Osmanlı'dan cumhuriyet'e bir kurum olarak bahriye vekaleti

305 Pages·2012·4.45 MB·Turkish

by  Erdoğan Oran

Hacettepe Üniversitesi
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü

OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E BİR KURUM OLARAK
BAHRİYE VEKÂLETİ

Erdoğan ORAN

Doktora Tezi

ANKARA 2012
Hacettepe Üniversitesi
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü

OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E BİR KURUM OLARAK
BAHRİYE VEKÂLETİ

Erdoğan ORAN

Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Sınav Yönetmenliğinin
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihî Anabilim Dalı İçin Öngördüğü
Doktora Tezi
Olarak Hazırlanmıştır.

ANKARA 2012
Doktora Tezi olarak sunduğum "Osmanlı’dan Cumhuriyete Bir Kurum
Olarak Bahriye Vekâleti" adlı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve
geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve
yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden olduğunu, bunlara
atıf yapılarak yararlanılmış olduğu belirtilir ve onurumla doğrularım.

23.12.2012

Erdoğan ORAN

III
H.Ü.
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Müdürlüğü'ne,
İş bu çalışma, jürimiz tarafından Atatürk İlkeleri ve İnkılâp
Tarihi Ana Bilim Dalında DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir.

Başkan: Prof. Dr. Adnan Sofuoğlu ………………………

Üye: Prof. Dr. Mustafa Yılmaz ………………………

Üye: Doç. Dr. Bekir Koç ………………………

Üye: Doç. Dr. M. Derviş Kılınçkaya ………………………

Üye: Doç. Dr. Seyfi Yıldırım ………………………

Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu
onaylarım.

23/12/2012

Prof. Dr. Adnan SOFUOĞLU
Enstitü Müdürü

IV
BİLDİRİM

Hazırladığım tezin/raporun tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her
alıntıya kaynak gösterdiğimi taahhüt eder, tezimin/raporumun kâğıt ve elektronik
kopyalarının Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü
arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım:

Tezimin/Raporumun tamamı her yerden erişime açılabilir.

(cid:0) Tezim/Raporum sadece Hacettepe Üniversitesi yerleşkelerinden erişime
açılabilir.
(cid:0) Tezimin/Raporumun 1 yıl süreyle erişime açılmasını istemiyorum. Bu sürenin
sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım takdirde, tezimin/raporumun
tamamı her yerden erişime açılabilir.

Erdoğan ORAN

V
ÖZET
Bu çalışmanın amacı Osmanlı İmparatorluğu'ndan Cumhuriyete Bahriye
Nezareti/Vekâleti kurum tarihîni incelemektir. Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi iki
ayrı dönem halinde ele alınmış ve tarihsel süreç içersinde değerlendirmeler
yapılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu dönemi diye adlandırılan birinci dönem 1867–
1920, Cumhuriyet dönemi diye adlandırılan ikinci dönem ise 1924–1928 tarihleri
arasını kapsamaktadır.
Bu çalışmada Bahriye Nezareti ile Bahriye Vekâleti kurumsal tarihî sadece
devletin savunma ihtiyaçlarına yönelik olarak teşkilatlanması değil, aynı zamanda
bulunulan coğrafyada deniz ticaret faaliyetleri ile devlete olan katkıları da
incelemeye dâhil edilmiştir. Tez altı bölümden oluşmuştur. Giriş bölümünde, tarihsel
belgeleri inceleme metotları ile genel olarak tarihsel süreç içerisinde denizciliğin
gelişimleri ve bu gelişmelerin Osmanlı İmparatorluğu'na yansımaları ele alınmıştır.
Birinci bölümde Dünya Denizciliğinin doğuşu ve tarihsel gelişimi, Denizcilik
Teknolojisindeki gelişmeler, Dünya Denizcilik Tarihinde söz sahibi olmuş
Devletlerin Tarihsel (İngiltere, Almanya, Rusya ve ABD) Deniz Stratejiler ve
Osmanlı İmparatorluğu ile ilişkileri ele alınmıştır. İkinci Bölümde Denizcilikteki
gelişmeler ışığında 1071 Malazgirt zaferini kazanan Türklerde Denizcilik ve Osmanlı
İmparatorluğu’nda denizciliğin gelişimi incelenmiştir. Üçüncü Bölümde Duraklama
ve Gerileme döneminde Osmanlı denizciliğinde modernleşme çabaları, eğitim
alanındaki reformlar, yeni gemilerin inşası, Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküş
dönemi olan 1867 yılında kurulan Bahriye Nezareti’nin teşkilat yapısı incelenmiştir.
Dördüncü Bölümde 1876 I. Meşrutiyet Dönemi, Beşinci Bölümde II. Meşrutiyet
Dönemi Bahriye Nezareti’ndeki gelişmeler incelenmiştir. Altıncı Bölümde
Cumhuriyet öncesi Milli Mücadele Dönemi Bahriye Nezareti'nin teşkilatlanması iç,
dış politik ve ekonomik gelişmeler çerçevesinde kurumun yeniden teşkilatlanması
incelenmiştir. Ayrıca Osmanlı imparatorluğu savunma ihtiyaçları ile devletin
varlığının teminatı olan ve gelecek nesillere miras olarak aktarılan Deniz
Kuvvetlerindeki (Kaptan-ı Deryalık makamı) gelişmeler tarihsel süreç içerisinde
incelenmiştir. Cumhuriyet öncesi dönem (mütareke dönemi), Cumhuriyet dönemi
(29 Ekim 1923- 29 Aralık 1924) ve Vekâlet dönemi (29 Aralık 1924–6 Ocak 1928)
şeklinde, ekonomik ve askerî zorunluluklardan dolayı savunma faaliyetleri ile ticaret
denizciliğindeki gelişmeler yeni teşkilat altındaki faaliyetleri kurum tarihî perspektifi
VI
bakımından üç ayrı alt başlık altında ele alınmıştır. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde
Türkiye ekonomisi, dış politikası, ihracat ve ithalat dengesi, iş gücü ve boğaz
komisyonunun varlığı gibi nedenlerden dolayı savunma ihtiyaçları ortaya çıkmıştır.
Dünya deniz ticaretindeki gelişmeler, Cumhuriyet’in ekonomik kaynak ihtiyacı
çerçevesinde deniz ticaretini geliştirme çabaları ve Donanmanın yönetimsel
faaliyetleri nedeniyle yeniden teşkilatlanma ihtiyaçları, Bahriye Vekâleti’nin
kurulmasını sağlamıştır. Sivil ticaret bahriyesi ile Deniz kuvvetlerinin Vekâletteki
konumu değerlendirilmiştir.
Sonuç bölümünde Denizcilik Bakanlığına duyulan ihtiyaç ana hatları ile
tartışılarak, böyle bir kurumun teşkil etmesinin 1924–1928 yıllarında olduğu gibi
Ticaret filosunun Türk ekonomisindeki değişime olan katkısı tarihsel süreç içerisinde
anlatılmıştır. Ayrıca yeni yapılan bir düzenleme ile denizcilik, ulaştırma ve haberleşme
faaliyetleri bir bakanlık altında toplanması denizcilik bakımından ümit verici bir
gelişme olmakla birlikte, coğrafi olarak yarımada ve deniz devleti niteliklerine sahip
olan Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsız bir Denizcilik Bakanlığı altında tüm kurum ve
kuruluşlarının yeniden teşkilatlanmasına duyulan ihtiyaç tartışılmıştır.

VII
ABSTRACT
The goal of this study is to mention the place of Naval Administration/Ministry
from Ottoman Empire period to Turkish Republic period. Also, It will taking into
consideration the historical process, which will evaulated as two periods. The first part
will be consist Naval Administration period between 1867 and May 1919 called as a
Ottoman State period and the second part will be consist of Naval Ministry period
between 1924 and 1928 called as Turkish Pepublic period.
The study, which can be defined as the historical study of Naval Administration/
Ministry periods which provided significant contribution for Ottoman State and
Turkish Republic not only defence affair but also maritime shipping trade around their
geography. This thesis consists of seven parts. In the introduction part, general
information about the methods, sources and Naval History of thesis is given. In the
first part It would be mentioned about Modern History of Naval world and has been
given information about naval technogical development. Also It would be stressed
main naval countieries with their naval strategies (United Kigdom, Germany, Russia
and United States of America) related with Ottoman Empire. In second part It woul be
mentioned about Turkish Naval history after Malazgrit Victory in 1071 and navy
development. Not only military meaning but also trade navy. It may be dicussed on a
wide scale about modernisations and training efforts of navy during the reconstructed
and revive period of Ottoman Empire. In the third part; due to attempts for Naval
Administration goes back to falling period of Ottoman Empire in 1867 till First
Constitutional Monarcy period would be discussed. The fourth and fifth parts they
would be mention about organisations of Naval Administration/ Ministry during First
and Second Constitutional Monarcy period. At sixth part of thesis are given the
grooving up of Pro-Rupublic period with respect to organization and restructure
periods, also it would be considered within the framework of internal/external
political and economical developments. The fundamental elements of survival and
defens affair in Ottoman Empire and the institutions related to naval forces and and
maritime trades are to be mentioned and inheritance that taken over is described. Also
what called as Pro-Republic Period, Republic Period (29 October 1923– 29 December
1924) and Ministry Period (December 1924-6January 1928) the institutions, naval
force defense affair and maritime trade developments with the new administration and
VIII
the activities in the defence industry that are executed mediation of military naval
force that form the core of military and economical obligations are mentioned under
three subtitle. The developments that affect the changing of understanding in in
defense and shipping trade, the effects on Turkish Economy, foreing policy,
import/export trade balance, work force, choke point country, and defence industry
during the early period of Turkish Republic are explained. As a result of new shipping
trade and admistrative re-bulding of Naval Forces and the reason of establishing of
Naval Ministry, its status model of civilian trade navy and administration of naval
force are tried to be assessed. From defens reasons with constructing new shipyard
some precaution are taken behalf of Naval Force.
As a result, the necessity of new Naval Ministry will be dicussed with its general
scope. The contributions of Merchant Navy on development of Turkish economy
during the transition from 1924 to 1928 is exemined by also taking into account the
time and historical process. According to last amendement the goverment is collected
Naval Ministry with transport and communication ministry together. Even it may be
evaulated as a promosing development. In the long range as penunsula and sea
country, Turkish Republic is urgently needed a free and independent Naval Ministry
are discussed.

IX
SAYFA NO
ÖZET VI
ABSTRACT VIII
İÇİNDEKİLER X
KISALTMALAR XVI
ÖNSÖZ XVIII

BİRİNCİ BÖLÜM
DÜNYA DENİZCİLİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
1. Tarihsel Gelişim 1
1.1 Batı Avrupa’da Denizciliğin Doğuşu ve Gelişmesi 11
2. Denizcilik Teknolojisindeki Gelişmeler 14
2.1. Pusulanın İcadı 14
2.2. Gemi İnşa Teknolojisi 15
2.3. Gemi Silah Teknolojisi 17
İKİNCİ BÖLÜM
BAHRİYE NEZARETİNİN KURULUŞUNA KADAR OSMANLI
İMPARATORLUĞU’NDA DENİZCİLİK
1. Eski Türklerde Denizcilik ve Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk dönemlerinde
Bahriye’deki gelişmeler 19
2. Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükselme Döneminde Bahriyenin gelişimi 23
3. Osmanlı İmparatorluğu’nun Duraklama ve Gerileme Döneminde Bahriye 26
4. Osmanlı İmparatorluğu’nun Reformlar Sürecinde Bahriye 32
4.1. Sultan III. Selim Dönemi Osmanlı Bahriyesi'ndeki Gelişmeler 32
5. Sultan II. Mahmut Dönemi Osmanlı Bahriyesi'ndeki Gelişmeler 46
6. Sultan Abdülmecit Dönemi Osmanlı Bahriyesi'ndeki Gelişmeler
ve Umur-u Bahriye'nin kurulması 51

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
OSMANLI BAHRİYE NEZARETİNİN KURULMASI VE TEŞKİLAT YAPISI
1. Kuruluş
2. Bahriye Nezareti ve Sultan Abdülaziz Dönemindeki Gelişmeler 57
3. Bahriye Mektebi’nin Kurulması 60
4. Bahriye Nezareti’nin Kurulduğu Dönemde Denizcilik Faaliyetleri 65
5.1. Bahriye Nezareti’nde Teşkilatlanma 84
X