Table Of Content

FRANCISZEK BIEDA PALEOZOOLOGIA TOM n STRUNOWCE WARSZAWA 1969 WY D A W N I C T WA G E O L O G I C Z NE FRANCISZEK BIEDA PALEOZOOLOGIA TOM II STRUNOWCE WARSZAWA 1969 W Y D A W N I C T WA G E O L O G I C Z NE Redaktor: Hanna DŁUZEWSKA Redaktor techniczny. S. PIOTROWSKI Korektor: ZESPÓŁ W Y D A W N I C T WA G E O L O G I C Z NE — W A R S Z A WA 1969 Wyd. I. Nakład 3000 + 200 egz. Ark. wyd. 50. Ark. druk. 36,5. Oddano do składania 29 I 1969 r. Podpisano do druku w listopadzie 1969 r. Druk ukończono w grudniu 1969 r. Papier ilustr. kl. III Bl/80 g. p-50 Cena zł 80,— Wojsk. Druk. w Łodzi. Zam. nr 9056 F. Bieda — Paleozoologia, t. II Sprostowania Wiersz Str. od od Jest Powinno być góry CO tu 62 9 — krystoskrzelne krytoskrzelne 71 4 alleghoniensis Leidy alleghaniensis Leidy — 92 3 Polypinus Polyipnus — 139 10 oavQog OaVQOę — 185 17 LX&sę iX&vę — 212 5 termiu terminu — 233 żywa pagina Łusko skórne Łuskoskóre 282 15 — bataar baatar 308 — 14 siłowe sitowe 313 — 3 greckich: greckie: 444 5 — Mammotheus Mammontheus 451 24 — Halicodriae Halicoridae 503 12 — roki rogi 560 1 (łam prawy) Kiacraspis Kiaeraspis 560 — 1 (łam prawy) Longipinatti Longipinnati 563 17 (łam prawy) Paleochoerus Palaeochoerus 563 15 (łam prawy) Paeochoerus 489 usunąć! 570 1 (łam lewy) fodlens fodiens SPIS TREŚCI Przedmowa 9 TYP: STRUNOWCE — CHORDATA J PODTYP: BE Z CZASZKOWCE — ACRANIA . . 11 PODTYP: KRĘGOWCE — VERTEBRATA (CR ANI AT A) . . . .. 12 Budowa ciała 12 Szkielet 15 Szkielet osiowy 15 Szkielet głowy 17 Szkielet kończyn . . . . 19 Systematyka . . . . . • ł 20 Ewolucja kręgowców . . . . . . . . . . .. . 22 NADGROM ADA (GROMADA): BEZSZCZĘKOWE (BEZZUCH- W O W C E) — AGNATHA . 24 Podgromada: Monorhina (Cephalaspidomorphi) 26 Nadrząd: Osteostraci 26 Rząd: Oligobranchiata 29 Rząd: Orthobranchiata . . 29 Rząd: Nectaspidida . . . . .. . . ' 29 Nadrząd: Anaspida 29 Podgromada: Diplorhina (Pteraspidomorphi) . . . .. . . . . 31 Nadrząd: Heterostraći . . * . . . .. . . . . . . . . 31 Podgromada: Thelodonti 37 Nadrząd: Thelodontida 37 Występowanie bezszczękowych w utworach geologicznych Polski . .. 38 NADGROMADA: SZCZĘKOUSTE — GNATHOSTOMATA . . .. 39 Ryby — Pisces 39 Budowa szkieletu 39 Systematyka ryb . . . . . . . . . . . . . . 43 Gromada: Fałdopłetwe — Acanthodei . .. . . . . . . . 44 Rząd: Acanthodida 44 Gromada: Ryby pancerne — Placodermi 46 Podgromada: Antiarchi albo Pterichthyes 46 Podgromada: Arthrodira 48 Rząd: Euarthrodira . 49 Podrząd: Arctolepidida 49 PÓdrząd: Coccosteida 50 Podrząd: Pachyosteida . . . . . 51 4 SPIS TREŚCI Rząd: Petalichthyida 52 Rząd: Ptyctodontida 53 Rząd: Phyllolepidida 54 Podgromada: Rhenanida 54 Grupa incertae sedis: Palaeospondyloidea 56 Gromada: Ryby chrzęstnoszkieletowe — Chondrichthyes . .. 57 Podgromada: Krytoskrzelne — Elasmobranchii 60 Rząd: Cladoselachii albo Pleuropterygii 62 Rząd: Xenacanthida 63 Rząd: Żarłacze albo rekiny — Selachii 64 Rząd: Płaszczki — Batoidei 69 Podgromada: Zrosłogłowe — Holocephali 70 Rząd: Tępozębne — Bradyodonti 70 Rząd: Przerazowate — Chimaerida 72 Ichtiodorulity 73 Gromada: Ryby kościste — Osteichthyes 74 Podgromada: Promieniopłetwe — Actinopterygii 79 Nadrząd: Chrzęstnokostne (albo kostnołuskie) — Chondrostei . . .. 80 Nadrząd: Pełnokostne — Holostei 84 Nadrząd: Kostnoszkieletowe — Teleostei 87 Podgromada: Ramieniopłetwe — Brachiopterygii 96 Podgromada: Dwudyszne — Dipnoi (Dipneusti) 97 Nadrząd: Dipteri 98 Nadrząd: Ceratodi 100 Podgromada: Trzonopłetwe — Crossopterygii 100 Nadrząd: Rhipidistia . 103 Nadrżąd: Actinistia (Coelacanthida) 106 Ryby jako organizmy kopalne 108 Ryby kopalne w utworach geologicznych Polski 112 Kręgowce czworonożne — Tetrapoda 113 Gromada: Płazy — Amphibia 113 Ogólna budowa ciała 113 Szkielet 115 Wykształcenie kręgów a systematyka płazów 116 Podgromada: Apsidospondyli 123 Nadrząd: Labyrinthodontia 123 Rząd: Ichthyostegalia 124 Rząd: Plesiopoda 128 Rząd: Temnospondyli 130 Podrząd: Rhachitomi 130 Podrząd: Stereospondyli 135 Podrząd: Trematosauria 136 Rząd: Phyllospondyli 137 Rząd: Plagiosauria 139 Nadrząd: Batrachosauria 140 Rząd: Anthracosauria (Embolomeri) 140 Rząd: Seymouriamorpha 142 Nadrząd: Anuromorplna 145 Rząd: Proanura 145 Rząd: Płazy bezogonowe — Artura (Salientia) 146 Podgromada: Lepospondyli 148 RRzząądd:: NAiescttorpidoidaa 114590 Rząd: Microsauria 150 5 SPIS TREŚCI Rząd: Lysorophia 151 Rząd: Płazy ogoniaste — Urodela (Caudata) 152 Płazy — pierwsze kręgowce lądowe 154 Płazy kopalne na ziemiach polskich 157 Gromada: Gady — Reptilia 157 Budowa ciała 157 Szkielet 158 Środowisko życiowe i ewolucja gadów 162 Systematyka gadów . . .. 164 Podgromada: Anapsida 167 Rząd: Cotylosauria 168 Podrząd: Captorhinomorpha 168 Podrząd: Diadectomorpha 170 Rząd: Żółwie — Testudines (Testudinata, Chelonia) . 173 Podrząd: Amphichelydia 175 Podrząd: Żółwie skrytoszyjne — Cryptodira 177 Podrząd: Żółwie bokoszyjne — Pleurodira 181 Grupa incertae sedis: Eunotosauria 182 Grupa incertae sedis: Mesosauria 183 Grupa incertae sedis: Millerettiformes 184 Podgromada: Ichthyopterygia 185 Rząd: Ichtiozaury — Ichthyosauria 185 Podrząd: Omphalosauroidei 191 Podrząd: Ichthyosauroidei 192 Nadrodzina: Latipinnati 192 Nadrodzina: Longipinnati 193 Podgromada: Euryapsida (Synaptosauria) 194 Rząd: Araeosceliaia . 194 Rząd: Sauropterygia 196 Podrząd: Nothosauria 197 Podrząd: Plezjozaury — Plesiosauria 198 Rząd: Placodontia 203 Podgromada: Synapsida 205 Kząd: Pelycosauria 207 Podrząd: Ophiacodontia 207 Podrząd: Sphenacodontia 208 Podrząd: Edaphosauria 209 Rząd: Therapsida 209 Podrząd: Deinocephalia 212 Podrząd: Thcriodontia 214 Infraordo: Gorgonopsia 215 Infraordo: Cynodontia 216 Infraordo: Tritylodontia 217 Infraordo: Therocephalia . . .. 220 Infraordo: Bauriamorpha 222 Infraordo: Ictidosauria . 223 Podrząd: Anomodontia 224 Infraordo: Dicynodontia 225 Rozwój Therapsida na obszarze południowej Afryki . . . 227 Podgromada: Lepidosauria 228 Rząd: Eosuchia 229 Rząd: Ryjogłowe — Rhynchocephalia 231 Rząd: Łuskoskórne — Sąuamata 233 Grupa triasowych Sąuamata 234 6 SPIS TREŚCI ! Podrząd: Jaszczurki — Lacertilia 234 Podrząd: Amphisbaenia 237 Podrząd: Węże — Ophidia (Serpentes) 238 Podgromada: Gady naczelne — Archosauria 238 Rząd: Thecodontia 239 Podrząd: Pseudosuchia 240 Podrząd: Parasuchia (Phytosauria) 242 Rząd: Krokodyle — Crocodilia 243 Podrząd: Protosuchia 244 Podrząd: Mesosuchici 244 Podrząd: Krokodyle prawdziwe — Eusuchia 246 Rząd: Saurischia 247 ( Podrząd: Theropoda . 250 Nadrodzina: Coelurosauria 250 Nadrodzina: Carnosauria (Deinodontoidea) 252 Podrząd: Prosauropoda . 255 Podrząd: Sauropcda 256 Rząd: Ornithischia 260 Podrząd: Ornithopoda 260 Podrząd: Stegosauria 265 Podrząd: Ankylosauria 266 Podrząd: Ceratopsia 269 Rząd: Gady latające — Pterosauria 271 Podrząd-' Rhamphorhynchoidea 273 Podrząd: Pterodactyloidea 274 Gady jako organizmy kopalne 275 Gady kopalne na ziemiach polskich 278 Polskie ekspedycje paleontologiczne w Mongolii Gromada: Ptaki — Aves 283 Budowa ciała 283 Szkielet 284 • Tryb życia i ewolucja ptaków 288 Systematyka 289 Podgromada: Ptaki pierwotne (gadoptaki) — Archaeornithes (Saururae) . 289 Podgromada: Ptaki właściwe — Neornithes (Ornithurae) 293 Nadrząd: Ptaki uzębione — Odontognathae 294 Nadrzad: Ptaki bezgrzebieniowe albo biegusy — Palaeognathae albo Ratitae 296 Nadrząd: Impenms 298 Rząd: Pingwiny — Sphenisciformes 298 11 Nadrząd: Ptaki grzebieniowe albo latające — Neognathae (Volante3, l \ . Carinatae) 298 - : Ptaki kopalne na ziemiach polskich 303 Gromada: Ssaki — Mammalia 303 Ogólne wiadomości o budowie ciała . 303 Szkielet 304 Uwagi ogólne 304 Kręgosłup i żebra . 306 Głowa 308 Uzębienie . 311 Kończyny 318 Tryb życia i ewolucja 320 t T Systematyka 326 • Podgromada: Prototheria 328 Rząd: Stekowce — Mcnotremata 328 7 SPIS TREŚCI Podgromada: Allotheria 329 Rząd: Wieloguzkowce — Multituberculata . . . . . . .. 329 Podgromada: (nazwa nie ustalona) . . . . . 333 Rząd: Triconodonta 333 Podgromada: Eotheria 334 Rząd: Docodonta 334 Podgromada: Ssaki właściwe — Theria 336 Infraclassis-' Trituberculata 336 Rząd: Symmetrodonta 336 Rząd: Pantotheria 337 Infraclassis: Metatheria 339 Rząd: Torbacze — Marsupialia 339 Podrząd: Polyprotodonta 341 Podrząd: Diprotodonta . 343 Podrząd: Caenolestoidea 346 Infraclassis: Ssaki łożyskowe — Eutheria albo Placentalia 347 Rząd: Owadożerne — Insectivora 351 Podrząd: Palaeoinsectovora 353 Podrząd: Euinsectivora 357 Rząd: Skóroskrzydłe — Dermoptera 358 Rząd: Nietoperze — Chiroptera 360 Rząd: Tillodonta 363 Rząd: Taeniodonta 364 Rząd: Szczerbaki — Edentata 365 Podrząd: Palaeanodonta 366 Podrząd: Xenarthra * . 367 Infraordo' Szczerbaki opancerzone — Loricata albo Cingulata . 368 Infraordo: Szczerbaki owłosione — Pilosa 371 Rząd: Łuskowce — Pholidota 373 Rząd: Zającokształtne — Lagomorpha 373 Rząd: Gryzonie — Rodentia 376 Rząd: Walenie — Cetacea . 386 Podrząd: Prawalenie — Archaeoceti . 388 Podrząd: Zębowce — Odontoceti . 389 Podrząd: Walenie bezzębne — Mysticeti 391 Rząd: Deltatheńdia 392 Rząd: Mięsożerne •— Carniuora 399 Rząd: Płetwonogie — Pinnipedia 408 Zagadnienie systematyki kopytnych 410 Rząd: Condylarthra . . .. . , .... .410 Podrząd: Arctocyonoidei 412 Podrząd: Mesońychoidei 416 Rząd: Litopterna 418 Rząd: Notoungulata 420 Rząd: Astrapotheria 424 Rząd: Rurkozębne — Tubulidentata 426 Izolacja geograficzna jako czynnik ewolucji kopytnych południowo- amerykańskich 426 Rząd: Pantodonta 428 Rząd: Dinocerata 430 Rząd: Pyrotheria 431 Rząd: Xenungulata 433 Rząd: Trąbowce — Proboscidea . 433 Podrząd: Moeritherioidea 435 Podrząd: Elephantoidea 436