Osmanlı Toplumunda Sâdât-ı Kiram ve Nakibüleşrâflar Ahmet RıFat

219 Pages·1610·7.95 MB·Turkish

Osmanlı Toplumunda Sâdât-ı Kiram
ve Nakibüleşrâflar
Ahmet RıFat
DEVHATÜ’N-NUKABÂ
Hazırlayanlar
Doç. Dr. Haşan YÜKSEL M. Fatih KOKSAL
Sivas 1998
Sayfa Düzeni
Şeref BOYRAZ
•
ISBN
975-96154-3-6
•
1. Baskı
Temmuz 1998
Baskı
Dilek Matbaası
* : 0 346 221 19 63
İsteme Adresi: Doç. Dr. Haşan YÜKSEL
, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi
Tarih Bölümü 58140 SİVAS
® : 0 346 226 15 27 / 13 93
İ Ç İ N D E K İ L E R
Ö N S Ö Z ......................................................................................................................VII
KIS ALTM AL AR.......................................................................................................XIX
I. OSMANLI TOPLUMUNDA SÂDÂT-I KİRAM...........................................I
1. Ünvanları.........................................................................................................4
2. Statüleri.............................................................................................................7
3. Muafiyetleri..................................................................................................10
4. Müteseyyidler...............................................................................................12
5. Sâdâta Düşmanlık Besleyenler............................/.................................14
6. Anadolu'daki Seyyidlerin Kökenleri..................................................16
8. Nakibüleşrâfhk Müessesesi....................................................................19
9. Nakibüleşrâf Kaymakamları...................................................................22
10. Seyyid ve Şeriflerin Cezalandırılmaları.........................................23
11. Nakibüleşrâfların Portresi......................................................................24
II. AHMED RIF’AT EFENDİ’NÎN HAYATI ve ESERLERİ...................34
A. Hayatı...............................................................................................................34
B. Eserleri............................................................................................................34
III. DEVHATÜ’N-NUKABÂ’NIN KAYNAKLARI..................................36
Metnin Kuruluşunda Takip Edilen Yol..................................................45
BİBLİYOGRAFYA......................................................................................................47
M E T 1 N...................................................................................................................55
El-Mevlâ’l-Fâzılü’l-Kâmil Seyyid Mahmûd Efendi..........................61
El-MevIâ’I-Fâzıl Taşkendî Muhterem Efendi......................................63
El-Mevlâ’l-Fâzılü’l-Kâmil Seyyid Hasaıı Efendi..............................64
El-Mevlâ’1-Fâzılü’l-Kâmil Es-Seyyid Mehmed Efendi...................65
El-MevlâM-Fâzılü’l-Kâmil Mîrzâ Mahdûm Efendi...........................66
El-Mevlâ’l-Fâzılü’l-Kâmil Yahyâ Efendi..............................................68
El-Mevlâ’l-Fâzılü’l-Kâmil Abdülkâdir Efendi....................................68
El-Mevlâ’n-Necîb Seyyid Melımed Nakîb............................................69
El-Mevlâ Emir Ali Efendi............................................................................70
El-Mevlâ Kasım Gubârı Efendi.................................................................71
El-Mevlâ’1-Fâzıl Ve Sadrü’l-Kânıil Es-Seyyid Mehmed
Efendi..................................................................................................................72
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed İbni Es-Seyyid Mehmed..................74
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Es’ad Emîr Efendi.............................76
El-Mevlâ Seyrek-zâde Yûnus Efendi......................................................77
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Bin Es-Seyyid Mehmed...................78
El-Mevlâ Abdurrahman Bin Ahmed Bin Emrullah..........................79
El-Mevlâ Şeyh Mehmed Bin El-Mevlâ Mehmed Kudsî...................8 1
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Saîd İbni El-Mevlâ
Mehmed Es’ad Efendi..................................................................................83
El-Mevlâ Es-Seyyid Ca’fer Efendi.........................................................84
El-Mevlâ Es-Seyyid Feyzullah Efendi....................................................85
El-Mevlâ Es-Seyyid Abdurrahman Efendi............................................86
El-Mevlâ Başmakçı-zâde Es-Seyyid Ali Efendi..................................87
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Efendi.....................................................87
Ei-Mevlâ Es-Seyyid Osmân Efendi...........................................................88
El-Mevlâ Es-Seyyid Fethullah Efendi.....................................................88
El-Mevlâ Seyfî-zâde îbrâhim Efendi......................................................90
Ei-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Efendi......................................................90
El-Mevlâ Uşşâkî-zâde Seyyid Abdullah Efendi..................................91
El-Mevlâ Başmakçı-zâde Seyyid Abdullah Efendi...........................93
El-Mevlâ Ak Mahmûd Efendi-zâde Es-Seyyid
Zeyhelâbidîn Efendi........................................................................................93
El-Mevlâ Aftas Es-Seyyid Zeynelâbidîn Efendi.................................94
El-Mevlâ İmâd-zâde Seyyid Ebû Saîd Efendi....................................95
El-Mevlâ Bolevî-zâde Es-Seyyid Mehmed Emîn Efendi.................96
El-Mevlâ Es-Seyyid Mahmûd Dede Efendi.........................................97
V
Es-Seyyid Feyzullah Efendi........................................................................97
El-Mevlâ Hâce-zâde Seyyid Ömer Efendi............................................99
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Saîd Efendi..........................................100
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Rızâ Efendi..........................................100
El-Mevlâ Şerîf-zâde Es-Seyyid Mehmed Şerif Efendi..................101
El-Mevlâ İdrîs-zâde Es-Seyyid Mehmed Emîn Efendi.................101
El-Mevlâ Mîrzâ-zâde Es-Seyyid Mehmed Saîd Efendi................102
El-Mevlâ Seyyid Abdullah Efendi.........................................................102
El-Mevlâ Karahisârî Es-Seyyid Îbrâhîm Efendi...............................103
El-Mevlâ Dürrî-zâde Es-Seyyid Mehmed Ârîf Efendi..................104
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Derviş Efendi....................................1 05
El-Mevlâ Seyyid Mehmed Kâmil Efendi..........................,■............. 106
El-Mevlâ Es-Seyyid Yahyâ Tevfîk Efendi.........................................106
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Fâiz Efendi..........................................107
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Atâullah Efend..................................108
El-Mevlâ El-Fazıl Râif İsmail Paşa-zâde...............................................109
El-Mevlâ Dürri-zâde Es-Seyyid Abdullah Efendi...........................110
El-Mevlâ’l-Fâzıl Es:Seyyid Zeynelâbidîn Efendi.......................... 11 1
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Emîn Efendi......................................112
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Sıddîk Efendi......................................1 1 3
El-Mevlâ Es-Seyyid Abdülvehhâb Efendi......................................... I 14
El-Mevlâ El-Fâzılü’l-Kâmil Es-Seyyid El-Hâc Arif
Hikmet Beyefendi.........................................................................................118
El-Mevlâ Es-Seyyid Abdurrahîm Efendi.............................................1 19
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed Es’ad Efendi................................ 120
El-Mevlâ Es-Seyyid El-Hac Haşan Tahsîn Beyefendi...................1 23
El-Mevlâ Es-Seyyid Mehmed tlmî Efendi..........................................125
Nizâmiiddîn İbni Es-Seyyid Şihâbüddîn Hazretleri.......................1 26
D İ Z İ N .......................................................................................................................129
T I P K I B A S I M ................................................................................................13^

ÖNSÖZ
Osmanlı toplumu, gruplara, sınıflara, muhtelif tabakalara, meslek ve
meşreplere göre renkli bir yapı arz etmektedir. Devlet de tabiî olan bu
yapının bozulmamasına özen göstermiş, bunu sağlamak için de her grup,
tabaka veya mesleğin hak ve yetkileri, giyim-kuşamından vergi sistemine
kadar yasalar çerçevesinde belirlenmiştir. Ayrıca bu tabakaların hem daha
iyi organize olmaları, hem de sıhhatli bir şekilde kontrol edilebilmeleri
için bağlı bulundukları birer baş (reis) tayin edilmişti. Dolayısıyla devlet,
oldukça renkli ve karmaşık bu sosyal yapı içerisinde ferdi muhatap almaz,
her meslek, grup veya cemaatin başına atadığı kimseleri sorumlu, yetkili
ve aynı zamanda muhatap kabul ederdi.
İşte bu gruplardan biri de “seyyid” ve “şerif’lerden oluşan “sâdât-ı
kirâırTdır. Osmanlı, Hz. Peygamber neslinin devamı olarak bilinen ve bu
sebeple de halktan oldukça büyük saygı gören “sâdât-ı kirârrTa da reis
olarak en muvafık gördüğü kimseleri “nakibüleşrâf” adıyla tayin
etmiştir.
Ahmed Nazîf Efendi (? - 1858/59), Riyâzii’n-nukabâ adını verdiği
eserinde bu nakibüleşrâfların 56’sınm biyografisini vermiş; kendisi de
“sâdât-ı kirâm”ın bir ferdi olan Ahmed Rıfat Efendi (? - 1876) de
Devhatü’n-nukabâ’sını aynı doğrultuda, fakat selefinin eserine altı kişinin
biyografisini daha ilâve etmek suretiyle hazırlamıştır.
Padişahların, vezirlerin, şeyhülislâmların, reisülküttâbların ve sair
kimselerin biyografilerini toplayan tabakât kitapları cümlesinden bir eser
olan Devhatü’n-nukabâ, matbu olmakla beraber mevcudu çok az olan ve
ulaşılması zor bir kitaptır. Bu eseri; Osmanlı toplum yapısını daha iyi
anlamak adına, önemli ve etkili bir sosyal tabaka kabul ettiğimiz seyyid
ve şeriflerin ve onların teşkilâtı demek olan nikâbet müessesesinin ortaya
konmasında faydalı olacağına ve aynı zamanda bu nakibüleşrâfların bir
çoğunun şiir ve edebiyata ünsiyetleri cihetinden kültür ve edebiyat tarihi