Orotariko Euskal Hiztegia / Diccionario General Vasco Vol 15 (Sub-Usu)

1296 Pages·9.08 MB·Basque

by  Michelena Luis (Mitxelena Koldo).

Orotariko Euskal Hiztegia Sub-Usu
subaga. v. suhaga.

subaio. "(V-ger), de sobra. Subaio dauke, lo tienen de sobra" A.

subakin (Lar → H). (cid:141) "Cocinero" Lar.

subakindu (Lar → H). (cid:141) "Cocinar" Lar.

subakintza. "Action de cuisiner, office de cuisinier" H.

subalindara. v. sugandila.

subalka. "Quema a trozos (AN-5vill)" (Comunicación personal).

suban. v. zugan.

subandar. v. zuhandor.

subandi. v. suhandi.

subandila, -gila. v. sugandila.

subarats. v. suhats.

subasta. (cid:141) Subasta. (cid:145) Nagusiak [...] etzeukaken baserri oekin negoziorik, eta danak subastan ateratzea
pentsatu zin. Ataño TxanKan 28.

subate. v. suete.

subats. v. suhats.

subatz. v. 1 sugatz.

subazter. v. supazter.

subdiakono (Lar, Añ), subdiakonu, sudiakono. (cid:141) Subdiácono. (cid:145) Diakono ta Subdiakonoak konsagratzeko.
CatBurg 38. Subdiakonoak edo Epistolariak. Ub 220. Baita subdiakonubaren zeregina da orain mezatan
epistolia kantetia bere. fB Ic III 287. Apezak, diakonoak eta sudiakonoak. CatSal 59 (CatR 59 sudiakono).
Subdiakonoak edo Otseindarpekoak. Itz Azald 169. Apaiz, Diakono ta Subdiakonoak igurtzi ta artarakotzeko.
KIkG 78. v. tbn. Cb CatV 54. CatLuz 24. Legaz 46. CatUlz 47.

subdiakonotza, subdiakonutza. (cid:141) Subdiaconado. (cid:145) Subdiakonutzia da diakonubari lagundutia. fB Ic III 286.
Subdiakonutzia da ordia sagraduba. Ib. 287.

subdito. (cid:141) Súbdito. (cid:145) Bere semei, bere subditoei, bere mutil eta neskameaei (B, s. XVIII). BOEans 271. (cid:132)
subdita. (Forma de fem.). (cid:145) Niri subdita o zuri sujeta nagon bezala tokatzen eta korresponditzen zait ofizio ori
(B, s. XVIII). BOEans 772.

sube. v. suge.

subei. "Sus vecinos le recibieron con veinte y cuatro hachas de palo que llaman subeias que alumbraron de
manera que iba su majestad como de día (Mondragón, 1616)" EE 188b, 571.

subekandela, subelindara, subemandil. v. sugandila.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 1
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Sub-Usu

subentzio, subenzione. (cid:141) Subvención. (cid:145) Subenzionea <subv-> deitzen den berrehun eta berrhogoi eta
hamahirur liberako abonamendu edo punxamendu baten oinean. Revol 99.

suber. v. super.

subera. (cid:141)1. "(G-to), aficionado a estar junto al fuego" A. (cid:141)2. "(L, BN, S), sensible au feu" Lh. (cid:141)3. Apasionado,
de carácter violento. (cid:145) Mattinek etzun uste bere anai suberak orrenbesterekin etsituko zunik, baiñan Piarres
bildur zen, lenago ere tankeratsuko jipoialdi bategatik bi illabeteko espetxaldia egin baitzun. Etxde JJ 145.

suberano. v. soberano.

suberatsu. v. suhats.

suberatu (V-gip; A DBols 335). Ref.: SM EiTec1; Etxba Eib; Elexp Berg. (cid:141) "Recocer, destemplar (en proceso
térmico). Au galtzairu-au, biarra eingo badau, goorreixa daok eta eruaik Txomonera laban suberatu deixen"
SM EiTec1. "Recocer el acero, quitarle el temple. Suberatzera noia gubil-zabal au, tiratu biarra dauka ta" Etxba
Eib.

suberbia. v. soberbia.

suberbo. v. soberbia; soberbio.

suberkeri. v. superkeria.

subermadura (Dv → A). (cid:141) "Échauffement de l'esprit" Dv. (cid:132) (Dv → A). "Feu de la sédition, de la dispute" Dv.

subermagarri. "Propre à mettre les esprits en ébullition" Dv.

subermaldi (Dv → A). (cid:141) "Animation des esprits" Dv. (cid:132) (Dv → A). "Sédition" Dv.

subermarazi (Dv → A). (cid:141) "Faire mettre l'esprit en feu dans les contestations, les mécontements" Dv.

subermari (Dv → A). (cid:141) "Boute-feu, meneur, promoteur" Dv (s.v. subermatzaile).

subermatu (Dv → A), subernatu. (cid:141) Incitar. "Mettre les esprits en feu, exciter l'esprit, le pousser dans les
dissensions, les disputes, les séditions" Dv. (cid:145) Subermatzen du populua, irakhasten hariz Judea guzia gaindi. Dv
Lc 23, 5 (Lç mobitzen, He alboratatzen, TB e IBe asaldatzen, Brunet sukarritzen, Ol zarramalkatzen, Or
zorarazten, Ker e IBk nahasten). Ene kontra subermatzen zaituena Jauna balinbada, usain gozotan har beza
sakrifizioa. Dv 1 Sam 26, 19 (Ol y Ker axatzen, BiblE bultzatzen). Hek berak ziren lehenbizikoak haren ispiritu
lehiatua subernatzeko. BOEl 217 (se trata de Atheka, en una versión diferente de la de 1870).

subermatzaile (Dv), subernatzaile. (cid:141) "Boute-feu, meneur, promoteur" Dv. (cid:145) Zein errexa den erortzea
laguntzat eta subernatzailletzat handi mandiak eta aberatsak direnian. BOEl 217 (se trata de Atheka, en una
versión diferente de la de 1870).

suberosa (S; Foix ap. Lh). Ref.: Alth Bot 6; A; Lh (süberosa). (cid:141) Carpe. "Charme et une autre espèce, süberosa,
hegigarra" Alth Bot 6 → A.

suberotar. v. zuberotar.

subersoma (S (Foix) ap. Lh). (cid:141)1. (Sust.). "Sübersoma, prix excessif" Lh. (cid:141)2. sudursoma (S-saug ap. Lh).
(Adj.). "Cher, hors de prix" Lh.

suberte. v. suerte.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 2
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Sub-Usu

subertsio, subersione. (cid:141) Destrucción (cf. DAut s.v. subversión: "ruina, estrago, destrucción [...]"). (cid:145) Eta
Sodomako eta Gomorrako zibitateak ilhaundurik subersionetara <subuer-> kondemnatu ukhan ditu. "À
subversion". Lç 2 Petr 2, 6 (He y TB galtzapen, Dv xahupen).

subertu. v. supertu.

subesta. "(S, arc.), chaleco" A.

(cid:60) subet. En la ed. de Fita del dicc. de Araquistain (de donde lo toma Azkue) se lee: "Entredicho, subet, item,
debekua, adjet., debekatua". Se trata en realidad de un error de lectura por subst, abreviatura de substantivo.

subets. v. suhats.

subetz. v. 1 sugatz.

subiaga. "Subiagaak, las dos trancas sobre las cuales se levanta o baja del carro una carga (V-gip)" Iz To 188.

subiekt, -biet. v. sujet.

subieta. (cid:145) Gure txalupe subiyeta da (sic) / jabiak nai du armatu. (Interpr?). Xe 285.

subil (V, G; Lar, H), sugil (G-nav, AN-5vill), suil (V-gip), sunbil (Lar), sungil (AN-gip), supil (V-och-m-gip,
G; Aq 166 (G)), zubil (V-arr; H), zupil, zurbil. Ref.: A (subil, sugil, sungil, supil, zubil); Ond Bac 404; Iz ArOñ
(subill); Elexp Berg (subill). (cid:141)1. Leño grueso de un fogón u hoguera. "Trashoguero" Lar. "Zubil Bizkaian da
zupil Gipuzkoan esaten iako sutondoko anporrari" A Ezale 1897, 167a. "Tronco que se pone al fuego", "tronco
junto al fuego" A. "El tronco lateral del fogón" Iz ArOñ. "Gabon-suilla llaman en el barrio de Aránzazu a cada
uno de los troncos descomunales que se ponen en el fogón en la Nochebuena" Vill (comunicación personal). v. 1
sokil (2). (cid:145) Egin eginik aren gorputza Natibitate subila. Acto 349. Ari ziran pagari barrenean subill gertatzen
beste [txendor] bat sututzeko. Apaol 63. Berrogei egunean / zubila sutan lez / maitetasunan suak / euki eban
negarrez. Azc PB 136. Subill edo egur lodiak [...] pilloratu. Ezale 1899, 148b. Piztu zuan sua bi supillen
erdiyan, txillar mordoka bat sartuaz. EEs 1913, 185s. Zurbil edo onbor bizkorrak [...] abar eta kimak.
ADonostia Itzald II 6. Suak erasoten dio subillari. Or in Gazt MusIx 40. (cid:122) (H), surbil, zubil (Añ). (Usado en
comparaciones, como símbolo de inmovilidad o insensibilidad). "Aturdir, -dirse, [...] zubildu, zubil bat egiñik
geratu" Añ. (cid:145) Eztago eurak bigunduteko modurik; surbil bat eginik dagoz konfesorien oñetan. Astar II 226.
Animalija sensunbagak legez, edo obeto esaterren, subil bat dirudijela. Ib. 130. Eta dagoz geldi geldi subil bat
eginik. Ib. X. Oean zatzazala, zagoz zubil bat legez geldi geldi, ordu erdi baten gitxienez. Añ EL2 76.
(cid:132) (H), sunbil (G-goi ap. JMB At; H), zunbil (AN ap. A, que cita a Mb; H). Tronco de árbol. "Tronco cortado de
árbol" JMB At. (cid:145) Gain orrelakotik amiltzen den zunbil andi edo aitz edo zur biribilla, ezta gelditzen azpiko
erreka edo leku zelai bat arkitu artean. Mb (ap. H). Ez eben aurkituten atx, subil, larra, sasi edo orbela baño.
Astar II VII. O Errege! Sunbil edo giz-antz begiratu ikaragarriko bat zure aurrean ikusi dezu. Lard 306. Mendi-
gain goitik bera amiltzen dan zunbil, enbor edo aitz biribilla. EG 1952 (1-2), 34. Bigurri dago aren [elorriaren]
subilla. Gand Elorri 30.
(cid:132) sunpil. Tronco con el que se machaca. (cid:145) Aurkixe zanpatuko, lertuko ta txikituko ditu sagar-jotzalleak
tolarean sunpillaren zartakoz. TAg Uzt 280. (cid:132) "Astillones sacados mediante cuñas en los cabezales y raigones
de los árboles cortados para madera. Negu guztirako laiñ subill batu dot etxe ondora" Etxba Eib.
(cid:132) sumil (BN-baig), zumil (BN-baig), zunbil (AN-larr, B). Ref.: A (sumil, zumil); Asp ANaf e Izeta BHizt2
(zunbil). "Tronco que se arrastra en un campo para desterronarlo", "pisón para ajustar las piedras del pavimento"
A. Cf. VocNav s.v. zumbil.
(cid:132) "Subillak ibiltzen dia burtarasak eitteko, burterraillak eitteko" Elexp Berg.
(cid:132) "Junguria ta supilla, el yunque y el tronco donde se clava para afilar sentándose en él" Iz ArOñ (s.v. jungúra).
(cid:141)2. (V), zunpil (G-to). Ref.: A; Iz ArOñ (súbill, ára), To (arrebesatia). "Piezas de madera que se ponen al arado
para fijar en ellas las púas" A. "Ara-subillak, las maderas donde se meten las púas" Iz ArOñ (s.v. ára).
"Burdíñaa-subillak" Ib. (s.v. súbill). (cid:145) Subil bakoitzean bost ortz tint daukaz goldeak (V-arr). A EY III 295.
(cid:141)3. "(V-m), silla de madera" A. (cid:132) "(V-och), poyo" A.
(cid:141)4. (V-gip ap. Iz ArOñ), xunbil (AN-erro ap. A Apend). "Tajo" A Apend. "Súbil, subílla, el tajo del carnicero" Iz
ArOñ.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 3
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Sub-Usu
(cid:141)5. sunbil. "Sunbilla, bulto" AB AmaE 492. (cid:145) Bere lenkusu illdakoaren sunbill illuna / agertu eta laster jarri
zan bizkortua. AB AmaE 453. Baña sunbill bat dakus aidean itz bagea, / bere lenkusu ill zana zala gogoraturik.
Ib. 454. Oraiñ ulu triste bat, oraiñ ixilltasuna, / oraiñ sunbil bategaz bildurtuten nintzan. Ib. 363. (cid:132) "Estatua,
sun-bil" Izt 47v.
(cid:141)6. "Sunbil (G-to), ramas de haya o roble o castaño que sirven de suelas a la narria" A.
(cid:141)7. "Sübilla, etxe zola-zolako zureria" Alth in Lander RIEV 1911, 601.
(cid:141)8. suhil (S ap. Lh), suhuil (S ap. Lh). "Sühilla (S), sühüil (S), pièces de bois sur lesquelles reposent les
barriques" Lh.
— SUBIL-AFARI. Cena de Navidad. (cid:145) Emengo bikoteak garagarrillako eguzki jai aundian ezkontzen dituk,
eta neguko subil-aparian ezkongaitzen. Eston Iz 71.
— SUBIL-AIZKORA. "(V-ger), hacha grande" A.
— SUBIL-ARRATS. "Nochebuena, sóila oatsa [sic] (BN-baig)" Echaide Nav 74.
— SUBIL-HARRI. "(V-ger), piedra del fogón" A.
— SUBIL-EGUR. "Tronco o tizón de Navidad (Zona N.O.)" VocNav.
— SUBIL-ONDO. (En casos locales de decl., en sing.). a) Espacio junto al fuego. (cid:145) Inor eztau nai subil-
ondoan / egun guztian berbetan. Azc PB 91. Ekazu Kontze subil-ondoti / maira makallao-saltsea. Ib. 92. Subil-
ondora ioan zirean. A BeinB 73. (cid:132) (Como sust. pleno). (cid:145) Ango subil-ondoak ez ekian sua egunero ta ordu
jakiñetan ikusten. Erkiag BatB 59. b) "Leño [...] pequeño, mokorra, moskorra, zubilondoa" Añ.
— SUBIL-OSTE. "(V-m), leñera de cocina, rincón en que se amontona leña" A.
— SUBIL-TXONDOR (-txendor V-gip ap. Iz ArOñ). Carbonera de troncos grandes.
(cid:132) Etim. Para su relación con su, mejor que con zur, v. LH 326.

subil. v. 1 supil.

Subilaro (L-sar, Ae), Suhilaro (Dv), Xubilaro (Ae), Sunbilero (AN-ulz). Ref.: A Aezk 298; Echaide Nav 74;
CEEN 1970, 326; JMB At. (cid:141) "Veille de Noël" Dv. "Navidad" A Aezk 298. "Nochebuena" Echaide Nav 74.
"Víspera de Navidad" CEEN 1970, 326. "(L-sar), época de Navidad" JMB At. v. Sokilaro. (cid:145) Onengandik
egunak artua du [Olentzaroren] izena / leengoek Subilaro esan ziotena. Or Eus 139. (cid:132) (Como personaje). (cid:145)
Gure kondaira zarrak bere irudia / eusko Prometeotzat dauka Subillaro; / entendimentu onez dalako jantzia, /
aita Noel antzera emen Olentzaro. SM Olerti 1961, 175.
— SUBILARO-EGUR. "(Ae), tronco de Nochebuena" JMB At. (cid:145) Subilaro-egurra andartzen zenean goratzen
zute. A Aezk 216. Beiari erroa anditzen zaionean, subilaro egurraren zati bat erreta erroa keztatzen da (Ae). A
EY IV 260s.

subilarri. (cid:141) Lava. (cid:145) Odola dijoala zañetan subillarri piztuaren ujol gisa. "Encendida lava". Otag EE 1882c,
478.

subirano. v. soberano.

subito. v. supitu.

subizgu. v. supizgu.

subiztu, su-biztugarri. v. SU-PIZTU, supizgarri.

su-biztugarri. v. supizgarri.

subjektu. v. sujet.

subjugatu. (cid:141) Someter, dominar, hacer amoldarse. (cid:145) Subiuga eta gathiba ditzagun gure adimenduak eta
bihotzak Iainkoaren zuhurtziara. Lç Ins A 8v. Irudi hura gure borondatera subiugatu behar dela. Ib. E 5r.

subjuntibo, sujunktibo, subjunktibo, sujuntibo (Urt I 183). (cid:141) Subjuntivo. (cid:145) Futuro perfekto indikatibokoa, bai
halaber preterito perfekto eta preterito pluskuanperfekto sujunktibokoak. ES 237 (365 subjunktibo).
Subjuntiboak darabiltza besteen aldamenean. MEIG IV 103. En DFrec hay 5 ejs. de subjuntibo.

submetitu. v. sumetitu.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 4
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Sub-Usu

subola. "Bombe" Arch Gram 2.

Subola-mendi. (cid:141) Pirineos. Cf. Hb Esk 79: "Pyrene grekez, eta eskaraz Subola". (cid:145) Subola-mendi inguru ta
kantauri-mendietan. Aran SIgn 200.

subordinazio, subordinazione. (cid:141) Subordinación. (cid:145) Igorriko dütü oro tresorierari, amurekatik eta ordre
hunaren konserbatzeko ezinago nezesari den sübordinazionia, eta gaizen behar bezala edükitia, begira dadin.
Mercy 41. En DFrec hay 3 ejs. de subordinazio.

subornatu. (cid:141) Sobornar. Según el editor, hay suernatu y suernatzaille en el Evangelio de Haraneder. (cid:145) Orduan
suborna zitzaten gizon batzu erraiten zutenik: Enzun dugu hori erraiten hitz blasfemiotakorik. Lç Act 6, 11 (He
esku azpitik erakharri, TB galkidatu, Ol, Ker, IBk e IBe erosi).

subotale (Lar → H). (cid:141) "Ignívomo" Lar.

subsidio. (cid:141) Subsidio. (cid:145) Baibentzea merkataritzari dagozkan gaiak, subsidioko edo lagunzakoa. EConst 45.

substantibo. (cid:141)1. (Sust.). Nombre sustantivo. (cid:145) Hobe lizate benturaz indarrari, substantiboak inhardets dezan
berzeari. Saug 1n. Bi gisetarakoa [da izena], substantiboa eta adejtiboa. ES 360. Substantibo edo berez bakarrik
esaten dan izena. Cb EBO 37. En DFrec hay 2 ejs. de sustantibo y 1 de substantibo. (cid:141)2. sustantibo. (Adj.).
Intransitivo. (cid:145) Behinere ezin junta diteke berbo sustantibo singularrekoarekin. ES 89. Lehena zerbitzatzen da
berbo sustantibo Naiz, Nago, Nabila, eta haukin konjugatzen diren berbo guztiekin. Ib. 88.

substantzia, sustantzia (H; -nz- SP, Añ). (cid:141)1. Sustancia, fundamento, meollo. "Substancia" Añ. (cid:145) Gelditzen
zaiku zeremonietako substanziá eta egiá. Lç Ins G 5r. Zein da hire fedearen eta sinhestearen fundamenta eta
substanzia? Lç ABC B 7r. Substanzian, kantitatian eta denboran. Tt Arima 57. Zure Aita Zerukoaren klartasuna,
haren substantziaren figura eta haren Ontasunaren imajina. Gç 26. Au da egungo ebanjelioaren sustanzia.
SermAN 3r. Animaren Espirituaren izan, ta substanzia [da Jesukristo]. Cb EBO 35. Está sinplekéria
banaglorátzea gañéko tresénes? Akáso oriengátik zara yágo substánzian? LE Prog 122 (Doc 237 sustánzian).
Ostia hautsirik ere [...] / sustantzia gelditzen da / oso lehen zen bezala. Monho 138. Txitak egin diranean ez
dago arrautzen izate egiazko edo sustanziarik; ta arrautza egiazkoak ziranean, etzegoan txitarik. Mg CC 199.
Eskatu bear degun guziaren sustanzia orazio labur onetan sarturik dago. Gco I 406. Kredoko artikuluen
substanzia bederik aditzera eta ezagutzera. AA III 588. Itz bitan esango det / bere sustantzia. Ag G 107.
(cid:132) Sustancia, materia. (cid:145) Bere gorputzaren eta odolaren substanziaz hatzen. Lç Ins G 7v (C 3v sustanzia). Baña
onek biurtzen gaitu / bere sustanzia berean (Pamplona, 1609). TAV 3.1.20, 116. Lehen presunak egundaiñoz
geroztik enjendratzen baitu bere sustanziatik seme bat bere iduritakoa. Mat 55. Zeren irur personek baitute
sustanzia bat eta esenzia bat. Ber Doc 102v. Dela Iainko, Iainko aitaren / substanzia beretik. EZ Eliç 130. Khar
bizia sartzen zaie [purgatoriokoei] / sustantzia barrena. EZ Noel 132. Ogiaren sustanzia haren gorputzten da.
Harb 202. Ogien eta ardaoen sustanziagaz. Cap 64. Nere odolean eta sustanzian ahal bezanbat nahasteko. SP
Phil b 1r. Haizetzean [...] hazten diren perleriek eztute perla-azala baizen, eta barrenean eztute sustanziarik ez
mamirik. Ib. 200 (He 202 barnea mami gabea eta hutsa dute). Akzident diferentetan / eta ez substanzietan / dago
tresor handia. Gç 111. Bere sustanziati edo naturalezati bertati. OA 29 (46 substanzia). Bada ogiaren eta
ardoaren sustanzia zer egin zire? El 74. Hori deitzen da transübstanziazionia, erran nahi beita sübstanziaren
edo izatiaren khanbiua. CatS 72. Lurra ere nekatzen dan beti lagore jenero klase edo jenero bat bakarrik
egiñarekin, beti zumo edo sustanzi genero bat kentzen zaielako. Agric 20s. En DFrec hay 9 ejs. de substantzia. v.
tbn. UskLiB 89.
(cid:132) "Argumentum, [...] théma, sustántzia, sujéta" Urt II 302.
(cid:141)2. sustantzia. Dinero, bienes. (cid:145) Medikuetan bere sustanzia guzia despendatu zuen. "Toute sa substance [que
in m. aclara 'grec, vie, ce qu'elle avoit pour vivre']". Lç Lc 8, 43 (He y Ol ontasun, TB onthasun, Dv izate,
Brunet zeukan guztia, IBk ondasun, IBe diru). [Alhargun paubre] hunek bere paubreziatik bere sustanzia zuen
guzia ezarri ukhandu. Ib. 21, 4.
(cid:141)3. sustantzia (-nz- SP). Alimento, sustancia nutritiva. "Nourriture" SP. (cid:145) Fruta leorrak [...], egaztiren batzuk
eta sustantzi geiagoko zerbait. Berron Kijote 121. (cid:132) Alimento, acción de alimentar. (cid:145) Zu soilki trabajatzen zara
arimaren alimentu eta sustanziarako (B, s. XVIII). BOEans 933.
(cid:141)4. sustantzia (Urt). Jugo; líquido. "Alburnum, [...] arbola sustantzia xúria" Urt I 475. (cid:145) Nahas zaitzu guziak
ongi eta nahas gero esniarekin boullida klaro baten sustanzialaino. ECocin 43.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 5
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Sub-Usu
(cid:141)5. sustantzia (Lar). (Ref. a personas). Fundamento, formalidad, seriedad; hombría de bien. "(No tiene)
substancia este hombre, sustanziarik eztu, kemenik eztu gizon onek" Lar. (cid:145) Guztiakin berba egiten, ta
edozeinegaz bat egiten dan gatx bagekua gaiti [dino bere artian gaistuak] txaal batek baino sustanzija geijago ez
daukana dala. fB Ic II 223s. Animalijaak eureen moduban dabiltz, ta gizon ordija alboruzka, begijak gorrituta,
buruba illunduta, sustanzijarik ezetan ez daukala. JJMg BasEsc 206. Kobrantzak egitera / nola ziran asi /
sustanziya onean / nai det adierazi. JanEd I 15. Gizon bat izanikan / sustantziya bera. EusJok 17. Gure Jainkuak
ematen badit / sustantziya nere eskun. EusJok II 154.
(cid:141)6. sustantzia. Propiedad. (cid:145) Bi sustantzia [loredun eta arantzedun izatea] zugaitz batean, ai zer zugaitz karioa!
Xa Odol 346.
— SUSTANTZIA EMAN. Decir algo con sentido. (cid:145) Eguna da ure zeñetas minzatu nai zuelarik Joel Profetak,
abiatu zen moteltzen eta arrazoberekin eta sustanzirik emateko modurik gabe esan zuen: a, a, a, quia prope est
dies Dominis (Goldáraz, 1833). ETZ 209.
— SUSTANTZIAKO. Sustancioso. (cid:145) Onen kargubak dira / sustanzijakuak / sisen, okela, urdaiki /
gobernetakuak. DurPl 49.
— SUSTANTZIAN. Con fundamento, con seriedad. (cid:145) Sustantziyan biar da / alako lanian. Ud 99.
— SUSTANTZIAZ. a) En sustancia, fundamentalmente. (cid:145) Mandatalgoa haur bera sustanziaz egin izan zaion
Iosefi. Lç Adv ** 4v. b) Con fundamento. (cid:145) Sustanziyaz, edo [mandamentubak] zer agindu edo eragozten
dabeen adituten dabela. Zuzaeta 123. Sustantziaz egiña / zeukaten papera. EusJok II 25. Geure defensoria / Jose
Aldazabal, / ak ere errazoia / sustantziaz eman. EusJok 27.
— SUBSTANTZIAZKO. Sustancial. (cid:145) Badíre zenbáit fundatzenduténak bere seguridádea gauza exterióre
debozioskoetán ta ez substanziaskoetán. LE Prog 108.

substantzialki. (cid:141) Sustancialmente. (cid:145) Khorpitz Saintia da Sakramentü bat zuñek edükiten beitü Jesüs-Kristen
Khorpitza, Odola, Arima eta Jinkotarzüna, egiazki, realki eta sübstanzialki, ogiaren eta arduaren üdüripenen
pian. CatS 12.

substantziatu. (cid:141) Mantener(se), alimentar(se), sustentar(se). (cid:145) Ogiak eta mahatsarnoak egiazki substanziatzen
eta hatzen gaituela spiritualki. Lç Ins G 7v. Hazi eta substanziatu ukhan ditu desertuan. Lç Adv ** 1v. Gu
guziok haren berthute gutan habitatzen denaz substanziatzen eta konserbatzen garen bezenbatean. Ib. ** 1r.

subtil. v. sotil.

suburdi. v. sugurdi.

suburu (V, G ap. A; Aq), supuru. (cid:141) Hogar, fogón; chimenea. "Chimenea (G)" Aq 164. "Chimenea, parte
superior del fogón" A. (cid:145) Aintziñako sukalde zar suburu zabalekoa. TAg Uzt 110. Bata maipean sartu zan,
bestea oian, irugarrena supuruko laban. ZArg 1956, 166. Suete zabalean, petroliu-argia dago isioturik,
suburuaren koska ganean. Erkiag BatB 113. (cid:122) Cañón o torrecilla de la chimenea. (cid:145) Iri edo kaleak garbi, etxeak
zuri, suburuak ketan. Ag Kr 46. Zut-zutik egoki dauden / suburu (kezulo) lirain guziak. EA Txindor 6. Ara nun
diran arrai-ontziak, / su-buru beltzak keaz nasiak. Loram 91. (cid:132) (En casos locales de decl., en sing.). Espacio
situado sobre el fuego. "Suburuan, encima de la llama del hogar" Iz ArOñ. "Subúrura jaso, colgar, por ej. la
caldera del llar" Ib. "Suburuan, sobre la malla del hogar" Ib. (cid:145) Gau gustixetan suburuko latsien agertsen jakon
gatu suri aundi bat. "On the pot chain near where it disappears into the chimney". Rollo 18T. Orra or suburuan
galdara bat ur goriaz. Kk Ab II 33. Laratzuko kakotik dingilizka dago supuruan maskillua bei-esne zuriz beterik.
Larrak EG 1958, 534.

sudakulu (S; Foix ap. Lh). Ref.: A; Lh (südakülü); Lrq (südür). (cid:141) "Südakülü (Sc), bozal que se pone a terneros
para destetarlos" A. Cf. SUDUR-AKUILU.

sudamintz. "Pituitaria (V-ger)" A Apend. v. SUDUR-MINTZ.

sudandar. (cid:141) Sudanés. (cid:145) Sudandar batek egin omen zituan [esku-irudiak]. Anab Aprika 88.

sudera (Lcc, Lar Sup → H). (cid:141) "Rabo de vestidura, suderak" Lcc. "Rabos" Lar Sup.

suderi (BN ap. A ← VocBN; H). (cid:141)1. "Maladie des bêtes se purgeant par les narines" VocBN. (cid:141)2. "(BN-baig),
moquita" Satr VocP.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 6
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Sub-Usu

sudest (Urt), suest. (cid:141) Sudeste. "Apeliotes, sudesteko haizea" Urt II 159. (cid:145) Suesteko partetik. INav 50.
Albadiatik suesteraxeago. Ib. 51. Xoritako irlak daunzala noroest suest. Ib. 132.

sudesta. v. suesta.

sudiakono. v. subdiakono.

sudiakre. (cid:141) "Sous-diacre" Ht VocGr 426. v. subdiakono. (cid:145) Ordenatzeko eta konxekratzeko Elizako ministroak
hala-nola baitie aphezak, diakreak eta sudriakreak. Dv in BOEl 438. Herriko jaun Erretorak meza khantatü du,
diakre-sudiakre Altzürüküko jaun Erretora eta Barkoxeko jaun bikaria. Herr 28-7-1955, 3. Bikariak meza saintia
khantatü dü diakre sudiakre Urdiñarbeko jaün Erretora eta musde Ondarzürü Mauleko bikaria. Herr 11-1-1962,
3.

sudiakretasun, sudiakretarzun, susdiakretarzun. (cid:141) Cargo de subdiácono. (cid:145) --Zonbat ordenü da? --Zazpi:
apeztarzüna, diakretarzüna, sudiakretarzüna, akolita, exorzista, irakurzale, eta borthaalzaingoa. Bp I 80.
Apheztarzüna, Diakretarzüna eta Süsdiakretarzüna. CatLan 157.

sudin. (cid:141) Ígneo. (cid:145) Jaungoikoak bere giltzaz / itxi du atea / ta ondoan ezarri du / atezai sudiña. Bera EEs 1915,
251.

sudu. v. zudu.

suduest (Urt). (cid:141) Suroeste. "Argestes, suduesta, suduestéko haizéa" Urt II 293. (cid:145) Nordest edo suduest hartzen
duzula. INav 36. Berlinga duzunean suduestean. Ib. 23. Irla de Perce eta Forcemolueko irla xumea daunza
nordest suduest. Ib. 133. Cartagenatik suduesterat. Ib. 5.

sudumintz, -mitz. v. SUDUR-MINTZ.

sudun (Lar, Añ, Dv, H). (cid:141) "Ígneo" Lar y Añ. "Qui a du feu" Dv. (cid:145) Pitxerretan ez dute sudun edaria. Hb Esk
186. Edaten zuten xorta arno sudunetik. Ib. 14. [Joanes] zen zuzi suduna eta argia. Dv Io 5, 35 (He irazaki, TB
gartu, Ol ixio, IBk biztu). Ostosketa-inusturi artean tximista-urtika Tzeu sudunak nerau kiskaldu al banintza ere.
'El señor del fuego'. Zait Sof II 136. Behin gaztigu izigarri bat igorri zioten Jainkoak: sudun sugeak, eta heien
xixtaz asko hil ziren. Zelaiberri Herr 27-8-1959, 4. (cid:132) (Urt, Lar, Añ, Dv, H). (Fig.). Ardiente. "Presuna khartsúa,
khardúna, sudúna" Urt II 269. "Fogoso" Lar y Añ. "Ardent" Dv.

sudupil. v. sudurpil.

sudur (G, AN, L, B, BN, S, R; IC 441r, SP, Deen I 79, Ht VocGr, Lar, Añ (G), Lecl, Arch VocGr, VocBN, Gèze
(südür), Dv, H, VocB, Zam Voc (G)), sugar (G-azp), sugur (G-bet-nav, AN-gip-araq-olza, L-sar, B, BN-ad), sur
(V, G-nav, BN-arb; Lcc, Mic 8r, Lar, Añ (V), Dv (V), H (V), Zam Voc (V)), sutur (G-azp-to), suur (V-arr-m-
gip, G-azp-goi-to-bet, AN, BN-ad; H (V)), suhur (BN-arb-ad-baig), xudur (BN-mix), zudur (G-azp-goi), zugur
(AN-gip), zuur (G-to), zur (V-arrig-gip). Ref.: VocPir 223; Bon-Ond 139; A (sudur, sugur, sur, suur); Lrq;
ContR 522; Iz ArOñ (súrra, sutúrra), UrrAnz (surra), Als (sugurra), IzG (zudur), R 401, To (zuurra); Etxba Eib
(surra); Holmer ApuntV; EAEL 4; Izeta BHizt2; Elexp Berg (sur); Gte Erd 304.
(cid:141)1. Nariz; hocico de animales. "Desnarigar, surra kendu", "nariz" Lcc. "Sudur motza, nez camu; sudur zanpatua
(V, G)" H. "Sur gaillur (V-och), nariz aguileña" A (s.v. gaillur). "Sudur mako (G-to, BN-baig), sudur makur (R-
uzt), nariz aguileña" Ib. (cf. infra SUDUR-MAKO, SUDUR-MAKUR). (cid:122) Tr. Documentado en todas las épocas
y dialectos. La forma casi general, salvo en vizcaíno, es sudur. Hay sugur en un catecismo de Olagüe recogido
por Bonaparte, en Iraola, Ugalde y Mocoroa, y, junto a sudur, en Alzaga y Txirrita. Tbn. se encuentra en un ej.
de EgutTo. En la tradición vizcaína hay casi exclusivamente sur o, menos frec., suur. En plural se refiere la
mayoría de la veces al interior de la nariz, a las fosas nasales, aunque cf. ejs. de Pouvreau, Azkue y Uztapide. En
DFrec hay 12 ejs. de sudur y 4, dialectales vizcaínos, de sur. (cid:145) Juan Orti Sudurra (1221). Arzam 403.
(cid:145) Laugarrena [sentidua] surrakaz usai egitea. Bet 16. Bestek ez legez Pieruk surra. RG A 22. Eztu urrindatzen
lili sudurrak landakoa. EZ Man I 46. Sudurra baino arrazoina laburrago duten batzuek. Harb 449. Sudurrak
izanen dira penatuak usain gaixto batez. Ax 588 (V 378). Axetxu otz bat sarzaiten da bentanatik ebagiten
dautsela surrak. Mic 12r. Heldu zaizkigunean [...] sudurretan ausikitzera [uliak]. SP Phil 454s. Zeren largatzen

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 7
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Sub-Usu
bazaitu eztuzu urratsik eginen lurrera sudurraz io gabe. Ib. 244 (He 246 sudurraz lurra jo). Sudurretan barna
emaiteko [erremedio] hori. Mong 588. Haren sudurra Libango Zedroaren pare da. He Phil 262. Sudurra <zu->
eder ta txuzen, / espanak gorri. Gamiz 204. Sudurretatik eta aotik kea dariela. Mb IArg II 288. Unjietan deutsaz
[...] suurra, aoa, eskuak eta oñak. Oe 145. Bere südürra zamari bat zela. Egiat 233. Berriz ao kiratstuarekin ez
dirudi ondo [...] Konfesorearen sudurrai igui ematea. Mg CC 228s (CO 107 sur). Suurra azpiti auts gorriz
betia. Mg PAb 72. Ez jake eskatuten surrai ikustea. Añ LoraS 151 (CatAN 62 sudur). Jasorik sudurra
[txakurrak]. It Fab 20. Haxeri horrek zien / lodixegi sudurra. Arch Fab 147. Mafrundi txar batek daut hetsi
sudurra, / eta khendu baitaut usna. Gy 177. Badira üliak zaldier eta beste aberer südürretik [...] sartzen
zaitzenak. Ip Dial 33 (It sudurretik, Ur surretatik, Dv sudur mizpiretarik). Zartu ta kokotza luzatu, ta sudurra ere
bai. Sor Bar 41. Surretarako bere palta pañelua. AB AmaE 217. [Ollo ill-ustela] sudurrera eramanaz. Bv AsL
145. Irugarrena, sugurras usmatzea (AN-ulz, s. XIX). BOEans 67. Nafartarrak franko luxea zuela sudurra,
bainan mehea. Elzb PAd 8s. Ukabilla surretara eroanaz. A BGuzur 111.
(cid:122) (s. XX). Itz anixtan nea pronunziata digu sudurrez letra isari gabe. Mdg 128. Zurretako odola bizarretatik
bera eriola. Ag Kr 176 (AL 77 sudur). Ezarri eustan eskua surrean. Echta Jos 48. Egiten diyo sugurrakin seña
bat. Iraola 77. [Arrosaren] olio ezin gehiago garbi eta sudurrarendako goxoa. JE Bur 87. Lünetak argitürik,
haien südürran gaina biltzen ari zen. Const 41. Sudurra beatzakin igurtziaz. Alz Ram 76 (Bern 66 sugur).
Sudurra alimaleko liburu bati, burua bi eskuen artean. Lf Murtuts 9s. Sugurretik odola dariola. Ugalde Iltz 49.
Etzuen frango beltzek bezala sudurra matatua, lehertua. JEtchep 84. Surra astinduaz urten eban Nikanor-ek
dendatik. Erkiag BatB 71 (24 sudur). Sudur bat ikusten det kristalean itsatsita. NEtx LBB 101. Sua sartzen
zitzaioten ahotik eta sudurretik [lur-zintara heldu zirelarik]. Ardoy SFran 155. Beti etxian bildurrak, / naiz ez
izan gu samurrak, / noiz puskatuko sudurrak. Uzt Sas 240. Arako bide(r)ik ez dakit. --Sudurrek erakutsiko dik
(AN-larr). Inza NaEsZarr 676. Sudurretan duzu beti urtzen ari den argizagiaren kiratsa. MEIG IX 93.
v. tbn. O Po 36. Iraz 44. CatBurg 42. Ub 214. Gco I 447. AA III 273. CatB 80. CatLuz 27. Etch 364. Lard 544.
Dv LEd 220. Hb Egia 31. Arr GB 106. CatAe 64. CatSal 65. CatR 65. Legaz 50. Xe 314. Urruz Urz 49. Elsb
Fram 146. Zby RIEV 1908, 772. A Ardi 56. Kk Ab I 31 (II 103 sur). StPierre 20. Barb Sup 139. Ox 117. JanEd
II 134. EusJok II 145. FIr 192. Zub 47. Etcham 66. Otx 11. JMB ELG 64. Ldi IL 40. Or Eus 15 (Tormes 29 sur).
TAg Uzt 242. EA OlBe 69. JAIraz Bizia 24. Mde Pr 102. Etxde JJ 215. Zerb Azk 90. Anab Poli 56. Arti
MaldanB 216. And AUzta 135. Osk Kurl 64. Zait Plat 151. Larz Senper 74. MAtx Gazt 19. Salav 33. Ibiñ Virgil
96. Berron Kijote 224. Sugur: Tx B 48. Sur: Cap 16. Cb CatV 59. CrIc 35. CatLlo 82. Azc PB 261. Itz Azald
188. Altuna 90. Enb 136. Zur: Echta Jos 45. SM Zirik 56.
(cid:122) "Ahotik sudurreraiñoko astirik gabe gauzak egin (L-côte), hacer las cosas precipitadamente" A. (cid:145) Aotik
sudurreraino astirik bage, berri bila ari baitzan eladetarra. Zait Plat 37. Ez du sudurretik aborañoko astirik
(AN-5vill). Inza NaEsZarr 1747. (cid:122) "Aotik sudurrera eztuk sendi kori (R), no se le siente a ése de la boca a la
nariz" A. (cid:122) Sudurretik agora ez daki idukitzen (AN-ulz). 'Ez daki deus ere ixillik idukitzen'. Inza NaEsZarr
1920. (cid:122) "Yire sudurraren dakadak (R), ire sudurraren daukiat (Sal), no te lo quiero dar; litm., lo tengo para tu
nariz" A. (cid:122) "Eztuk hire sudurrarentzat, ce n'est pas pour ton nez" H. "Ce n'est pas à lui que c'est destiné, [...] ez
dago horren sudurrarentzat" Herr 27-10-1960, 4. (cid:122) "Bere sudurra baino urrunago ez ikhustea, ne pas voir plus
loin que son nez" H. (cid:145) Bena etzien ikhusten / sudurra beno hurrunago. Arch Fab 127. Sudurraz haratago ere
hark ikhusten ez zuen. Gy 41.
(cid:132) "En présence de quelqu'un, et comme pour le braver, [...] norbeiten sudurraren aitzinean" Herr 10-11-1960, 4.
Cf. SUDURPE (c). (cid:145) Ilargia jarri zaio [iguzkiari] sudurraren aintzinean. HU Zez 94. Bainan, bethi sudurraren
petik iragaiten zitzaion [alkatearen xarpa] auzoko Agustinen gerruntzearen aphaintzera joaiteko. Barb Sup 37.
Emen sudurretan orrenbeste diru ikusirik. JAIraz Bizia 76. Or daukazu sudurren aurrean Naparroa. Or QA 84.
(cid:132) "Etzuen sudurrik agertu, no apareció por ninguna parte" Bera EEs 1914, 85. (cid:145) Phentsatuz izanen zirela
kurios batzu beren sudurrak atheratuko zituztenak. Elsb Fram 137. Bainan anarxisten sudurrik nehork ez du han
ikusi. HU Aurp 46. Goiz hartan kanoiak ixilduxeak baitziren, karrika gainera sudurra eman nuen. StPierre 16.
Hugenotar bakhar baten sudurra ikhusi gabe ere, beren jauregietarat itzuli ziren. GH 1932, 484.
(cid:132) (S; H), sur (V-gip; Lcc). Ref.: Lrq; Etxba Eib (surra). "Oledor, surronak daukana" Lcc. "Pris pour le sens de
l'odorat. Gure xakhurrak sudur onak ditu [...] (en ce sens sudurra prend ordinairement le pluriel)" H. (cid:145) Txit
zorrotzak begiak, / zorrotzak sudurrak. It Fab 153. Geroztik galdegin izan diot nere buruari nola othe zakien
Piarresek gure bi ahaideak sasi haren gibelean kausitzen zirela; dudarik gabe, berak erraten zuen bezala, sudur
handiko gizona zelakotz? Elzb PAd 53. (cid:122) (Fig.). "Sagacité. Sudur ona duzu, baduzu sudur" H. "Sudur oneko
gizona, por figura de retórica hombre que barrunta" VocB. "Sudur hun (S; Foix), perspicace" Lh. (cid:145) Buruzagi
sudur onekoak atsegin zuen gauzak ziren bezala ezagutu izaiteaz. Prop 1897, 262. Bihotz oneko bezain sudur
xorrotxeko baita ene laguna, solas emaiten daie erdaraz. JE Ber 29. Hanitz xehetasun behar dira elgarrekin
nabastikatu eta, saltsa horrek zer gostu duken, sudur onaren jabe. GAlm 1950, 26. Ez dauzkak sudur makalak!
Nondik nora antz eman diok nere lana dala ori? Ataño TxanKan 49. (cid:122) Gusto. (cid:145) Langilearen irabaziak
lehengoetarik hiru aldiz goititurik, ikusi behar da zer sudurrak dituen yateko, edateko eta yauntzietako. Zub 90.
(cid:141)2. "Par analogie, la partie de certains objets qui paraît reproduire la forme du nez. Aizkoraren sudurra, le nez

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 8
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Sub-Usu
de la hache, la partie antérieure et la plus épaissé du tranchant d'une hache" H.
— AHOTIK SUDURRERA. Bruscamente. (cid:145) Eta non erasotzen dion morrosko belzkote batek aotik sudurrera
maixeoz. Mok 17.
— BI BERGA SUDUR. Un palmo de narices. (cid:145) Yaunak etzuen yakin zer ihardets; hirri egin nahi zuken, ohitu
bezala; bainan hura ere yoan zitzaion. Gelditu zen bi berga sudurrekin. Hb Egia 117.
— BI ZEHE (BETE) SUDUR. Un palmo de narices. (cid:145) Arkebusaria bere bala, bere bolbora, bere drageak eta
bere pena galdurik, konfusionetan eta desohoretan geldi dadin, eta haren irabazia oro izanen den bi zeha bete
sudur, erran komuna den bezala. Tt Onsa 66. Mattin bi zehe sudurrekin ba omen zagon heieri so. Lf Murtuts 23.
— KANA BAT SUDUR, KANABETEKO SUDUR. Un palmo de narices. (cid:145) Neskea, neu itxita / kana bat
surregaz / ezkondu zan malmutza / ta agura bategaz. Azc PB 341. Kanabeteko sugurraz guarda bakoitza
utziyaz. EgutTo 22-6-1920.
— PALMO BAT SUDUR. v. palmo.
— SUDUR-ABOSKI. Sonido nasal. (cid:145) Sudur-aboskientzat, euskalkiren baten bear balira, izki orien gaiñean
marra txiki bat jarri. Eusk 1919-20 (I), 64.
— SUDUR-HAIZE (B ap. A; sugur-aize B ap. A). Resoplido por la nariz. "Resoplido de la nariz, signo de
cólera" A. (cid:145) Alako zurrunga ta sur-aizea iñarduen. Or Tormes 51. Nahi balinbanu, sudur-haize batez aurdik
zintzazket lurrerat. Barb Leg 130.
— SUDUR-AIZTUR (L-ain ap. A). Quevedos.
— SUDUR-AKUILU (-akulu L-ain, S ap. A). Quevedos. Cf. sudakulu.
— SUDUR-HANDI (Lar; surrandi Lcc, Lar; sur aundi V-gip; sugur aundi B). Ref.: Etxba Eib (sur aundi); Izeta
BHizt2 (sudur). Narigudo. "Bat, bat, bat, / bi, bi, bi, / Sanchez Toca, Sanchez Toca / sur-aundi" Etxba Eib. (cid:145)
Atso azal tximur begi gorria / bizartsu baltza eta sur andia. Zav Fab RIEV 1907, 95. Eztaukan ik erru guztia,
eure Aitako sur-andiak baiño. A BeinB 68. Zer arraiotan abil / sugur aundi ori? Tx B 157 (I 181 sudur aundi).
— SUDUR-APAL. "(Sc), chato" A.
— SUDUR-HARRO. "Sudur-arro (G-to, B), de nariz remangada" A.
— SUDUR-AURRE. Parte frontal de la nariz. (cid:145) Sudur aurretik bera ta bekokian zear, ituxuraren irudira, ur
tanto lodiak datorkoezala. Ag Kr 129.
— SUDUR-HAUSTE. Rotura de nariz. (cid:145) Geldi bedi alde batera zenbat kaskarreko, zenbat zudur-auste, zenbat
dubako agiñ-aterate izan zan ainbatutea. Ag Kr 176.
— SUDUR-AZITU (-asitu H (G)). Persona pretenciosa.
— SUDUR-AZPI (G-azp-goi, AN-5vill, B, BN-arb ap. Gte Erd 49). Espacio situado bajo la nariz. v.
SUDURPE. (cid:145) Sudur azpiko bizarrak kiskurtuaz. Ag Kr 97.
— SUDUR-BARNE. Interior de la nariz. (cid:145) Elektrik orratz goritu batez sudur-barnea toki batean edo bietan
erretzen. JE Ber 87. Sudur-barnetarat gibel-aitzin lanhotzen da pindarka [arnoa]. Ib. 28.
— SUDUR-BARREN. Parte baja de la nariz. (cid:145) Bi malko lertzen zekizkidan sudur-barrenaren eta masailaren
azpilduran. Or QA 176.
— SUDUR-BIRIBIL. "Romo de narices, sur mokotxa, [...] biribilla (V)" Añ.
— SUDUR-BIZKAR (B, Sal, R ap. A; sur-bizkar V-ger ap. A). "Parte superior de la nariz" A.
— SUDUR-HEGAL. a) "Ailes du nez" H. b) "(L), fosas nasales" A.
— SUDUR-ELAKA (B ap. A; VocB). "Romo, chato" A.
— SUDUR-ESTU (surrestu V-och-m ap. A; V-gip). "Constipado" A. "Congestión nasal" (V-gip). (cid:145) Sudur-
estua, eztul-karkara. Or Eus 221.
— SUDUR-EZPAL. "(S), fosas nasales" A.
— SUDUR-FIN. "Sur-fiña, de agudo sentido del olfato" Etxba Eib. (cid:145) Mañex tratulari sudur-fin hura ezin erran
zirrintarik gabe zagola. Othoizlari 1964 (n.º 37), 578.
— SUDUR-GAIN (G, AN, L, BN, S). Ref.: A; Lh. "Parte superior de la nariz" A. "Dessus du nez, du museau"
Lh. (cid:145) Ikusi ditut gizonak sudur-gañeraño arpegiak zapi zuriz estaliak. Anab Aprika 98. Sudur-ganean antiparra
bere moduko batzuk ezarri zituan. Erkiag BatB 32.
— SUDUR-GOIARE. "Caballete de nariz, surgoiarea" Lar.
— SUDUR-HISTU (-huxtu BN, S; Foix ap. Lh). Ref.: A; Lh; Lrq (südür). "Ronquido de narices" A. "Südür-
hüxtüz, en sifflant du nez" Lh. "Sifflement du nez (d'une bête effrayée)" Lrq. (cid:145) Bestela sudur hustuz / airaturen
zutie. AstLas 39. Akuluaz ez gustatuz, / hasi ziren sudur-huxtuz. Etcham 191. Lokarri mei batekin lotuta an
derama [piztitzarra] sudur-uxtuak arren. Or Mi 136. Zer südür hüxtik, zer üztarrostikük elitikion igor ezin han
egonez. J.B. Mazéris GH 1931, 470. (cid:122) (-(h)uxtu S, R-vid; Foix ap. Lh; -xustu B). Ref.: A (sudur-uxtu, sudur-
xustu); Lh (sudur-huxtu). "Cólera [...]. Zer sudur-uxtu dama gizon karek!" A. (cid:145) Axolarik eztutela ministro eta
izpektor guzien beltzuriez, sudur-hixtuez, larderia darioten paper osto xarrez. HU Zez 209. Zendako bada
hoinbertze tarrapata eta sudur-hixtu? Herr 29-10-1959, 1. Ez samur, ez adiaraz sudur-huxturik! Herr 3-11-1960,
1.
— SUDUR-HISTUKA. Resoplando por la nariz. (cid:145) Eztauke kexuarekin; sudur-huxtuka ari da, begiak sutan ditu

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 9
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Sub-Usu
eta boza daldaran. Herr 21-4-1960, 1.
— SUDUR-ITXI (AN-5vill ap. A; surritxi V-och-gip ap. A), ZURRITXI (V-gip ap. Iz ArOñ). "Romadizo",
"constipado" A. "Zurritxixa daukat, tengo constipado (?)" Iz ArOñ.
— SUDUR-HIZKI. (cid:145) Mintzaeran dago gure euskeraren aitor ona, batez ere sudur-izki esaten zaienetan. "En
las letras que se llaman nasales". Or in Gazt MusIx 14.
— SUDUR-KAIKU. "(Sal), de nariz aguileña" A.
— SUDUR-KAKA (L, BN, Sal, S, R). Ref.: A (kaka); Lh. "Moco endurecido" A.
— SUDUR-KAKAZI. "(R-uzt), moco endurecido" A (s.v. kaka).
— SUDUR-KAKO (V-gip ap. Elexp Berg). a) De nariz ganchuda. "Flakosta sur-kaku batekin zeuan berbetan"
Elexp Berg. (cid:145) Arpegiz, sudurkako, begi-bizi, okotz-zorrotza. Ldi IL 40. Arpegi zurbilla, sudur kakoa [Ezekiel].
Erkiag BatB 127. b) Gancho, curva de la nariz. (cid:145) Ille zutiak gaberdia bezin beltz, sudur-kakoa irtena, ezpain
meiak, begi aundi ta biziak. NEtx Antz 136. Aren sudur-kakoa ta aren arpegi azal ximurrak, etziran esatekoak.
NEtx LBB 178.
— SUDUR-KAKODUN. De nariz ganchuda. (cid:145) Ezkerraldeko agura buruzuri, sudur-kakoduna. TAg Uzt 180.
— SUDUR KARAKOTA. v. karakota.
— SUDUR-KIMA. Punta de la nariz. (cid:145) Sudur kima laxter / apar zuriz, eder / jarriko dizut gero ixiltze ez
bazera! EuskOl 1931, 46.
— SUDUR-KONKOR (BN, S, R ap. A). Parte superior de la nariz. (cid:145) Izan ere, kana ta erdiko sudur konkorra
bazuen eta. Alz Burr 33.
— SUDUR-LUZE (B; VocB; surluze V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (surluzia); Elexp Berg (sur-luze). a) Narigudo.
(cid:145) Ernani-aldeko sur-luze matrailla-gorri [...] ala jaiña ta arraioak ezpaitu ezpanetik dingilizka legez daukezan
ibiltaunak. A Ezale 1897, 36b. Argala izan edo lodia, zudur luzea edo zudur motza. Ag G 332. Ze gixon modu da
or [...]?/ Arpei zorrotz sur-luze, / ala motz sur bako? Enb 171. Atso sudur luze, ezpain mehe eta bihotz zabal
hark. Mde HaurB 10. b) "Curieux" Lh. (cid:132) "Qui a du flair, perspicace" Lh.
— SUDUR-MAKO (G-to, BN-baig ap. A). De nariz aguileña.
— SUDUR-MAKUR (R-uzt ap. A). De nariz aguileña.
— SUDUR-MEHE. "Personne susceptible" H. (cid:145) Irriz xutitu zen atxo sudur mehe figura bat, eta kanporat
berehala atheratu. Barb Sup 34. (cid:132) De olfato fino. (cid:145) Han irakurtu duken andre sudur mehe zenbeitek
galdeginen daut orobat zoin den, hoinbertze usain onen artean, hoberena. JE Bur 89.
— SUDUR MEHEDUN. "Nariz aguileño, sudur meduna" Lcc.
— SUDUR-MINTZ (G-to-nav, BN-baig; surmintz V-arr-ger-m-gip; sudumintz V-ger). Ref.: A (sudumintz,
sudurmintz, surmintz); Elexp Berg (sur-mintz). a) "Ternilla de la nariz que divide las fosas nasales" A. v.
sudamintz. (cid:145) Abiatu bear zebala Franziara sudur-mintzak autsitzeko zorian itzul-amilka. Izt C 359.
[Katamotzaren] ortz agiñak, sudurmintzetako bizar lodi gogorrak. Ib. 193. Idia lotuten da / sudumitzetati. Azc
PB 216. Adarretatik edota sudur-mitzetatik lotuta. Erkiag BatB 50. Zezena lotutzen da / sudur-mintzetatik. Uzt
Auspoa 22, 137. b) Ventanas de la nariz. (cid:145) Surmintz eta belarriak / ondo gordetako. Noe 82. Ke-belar ori /
urriñez jori / laister da sudur-mintzean. EA OlBe 70.
— SUDUR-MINTZO. a) "(L, B, BN, S, R), gangoso" A. (cid:132) (El) que habla afectadamente. (cid:145) Soin zabal, zalhu,
txapeldun, / euskaldun eta fededun, / handi baita sudur mintzo, / zintzo dira, o! Hain zintzo / eta barnez oro
zaldun. Mde Po 33. b) (B, BN-ciz-arb ap. Gte Erd). Pronunciación nasal. "Sudur mintzoa du orrek (B, BN-arb),
[...] haren sudur mintzoa! (BN-ciz)" Gte Erd 277 (junto a sudursoñua, muzu izketia, etc., de otras zonas). (cid:132)
Pronunciación afectada. (cid:145) Martin Loontxo Etxeberrikok auxe sudur-mintzoz erantzun zidan. A Ardi 12.
— SUDUR-MIZPIRA (Dv, H). a) Ventana de la nariz. "Narine" Dv. (cid:145) Badira uliak zaldi eta bertze abereei
sudur mizpiretarik eta bertze lekhutarik sartzen zaizkotenak. "Naseaux". Dv Dial 33 (It sudurretik). Sudur-
mizpira, errape-erroa, / isastxoko naiz okotza, / jun-etorrian billatzen dute [mandeuliak]. Or Eus 318. Naiz
ezagutu marrakan, / sudur-mizpiren baimena bage / ez da geldi oi paketan. Ib. 225. b) (AN-gip-5vill, B ap. A;
sur-mizpira B ap. A; surmispira VocB). "Cartílago de la nariz. Arzak aratze ori sudur-mizpiratik, agárrale del
cartílago de la nariz a ese ternero" A. c) Nariz, hocico. (cid:145) Bota dute [urdea] erroz gora; Potxolok iztupez / sûr-
mizpil mugikorra lotzen dio nekez. "La jeta". Or Eus 136.
— SUDUR-MOKO (L ap. Lh; Urt). "Acumen nasi, [...] sudur mokóa" Urt I 121. "Bout du nez" Lh. (cid:145) Erori
zitzaionean sudur mokorat hezkur erdi ondu bat. Hb Egia 31.
— SUDUR-MOKOTX (sur-mokotx V ap. A ← Añ (V)). "Romo de narices" Añ. v. SUDUR-BIRIBIL.
— SUDUR-MOTZ (L, B, BN-ciz-baig; VocB; sudur-motx Dv → A; sur-motz V-gip; sur-motx V; Añ (V)). Ref.:
A (sudur-motz, sur-mokotx); Etxba Eib (sur-motza); Elexp Berg (sur-motz). Chato. "Romo de narices" Añ. (cid:145)
Gizon sudur motz bati. Bil 145. Argala izan edo lodia, zudur luzea edo zudur motza. Ag G 332. Emakume sugur-
motz batek. Ugalde Iltz 31. Sudur-motz, ezpañaundi, buru-jirako zapi zuriarekin. Anab Aprika 61. Neskato
surmotz bat. Erkiag BatB 149. Aurpegi-zabala, lepondo-ordeka, sudur-motza. Berron Kijote 173. Gizon itsu edo
maingu, edo sudur-motz edo markets. Bibl Lev 21, 18. v. tbn. Zait Plat 85. (cid:132) "Sur motz orrek aintzen deuk iri!
Se reprocha así a los descarados, suponiendo que los chatos lo son siempre" Etxba Eib.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 10
mende.