ORTA ASYA TÜRK TAR‹H‹

217 Pages·2012·4.64 MB·Turkish

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2288
AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1285
ORTA ASYA
TÜRK TAR‹H‹
Yazarlar
Prof.Dr. Ahmet TAfiA⁄IL (Ünite 1-4)
Yrd.Doç.Dr. M. Bilal ÇEL‹K (Ünite 5)
Dr. ‹lyas KAMALOV (Ünite 6)
Prof.Dr. ‹smail AKA (Ünite 7)
Prof.Dr. Mehmet ALPARGU (Ünite 8)
Prof.Dr. Ahmet KANLIDERE (Ünite 9, 10)
Editör
Prof.Dr. Ahmet KANLIDERE
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2011 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Prof.Dr. Levend K›l›ç
Genel Koordinatör Yard›mc›s›
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Yrd.Doç.Dr. Alper Tolga Kumtepe
Uzm. Orkun fien
Grafik Tasar›m Yönetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Ölçme De¤erlendirme Sorumlu
Ö¤r.Gör. Özlem Doruk
Kitap Koordinasyon Birimi
Yrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Orta Asya Türk Tarihi
ISBN
978-975-06-0962-6
1. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 6.000 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, A¤ustos 2011
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz............................................................................................................ viii
Türk Tarihinin Bafllang›c›........................................................ 2 1. ÜN‹TE
TÜRK TAR‹H‹N‹N GENEL ÖZELL‹KLER‹..................................................... 3
Türk Ad› Hakk›nda....................................................................................... 4
Türkiye ve Türk Yurdu................................................................................. 5
ASYA HUN ‹MPARATORLU⁄U (M.Ö. 221- M.S. 439) ............................... 6
‹kiye Bölünme: Kuzey ve Güney Hun Devletleri....................................... 7
Hunlarda Sosyal ve Kültürel Yap› .............................................................. 8
AK HUN DEVLET‹ (367-558) ...................................................................... 8
TABGAÇ DEVLET‹ (385-550) ...................................................................... 9
GÖK-TÜRK DEVLETLER‹ ............................................................................ 10
I. Gök-Türk Devleti (552-582) .................................................................... 10
Do¤u Gök-Türk Devleti (582-630) .............................................................. 12
Bat› Gök-Türk Devleti (582-630) ................................................................ 13
Gök-Türklerin Fetret Devri (630-681) ......................................................... 14
II. Gök-Türk Devleti (682 -745) .................................................................. 14
Gök-Türklerin Sosyal Yap›s› ....................................................................... 16
Özet ............................................................................................................... 18
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 19
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 20
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 20
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 21
Uygur Ka¤anl›¤›........................................................................ 22 2. ÜN‹TE
BA⁄IMSIZLIKLARINA KADAR UYGURLAR................................................. 23
UYGUR KA⁄ANLI⁄I’NIN YÜKSEL‹fi‹.......................................................... 25
Bayan Çor Ka¤an (747-759)......................................................................... 25
Bögü Ka¤an ve Uygurlar›n Maniheizm’i Kabulü ....................................... 27
Tun Baga Tarkan (779-789).......................................................................... 28
Di¤er Ka¤anlar ve Devletin Güçlenmesi..................................................... 30
DEVLET‹N ZAYIFLAMASI VE YIKILIfiI........................................................ 31
Kansu (840-1226) ve Beflbal›k Uygurlar› (840-1368).................................. 31
UYGUR DEVR‹N‹N GENEL KARAKTER‹..................................................... 32
UYGUR MEDEN‹YET‹ ................................................................................. 34
Edebiyat ve Sanat.......................................................................................... 34
Mimari Eserler................................................................................................ 36
Özet ............................................................................................................... 39
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 40
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 41
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 41
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 41
Türk Boylar›............................................................................. 42
3. ÜN‹TE
TÖLES BOYLARI........................................................................................... 43
KIRGIZLAR (M.Ö. 202-M.S. 960).................................................................. 44
TÜRG‹fiLER (634-766)................................................................................... 47
Sar› Türgifl Devleti (690-712)........................................................................ 48
iv ‹çindekiler
Kara Türgifl Devleti (716-739)...................................................................... 48
KARLUKLAR (627-1212)................................................................................ 48
O⁄UZLAR (766-1000)................................................................................... 52
Özet................................................................................................................ 55
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 56
Okuma Parças›.............................................................................................. 57
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 58
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 58
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 58
4. ÜN‹TE Do¤u Avrupa'daki Türk Devletleri ve Boylar›...................... 60
AVRUPA HUNLARI (374-469)....................................................................... 61
AVARLAR (558-805)...................................................................................... 63
SABARLAR (469-576)..................................................................................... 65
HAZARLAR (626-1000).................................................................................. 66
Hazar-Arap Münasebetleri ........................................................................... 67
Hazar-Rus ‹liflkileri........................................................................................ 68
Hazar-Macar Münasebetleri.......................................................................... 68
Hazarlarda Din.............................................................................................. 69
‹T‹L BULGAR DEVLET‹ (680-1391).............................................................. 69
TUNA BULGAR DEVLET‹ (679-869)............................................................ 70
PEÇENEKLER (860-1091).............................................................................. 72
UZLAR (860-1068)......................................................................................... 73
KUMAN-KIPÇAKLAR (1000-1303)................................................................ 73
Özet ............................................................................................................... 76
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 77
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 78
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 78
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 79
5. ÜN‹TE Mo¤ol ‹stilas› Zaman›nda Türkistan...................................... 80
CO⁄RAFÎ MEKÂN OLARAK TÜRK‹STAN.................................................... 81
MO⁄OL ‹MPARATORLU⁄U (1206-1259).................................................... 82
Bir Lider Do¤uyor......................................................................................... 82
Ka¤an Cengiz................................................................................................. 83
Seferler........................................................................................................... 83
Çin Seferi....................................................................................................... 83
Do¤u Türkistan Seferi................................................................................... 83
Harezm Seferi................................................................................................ 84
Cengiz Ka¤an’dan Sonra Mo¤ol ‹mparatorlu¤u.......................................... 86
Mo¤ollarda Devlet Yönetimi......................................................................... 87
Gündelik Yaflam............................................................................................ 88
Yasa................................................................................................................ 89
Yam (Posta) Sistemi...................................................................................... 89
Pax-Mongolica............................................................................................... 90
Mo¤ol ‹mparatorlu¤u’nda Türkler................................................................ 90
HAREZMfiAHLAR (1097-1231)...................................................................... 91
Teflkilat........................................................................................................... 94
Devlet Yönetimi............................................................................................ 94
Askerî Teflkilat............................................................................................... 94
‹çindekiler v
Sosyal ve ‹ktisadî Hayat................................................................................ 94
ÇA⁄ATAY HANLI⁄I (1227-1370)................................................................. 95
Özet ............................................................................................................... 99
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 100
Okuma Parças› ............................................................................................. 101
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 102
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 102
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 103
Alt›n Orda ve Ard›l› Hanl›klar................................................104 6. ÜN‹TE
ALTIN ORDA DEVLET‹................................................................................. 105
ALTIN ORDA’DA TEfiK‹LAT VE UYGARLIK............................................... 110
Teflkilat........................................................................................................... 110
fiehircilik, Ticaret ve ‹lim.............................................................................. 110
KAZAN HANLI⁄I (1437-1552)...................................................................... 112
Kazan Hanl›¤›’nda Sosyal ve ‹ktisadî Hayat................................................ 114
ASTRAHAN HANLI⁄I (1466-1556)............................................................... 115
KASIM HANLI⁄I (1455-1681)....................................................................... 116
S‹B‹R HANLI⁄I (1468-1607)......................................................................... 117
Özet ............................................................................................................... 118
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 119
Okuma Parças›.............................................................................................. 120
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 121
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 121
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 122
Timur ve Timurlular...............................................................124 7. ÜN‹TE
T‹MUR (1370-1405)....................................................................................... 125
T‹MURLULAR................................................................................................. 129
fiahruh (1405-1447)....................................................................................... 129
Ulu¤ Beg (1447-1449)................................................................................... 131
Abdüllâtif (1449-1450)................................................................................... 132
Abdullah (1450-1451).................................................................................... 132
Ebû Said (1451-1469).................................................................................... 132
Hüseyin Baykara (1469-1506)....................................................................... 133
T‹MUR VE T‹MURLULAR DÖNEM‹NDE UYGARLIK.................................. 134
‹mar Faaliyetleri............................................................................................. 134
Ticari Faaliyetler............................................................................................ 134
Edebiyat......................................................................................................... 135
Resim ve Süsleme.......................................................................................... 136
Musiki............................................................................................................. 136
H‹ND‹STAN T‹MURLU ‹MPARATORLU⁄U (1526-1858)............................. 137
Babür ve ‹mparatorlu¤un Kuruluflu............................................................. 137
Yükselifl Dönemi........................................................................................... 139
Zay›flama ve Çöküfl Devri............................................................................ 141
Özet ............................................................................................................... 142
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 144
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 145
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 146
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 147
vi ‹çindekiler
8. ÜN‹TE Türkistan Hanl›klar›.................................................................148
ÖZBEK HANLIKLARI.................................................................................... 149
Özbeklerin Ortaya Ç›k›fl› ve fiibanîler Dönemi........................................... 149
Mâverâünnehr’de Özbekler.......................................................................... 149
Astrahan Hanedan› Zaman›nda Buhara Hanl›¤›.......................................... 150
Mang›t Hanedan› ve Cengizli Gelene¤inin De¤iflmesi................................ 150
Harezm ve Hive Hanl›¤›............................................................................... 151
Fergana’da Hokand Hanl›¤›.......................................................................... 152
DO⁄U TÜRK‹STAN HANLIKLARI................................................................ 153
Yarkend (Saidiye) Hanl›¤›............................................................................ 153
Kaflgar Emirli¤i.............................................................................................. 154
DEfiT-‹ KIPÇAK VE KAZAK HANLI⁄I......................................................... 155
Osmanl› Devleti’nin Türkistan Hanl›klar› ile ‹liflkileri................................. 156
DEVLET TEfiK‹LATI VE KÜLTÜR................................................................. 157
Nüfus, Yerleflme ve fiehir............................................................................. 157
Hanl›k ve Saray Teflkilat›.............................................................................. 159
Yönetim Sistemi............................................................................................. 159
Askeri Yap›.................................................................................................... 161
‹ktisadi ve Mali Durum................................................................................. 161
E¤itim, Kültür ve Sanat................................................................................. 162
Özet................................................................................................................ 164
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 165
Okuma Parças›.............................................................................................. 166
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 166
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 167
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 167
9. ÜN‹TE Rusya Türklerinde Fikir Hareketleri.....................................168
TATAR UYANIfiI............................................................................................ 169
Tatar Uyan›fl›n›n Kökleri............................................................................... 169
Tatarlarda Dinî Reform Hareketi ................................................................. 171
CED‹TÇ‹L‹K HAREKET‹................................................................................ 172
‹smail Gasp›ral›’n›n Reform Program› ......................................................... 172
Usûl-i Cedit Mektepleri ................................................................................ 173
Ortak Bir Türk Dili Oluflturulmas› .............................................................. 173
Kad›nlar›n Özgürlefltirilmesi......................................................................... 174
Milli ve Siyasi Bilinçlenme .......................................................................... 174
KAFKASYA’DA YEN‹LEfiME ........................................................................ 176
Kafkasya’da Rus Yay›lmas› ve Etkileri......................................................... 176
Azerbaycan’da De¤iflme ve Dönüflüm......................................................... 177
KAZAK MODERNLEfiMES‹ .......................................................................... 178
TÜRK‹STAN’DA CED‹TÇ‹L‹K ...................................................................... 180
Çarl›k Yönetimi ve Etkileri........................................................................... 180
Türkistan’da Cedit Hareketi.......................................................................... 183
Özet................................................................................................................ 186
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 188
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 189
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 189
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 190
‹çindekiler vii
Sovyet Dönemi ve Sonras›nda Orta Asya............................192 10. ÜN‹TE
TÜRK‹YE VE ORTA ASYA............................................................................ 193
BOLfiEV‹K YÖNET‹M‹N‹N ‹LK DÖNEM‹: 1917-1928................................. 194
Sovyetlere Karfl› Direnifl: Basmac›l›k Hareketi............................................ 197
Sultan Galiyev ve Milli Komünistler............................................................. 199
SOVYETLEfiT‹RME S‹YASET‹ ...................................................................... 200
Sovyetlerin Milliyetler Politikas›................................................................... 200
Kazakistan’a Rus Göçmenlerin Yerlefltirilmesi............................................ 201
Sovyetlerin ‹ktisat Siyaseti............................................................................. 201
Din Karfl›tl›¤› ve Ateizm................................................................................ 202
Kad›n› Dönüfltürme Siyaseti......................................................................... 202
Sovyetlerin Dil Siyaseti.................................................................................. 203
Orta Asya’da Sovyet Tarih Yaz›c›l›¤›............................................................ 204
Stalin Sonras› Geliflmeler ve Sovyetlerin Çöküflü........................................ 205
BA⁄IMSIZ TÜRK CUMHUR‹YETLER‹ VE SOVYET M‹RASI....................... 206
Kültür De¤iflmeleri........................................................................................ 206
Devam Eden Al›flkanl›klar ........................................................................... 208
Özet ............................................................................................................... 210
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 211
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 212
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 212
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 213
viii Önsöz
Önsöz
Orta Asya Türk tarihi esas olarak Türkistan Türklerinin ve onlar›n uzant›lar›
olan halklar›n tarihlerini içermekte olup Genel Türk Tarihi alan›yla büyük ölçüde
örtüflmektedir. Çok genifl bir co¤rafyay› ve zaman dilimini kapsayan bu tarih, üç
ana bölümde incelenebilir. 1. ‹slam Öncesi Türk Tarihi: Türklerin ilk ortaya ç›kt›-
¤› zamanlardan bafllay›p Hun, Gök-Türk, Uygur devletleri, Orta Asya’da devlet
kurmufl di¤er Türk boylar› ile Karadeniz’in kuzeyinde hüküm sürmüfl olan Avru-
pa Hunlar›, Bulgarlar, Peçenekler, O¤uzlar, Hazarlar ve K›pçaklar›n tarihi bu çer-
çeveye dâhildir. 2. XIII-XIX. Yüzy›llar Aras›nda Orta Asya Türk Tarihi: Harezm-
flahlar, Mo¤ol ‹mparatorlu¤u, Ça¤atay Hanl›¤›, Alt›n Orda ve ard›l› devletler, Ti-
murlular ve Türkistan Hanl›klar›n›n tarihi orta dönemi oluflturmaktad›r. 3. XIX.
Yüzy›ldan Günümüze Türk Dünyas› Tarihi. Bat› ve Do¤u Türkistan’da yaflayan
Özbek, Kazak, Türkmen, K›rg›z, Karakalpak ve Uygur Türklerinden baflka, ‹dil-
Ural bölgesinde yaflayan Tatar ve Baflkurtlar›n, K›r›m Tatarlar›n›n, Sibirya’da yafla-
yan Türk topluluklar›n›n ve Kafkasya Türklerinin yak›nça¤ tarihlerini ve günü-
müzdeki durumlar›n› içermektedir. Çarl›k Rusya’s› ve Sovyet dönemleri ile ba¤›m-
s›zl›k sonras› geliflmeler bu alanda incelenmektedir.
Orta Asya Türk tarihi hem Türkiye hem de Orta Asya, ‹dil-Ural ve Kafkasya
Türklerinin ortak haf›zalar›n›, geleneklerini ve medeniyetini, davran›fl tarzlar›n›n
alt›nda yatan kültürü bilmek aç›s›ndan önemlidir. Ortak bir çal›flman›n ürünü olan
bu kitapta Orta Asya Türk tarihi bütün yönleriyle incelenmeye çal›fl›ld›. ‹slam ön-
cesi Türk tarihi, bu alanda de¤erli çal›flmalar› olan Ahmet Tafla¤›l; Timur ve Ti-
murlular, bu konunun üstad› ‹smail Aka; Hindistan Timurlular› Ahmet Kanl›dere;
Mo¤ol ‹mparatorlu¤u döneminde Türkistan, Harezmflahlar ve Ça¤atay Hanl›¤› M.
Bilal Çelik; Alt›n Orda ve ard›l› devletler ise ‹lyas Kamalov taraf›ndan kaleme al›n-
d›. Timurlulardan sonra Bat› Türkistan’da hüküm süren fiibanîler, Buhara, Hive ve
Hokand Hanl›klar›, Kazak Hanl›¤› ile Do¤u Türkistan’da kurulan Yarkend Hanl›¤›
ve Kaflgar Emirli¤i bu konular›n uzman› Mehmet Alpargu taraf›ndan yaz›ld›. Tür-
kistan’›n yak›n dönem tarihine ve son 20 y›lda ortaya ç›kan geliflmelere de yer ay-
r›ld›. Rusya Türklerinin fikir tarihi ile Çarl›k ve Sovyet egemenli¤inde yaflayan Tür-
kistanl›lar›n muhatap olduklar› tesirler Ahmet Kanl›dere taraf›ndan ele al›nd›.
Kitapta olabildi¤ince özlü bilgiler verilmeye ve özellikle kültür tarihi üzerinde
durulmaya çal›fl›ld›. Ama yine de siyasi tarih a¤›rl›kl›, zor ve yo¤un k›s›mlar oldu-
¤unun fark›nday›z. Ö¤renmeyi daha cazip ve aktif hâle getirece¤i düflüncesiyle,
mümkün oldu¤unca harita ve resimlere yer verildi ve bunlar›n yanlar›na ayr›nt›l›
aç›klamalar koyuldu. Kitab›n k›sa zamanda haz›rlanm›fl olmas›n›n ortaya ç›karaca-
¤› muhtemel noksanlar›n ileride yap›lacak bask›larda tamamlanmas› umulmaktad›r.
Yo¤un bir çal›flmayla kitab›n en güzel bir flekilde haz›rlanmas› için titizlik gös-
teren de¤erli meslektafllar›ma samimi teflekkürlerimi sunar›m.
Editör
Prof.Dr. Ahmet Kanl›dere
ORTA ASYA TÜRK TAR‹H‹
1
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
N Türk tarihinin genel özelliklerini aç›klayabilecek;
N Büyük Hun ‹mparatorlu¤u ve Ak Hun Devleti’nin Türk tarihindeki yerini de-
¤erlendirebilecek;
N Çin’de kurulan Tabgaç Devleti’nin tarihî sürecini tan›mlayabilecek;
N I. Gök-Türk Devleti’nin ortaya ç›k›fl›n› ve tarihî önemini aç›klayabilecek;
N II. Gök-Türk Devleti’nin tarihî sürecini de¤erlendirebilecek;
N Gök-Türklerin sosyal yap›s›n› aç›klayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Türk Tarihinin Bafllang›c› • Ak Hunlar
• Büyük Hun ‹mparatorlu¤u • Tabgaçlar
• Gök-Türk Devletleri
‹çindekiler
• TÜRK TAR‹H‹N‹N GENEL
ÖZELL‹KLER‹
• ASYA HUN ‹MPARATORLU⁄U
Orta Asya Türk Türk Tarihinin (M.Ö. 221- M.S. 439)
Tarihi Bafllang›c›
• AK HUN DEVLET‹ (367-557)
• TABGAÇ DEVLET‹ (385-550)
• GÖK-TÜRK DEVLETLER‹
Türk Tarihinin Bafllang›c›
TÜRK TAR‹H‹N‹N GENEL ÖZELL‹KLER‹
Avrasya’n›n genifl bozk›rlar› tarihin ilk devirlerinden itibaren Türk kökenli halkla-
ra yurtluk etmifltir. Bu sebepten ‹slam Öncesi Türk tarihi sadece Orta Asya’da de-
¤il, Kafkaslar ve Karadeniz’in kuzeyinde, hatta Macaristan ovalar›na uzanan genifl
sahada da gerçekleflmifltir. Milyonlarca kilometre karelik bu alanlar co¤rafi olarak
afla¤› yukar› ayn› iklim özelliklerini göstermektedir. Türk tarihinin bilinen en eski
devirlerinden XI. yüzy›la kadar Türk kökenli topluluklar Mo¤olistan’›n do¤usunda-
ki Kerulen Irma¤›’ndan Tuna boylar›na kadar çok genifl bir alanda hareket etmifl-
lerdir. Nitekim bu genifl alanda söz konusu halklar›n (boylar›n) izlerini takip et-
mek, bir bak›ma erken dönem Türk tarihini ayd›nl›¤a kavuflturmakt›r. Ancak, kay-
naklar›n ço¤u Türk dilinde de¤il, komflu milletlerin dillerinde (Çin, Fars, Arap,
Grek, Latin ve Rus dillerinde) yaz›lm›flt›r. Bu durum Eski Türk tarihini araflt›rmay›
zorlaflt›rmaktad›r. Ancak, söz konusu alan›n tamam›nda eski Türk dilinin yadigâr-
lar› bulunmaktad›r; runik alfabe de denen bu oyma yaz› ço¤unlukla tafllar›n üstü-
ne kaz›nm›flt›r.
Eski Türk topluluklar›n›n su kaynaklar› (›rmak, göl vs.) ve yaylak-k›fllak hayat›
üzerinde kurulu bir sistemleri vard›. Bu her boyun kendi insan toplulu¤u ve eko-
nomisinin temel dayana¤› olan hayvanlar›yla birlikte yaflad›¤› belirli bir alan oldu-
¤u anlam›na gelmektedir. Asl›nda, genel bir bak›flla burada söz konusu edilmesi
gereken iki önemli özellik ortaya ç›kmaktad›r. Bunlardan birincisi Türk göçleridir.
Bu normal bir yaylak k›fllak hayat› de¤il, çeflitli nedenlerle yaflad›klar› bölgeyi kit-
leler halinde terk ederek, çok uzun mesafeler kat etmek suretiyle bir baflka alana
gitmeleridir. Bunlar çok önemli tarihi sonuçlar do¤urmufltur. Siyasi ve ekonomik
olmak üzere göçlerin iki temel sebebi vard›r. Ekonomik sebep denince özellikle
nüfusun artmas› nedeniyle otlaklar›n yetersiz kalmas›, kurakl›k veya a¤›r k›fl flart-
lar› yüzünden k›tl›k ç›kmas› ve baflka etkenler gösterilebilir. Siyasi sebebe gelince
özellikle Çin, Hsien-pi ve Mo¤ol gibi kavimlerin bask›s›yla yerlerini terk edip bafl-
ka sahalara gitmeleridir.
‹kinci karakteristik özellik ise Eski Türk toplumunun sosyal yap›s›d›r. Bu sosyal
yap›y› aileden (ogufl) bafllayarak, urug-boy, bodun fleklinde birbirinin içine geçen
halkalar fleklinde belirtmek mümkündür. Bu sosyal sistem halkalar› içinde boy bi-
rimi ön plana ç›kmaktad›r. Boylar›n toplumsal özellik olarak tafl›d›¤› sosyal daya-
n›flma ve dinamizm, bireylerine birlikte hareket etme arzusunu getirmifl ve çok
uzun mesafeleri çetin mücadelelerle aflmalar›n› sa¤lam›flt›r.