drs. H. Vrehen z o r g prof. dr. W.W.A. Zuurmond in de dagelijkse praktijk Palliatieve zorg in de dagelijkse praktijk Palliatieve zorg in de dagelijkse praktijk Onder redactie van Drs. B.S. Wanrooij Dr. A. de Graeff Prof. dr. R.T.C.M. Koopmans Dr. C.J.W. Leget Prof. dr. J. Prins Prof. K. Vissers Drs. H. Vrehen Prof. dr. W.W.A. Zuurmond Houten 2010 © 2010 Bohn Stafl eu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensb estand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiew erken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de u itgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 4031 6 NUR 870 Ontwerp omslag: Bottenheft, Marijenkampen Ontwerp binnenwerk: TEFF (www.teff.nl) Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist Bohn Stafl eu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl Inhoud Lijst van redacteuren en auteurs 7 Voorwoord 11 1 Palliatieve zorg 13 2 Symptomen, symptoomanalyse en symptoombehandeling 27 3 Casuïstiek 45 Casus 1 Een patiënt met kanker 45 Casus 2 Een patiënt met pijn 65 Casus 3 Een patiënt met complexe pijn 83 Casus 4 Een patiënte met ernstige vermoeidheid 97 Casus 5 Een patiënt met klachten van het maag-darm - kanaal 1 111 Casus 6 Een patiënt met klachten van het maag-darm- kanaal 2 129 Casus 7 Een patiënt met longkanker en dyspneu, hoesten en hemoptoë 143 Casus 8 Een patiënt met COPD 157 Casus 9 Een patiënt met hartfalen 173 Casus 10 Een patiënt met krachtsverlies 187 Casus 11 Een patiënte met een CVA en slikproblemen 199 Casus 12 Een patiënte met een ulcererend mammacarcinoom 211 Casus 13 Een depressieve patiënt 223 Casus 14 Een verwarde patiënt 237 Casus 15 Een patiënte met dementie die niet meer eet en drinkt 253 Casus 16 Een stervende patiënt 269 Casus 17 De patiënt, de naasten en de huisarts 285 4 Cultuursensitieve palliatieve zorg 297 5 Bijzondere patiëntengroepen 303 5.1 Palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperking 303 5.2 Palliatieve zorg bij mensen met een psychiatrische stoornis 309 5.3 Palliatieve zorg bij mensen met een dementie 313 5.4 Palliatieve zorg voor kinderen 319 Websites 325 Register 327 Lijst van redacteuren en auteurs Redacteuren Drs. B.S. Wanrooij Huisarts np; senior stafmedewerker palliatieve zorg, consulent palliatieve zorg, afdeling Huisartsgeneeskunde, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Dr. A. de Graeff Internist-oncoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht; arts, Academisch Hos- pice Demeter, De Bilt Prof. dr. R.T.C.M. Koopmans Hoogleraar ouderengeneeskunde, afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, Centrum voor Huisartsgeneeskunde, Ouderengeneeskunde en Public Health, Nijmegen Dr. C.J.W. Leget Universitair hoofddocent zorgethiek, Faculteit Geesteswetenschappen, Universiteit van Tilburg Prof. dr. J. Prins Klinisch psycholoog, afdeling Medische Psychologie, UMC St Radboud, Nijmegen Prof. K. Vissers Hoogleraar palliatieve zorg en pijnbestrijding; anesthesioloog, afdeling Anesthesio- logie, pijn- en palliatieve geneeskunde, UMC St Radboud, Nijmegen Drs. H. Vrehen Projectcoördinator Kenniscentrum Palliatieve Zorg Utrecht (UPC); verpleegkundig specialist palliatieve zorg, afdeling Medische oncologie, UMC Utrecht Prof. dr. W.W.A. Zuurmond Hoogleraar palliatieve zorg en pijnbestrijding; anesthesioloog, afdeling Anesthesio- logie VUmc, Amsterdam 8 Palliatieve zorg Auteurs Dr. C.W. Anbeek Universitair docent, Universiteit voor Humanistiek te Utrecht en de Universiteit van Tilburg Drs. J.C. Antons Longarts, UMC St Radboud Nijmegen, werkzaam op locatie Universitair Centrum voor Chronische Ziekten Dekkerswald M.A.G. Baan, verpleegkundig consulent palliatieve zorg en thuiszorgtechnologie, afdeling Interne oncologie, Erasmus MC Daniel den Hoed Kankercentrum Rotter- dam Dr. M. Bannink Psychiater, Erasmus MC Daniel den Hoed Kankercentrum Rotterdam Prof. dr. L.H. van den Berg Neuroloog, UMC Utrecht; ALSCentrum Nederland Dr. M.B. Boeree Longarts UMC St Radboud Nijmegen; directeur Universitair Centrum voor Chroni- sche Ziekten Dekkerswald Drs. J.M. Bossers Specialist ouderengeneeskunde, Stichting de Waalboog te Nijmegen Dr. A.M.W. Coppus Arts voor verstandelijk gehandicapten, Stichting Dichterbij te Gennep; epidemio- loog, Erasmus universiteit Rotterdam Drs. R.H.P.D. van Deijck Specialist ouderengeneeskunde, De Zorggroep, regio Venlo (EBC), Venlo Dr. A.M.C. Dingemans Longarts, MUMC+, Maastricht Dr. M.J.M.M. Giezeman Anesthesioloog, Diakonessenhuis Utrecht Drs. J.C. de Goeijen Nurse-practitioner neuromusculaire ziekten, UMC Utrecht; ALSCentrum Nederland Dr. P.J.J. Goossens Verpleegkundige, gezondheidswetenschapper en gepromoveerd in de medische wetenschappen; lector GGZ aan de Saxion Hogescholen Deventer/Enschede; ver- pleegkundig expert Expertisecentrum voor Bipolaire Stoornissen bij Dimence te Deventer; senior onderzoeker bij de Radboud Universiteit te Nijmegen Drs. F.M. de Graaff Sociaal geograaf en agogisch manager, Bureau MUTANT, Den Haag Lijst van redacteuren en auteurs 9 L.M. Gualthérie van Weezel Psychiater/psychotherapeut, Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis – Nederlands Kanker Instituut (NKI-AVL); Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie G.M. Hesselmann Verpleegkundig specialist palliatieve zorg, UMC Utrecht P.M.W.A. van Heugten Verpleegkundige/teamleider Hospice Mariaweide, De Zorggroep, regio Venlo, Venlo Dr. G.A. Huizinga Senior onderzoeker, Wenckebach Instituut, afdeling Kinderoncologie/hematologie, UMC Groningen Dhr. W.F.A. Janssen Verpleegkundige; programmaleider palliatieve zorg bij het Integraal Kankercen- trum Limburg te Maastricht met aandachtsgebied GGZ; analytisch therapeut, trai- ner en coach met eigen praktijk Drs. M.A.G.J. Koppenol-van Hooijdonk Oncologieverpleegkundige en coördinator dagzorg, Utrecht Palliatie Centrum (UPC)/Academisch Hospice Demeter, De Bilt Drs. E.Th. Kruitwagen-van Reenen Revalidatiearts, UMC Utrecht; revalidatiecentrum De Hoogstraat, Utrecht; ALSCen- trum Nederland Drs. J.M. Lensink Specialist ouderengeneeskunde, afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, Centrum voor Huisartsgeneeskunde, Ouderengeneeskunde en Public Health UMC St Radboud, Nijmegen H. Lintz-Luidens Verpleegkundig consulent radiotherapie, UMC St Radboud, Nijmegen Drs. S. Mulder Internist-oncoloog, afdeling Medische oncologie, UMC St Radboud, Nijmegen Dr. H.R.W. Pasman Socioloog, senior onderzoeker VU medisch centrum, EMGO Instituut voor onder- zoek naar gezondheid en zorg (EMGO+), Expertisecentrum Palliatieve Zorg VUmc, Amsterdam Mw. dr. C.C.D. van der Rijt Internist-oncoloog, afdeling Interne oncologie, Erasmus MC Daniel den Hoed Kan- kercentrum Rotterdam Dr. F.H. Rutten Huisarts te Rhenen; Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde Utrecht 10 Palliatieve zorg Drs. J. Schuurmans Huisarts en palliatief arts te Groesbeek Prof. dr. E.F. Smit Longarts, VUmc, Amsterdam Drs. S.J. Swart Specialist ouderengeneeskunde, Laurens Antonius IJsselmonde, Rotterdam; afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC, Rotterdam Dr. S.C.C.M. Teunissen Oncologieverpleegkundige en gezondheidswetenschapper; directeur Academisch Hospice Demeter, De Bilt Drs. Ir. C.M.M. Veldhoven Huisarts te Berg en Dal; consulent palliatieve zorg O.P.Z. Nijmegen Dr. C.A.H.H.V.M. Verhagen Internist-oncoloog, consulent palliatieve zorg, afdeling Medische oncologie en afde- ling Anesthesiologie, pijn en palliatieve geneeskunde, UMC St Radboud, Nijmegen Drs. F. Warmenhoven Huisarts en onderzoeker, afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, UMC St Radboud, Nij- megen Drs. W. Wesseling Verpleegkundige en gezondheidswetenschapper; hoofdbehandelaar van het be- handelprogramma Psychiatrie & Somatiek bij GGZ-instelling Symfora te Amers- foort; opleider bij de opleiding tot master ANP-GGZ te Utrecht Dr. F.A.M. Winter Directeur Medisch Centrum Winter, Eersel H. van Zoest Huisarts n.p.; consulent palliatieve zorg, Amsterdam Voorwoord Palliatieve zorg is als onderdeel van de geneeskunde nog een betrekkelijk jong vak. Het Verenigd Koninkrijk heeft bij de ontwikkeling ervan een belangrijke voortrek- kersrol vervuld. In Nederland heeft de palliatieve zorg vanaf eind jaren negentig van de vorige eeuw een sterke groei doorgemaakt. De kennis en deskundigheid op het gebied van de palliatieve zorg zijn sindsdien duidelijk toegenomen, onder meer door de landelijke ontwikkeling van diverse richtlijnen op het gebied van de palliatieve zorg. Daarnaast is er veel aandacht geweest voor het onderwijs in palliatieve zorg. Aanvankelijk was het onderwijs vooral gericht op hulpverleners in de eerste lijn in de vorm van nascholing. Later is de doelgroep voor de scholing uitgebreid met medisch specialisten. Op dit moment wordt het vak palliatieve zorg nog niet overal standaard aangeboden in het medisch curriculum. Het is vaak een keuzevak of een kort blok. Het streven is om palliatieve zorg in de toekomst geïntegreerd in het curriculum aan te bieden. Ook in de opleidingen tot specialist is palliatieve zorg geen standaard onderdeel. In het licht van deze ontwikkelingen is enkele jaren geleden vastgesteld dat er be- hoefte was aan een Nederlands studieboek over palliatieve zorg voor de studie ge- neeskunde en de opleidingen tot huisarts, specialist ouderengeneeskunde en me- disch specialist. Tot nu toe zijn er weinig boeken over dit onderwerp. Daar komt bij dat de huidige uitgaven veelal algemene, vaak Engelstalige, leerboeken zijn die een vrij klassieke indeling kennen en daardoor niet probleem-georiënteerd zijn. Daarom ontstond de gedachte om een boek op de markt te brengen dat de lezer leert denken en handelen binnen de palliatieve zorg. Dit boek ligt nu voor u. Palliatieve zorg in de dagelijkse praktijk is bedoeld voor geneeskundestudenten, assisten- ten in opleiding tot huisarts, specialist ouderengeneeskunde en medisch specialist, maar is ook zeer geschikt voor praktiserende huisartsen, specialisten ouderengenees- kunde en medisch specialisten. De auteurs van het boek zijn afkomstig uit diverse disciplines. Hiermee is gewaar- borgd dat de verschillende patiëntengroepen die palliatieve zorg nodig hebben, aan bod komen. Het boek is dan ook niet alleen gericht op palliatieve zorg voor patiënten met kanker, maar bijvoorbeeld ook op patiënten met COPD, hartfalen en spieraan- doeningen. De problemen die zich voordoen in de palliatieve en terminale fase van een ernstige, uiteindelijk dodelijke ziekte worden belicht vanuit de medische, psy- chosociale en spirituele invalshoek.
The list of books you might like
