orta asya'dan anadolu'ya kültürel sembollere giriş

95 Pages·2015·3.87 MB·Turkish

I
&■
ORTA ASYA'DAN
ANADOLU'YA
KÜLTÜREL
SEMBOLLERE GİRİŞ
ı'/H
8
>v:
-i
:8 i
ORTA ASYA'DAN
ANADOLU'YA
KÜLTÜREL
SEMBOLLERE GİRİŞ
K. Öziem Alp
Genel Yayın Nu,:8
Sertifika Nu.: 12131
ISBN: 978-605-4160-06-8
1. Basım, Ocak 2009
ORTA ASYA'DAN ANADOLU'YA KÜLTÜREL SEMBOLLERE GİRİŞ
© Copyright 2009, EFLATUN YAYINEVİ
Bu kitabın bütün hakları Eflatun Yayınevİ'ne aittir. Yayınevinin izni olmaksızın,
kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı,
yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.
Sayfa Tasarımı
Türkan Sarı
KapakTasarımt
Meryem Kocabay
Baskı ve Cilt
Reproton Ltd. Şti.
EFLATUN YAYINEVİ
Gazi Mustafa Kemal Bulvarı
118/3-4 Maltepe/ANKARA
Tel: (0 312} 232 00 36-232 00 86
GSM: 0 541 232 00 96
www.eflatunyayinevi.com
S u kitabımı, beni büyütürken bana sevgi
ve şefkati öğüten anneannemin değedi
baticasına aimagan ediyorum■

Kültür, toplumların yapıp yarattıkları maddi ve manevî değerlerin bütünüdür. Uzun bir
tarihsel süreci olan Anadolu da, güçlü bir kültür birikimine sahiptir. Anadolu, yüzyıllar boyunca
bir ucu Orta Asya'ya, diğer ucu Anadolu'ya uzanan coğrafyanın yerli kültürlerinden beslenmiş
zengin etnik yapısı ile pek çok değerli kültür araştırmalarına konu olmuştur. Ancak bu kitapta
Anadolu kültürünün incelenmesinden çok, "sembol" kavramı kapsamında kültür ürünlerine
bakış amaçlanmıştır. Bu nedenfe sembolün kapsam alanına değinilerek, kültür ürünlerindeki
sembolik değerlere bir giriş yapılmıştır.
Sembol ve kültürgibi,sınırçizmeve sınıflama güçlüğü olan kavramlarda kültürüntamamına
değinmek mümkün olamayacağı gibi kesin sınıflandırmalara gitmek de doğru olmayacaktır.
Bu nedenle bu kitapta öncelikle manevi kültür ürünlerinin en teme! olanlarına sembolik açıdan
bir yaklaşım sağlanmaya çalışılmıştır. Manevi kültür ürünlerinin büyük bir çoğunluğu, gerek
yapısal gerek işlevsel bakımdan semboller dünyasının alanı içindedir. Örneğin nazar, büyü, iyi,
kötü, uğurlu, uğursuz gibi pek çok kavrama yüklenen anlam ve bu anlamların belli nesne, oluş
ya da duruşlarla birlikte oluşturduğu sembolik durum, bu kitapta vurgulanmak istenen ana
tema olmuştur.
Kısaca bu küçük kitap okuyucu için, kültürel sembollere girişte bir yaklaşım ve manevi
kültür ürünlerine sembollerle toplu ve genel bir bakış açısı sağlamaya çalışmaktadır.
Bu kitap özellikle sembollerin tarihsel ve kültürel temellerine işaret ederek günümüzde yer
alan pek çok davranış ve inancı anlamlandırabiiirse amacına ulaşmış demektir.
Bu kitabın oluşumu 1998 yılında Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstîtüsü'nde Prof. Dr.
Taciser Onuk danışmanlığında tamamlanmış olan "Konya ve Yöresi Kilimlerinde Semboller"
isimli doktora tezinin küçük bir bölümünün geliştirilmesi ile oluşturulmuştur.
Kitabın oluşumunda beni destekleyen hocam Sayın Prof Dr. Taciser Onuk'a, katkılarını
esirgemeyerek kitabın her aşamasında değerli görüş, eleştiri ve yöntem yaklaşımları ile beni
daha sistematik düşünmeye yönlendiren eşim Ersen Alp'e teşekkür ederim.
Türkiye'de oldukça sınırlı bir okuyucuyu ilgilendiren ve bu anlamda talihsiz kavramlar olan
"sanat ve kültürü" önemseyerek, bu kitabın basımına emek veren Eflatun Yayınevi Genel Yayın
Yönetmeni Sayın Fethiye Çolak ve diğer tüm yayınevi çalışanlarına sonsuz teşekkürler.

BÖLÜM t
SEMBOL
GİRİŞ.........................................................................................................1
1.1. SEMBOLÜN TANIMI.................................................................................3
1.2. TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE SEMBOLÜN SANAT VE FELSEFEDEKİ YERİ...................6
BÖLÜM 2
KÜLTÜR VE TÜRK SÜSLEME SANATLARINA GENEL BAKIŞ
2.1. KÜLTÜRÜN TANIMI........................................................ 19
2.2. TÜRK SÜSLEME SANATININ TARİHÎ TEMELLERİNE GENEL BAKIŞ........................21
2. 2.1. İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK SÜSLEME SANATLARI...................................23
2.2. 2. İSLAMİYET SONRASI TÜRK SÜSLEME SANATLARI................................24
BÖLÜM 3
ORTA ASYA VE ANADOLU TÜRK KÜLTÜRÜNDE SEMBOLLER
3.1. ORTA ASYA VE ANADOLU TÜRK MİTOLOJİSİNDE SEMBOL...............................27
3.2. ORTA ASYA VE ANADOLU’DA BÜYÜ VE SEMBOL..........................................36
3.3. ORTA ASYA VE ANADOLU'DA ASTROLOJİ VE SEMBOL....................................40
3.4. ORTA ASYA VE ANADOLU'DA İNANÇ VE SEMBOL........................................44
3.5. ORTA ASYA VE ANADOLU'DA HAYVAN VE BİTKİ SEMBOLİZMİ.........................50
3.6. ORTA ASYA VE ANADOLU'DA YAZI VE SEMBOL............................................58
3. 7. ORTA ASYA TÜRK BOYLARINDAN OĞUZ BOYU DAMGALAR!............................60
3.8. ANADOLU HALK İNANIŞ, GELENEK VE GÖRENEKLERİNDE SEMBOL..................64
SONUÇ....................................................................... 66
KAYNAKÇA........................... 73
DİZİN......................................................................... ....79