Table Of Content

Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua pedagogia. (cid:141) Pedagogía. (cid:145) Euskera trakets ta baldarrean egindako liburuak ikusten ditugula, pedagojiaren funtsik gabe. SM in MEIG III 61. Pedagogi mailan. MEIG VIII 105. En DFrec hay 31 ejs. de pedagogia y 7 de pedagojia. pedagogo. (cid:141) Pedagogo. (cid:145) Ezen hamar milla pedagogo bazintuzte ere Kristean, ez ordea anhitz aita. "Pédagogues". Lç 1 Cor 4, 15 (He, TB na(g)usi, Bibl haurtzain, IBk aitaordeko). Pedagogoak diñoskuenez, ume-eskolak lenengo letrak irakasteko bakarrik ez dira izan bear. Belaus LEItz 111 (v. tbn. 109). pedal (V-gip ap. Elexp Berg). (cid:141) Pedal. (cid:145) Egoki yoian [txirringutsean] pedalai azkar samar eragiñaz. Erkiag BatB 86 (v. tbn. 73). Nok eragiten yoazan pedalak aldatz behera zoratute lez? Osk Kurl 215. pedar. v. pegar. pedatxatu. v. betatxatu. pedaxadura (L, BN, S ap. Lh; H), pedexadura (Lecl), pedetxadura (Ht VocGr). (cid:141) "Rapiècement" Ht VocGr 413. "Rapiècetage" Lecl. "Rapiècement, résultat de cette action" H. v. betatxadura. pedaxagarri (L, BN, S ap. Lh; H). (cid:141) "1. morceau qui peut servir de pièce à rapporter; 2. qui peut être rapiécé" H. pedaxakatu (L ap. Lh; Dv → A). (cid:141) "1.º remendar; 2.º arreglar un asunto" A. pedaxakidin (L ap. Lh; H). (cid:141) "Qui est à, qui se doit rapiécer" H. pedaxatu, pedaxu. v. pedazatu, pedazu. pedaza (Hb ap. Lh). (cid:141) "1.º pièce; 2.º gros rapiéçage" Lh. (cid:132) pedaz. "Margarita pedaz, parole de mépris, zirzilla, pedazuz bethea" SP. "Fargallona. Margarita pedaz" Arch ms. (ap. DRA). pedazatu (SP, Urt (+ pedatza-), H), pedaxatu (L, BN, S; Dv, H), pedexatu (Ht VocGr 402), pedetxatu (Ht VocGr 413), perazatu, pherexatu (H). Ref.: A y Lh (pedaxatu). (cid:141)1. Remendar, componer. "Pedazatzea, rapiécer, antolatzea" SP. "Assuere, josi, [...] pedazatu" Urt II 495. "Assuere vestem vetusta, tresna zaharrak jostea, pedatzatzea" Ib. 496. "Cento, [...] arropa pedazatua" Ib. IV 402. v. betatxatu. (cid:145) Hobe da arropa osoa, pedazatua baiño. Ax 551 (V 353). Saski berriak ere egiten zituen eta zaharrak phedaxatzen. Prop 1909, 61. Nehork ez du soineko zaharra oihal berriz pedaxatzen. Leon Mt 9, 16. (cid:132) "Pedaxatu (au fig.), raccommoder en parlant d'affaire" Dv. "Pedaxatzea, [...] 2.º chercher à couvrir, à réparer une faute, un tort, une erreur. Gezurra pedaxatzea, rapiécer un mensonge" H. (cid:145) Gizonen familian badela zuzengabetasun ikaragarri bat nolazpeit perazatu beharra. Larz GH 1974, 367. (cid:141)2. (Lar → H). "Despedazar" Lar Sup. (cid:145) Salsa jaiten iru motrallu pedazadu nituan. 'Moliendo la salsa rompí tres almireces'. Acto 216. Neure azurrak pedazaduta emeti jagi ezin non. Ib. 260. pedazatzaile (Urt IV 403 (+ pedatza-)), pedaxatzaile (Dv → A, H), pedaxazale (H). (cid:141) "Centonarii, pedazatzáilleak, [...] tresna pedazatzailleak, [...] dendari pedatzatzáillea" Urt IV 403. "Celui qui rapièce" Dv. "Holako urratzaileak beharko du pedaxatzaile" H. "El que remienda" A. (cid:145) Aize, euri [...] han dabiltza zilho eta zilho paper hetan egiten. Bainan ostalera ez da gizon logalea, phedazatzaile hautukoa da. Prop 1901, 206. (cid:132) "Poesia pedatzatzaillea, bertze poesietarik phuskak, [...] pedazuak harturik bertsugilleak, [...] poeta pedatzatzailleak" Urt IV 403. (cid:132) (Dv → A, H). "Celui qui raccommode une affaire" Dv. "El que arregla un asunto" A. pedazu (SP, Urt, H), pedaxu (L ap. A; Arch VocGr, Dv, H (+ phe-)), peaxu, pedexu (Ht VocGr 402), peraxu (H), pedatxu (BN ap. A ← VocBN). (cid:141)1. Remiendo. "Pedazua, pièce, morceau d'étoffe" SP. "Assumentum" Urt II 492. "Assuere vestem vetusta, [...] tresna zaharrei pedazua, pedazuak ematea" Ib. 496. "Cento, [...] hagitz pedazutako arropa" Urt IV 402s. "Au fig.: Gezur batek behar du mila pedaxu" Dv. v. betatxu. (cid:145) Nehork eztrauka eratxekiten oihal pedazu latz bat abillamendu zar bati. Lç Mt 9, 16 (He oihal pedazu, Dv oihal pedaxu; TB peza, Hual tapallu, Echn petatxo, Samper petatxu, Ol zatal, Ker ipingi, IBk adabaki; v. tbn. Lç Lc 5, 36). Halako pedazua, aphaindura eta berretura eman ahal dakidikaio, non gero berretura hark eta pedazuak, arropa oso berriak baiño gehiago balio bailuke. Ax 551 (V 353). Etxen erdiak aise lurrerat dohazko, / nahiz ezduten eskas pedaxutzat trunko. Hb Esk136. [Zigarretek] leher egiten zioten bethi [...]. Eta orduan [...] paper peaxu Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 1 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua emaiten artzen zitzaioten, bustiz, bustiz! Barb Sup 63. Zakhua phedazuaren alde (L-côte). "Union du chef et du subordonné". Lander Eusk 1925 (IV), 40. Lepoko-korbatarik gabe, / pedazuak galtzetan. Etcham 75. (cid:132) "Pedazo" Lcc. "Relieves de mesa, maiko pedazua" Ib. (cid:145) Ze kuriosoro dagoa [eskritorioa]. Ta ze ondo konformadurik pedazuak. "Muy bien asentada la taracea". Mic 13r. (cid:122) "Josirikan bertsu zatiak, phuskak, pedazuak bertze poesietarik hartuak" Urt IV 403. (cid:141)2. peazu (V-m). "Enorme" Etxabu Ond 115. "Ori da gizon peazua! Grande" Zubk Ond. — PEDAZU EGIN. "Desmenuzar" Lcc. — PEDAZUZKO. "Cento, [...] arropa pedazatua, pedazuzkoa" Urt IV 402. "Centonarius" Ib. 403. pede. v. fede. pedeiku. v. prediku. pedekar. (cid:141) Terreno en pendiente. Cf. pelkar. (cid:145) Pedekar mailkatuak edota malda biguiñak aukeratzen baldin badituzu, zabalki lerrokatu itzatzu [arbolak]. "Si tumulis adclive solum collisque supinos". Ibiñ Virgil 88. Pedekarretako lur arrizuek. "Clivosi glarea ruris". Ib. 86. pederasta. (cid:141) Pederasta. (cid:145) Pederasten maitarzun minkorrak. Mde Po 91. pederiku. v. prediku. pedernal. "Eslabón de pedernal, pedernalean eslaboia" Lcc. pedido. (cid:141) Pedido. (cid:145) Bera baietz pedidoa egin dau; ta ni esan berari, emen papera. A BeinB 52 (en boca de un arriero que no domina el vascuence). pediku. v. prediku. pedoi. v. bedoi. pedoil. (cid:141) "(L, BN, S), pouilleux (béarn. pedouilh)" Lh. (cid:145) Hortaratua dute Galileako zurgin seme pedoilaren (sin energía, falto de virilidad) irakaspenek. JE Bur 100. Bainan orai bertze hixtu baitugu, ez nuke deusetan nahi muthiko pedoil hori. GH 1958, 147. pedoxka. Urthiak hüstü dira, elgarren ondozka, / ihurk ikhusi gabe, behin mandoxka: / beitü brentsatü mihia, tzitzera pedoxka / iraitxirik ere, zuñ ordüz, zorroxka. (Interpr?). Herr 2-6-1955 (ap. DRA). pedriku. v. prediku. pedrojose-madari. "Pedro Jose madarixa. Madari mota bat ez oso ale handikoa eta gozoa" Elexp Berg. peduko (Sal, R ap. A). (cid:141) "Chapín" A. Cf. VocNav: "Peduko, calcetín (Salazar). Botín de paño o calcetín recio de tejido de lana que usan cuando calzan abarcas (Roncal)". (cid:145) Bere soñeko santziekin, errekaltze, peduko, gerriko zabal eta [...]. Garral EEs 1923, 82. pheedikatu. v. predikatu. pe(h)estu. v. 1 prestu. peexatu. v. prezatu. pegaizo (G-azp; SMuj), pegaizu. (cid:141) "Trastada, revancha, desquite. Bere pegaizoa egin dio, ya le ha jugado su trastada" SMuj (comunicación personal). (cid:145) Altza aldeko jende orrek pegaizu gaiztoren bat egin nai ziguteken. Ataño TxanKan 36. pegaki. v. 1 belaiki. pegakor (V-gip). Ref.: Iz ArOñ, UrrAnz. (cid:141) Pegajoso. (cid:132) "Contagioso" Iz ArOñ. (cid:145) Nola gizagendearén azazkár itsúsi, pegakór, deshonréskoa, animaletzen d<ue>na. LE in BOEanm 1161. Gaitz pegakorrak. Aran-Bago Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 2 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua ManMed 189. Txertatzearekin aurrea artutzen diogula [...] [baztangak] gure gorputzean egin lezazkean lanbide pegakor eta gaiztoetatik. Ib. 192. pegante. (cid:141) (Precedido de gen.). Pegando a, cerca de. (cid:145) Urreitsuk badu, bere pegante, mendi-punta polit bat, itxas-bista aldera. BasoM 10. Urreitsu-goikoaren pegante, piska bat Itziar aldera, mendi-punta bat dago. Ib. 10. pegar (G, AN, L, BN, S; Volt 69, SP, Urt II 336, Ht VocGr 317, Lar, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H, VocB), pedar (V, AN-gip-5vill-araq; Añ, Zam Voc), pear (BN), begar (S), perar (V-ger). Ref.: A (pegar, pear, pedar, perar); Lrq /pegár/; Giese CasaS 14. (cid:122) Tr. La forma pegar es la única documentada al Norte y la más empleada al Sur. D. Agirre (AL 60), Alzaga (Ram 117), Erkiaga y Etxaide (Egan 1961 (1-3), 74) emplean la forma pedar. (cid:141)1. Cántaro. "Ithurrian maiz dabillan pegarrak muthurra hautsten du" SP. "Armillum, sakrifiziotarako [...] arno ekhar pegarra" Urt II 336. "Cántaro", "vasija", "zalona, cántara, vasija grande" Lar. Cf. VocNav s.v. pedarra. v. edarra. (cid:145) Urrhezko pegar bat. "Cruche". Lç He 9, 4 (He, TB pegar; Dv untzi, Ol antuxin, Ker edontzi, IBk ontzi). Behar behar, duphina eta pegar. Saug 199. [Har zetzala] pegar edo baso huts guziak eta isur zezala hetara etxean zuen olio gutia. He Phil 199 (SP 197 untzi). Rebeka ederra / putzura dijoa / arturik pegarra. It Fab 235. Beeratu ezazu zure pegarra edan dezadan. Ur Gen 24, 14 (Urt, Dv, BiblE pegar; Ol, Ker su(i)lla). Leher zaitzu [gerezi] guziak elgarrekin eta eman pegar batian han uzteko lau edo bortz egun. ECocin 53. Ura doi-doia pegarrian zen. Oxald in Onaind MEOE 507. Pegarreko uretik edaten dute. HU Zez 71s. Aita xaharrak pegar bat urrhez eta zilharrez bethe zian. Mde Pr 125. Amak kaleko iturritik ekarririko ura, pedarrean arturik. Erkiag BatB 97. Behialako pegarra bezala dira: Urrundik urrez, hurbildu eta lurrez! Larz Iru132. v. tbn. Gy 15. Etcheberry 26. ChantP 238. JE Bur 37. Const 35. Barb Leg 145. Alz Ram 110. Zerb IxtS 21. (cid:141)2. Contenido de un cántaro. (cid:145) Zoazte hirira, non bathuren baitzaizue gizon bat pegar-bat ur daramala. "Une cruche à eau". Lç Mc 14, 13 (He, Dv, Leon pegar bat ur; Ker edarra-bete ur, IBk ur-suila). Gizon bat pegar bat ur daramana. Lg II 252. Pegar bat esne buruan. Gy 15. (cid:132) Ethorriko zautzue gizon bat bidera, pegar ur bat buruan. TB Mc 14, 13. Bazaraman hark hargatik, / buruan arranyaturik, / pegar esneaz bertzerik. Gy 15. Eta topatuko dezute lusull edo pegarra-urarekin dijoan gizon bat. Lard 437. — PEGAR-EGILE (AN, L ap. A), PEGARREGILE (Dv), PEGARGILE (H). "Fabricant de cruches" Dv. "Cantarero" A. pegarka. "(L, BN, S; Hb), par cruches, à cruches" Lh. pegarkada, pedarkada. (cid:141) Contenido de un cántaro. v. pegartara. (cid:145) [Eldu zan] Maripa Anbrusena, buruan pedarkada ura ekarrela. A Ezale 1899, 14a. pegarkari. "(Hb), vendeur de cruches" Lh. pegarketari. "(L, BN; Hb), porteur d'eau" Lh. pegarkin. "Ouvrier qui fait des cruches" H. pegarkintza. "Office de l'ouvrier qui fait des cruches" H. pegartara (T-L), pegarta (S ap. Lrq). (cid:141) Contenido de un cántaro. "Cruchée" T-L. v. pegarkada. (cid:145) Arno zorta on bat, bortz-fa-sei pegartararen heina. Prop 1894, 147. pegartaraño. (cid:141) Dim. de pegartara. (cid:145) Ithurburu hoitarik atherako bide dut pegartaraño bat ur garbi. Herr 31- 7-1958, 1. pegartegi (T-L), pegartei (BN, S ap. A; VocBN), peartegi (BN ap. Lh). (cid:141)1. "Évier" VocBN y T-L. "Il se prend aussi pour évier, proprement xurrutegia" H. "Vertedero de aguas en una cocina" A. "Souillarde" Lh. "Desaguadero, vertedero. Pegartegi xiloa. Pegartegiko harria" Premorena ms. (ap. DRA). (cid:141)2. (AN, L ap. A; Dv, H). "Sitio de la cocina donde se colocan los cántaros" A. (cid:145) Abiatu zen lamina, leihotik mahainerat, mahainetik pegartegirat, bainan nihun [esne-untzirik] [...] ezin atxemanez. Zerb Azk 98. Eskubitan alasa bat ontziak kokatzeko apaltegi batekin eta ezkerretara berriz, ormazuloan pegartegia. Etxde JJ 28. pegartoki (Lar, H, Foix ap. Lh). (cid:141) "Cantarera, donde se ponen los cántaros" Lar. v. pegartegi (2). pegartto. (cid:141) (Dim. de pegar). "Cruchette, cruchon, petite cruche" H. Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 3 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua pegartxo (Lar, LandHizt 367, H). (cid:141) (Dim. de pegar). "Cantarillo" Lar. "Cantarillos, lusuiltxoa, pegartxoa, (Androsace maxima)" LandHizt 367. pegarxka. "(Hb), petite cruche" Lh. pegatin-belar. "Lampazo. [...] Sin. katubedar, [...] lapa bedar" Elexp Berg (s.v. lapa). pegatu. (cid:141)1. Pegar, adherir. (cid:145) [Tximitxa] pegatzen da txit errexa, / apartatutzen txit gaitza. Bil 92. Gomakin pegatua dago. Iraola 32. Goizian sartu etxian eta pegatuko zaio sillari, muzkullua arrokari bezela. Ib. 44. v. tbn. And AUzta 56 (pegau). (cid:141)2. Pegar, contagiar (una enfermedad). (cid:145) Onela eragozten da pegatu al izatea txertatzen dan ume edo beste edozeñi biriketako gaitza. Aran-Bago ManMed 238 (v. tbn. 234). Nik detana da baztanga, eta badakit zeñek pegatu ditan. Iraola 139. Iñuzentia gertatu balitz / bazeukan zeñek pegatu. PE 139. Eskolako guztieri elgorria pegau zetsena. SM Zirik 16. (cid:141)3. + peatu (AN-larr ap. Asp Leiz2). Pegársela (a uno), hacer una jugada. "Engañar. Eztigu gaizki peatu, no nos ha engañado mal" Asp Leiz2. (cid:145) Pujatu ta kentzen du, / pegatu dit bapo. PE 68. Kantinera gaisua / bestiak beste / alperrik bete'ituzte / amaika este; / asko dabil pegatzeko, / frantzesari fiyatzeko, / alabari jan diote / gero pagatzeko. Xe 214. Itxurak egiteko / desiuan danak / engañatuko ditu / konfesore jaunak, / Goikuari pegatzen / izango'ira lanak! Ud 128. Biotzez maleziya / itzez bondadiak, / kejatzen neriak / geiena beriak, / pegatzeko idiak / len adiskidiak, / oiek ez dira gizonen / onra- bidiak. AzpPr 65. Juan Jose ibiltzen zan / lagunakiñ prestu, / bakoitzari beria, / emanik justu, / iñori pegatziak / Pello oi du poztu, / ala ere nere gisa, / ez da aberastu. Ib. 82. Gero berriz egiñik / mutillak apostu, / San Markos eguna zan, / nik ala juzgatu; / amabost egunian / eun bider probatu, / au etzekiyenari / ziyoten pegatu. EusJok 18. Alperrak beti azkenerako / bestei pegatzeko idia, / zerbait ere pentsatu biar / orla biziko badia. Ib. 111. — PEGA-PEGA EGIN. Pegarse completamente. (cid:145) Ta mutil ta nexka koxkorrak goxoak saltzen zituzteneko maieri pega-pega eginda egon bitartean [...]. Anab Poli 81 (v. tbn. 53). Mai gañera igo naiz obeto entzutearren, belarria sapaiera pega-pega egin da. Lab SuEm 191. pegatxi (G-bet). (cid:141) Pegar(se). (Probablemente tendrá su origen en un cruce entre pegatu e itsatsi). pegatzaile, peatzalle (AN-larr ap. Asp). (cid:141) "Engañador" Asp Leiz2. pegaza (G ap. A), pedasa (SP), pedaxa (BN ap. A (s.v. sagar); H), peraxa (H), peraza (G ap. A), pedesa (G ap. A (s.v. sagar)). (cid:141) "Sorte de pomme" SP. "Espèce de pomme dont le goût tient de celui du poire. Sagar peraxa, pomme-poire" H. "(G), variedad de manzana de color de canela, dulce, buena para hacer sidra" A. "Peraza (G), variedad de manzana. Parece variante de beragaza (V-ger), manzana blanda y dulce como lo es dicha manzana" Ib. v. beragasa. pegesa (BN, S; Dv, H, Foix ap. Lh), peges, peesa. Ref.: A; Lh; Lrq. (cid:141)1. Bagatela, insignificancia, cosa o asunto sin importancia, sin valor. "Chose de rien, d'aucune valeur ou portée" H. "1.º bagatelle (BN, S); 2.º très petite différence dans une dimension (S)" Lrq. (cid:145) --Zer! dirua ere eman baitiozu? [...] --Ez zitela hola kexa, gizona: zaldia igortzeraz geroz, ez ginuen pegesa batekin igortzen ahal. Lf Murtuts 42. 50 libera zer da? Pegesa bat. Herr 23-3-1961, 3. Diroienaz "Cosas de España", pegesa dira Españulen debadioak. Herr 10-5-1962, 3. Nola asko irabazten duena samur ditake peesa bat hunkitzen duena ixil-ixila dagolarik? SoEg Herr 28-4-1966, 1. (cid:141)2. (Adj.). Sin importancia, sin valor. "Ezta deus, gauza peges bat da, pegeseria bat da" H (s.v. pegeseria). (cid:145) Xaharrak berri eta berriak xahar beti beretik ari litaken kazeta peges hau. HU Zez 143. Erdiek ez dute botzik batere eman, iduri boza zitzaiotela zerbait indarrik gabeko eskarnio pegesa. SoEg Herr 9-6-1960, 2. pegeseria (BN, S ap. A; VocBN, Gèze, Dv, H, Foix ap. Lh), peeseria. (cid:141) Bagatela. v. pegesa. (cid:145) Aita Richard zenaren hezurrekin kausitu dute, bertze zerbeit peeserien artean, berak eginikako kazetaren plama zenbeit. Prop 1893, 283. Emaztekiek ehun mila pegeseria eros. Eskual 31-1-1908, 1. Gure laguna ditaken gizonik hoberena dela badakigu [...], diru-pegeseria bati nihoiz behatzen ez duena. JE Ber 48. Deputatuen galtzea ez da pegeseria gero! Herr 4-12-1958, 1. pegeskeria. "Pegeseria [...]; on dit de même pegeskeria" H. v. pegeseria. pegmatite. (cid:141) Pegmatita. (cid:145) Pegmatite erraiten dioten [...] lurki batetarik lipar bat. JE Ber 8. pegoi. v. peoi. pegor. "(BN-arb-lab), infecundo, pobre. Landa pegor bat, un campo infecundo, poco fértil" A. Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 4 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua pegorreria (BN ap. A; VocBN → Dv, H (BN)), peorreria. (cid:141) Miseria. (cid:145) Esku laxoki trabaillatzen denak ekarten du peorreria; bena gizon azkarren eskiak jardiresten dereste aberastarzun handiak. AR 47. [Karlixtek] hastean, beren pegorrerian, Xapelgorrieri khendu phuskekin egiten zuten gerla. GH 1935, 306. pegorritate. "(BN-arb), miseria extrema. Pegorritatean dira jende horiek, esas gentes están en extrema miseria" A. pegun. v. peoi. peia (Sc ap. A; O-SP 231, SP, VocBN (ph-), Dv (+ ph-, que cita a SP), H (+ ph-)). (cid:141)1. "Pheia, entraves" O-SP 231. "Peia, ce qu'on met à la roue d'une charrette pour l'arrêter" SP. "Entrave matérielle empêchant le mouvement d'un corps, ou au moins le modifiant d'une manière notable. Ce mot pheia est employé habituellement pour les chaînes en fer qu'on met au pieds des animaux, notamment des chevaux, pour les empêcher de courir" VocBN. "Gurpil edo arrodari ezar ezozu pheia bat" H. "1.º galga del carro, tabla que en cuestas abajo disminuye su velocidad; 2.º pheia, trabas, grillos, maniotas (O ms.)" A. (cid:132) pheira (Sc ap. A). "Obstáculos que encuentra el carro para andar" A. (cid:132) (Uso fig.). (cid:145) Gure pheiak. Bertzalde dena, pheiak ezin eskasten zauzkigu. Berezienak dire, hemengotar gutiz gehienen jendetasun gabea; zonbeiten tzarkeria. Prop 1896, 107. Goberniaren aintzinamenduak direlarik inpos edo pheia berri guzien [...] ithurburu ezin dudatuzkoak. Prop 1908, 13. Euskaldun erdara gabeko, mendetako zuzenetarik biluzi, odolaren eta diruaren pheia, eta bai bertzerik ere eratxikitzen zaizkonak, ez othe lituzken behar, gauzak nola dabiltzan, bere begiz irakurri, bere beharriz aditu? Lander RIEV 1908, 621s. (cid:141)2. (Dv, A). "Pilar, columna" A. (cid:145) Han daude tente pheia edo kolona batzu bezala. Etcheberrry I (ap. A). peiatu (BN, S; O-SP 231 → SP, VocBN, Dv (que cita a SP), H (+ ph-), Foix ap. Lh). Ref.: A (pheiatu); Lh. (cid:141) "Pheiatzea, mettre aux fers" O-SP 231. "Orgaren peiatzea" SP. "Entraver, mettre des entraves" VocBN. "Orgak pheiatzea, mettre des entraves à une charrette, à ses roues" H. "1.º (BN), trabar las caballerías; 2.º (BN), maniatar, poner el grillete" A. "Caler" Lh. peika. (cid:141) Falta. (cid:145) Ez dezute izango / nere peikarikan (faltarikan), / bainandiak [kondizioak] jartzen / danon partetikan. R. Azkarate Auspoa 7, 50. peilatu. v. peleatu. peinetilla. (cid:141) Peinetilla. (cid:145) Urre gorriekiñ grabatuak / peinetillak eta orratzak. Auspoa 120-21-22, 145. peintatu. v. 1 pintatu. pheira. v. peia. peisant. (cid:141) Aldeano, lugañero. (cid:145) Peisanta eta sugea. "Le villageois et le serpent". Gy 161. Milla eskerka husu, hari bazare ere, / peisant gaizotzat, pasatuko zare. Ib. 67. peita. v. beita. peit(a) izan. v. PEITU IZAN (s.v. peitu). peitheralia. v. petral. peitu (BN? ap. A; SP). (cid:122) Tr. Documentado en Detchepare, Leiçarraga, Oihenart y en algunos autores meridionales modernos. (cid:141)1. "Peituia, eskasa" SP, que cita a Lç. "Falta, carencia" A. Cf. feitu. (cid:145) Supli lezanzát zuen ene baitharako zerbitzu peitua. 'Défaut'. Lç Phil 2, 30 (He zuen aldetik eskas nuen zerbitzua, TB zuen zerbitzuaren falta ene alderat). Abre guziak, zein bere legean beharra zutenaren peituia ezaguturik, hari aiuta eskez bezala zaizkan. Lç Adv ** 1r. Ezagutze hunekin konfortatuak erideiten gara tribulazionean [...], abundos eta bihotz onetako, paubrezian eta peituan. Ib. ** 8v. Eztozube aurrerantzian be dirubaren petturik ixango. Otx 143. Emakume onek, ordea, pixua gizenetan daukana, ariurrian falta dau, jenioan dau utsa, peitua. Erkiag BatB 132. (cid:132) (Dv y H, que citan a Detchepare). (Uso adv.). (cid:145) Amorosek badagite behin bere nahia, / handiago jiten zaie berze nahikaria; / ezi ukhen behin ere bere konplimenduia; / bethi peitu deramate bere mende guzia. E 93. (cid:141)2. (Vb.). Estar falto de. v. infra PEITU IZAN. (cid:145) Bizi dudan bizitz au / biziaz peitzea daike. "Esta vida que yo Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 5 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua vivo es privación de vivir". Gazt MusIx 231. — PEITU IZAN (Dv, H (L, BN, S), A), PEIT IZAN, PEITA IZAN (Lar → H). (cid:122) Tr. Hay peit izan en Olabide, Zaitegi (en éste junto a peitu izan) e Ibiñagabeitia. La forma de futuro es peituko en Zaitegi y Orixe. a) (Intrans. unipersonal; precedido de gen.). Tener falta de, estar falto de. "(Te) falta una cosa, gauza baten peita aiz, zera" Lar. "(Una cosa has) menester, gauza baten peita aiz, zera" Ib. (cid:145) Gauza baten peitu aiz. Lç Mc 10, 21 (He, TB gauza bat eskas duzu, IBk falta zaizu). Eta baldin anaiea edo arrebá billuziak badirade eta peitu eguneko bitanzaren [...]. Lç Iac 2, 15 (He eta peitu eguneko bizikaiaren; TB eta falta badute [...] premia dutena). Ez naiz minzo deusen peitu izanez. Lç Phil 4, 11 (He ez dut hau erraten deusen behar izanez, Dv zerbaitez eskas banintz bezala). Lessing jaunak dio oraingo izkuntza berriik esaera eder orien peittu direla. Or LEItz 36. Ezina eta oigabezkoa iduri zitzakidan, alako zaldun ona gizon yakintsu baten peitu ote zen, egite arrigarri oriek idazteko. "Que a tan buen caballero le hubiese faltado algún sabio". Or RIEV 1929, 6. (cid:122) Ikhasi dut ase izaten eta gose izaten, eta abundant izaten eta peitu izaten. Lç Phil 4, 12 (He gabea pairatzen, TB izaiten eskasian). (cid:122) Aski du hon & errekeitu, etxean deus eztenak peitu. "À qui rien ne manque en sa maison". O Pr 45. (cid:132) "Bajar, disminuir, faltar, desprender" A, que cita el ej. de Oihenart. (cid:145) Nik zupertuz, / badut gertuz / maitazarre zugana, / zer profeitu, / balin peitu / bazara zu nigana? O Po 3. b) (Intrans. unipersonal de 3.ª persona). Faltar. (cid:145) Eta konpli dezagunzát zuen fedean peitu dena. Lç 1 Thes 3, 10 (He zuen fedeak eskas dukena, IBk zuen fedeak falta duena). Bihia peitu den etxeko gauza guziak dira saltzeko. "Où la provision de grain manque". O Pr 100. Zer gaitz peit da? '¿Cuál de los crímenes está ausente?'. Zait Sof 98. Oso egun gutti ziran peitu mahasketa arorako. Or Aitork 212. Ez da emen besterik peit. Ibiñ Virgil 56. c) (Intrans. bipersonal). Faltar, estar falto de, tener falta de. "Peituko zaio hatsa, l'haleine lui manquera" H. (cid:145) Gure otoitz eta oroitzik etzaio peituko. RIEV 1931, 641. Baña, oiei, poza peitu bazaie [...]. 'Si de ello está ausente el gozo'. Zait Sof 193 (v. tbn. 153). Lenik genekinari ezer etzitzaion peit astuna izateko: oriei zer areago erantsi bear? Ib. 92. Bizitzeko lain eskuarterik ez zaie peituko. Ib. 97. Ez dezaket negurtu zeinbait peitu zaidan aski dan maitasunerako. Or Aitork 384. Ianez ez gera ugariago; ez ianez etzaigu peituko. 'Ni porque no comamos tendremos falta'. Ib. 281. Yaubek larratzen nau; eta ezer ez zait peit. Ol Ps 23, 1 (BiblE ez zait ezer falta). Esne berririk etzait peit, ez udan ezta neguan ere. Ibiñ Virgil 34. d) (Trans.). Tener falta de, estar falto de.(cid:145) Ale bakanak dakartzi / bide gañeko mâstiak, eta / ortziak peitu du iguzki. 'En el firmamento falta el sol'. Ldi BB 146. e) (Ejs. sin auxiliar). "Peitutzea, peitu, peitutzen, faire défaut, manquer. [...] Indarrak peitu eta ezin xutitu ere zen, les forces lui ayant fait défaut, [...]. Bihia peiturik, le grain ayant manqué" H. (cid:145) Ban' are dutenek beteginzarretan / ezarten lan hura, gehiago bute, / ezenez ezkasik utziten balute / ed' urhent-peiturik zenbait eretzetan. O Po (ed. Michel), 249. Kanta nai, nai alper: mintzoa / peitu, miñak bear-eztigai gozoa! 'Faltábame la voz, el lenitivo que mi deseo pedía'. Ldi BB 162. Ezeren peitu ez, eta billa. "Quaerens, cum nihil desit tibi". Or Aitork 12. Nun zaudete zuek, / euskaldun hilak. / Baso ertzeko bidez, / hilobi baten peitu, / eusko izan hobena / garbitzen, / urtezko gabetan / erromes, / lurpe baten / pakea galdurik? Azurm HitzB 39. — PEITUZ. a) Por falta de. (cid:145) Jirofleiak, uda beroan, / ur-peituz lehenik ximaltzen / baitir' eta net gero galtzen. O Po 51s. b) (Dv, H). "Peituz ematea, donner chichement. Peituz enplegatzea, employer avec ménagement. [...] Gauzak peituz erabiltzea, ménager les choses" Dv. "Avec mesure, ménagement" H, que cita el ej. de He. (cid:145) Pratika hauk aproposki eta pheituz enplegatuak ez direnean ez dire baliatzen izpirituaren nahasteko [...] baizen. He Gudu 145s. (cid:132) Etim. De lat. defectu, con intermedio de *beitu. peituki. "Avec manque, insuffisamment" H. v. PEITUZ. peitutasun (BN ap. A; Lar, H). (cid:141) "Pobreza" Lar. "Escasez, indigencia" A. (cid:145) Zuen abundanziák supli beza haién peitutasuna. Lç 2 Cor 8, 13 (He pobrezia, TB gabetasuna, Dv, Bibl eskasia; v. tbn. Lç 2 Cor 8, 14). peixada. "Altercado (V-ger)" A Apend. pek (Lecl, VocBN, Gèze, Dv, H). (cid:141) "Imbécile, niais" VocBN. "Sot, imbécile" H. 1 peka (V, G, R-uzt; H (V, G)). Ref.: A; Elexp Berg. (cid:141)1. "Lentille, [...] rousseur au visage" H. "Peca" A. (cid:141)2. Mancha. "Tache, faut, manquement" H. (cid:145) Bere gizirudia, loi ta ezaña, autsez ta pekaz betea, amaraunez erdi estalia. Ag G 260. 2 peka. "Imposition, amende" H. 3 peka. "(V?), desmonte" A. "Acantilado (V-m)" A Apend. Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 6 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua 4 peka. v. beheka. 1 pekada (B, BN-lab, R; Urt III 36, Ht VocGr 332, Arch VocGr, VocBN, Dv, H), bekada (AN-ilzarb, Ae, Sal; Hb ap. Lh, H), pekade (SP, vEys), pekado (vEys). Ref.: A (pekada); VocPir 485; Bon-Ond 144. (cid:141) Becada. "Begiek pekadeak atzeman nahi tuste, mes yeux veulent voir les bécasses; quand on ferme les yeux pour l'envie de dormir" SP. "Attagen, basoilloa, pekada, basoillarra" Urt III 36. "Pekada bezain gorra, sourd comme une bécasse" H. v. azaia, oilagor. (cid:145) Epherrak azekin. Pekada salmian. ECocin 56. Zahartua zen eta gorra. Zirikolatzeko edo Xerrendako pekadak bezenbat gorra, elkorra. Barb Sup 137s. Dela oilo, oilasko, ahate eta pekada moko luze. Ib. 2. v. tbn. Dass-Eliss GH 1925, 95. 2 pekada. (cid:141) Moco. (cid:145) [Tunisiako yuduak] iguzkiaren azpian daitezken zikhinenak dire, partikularzki tabako harzaleak badira, pekada sudurretik dariotela! Elsb Fram 166s. Sudurretik pekada dario. "La morve lui pend du nez". Larz GH 1973, 68. pekadore. v. bekatore. pekagarri. "Chose qui doit être payée" H. pekarazi (Dv → A). (cid:141) "Hacer sufrir en castigo de una falta o por venganza" A. pekardina (Ht VocGr 332 (-iña), Lecl, Arch VocGr (-iña), H). (cid:141) "Bécassine" H. "Pekardina edo pekaxina erraten diote, erdi-erdaraz, ixtingorrari lapurtarrek" Dass-Eliss GH 1925, 95. (cid:145) Ihizian ibiltzen ginden pekardinen ondotik. Herr 27-11-1958, 4. pekart (S ap. A; Dv). (cid:141) "Bécassine" Dv. "Becaza" A. pekataros. v. bekatoros. pekatori. v. bekatari. pekatsu (V-arr-m ap. A). (cid:141)1. "Pecoso" A. (cid:145) Sudurra zapal zamarra eukan [...], matrailla pekatsu bien erdian. Erkiag BatB 24. (cid:141)2. Lleno de manchas. (cid:145) Oroitzen da irakurlea nola erakutsi nion Pedro Migelen gizantza, ori, pekatsu, pipi zuloz, autsez ta amaraunez betea. Ag G 369. 1 pekatu (Lc, BN-lab ap. A, Dv, H (L)). (cid:141)1. Expiar, padecer las consecuencias de desaciertos o malos procederes. "Ontsa pekatzen du bere erhokeria, il paie bien sa folie" Dv. "Pekatuko dautak, tu me la paieras. Ongi pekatu du, il l'a bien payée" H. "Soportar las consecuencias de palabras o de hechos ejecutados por sí o por otro, expiarlas. Bere haurkeria pekatzen du orai, ahora sufre su puerilidad. Hutsa zuk egin duzu eta nik behar dut pekatu (BN-lab), usted ha faltado y yo debo responder de sus faltas" A. (cid:145) Astoaren aithorra / dutenean entzun, / denek oihuz diote: / hoi da, hoi, hobendun! [...] Beraz, zeren den asto, / hor peka dezala. / Ithotzen dute eta / jaten berehala. Zby RIEV 1908, 763. Ikaran daude hauien beldurrez. Beren falta dute; peka hor. HU Zez 210. -- Mututuak [...] Ha, ha, ha, ha! --Ez zituen Jainkoak hobeki gaztigatzen ahal: mihiak bekatu, mihiak pekatu. Barb Sup 118. Bekatu bat diat egin / hi Judas deitzearekin; / hori Xalbadorrengatik / pekatu beharko baitik! Ox 54. Xutik ezin egonez [...] besoz eta buruz lotzen dira gaixoak. Pekatzeko ziren nolazpait egungo erhokeriak. JE Ber 97. Negu ederra izan baginuen, ongi pekatu (expier) dugu primaderan. JE GH 1932, 330. Baionako soldadoen aintzindari baten otoa joan da heien bati buruz. Aintzindariak ez du deus ere izan. Bainan otoak pekatu du. Herr 24-12-1959, 2. Jeneralak axuanta mokoka, axuantak kaporala gaztiga eta soldado xinpleak peka. Herr 21-7- 1966, 2. v. tbn. Herr 10-5-1962, 2. (cid:132) Dirua, dirua! [...] Mendian pekatuko dukalarik, bakarrik han nunbait galdua [...] nik erabili gogoeta berak eginen dituk!... Zertarat jin hizen hunarat! Larz Iru 56. (cid:141)2. (S ap. A; VocBN, H). "Céder par une faiblesse à une tentation. Eva pekatu zen frutu defendiatutik yastatzera eta oferitzera Adami eta gero Adam gaizoa pekatu zen yatera gure maluretan, Eva céda à la tentation du fruit défendu" VocBN. "Phekatü (S), atreverse, aventurarse [...]. Phekatü ziozu ene gaizen hartzera (S), se ha atrevido a coger mis cosas" A. (cid:145) Ezkitela izan erhuen kundukuetarik bena bai zuhurrenetakuetarik, zoiñek inzun medisenziak hain untsa bere barnian atxikitzen baitituzte nun ezpaitzee pekatzen hetarik behin ere erraitia. AR 440. Dona Mariataren aitzinian ahapeti baizi eztakiola pekha elhestatzia. SGrat 21. Hola denez hori galthatzia pheka balekizü Lichosen, belzuria laster ikhus ziniro. Ib. 3. Abil hire leze gorrialat eta ez dakiala berriz pheka hunat agertzia. Eskual 3-1-1913, 4. Nolabait ez dira pekatzen edo ausartzen! Or EG 1950 (11-12), 50. 2 pekatu. v. behekatu. Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 7 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua pekatu. v. bekatu. 1 pekatzaile (Dv → A), pekatzale (T-L). (cid:141) "Responsable, el que sufre por una falta, por un error o en venganza de algún acto" A. "(Bouc) émissaire" T-L. 2 pekatzaile, pekazale (R-is). (cid:141) "Ama Berjína, ánderi-óna, / emon nezázu senar óna, / saldodún, anque sia pekazále (R-is)" ContR 513 (olastazále en otra versión). pekautu. (cid:141) "(Boh[émien]), brûler" Lh. (cid:145) Hire dui ankhai baro, koloek / pekhautzen nina kamatxe-jakaz. Mde Po 83. Pekhautu nintzan kamatze-jakaz. Ib. 84. pekaxina (Dv (-xin), H), pekazina (VocBN), bekasiña (Urt Gram 20). (cid:141) "Bécassine" Urt Gram 20 y Dv. "Pekardina edo pekaxina erraten diote, erdi-erdaraz, ixtingorrari lapurtarrek" Dass-Eliss GH 1925, 95. (cid:145) Bost, sei pekaxina, pekadak iduriak, baina ttipiagokoak, izenak adiarazten duen bezala. Elsb LehE 39. pekazto (Vc ap. A). (cid:141) Pecoso. v. pekatsu. (cid:145) Euren artean mutil zaar-antzeko bat ebillen, pekaztoa bera. A Txirrist 198. peketaka. "(BN), a manojos, por haces" A. pekez. (cid:141) (En la expr. nekez eta pekez). "Pekez, aventurándose. Nekez eta pekez (S)" A Apend. (cid:145) Nekez eta phekez. Saug 187. pekin. (cid:141)1. Pequín, cierta tela de seda. (cid:145) Kotoin marratu, angeles xuria / etzaie aski [...] / pekina da sobraxa, perkala gutixe. Robin in BertsZB 185. (cid:141)2. "Pekiñera joan. Se dice cuando una cosa se ha echado a perder por el tiempo, por el uso o por accidente. (Irse a Pekín). Pekiñera juan jataz oñetako onek" Etxba Eib. 1 peko (G, AN, BN, S ap. A; Dv, H, Lh). (cid:141) Subordinado; súbdito. "Sujet sous-ordre, administré" Dv. "Pekoak bere beharretan laguntzea, aider ses inférieurs dans leurs besoins" H. "1.º súbdito; 2.º (G?; Ub), esclavo" A. Cf. beheko. v. mendeko. (cid:122) Tr. Documentado al Norte en autores suletinos y bajo-navarros y, desde mediados del s. XIX, tbn. en algunos labortanos. Al Sur lo emplean Mendiburu, Lizarraga de Elcano (Matr5 301 pékoak), Azkue y algunos autores modernos (cf. tbn. infra ejs. de J.A. Mogel y T. Etxebarria en las exprs. pekoan y pekora, aunque es posible que tuvieran un origen distinto). (cid:145) Ienkoa ezin date nehoren ere peko, nehoren muthil ez baixal. Tt Onsa 119. --Nork eman ditzake indüljenziak? --Aita Saintiak Elizako orori, eta jaun Apezpiküek bere pekoer. Bp I 55s. Zeren Jinkoaren legiak ikhasirik, haren zerbütxari hobe baitirate, hanbatenaz emiago eta bere peko baitüküyie. Ib. 25. [Ehün egünen indüljenzia] eskola bürzagi edo bürzagisa astegünez bere peko güzier [...] hura erakatsiren deriener. Ib. 26. Mündü huni üdüritzen beitzeion [saintiak] mesperetxiaren peko zirela, eta kasi bizitzia etziela merexi. Mst III 47, 3. Konstantinoplako enperadore Maurizio ta aren peko anitz. Mb IArg I 232. Erregen eran bizi ziran orien pekoak. Mb OtGai I 153. Zoin dira süperiorrek bere pekuen alderat ditüzten eginbidiak? CatLan 91. Pekoen gonbidatzera / erregeren gaztelura. Gy 175. Baditut halere soldaduak ene peko. SalabBN Mt 8, 9 (He, Dv ene / neure azpiko, TB neure azpian, Ip ene pian, Leon ene menpekoak). Lege miragarriak, buruzagia eta pekoa batasunik hertsienean atxikitzen dituztenak. Laph 182. Sazumako buruzagiak [...] baimena eman zion haren peko ziren herri guzietan fedearen predikatzeko. Ib. 215s. Manatzen zuen pekoek nagusieri jauspen eta ohore bethi ekhar zekiotela. Arb Igand 57. Haren khorpitza arimaren peko zen. Ip Hil 52. Ororen bürüzagi dügü: / Aingüriak, erregiak [...] / beraren peko dütü. UNLilia 18. Sacramenton bizi dan emakumea, peko (esklabo) izatekoa ezpada [...]. A Ardi 57. Elguebarne, Goihenetx eta Ardatx, hiruak elizako kantari lehen herrokakuak ziren: Elguebarne bürü, bestiak haren peko. Const 39. Arrotzen peko eta zatitan daukigun Aiten lurrari [...]. Iratz 106. Iñoren azpian izatekotan, ordea, gizonaren peko aritzea obe duk; eta orrela, emakumeak baño aulagotzat ez gatxiate iritziko. Zait Sof 180. Hobe dute hiltzea ni bezala, etsaien peko izaitea baino. Lf Murtuts 51. [Erregeak] erlisionearen araura, druiden peko zeuden. Mde Pr 228. Usu gazteak etxekoen peko dira; hek errana egin behar dute. Gazte 1957 (Agosto), 3. Harri xuri bat merexi die pekoek, Pariseko muda berri arhina ez beitie jarraikiten. Herr 9-6-1960, 3. Mezperak meza ederrari eman ziren, gizonak eta pekoak sekülako eskaidian beitziren. Herr 28-7-1960, 3. Ez dela burua mundu huntako herstura eta nahigabeen peko jartzerat utzi behar. JEtchep 59. v. tbn. Etch 478 (tbn. en Etxde JJ 271). CatS 47. Lap 83 (V 41). Gazt MusIx 97. — PEKOAN (V-ger-arr-m-gip, G-azp ap. A; Mg PAbVoc). (Precedido de gen.). Al cuidado de, a cargo de. "Pekua, protección. Berorren pekuan nago, estoy entregado o bajo de la protección de usted" Mg PAbVoc → Izt 99r. "Cuidado, cargo, patrocinio" A. (cid:145) Nok egon biar dau eguzkijaren pekuan legez oetik urteko? Olluak Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 8 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua karkaraxaz astiaz batian, jagiten naz. Mg PAb 116. Onen artian zan ekandua orduan, mutiltxu asko imintia irakasle baten pekoan, alkarregaz asi zitezen. Ib. 217. — PEKORA. (Precedido de gen.). a) "Norbaiten pekora egon, estar a la custodia de alguno" Mg in VMg 113. (cid:145) Alako baten bada, / dia neskamea / beste toki batera; / baña sukaldea / txakur baten pekora / didate largatzen. Mg in VMg 108 (Zav Fab RIEV 1907, 537 txakur baten pekora). b) "Andar a cuenta de. Iñon pekora ondo dabill a lotsagabia, a cuenta ajena no anda mal aquel sinvergüenza" Etxba Eib. (cid:145) Gu bizi garala andrazkuen zoro-usaiñen pekora. Etxba Ibilt 469. 2 peko (V-ger-arr-m ap. A; H (V), que cita a Añ), peku. (cid:141) "Recelo, sospecha" A. (cid:122) Tr. Documentado en Refranes y Sentencias, Añibarro y algunos autores meridionales del s. XX, principalmente vizcaínos (tbn. en Mirande). Emplean la forma peku no ambigua D. Aguirre y Erkiaga. (cid:145) Peko gaxoa deukot, etorri joatan gatxa jatordala, ase-osteko loa. "Mala sospecha le tengo". RS 425. [Begira] egin izan dozun susma deungeari edo buruak ekarri izan deutsun peko txarrari [...] bete-betean sinistea emon deutsazunez. Añ EL2 154. Gaiñera etorkon gertaldi txarren baten pekua legez. Ag AL 163. Ezeren peku ta bildur barik, alaitsu ta pozkor. Ag Kr 197. Gexorik ete egoan zan Josetxoren pekua. Etcha Jos 198. Ikusten dok orain zelan egittu direan nire pekuak? Ib. 162. Agertu zeraneko, peku txarrean jarri naiz. Ag G 326. Konturatu zen pekoz beteriko begiradak egozten zizkiola, epaixka. Mde HaurB 10 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). Peko (sospecha) guztiak aren gain eroriko zirala. Etxde JJ 213. Biak etxekoak baitira anai-arrebak bezelaxe eta euren arteko artu-emanak eztizute peko txarrik. Ib. 136 (125 peko txarrik). Xalbaten ibillerak peko txar eragin zioten. Ib. 113. Kerman Zuriñeren ondorik ete ebilleneko susmo ta peku garratza. Erkiag Arran 124. Erromerian [...] bere barruko kezka mingotsa bein betiko poz-iturri biurtuko ete zaneko susmo ta pekuz. Ib. 66. Erri baten oinarriak berak aztertzen ari danak, nekez aienatu al izango du gaizki ikusiren bat: erria bera azpikoz-gora itzuli nairik ari ote danentz pekoa, nonbait. Zait Plat 98s. — PEKOAN GELDITU. Quedar receloso. (cid:145) An billatu eban gizonagaz itz egin ezkeroan, pekuan (recelo) gelditu zan, ar andi bat asi iakon barru guztia iaten. Ag AL 84. pekonortasun. (cid:141) Personalidad subyacente (?). (cid:145) Mediumekiko batzarretan nabaritzen diren "hilen arimak" ez dira benetan bizidun baten nortasun aizuna, peko-nortasunaren agerketa baizik. Mde Pr 345 (tbn. 345 pekonortasun). pekorotz. v. bekorotz. pekoroztatu. "Pekoroztau (V-m), destrozar; litm., reducir a boñiga (pop.). (Es palabra muy vulgar)" A. v. bekoroztu. pekoso. "Pecoso" Elexp Berg. v. pekatsu. pekotarzun. v. behekotasun. pekotu (AN, BN ap. A; Dv (BN)). (cid:141) "Subordinar, poner bajo las órdenes" A. (cid:145) Eba gure lehen amak / falta egin zianian, / bertan Lüzifer gaixtoak / bere pekotü güntian. UNLilia 13. pekotz. v. bekorotz. pektoral. (cid:141) Pectoral. (cid:145) Bularrean zeraman [...] eta zeritzan Bularrekoa edo Pektorala. Buruan zeraman arizko txapela luze bat. Lard 84. peku (phekü S (Foix) ap. Lh). (cid:141) "Malheur, déboire" Lh. (cid:145) Jinkuak begira gitzala phekü hortarik! Eskual 24-1- 1908, 3. [Lantharia] hobeki arpatüren [da]; aisago phekier eta eritarzüner bühürtüren. Eskual 2-10-1908, 4. peku. v. 2 peko. pekua (det.). "Peculio. Artuko euke ik aren pekua!" Etxba Eib. pekune. "Tribulación (V-m). Pekune ederra dauko (istar bat ausita nai multaren bat ezarrita esaten da)" A Apend. pekunpet. "(BN-arb), cara a cara. Pekunpet elheketa ari ziren, hablaban cara a cara" A. Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 9 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua pekutsu. "Phekütsü (S; Foix), qui a des déboires" Lh. pela. "Phela (BN-lab), gran pedazo. Gasna-phela, gran depazo de queso" A. peladora. v. SARE PELADORA. peladura. "Calvitas, [...] peladura, buru peladura" Urt IV 90. Cf. pelakura. pelagarri (Urt). (cid:141) (El, lo) que pela. "Area in capite, zauri buru pelagárria" Urt II 281. pelaje (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. (cid:141)1. "Facha. Ori da ekarri dozun pelajia! Pelaje ederrian nago ontxe iñora agertzeko!" Etxba Eib. "Pinta, facha; mala, por supuesto. Ikusi dozu Klaran semiak zelako pelajia daukan? [...] Langile fiña da, eztauka aurrenengo pelajia baiña" Elexp Berg. (cid:141)2. "Persona de mala pinta. Zuan alabia alako pelaje batekin ikusi najonan. Pelaje batekin ezkondu zonan azkenian" Elexp Berg. pelajiano. (cid:141) Pelagiano. (cid:145) Pelajianoek erran nahi ukhan duten bezala. Lç Ins G 2v. Arrianoak emendik; pelajianoak ortik; eta beste Eleizaren etsai ikaragarri guztiak. Lar SAgust 9. 1 pelaka. "(Sc), se dice que andan así los bueyes uncidos que, separando mucho las patas, se estrechan para rehuir la carga" A. 2 pelaka. "(BN, S), lutte" Lh. Cf. pelakatu. pelakatu (L, B, BN, S; H (L)), pelekatu (B). Ref.: A; Lh; Izeta BHizt2 (pelekatu). (cid:141)1. "Se mouiller, être mouillé jusqu'aux os. Il se dit de personnes, moins bien d'animaux. Pelakatu naiz, [...]" H. "Calarse, mojarse hasta los huesos" A. "Pelekatu ginen" Izeta BHizt2. v. 1 pelatu. (cid:145) Nola ari izan den [...] lanean, izerdiz pelakatua. EOnAlm 1906, 13. (cid:141)2. "Accabler de reproches, maltraiter de paroles, d'injures. Gaizkiz amak pelakatu nau, ma mère m'a accablé de reproches. Bi emakumeak aharretan hasi eta elgar pelakatu zuten, [...] se pelèrent l'une l'autre" H. "(BN, S), transpercer de coups" Lh. (cid:141)3. "(BN, S), battre, lutter" Lh. pelaki. v. 1 belaiki. pelako. "(BN, S; Hb), 1.º rossée; 2.º trempée" Lh. pelakura. (cid:141) Herida, grieta. Cf. peladura. (cid:145) Murtza ahal bezain azkarki kabale errabiatiak hunki günia. Idek ahal bezain beste odol. [...] Ezpañetan haatik eztate pelakürarik ükhen behar. Eskual 7-8-1908, 4. pelamu (BN-ciz ap. A; Dv, H), pelemu (H). (cid:141)1. "Foso en que se colocan los cueros con tanino" A. (cid:141)2. "(BN- mix), plamée, chaux à épiler" Lh. pelapat. v. pelat. pelapet. "(L, BN), blette (bot.)" Lh. Cf. pelat. pelarazi. "Calvare, [...] pelarazi, [...] peleragitea" Urt IV 94. pelaskatu (V ap. A). (cid:141) "Pelear" A, que cita el ej. de Zav. (cid:145) Ollar bi pelaskatuak ta gudatuak, geiago egina ta azpiratua. (Tít.). Zav Fab RIEV 1909, 27. pelastatze. (cid:141) Acción de insultar. Cf. pelatu. (cid:145) Depütateen khanberan, azken jüntan bazen oihü eta oihü, algar lilistatze, pelastatze, eta [...] pharka erraile. Herr 21-12-1961, 3. pelat (G, AN, BN ap. A; SP (que cita a Lç), Lar, Añ, Dv, H (G, L, BN)). (cid:141)1. "Placa, moneda antigua de España de muy poco valor, creo, que es la misma que el Bascuence llamaba pelata, y para significar su poco valor decimos, pelapat eztu balio, no vale un pito" Lar (s.v. "placa"). "Blanca, moneda" Ib. "Óbolo, moneda ateniense" Ib. "Cornado, moneda" Lar y Añ. "Ancienne monnaie qui équivalait au liard. Ce mot s'est conservé dans cette phrase: Ez du pelatik, il n'a pas le sou" Dv. "Cuadrante" A. v. kornadu. (cid:145) Egiaz erraiten drauat, ezaiz ilkhiren handik, renda diroano azken pelata. "Quadrin". Lç Mt 5, 26 (v. tbn. Lc 12, 59). Ain pobrea, nun etzuan kornadu edo pelat bat jantzitzeko [...] semea. Zab Gabon 78. (cid:132) (En las exprs. pelat bat ez balio, ez jakin... 'no valer, no Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 10 mende.

ebook img

Orotariko Euskal Hiztegia / Diccionario General Vasco Vol 14 (Ped-Sua) PDF

1098 Pages·7.974 MB·Basque
by  Michelena Luis (Mitxelena Koldo).
#Linguistics #Foreign
Save to my drive
Quick download
Download
Upgrade Premium
Most books are stored in the elastic cloud where traffic is expensive. For this reason, we have a limit on daily download.

Preview Orotariko Euskal Hiztegia / Diccionario General Vasco Vol 14 (Ped-Sua)

Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua pedagogia. (cid:141) Pedagogía. (cid:145) Euskera trakets ta baldarrean egindako liburuak ikusten ditugula, pedagojiaren funtsik gabe. SM in MEIG III 61. Pedagogi mailan. MEIG VIII 105. En DFrec hay 31 ejs. de pedagogia y 7 de pedagojia. pedagogo. (cid:141) Pedagogo. (cid:145) Ezen hamar milla pedagogo bazintuzte ere Kristean, ez ordea anhitz aita. "Pédagogues". Lç 1 Cor 4, 15 (He, TB na(g)usi, Bibl haurtzain, IBk aitaordeko). Pedagogoak diñoskuenez, ume-eskolak lenengo letrak irakasteko bakarrik ez dira izan bear. Belaus LEItz 111 (v. tbn. 109). pedal (V-gip ap. Elexp Berg). (cid:141) Pedal. (cid:145) Egoki yoian [txirringutsean] pedalai azkar samar eragiñaz. Erkiag BatB 86 (v. tbn. 73). Nok eragiten yoazan pedalak aldatz behera zoratute lez? Osk Kurl 215. pedar. v. pegar. pedatxatu. v. betatxatu. pedaxadura (L, BN, S ap. Lh; H), pedexadura (Lecl), pedetxadura (Ht VocGr). (cid:141) "Rapiècement" Ht VocGr 413. "Rapiècetage" Lecl. "Rapiècement, résultat de cette action" H. v. betatxadura. pedaxagarri (L, BN, S ap. Lh; H). (cid:141) "1. morceau qui peut servir de pièce à rapporter; 2. qui peut être rapiécé" H. pedaxakatu (L ap. Lh; Dv → A). (cid:141) "1.º remendar; 2.º arreglar un asunto" A. pedaxakidin (L ap. Lh; H). (cid:141) "Qui est à, qui se doit rapiécer" H. pedaxatu, pedaxu. v. pedazatu, pedazu. pedaza (Hb ap. Lh). (cid:141) "1.º pièce; 2.º gros rapiéçage" Lh. (cid:132) pedaz. "Margarita pedaz, parole de mépris, zirzilla, pedazuz bethea" SP. "Fargallona. Margarita pedaz" Arch ms. (ap. DRA). pedazatu (SP, Urt (+ pedatza-), H), pedaxatu (L, BN, S; Dv, H), pedexatu (Ht VocGr 402), pedetxatu (Ht VocGr 413), perazatu, pherexatu (H). Ref.: A y Lh (pedaxatu). (cid:141)1. Remendar, componer. "Pedazatzea, rapiécer, antolatzea" SP. "Assuere, josi, [...] pedazatu" Urt II 495. "Assuere vestem vetusta, tresna zaharrak jostea, pedatzatzea" Ib. 496. "Cento, [...] arropa pedazatua" Ib. IV 402. v. betatxatu. (cid:145) Hobe da arropa osoa, pedazatua baiño. Ax 551 (V 353). Saski berriak ere egiten zituen eta zaharrak phedaxatzen. Prop 1909, 61. Nehork ez du soineko zaharra oihal berriz pedaxatzen. Leon Mt 9, 16. (cid:132) "Pedaxatu (au fig.), raccommoder en parlant d'affaire" Dv. "Pedaxatzea, [...] 2.º chercher à couvrir, à réparer une faute, un tort, une erreur. Gezurra pedaxatzea, rapiécer un mensonge" H. (cid:145) Gizonen familian badela zuzengabetasun ikaragarri bat nolazpeit perazatu beharra. Larz GH 1974, 367. (cid:141)2. (Lar → H). "Despedazar" Lar Sup. (cid:145) Salsa jaiten iru motrallu pedazadu nituan. 'Moliendo la salsa rompí tres almireces'. Acto 216. Neure azurrak pedazaduta emeti jagi ezin non. Ib. 260. pedazatzaile (Urt IV 403 (+ pedatza-)), pedaxatzaile (Dv → A, H), pedaxazale (H). (cid:141) "Centonarii, pedazatzáilleak, [...] tresna pedazatzailleak, [...] dendari pedatzatzáillea" Urt IV 403. "Celui qui rapièce" Dv. "Holako urratzaileak beharko du pedaxatzaile" H. "El que remienda" A. (cid:145) Aize, euri [...] han dabiltza zilho eta zilho paper hetan egiten. Bainan ostalera ez da gizon logalea, phedazatzaile hautukoa da. Prop 1901, 206. (cid:132) "Poesia pedatzatzaillea, bertze poesietarik phuskak, [...] pedazuak harturik bertsugilleak, [...] poeta pedatzatzailleak" Urt IV 403. (cid:132) (Dv → A, H). "Celui qui raccommode une affaire" Dv. "El que arregla un asunto" A. pedazu (SP, Urt, H), pedaxu (L ap. A; Arch VocGr, Dv, H (+ phe-)), peaxu, pedexu (Ht VocGr 402), peraxu (H), pedatxu (BN ap. A ← VocBN). (cid:141)1. Remiendo. "Pedazua, pièce, morceau d'étoffe" SP. "Assumentum" Urt II 492. "Assuere vestem vetusta, [...] tresna zaharrei pedazua, pedazuak ematea" Ib. 496. "Cento, [...] hagitz pedazutako arropa" Urt IV 402s. "Au fig.: Gezur batek behar du mila pedaxu" Dv. v. betatxu. (cid:145) Nehork eztrauka eratxekiten oihal pedazu latz bat abillamendu zar bati. Lç Mt 9, 16 (He oihal pedazu, Dv oihal pedaxu; TB peza, Hual tapallu, Echn petatxo, Samper petatxu, Ol zatal, Ker ipingi, IBk adabaki; v. tbn. Lç Lc 5, 36). Halako pedazua, aphaindura eta berretura eman ahal dakidikaio, non gero berretura hark eta pedazuak, arropa oso berriak baiño gehiago balio bailuke. Ax 551 (V 353). Etxen erdiak aise lurrerat dohazko, / nahiz ezduten eskas pedaxutzat trunko. Hb Esk136. [Zigarretek] leher egiten zioten bethi [...]. Eta orduan [...] paper peaxu Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 1 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua emaiten artzen zitzaioten, bustiz, bustiz! Barb Sup 63. Zakhua phedazuaren alde (L-côte). "Union du chef et du subordonné". Lander Eusk 1925 (IV), 40. Lepoko-korbatarik gabe, / pedazuak galtzetan. Etcham 75. (cid:132) "Pedazo" Lcc. "Relieves de mesa, maiko pedazua" Ib. (cid:145) Ze kuriosoro dagoa [eskritorioa]. Ta ze ondo konformadurik pedazuak. "Muy bien asentada la taracea". Mic 13r. (cid:122) "Josirikan bertsu zatiak, phuskak, pedazuak bertze poesietarik hartuak" Urt IV 403. (cid:141)2. peazu (V-m). "Enorme" Etxabu Ond 115. "Ori da gizon peazua! Grande" Zubk Ond. — PEDAZU EGIN. "Desmenuzar" Lcc. — PEDAZUZKO. "Cento, [...] arropa pedazatua, pedazuzkoa" Urt IV 402. "Centonarius" Ib. 403. pede. v. fede. pedeiku. v. prediku. pedekar. (cid:141) Terreno en pendiente. Cf. pelkar. (cid:145) Pedekar mailkatuak edota malda biguiñak aukeratzen baldin badituzu, zabalki lerrokatu itzatzu [arbolak]. "Si tumulis adclive solum collisque supinos". Ibiñ Virgil 88. Pedekarretako lur arrizuek. "Clivosi glarea ruris". Ib. 86. pederasta. (cid:141) Pederasta. (cid:145) Pederasten maitarzun minkorrak. Mde Po 91. pederiku. v. prediku. pedernal. "Eslabón de pedernal, pedernalean eslaboia" Lcc. pedido. (cid:141) Pedido. (cid:145) Bera baietz pedidoa egin dau; ta ni esan berari, emen papera. A BeinB 52 (en boca de un arriero que no domina el vascuence). pediku. v. prediku. pedoi. v. bedoi. pedoil. (cid:141) "(L, BN, S), pouilleux (béarn. pedouilh)" Lh. (cid:145) Hortaratua dute Galileako zurgin seme pedoilaren (sin energía, falto de virilidad) irakaspenek. JE Bur 100. Bainan orai bertze hixtu baitugu, ez nuke deusetan nahi muthiko pedoil hori. GH 1958, 147. pedoxka. Urthiak hüstü dira, elgarren ondozka, / ihurk ikhusi gabe, behin mandoxka: / beitü brentsatü mihia, tzitzera pedoxka / iraitxirik ere, zuñ ordüz, zorroxka. (Interpr?). Herr 2-6-1955 (ap. DRA). pedriku. v. prediku. pedrojose-madari. "Pedro Jose madarixa. Madari mota bat ez oso ale handikoa eta gozoa" Elexp Berg. peduko (Sal, R ap. A). (cid:141) "Chapín" A. Cf. VocNav: "Peduko, calcetín (Salazar). Botín de paño o calcetín recio de tejido de lana que usan cuando calzan abarcas (Roncal)". (cid:145) Bere soñeko santziekin, errekaltze, peduko, gerriko zabal eta [...]. Garral EEs 1923, 82. pheedikatu. v. predikatu. pe(h)estu. v. 1 prestu. peexatu. v. prezatu. pegaizo (G-azp; SMuj), pegaizu. (cid:141) "Trastada, revancha, desquite. Bere pegaizoa egin dio, ya le ha jugado su trastada" SMuj (comunicación personal). (cid:145) Altza aldeko jende orrek pegaizu gaiztoren bat egin nai ziguteken. Ataño TxanKan 36. pegaki. v. 1 belaiki. pegakor (V-gip). Ref.: Iz ArOñ, UrrAnz. (cid:141) Pegajoso. (cid:132) "Contagioso" Iz ArOñ. (cid:145) Nola gizagendearén azazkár itsúsi, pegakór, deshonréskoa, animaletzen d<ue>na. LE in BOEanm 1161. Gaitz pegakorrak. Aran-Bago Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 2 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua ManMed 189. Txertatzearekin aurrea artutzen diogula [...] [baztangak] gure gorputzean egin lezazkean lanbide pegakor eta gaiztoetatik. Ib. 192. pegante. (cid:141) (Precedido de gen.). Pegando a, cerca de. (cid:145) Urreitsuk badu, bere pegante, mendi-punta polit bat, itxas-bista aldera. BasoM 10. Urreitsu-goikoaren pegante, piska bat Itziar aldera, mendi-punta bat dago. Ib. 10. pegar (G, AN, L, BN, S; Volt 69, SP, Urt II 336, Ht VocGr 317, Lar, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H, VocB), pedar (V, AN-gip-5vill-araq; Añ, Zam Voc), pear (BN), begar (S), perar (V-ger). Ref.: A (pegar, pear, pedar, perar); Lrq /pegár/; Giese CasaS 14. (cid:122) Tr. La forma pegar es la única documentada al Norte y la más empleada al Sur. D. Agirre (AL 60), Alzaga (Ram 117), Erkiaga y Etxaide (Egan 1961 (1-3), 74) emplean la forma pedar. (cid:141)1. Cántaro. "Ithurrian maiz dabillan pegarrak muthurra hautsten du" SP. "Armillum, sakrifiziotarako [...] arno ekhar pegarra" Urt II 336. "Cántaro", "vasija", "zalona, cántara, vasija grande" Lar. Cf. VocNav s.v. pedarra. v. edarra. (cid:145) Urrhezko pegar bat. "Cruche". Lç He 9, 4 (He, TB pegar; Dv untzi, Ol antuxin, Ker edontzi, IBk ontzi). Behar behar, duphina eta pegar. Saug 199. [Har zetzala] pegar edo baso huts guziak eta isur zezala hetara etxean zuen olio gutia. He Phil 199 (SP 197 untzi). Rebeka ederra / putzura dijoa / arturik pegarra. It Fab 235. Beeratu ezazu zure pegarra edan dezadan. Ur Gen 24, 14 (Urt, Dv, BiblE pegar; Ol, Ker su(i)lla). Leher zaitzu [gerezi] guziak elgarrekin eta eman pegar batian han uzteko lau edo bortz egun. ECocin 53. Ura doi-doia pegarrian zen. Oxald in Onaind MEOE 507. Pegarreko uretik edaten dute. HU Zez 71s. Aita xaharrak pegar bat urrhez eta zilharrez bethe zian. Mde Pr 125. Amak kaleko iturritik ekarririko ura, pedarrean arturik. Erkiag BatB 97. Behialako pegarra bezala dira: Urrundik urrez, hurbildu eta lurrez! Larz Iru132. v. tbn. Gy 15. Etcheberry 26. ChantP 238. JE Bur 37. Const 35. Barb Leg 145. Alz Ram 110. Zerb IxtS 21. (cid:141)2. Contenido de un cántaro. (cid:145) Zoazte hirira, non bathuren baitzaizue gizon bat pegar-bat ur daramala. "Une cruche à eau". Lç Mc 14, 13 (He, Dv, Leon pegar bat ur; Ker edarra-bete ur, IBk ur-suila). Gizon bat pegar bat ur daramana. Lg II 252. Pegar bat esne buruan. Gy 15. (cid:132) Ethorriko zautzue gizon bat bidera, pegar ur bat buruan. TB Mc 14, 13. Bazaraman hark hargatik, / buruan arranyaturik, / pegar esneaz bertzerik. Gy 15. Eta topatuko dezute lusull edo pegarra-urarekin dijoan gizon bat. Lard 437. — PEGAR-EGILE (AN, L ap. A), PEGARREGILE (Dv), PEGARGILE (H). "Fabricant de cruches" Dv. "Cantarero" A. pegarka. "(L, BN, S; Hb), par cruches, à cruches" Lh. pegarkada, pedarkada. (cid:141) Contenido de un cántaro. v. pegartara. (cid:145) [Eldu zan] Maripa Anbrusena, buruan pedarkada ura ekarrela. A Ezale 1899, 14a. pegarkari. "(Hb), vendeur de cruches" Lh. pegarketari. "(L, BN; Hb), porteur d'eau" Lh. pegarkin. "Ouvrier qui fait des cruches" H. pegarkintza. "Office de l'ouvrier qui fait des cruches" H. pegartara (T-L), pegarta (S ap. Lrq). (cid:141) Contenido de un cántaro. "Cruchée" T-L. v. pegarkada. (cid:145) Arno zorta on bat, bortz-fa-sei pegartararen heina. Prop 1894, 147. pegartaraño. (cid:141) Dim. de pegartara. (cid:145) Ithurburu hoitarik atherako bide dut pegartaraño bat ur garbi. Herr 31- 7-1958, 1. pegartegi (T-L), pegartei (BN, S ap. A; VocBN), peartegi (BN ap. Lh). (cid:141)1. "Évier" VocBN y T-L. "Il se prend aussi pour évier, proprement xurrutegia" H. "Vertedero de aguas en una cocina" A. "Souillarde" Lh. "Desaguadero, vertedero. Pegartegi xiloa. Pegartegiko harria" Premorena ms. (ap. DRA). (cid:141)2. (AN, L ap. A; Dv, H). "Sitio de la cocina donde se colocan los cántaros" A. (cid:145) Abiatu zen lamina, leihotik mahainerat, mahainetik pegartegirat, bainan nihun [esne-untzirik] [...] ezin atxemanez. Zerb Azk 98. Eskubitan alasa bat ontziak kokatzeko apaltegi batekin eta ezkerretara berriz, ormazuloan pegartegia. Etxde JJ 28. pegartoki (Lar, H, Foix ap. Lh). (cid:141) "Cantarera, donde se ponen los cántaros" Lar. v. pegartegi (2). pegartto. (cid:141) (Dim. de pegar). "Cruchette, cruchon, petite cruche" H. Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 3 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua pegartxo (Lar, LandHizt 367, H). (cid:141) (Dim. de pegar). "Cantarillo" Lar. "Cantarillos, lusuiltxoa, pegartxoa, (Androsace maxima)" LandHizt 367. pegarxka. "(Hb), petite cruche" Lh. pegatin-belar. "Lampazo. [...] Sin. katubedar, [...] lapa bedar" Elexp Berg (s.v. lapa). pegatu. (cid:141)1. Pegar, adherir. (cid:145) [Tximitxa] pegatzen da txit errexa, / apartatutzen txit gaitza. Bil 92. Gomakin pegatua dago. Iraola 32. Goizian sartu etxian eta pegatuko zaio sillari, muzkullua arrokari bezela. Ib. 44. v. tbn. And AUzta 56 (pegau). (cid:141)2. Pegar, contagiar (una enfermedad). (cid:145) Onela eragozten da pegatu al izatea txertatzen dan ume edo beste edozeñi biriketako gaitza. Aran-Bago ManMed 238 (v. tbn. 234). Nik detana da baztanga, eta badakit zeñek pegatu ditan. Iraola 139. Iñuzentia gertatu balitz / bazeukan zeñek pegatu. PE 139. Eskolako guztieri elgorria pegau zetsena. SM Zirik 16. (cid:141)3. + peatu (AN-larr ap. Asp Leiz2). Pegársela (a uno), hacer una jugada. "Engañar. Eztigu gaizki peatu, no nos ha engañado mal" Asp Leiz2. (cid:145) Pujatu ta kentzen du, / pegatu dit bapo. PE 68. Kantinera gaisua / bestiak beste / alperrik bete'ituzte / amaika este; / asko dabil pegatzeko, / frantzesari fiyatzeko, / alabari jan diote / gero pagatzeko. Xe 214. Itxurak egiteko / desiuan danak / engañatuko ditu / konfesore jaunak, / Goikuari pegatzen / izango'ira lanak! Ud 128. Biotzez maleziya / itzez bondadiak, / kejatzen neriak / geiena beriak, / pegatzeko idiak / len adiskidiak, / oiek ez dira gizonen / onra- bidiak. AzpPr 65. Juan Jose ibiltzen zan / lagunakiñ prestu, / bakoitzari beria, / emanik justu, / iñori pegatziak / Pello oi du poztu, / ala ere nere gisa, / ez da aberastu. Ib. 82. Gero berriz egiñik / mutillak apostu, / San Markos eguna zan, / nik ala juzgatu; / amabost egunian / eun bider probatu, / au etzekiyenari / ziyoten pegatu. EusJok 18. Alperrak beti azkenerako / bestei pegatzeko idia, / zerbait ere pentsatu biar / orla biziko badia. Ib. 111. — PEGA-PEGA EGIN. Pegarse completamente. (cid:145) Ta mutil ta nexka koxkorrak goxoak saltzen zituzteneko maieri pega-pega eginda egon bitartean [...]. Anab Poli 81 (v. tbn. 53). Mai gañera igo naiz obeto entzutearren, belarria sapaiera pega-pega egin da. Lab SuEm 191. pegatxi (G-bet). (cid:141) Pegar(se). (Probablemente tendrá su origen en un cruce entre pegatu e itsatsi). pegatzaile, peatzalle (AN-larr ap. Asp). (cid:141) "Engañador" Asp Leiz2. pegaza (G ap. A), pedasa (SP), pedaxa (BN ap. A (s.v. sagar); H), peraxa (H), peraza (G ap. A), pedesa (G ap. A (s.v. sagar)). (cid:141) "Sorte de pomme" SP. "Espèce de pomme dont le goût tient de celui du poire. Sagar peraxa, pomme-poire" H. "(G), variedad de manzana de color de canela, dulce, buena para hacer sidra" A. "Peraza (G), variedad de manzana. Parece variante de beragaza (V-ger), manzana blanda y dulce como lo es dicha manzana" Ib. v. beragasa. pegesa (BN, S; Dv, H, Foix ap. Lh), peges, peesa. Ref.: A; Lh; Lrq. (cid:141)1. Bagatela, insignificancia, cosa o asunto sin importancia, sin valor. "Chose de rien, d'aucune valeur ou portée" H. "1.º bagatelle (BN, S); 2.º très petite différence dans une dimension (S)" Lrq. (cid:145) --Zer! dirua ere eman baitiozu? [...] --Ez zitela hola kexa, gizona: zaldia igortzeraz geroz, ez ginuen pegesa batekin igortzen ahal. Lf Murtuts 42. 50 libera zer da? Pegesa bat. Herr 23-3-1961, 3. Diroienaz "Cosas de España", pegesa dira Españulen debadioak. Herr 10-5-1962, 3. Nola asko irabazten duena samur ditake peesa bat hunkitzen duena ixil-ixila dagolarik? SoEg Herr 28-4-1966, 1. (cid:141)2. (Adj.). Sin importancia, sin valor. "Ezta deus, gauza peges bat da, pegeseria bat da" H (s.v. pegeseria). (cid:145) Xaharrak berri eta berriak xahar beti beretik ari litaken kazeta peges hau. HU Zez 143. Erdiek ez dute botzik batere eman, iduri boza zitzaiotela zerbait indarrik gabeko eskarnio pegesa. SoEg Herr 9-6-1960, 2. pegeseria (BN, S ap. A; VocBN, Gèze, Dv, H, Foix ap. Lh), peeseria. (cid:141) Bagatela. v. pegesa. (cid:145) Aita Richard zenaren hezurrekin kausitu dute, bertze zerbeit peeserien artean, berak eginikako kazetaren plama zenbeit. Prop 1893, 283. Emaztekiek ehun mila pegeseria eros. Eskual 31-1-1908, 1. Gure laguna ditaken gizonik hoberena dela badakigu [...], diru-pegeseria bati nihoiz behatzen ez duena. JE Ber 48. Deputatuen galtzea ez da pegeseria gero! Herr 4-12-1958, 1. pegeskeria. "Pegeseria [...]; on dit de même pegeskeria" H. v. pegeseria. pegmatite. (cid:141) Pegmatita. (cid:145) Pegmatite erraiten dioten [...] lurki batetarik lipar bat. JE Ber 8. pegoi. v. peoi. pegor. "(BN-arb-lab), infecundo, pobre. Landa pegor bat, un campo infecundo, poco fértil" A. Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 4 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua pegorreria (BN ap. A; VocBN → Dv, H (BN)), peorreria. (cid:141) Miseria. (cid:145) Esku laxoki trabaillatzen denak ekarten du peorreria; bena gizon azkarren eskiak jardiresten dereste aberastarzun handiak. AR 47. [Karlixtek] hastean, beren pegorrerian, Xapelgorrieri khendu phuskekin egiten zuten gerla. GH 1935, 306. pegorritate. "(BN-arb), miseria extrema. Pegorritatean dira jende horiek, esas gentes están en extrema miseria" A. pegun. v. peoi. peia (Sc ap. A; O-SP 231, SP, VocBN (ph-), Dv (+ ph-, que cita a SP), H (+ ph-)). (cid:141)1. "Pheia, entraves" O-SP 231. "Peia, ce qu'on met à la roue d'une charrette pour l'arrêter" SP. "Entrave matérielle empêchant le mouvement d'un corps, ou au moins le modifiant d'une manière notable. Ce mot pheia est employé habituellement pour les chaînes en fer qu'on met au pieds des animaux, notamment des chevaux, pour les empêcher de courir" VocBN. "Gurpil edo arrodari ezar ezozu pheia bat" H. "1.º galga del carro, tabla que en cuestas abajo disminuye su velocidad; 2.º pheia, trabas, grillos, maniotas (O ms.)" A. (cid:132) pheira (Sc ap. A). "Obstáculos que encuentra el carro para andar" A. (cid:132) (Uso fig.). (cid:145) Gure pheiak. Bertzalde dena, pheiak ezin eskasten zauzkigu. Berezienak dire, hemengotar gutiz gehienen jendetasun gabea; zonbeiten tzarkeria. Prop 1896, 107. Goberniaren aintzinamenduak direlarik inpos edo pheia berri guzien [...] ithurburu ezin dudatuzkoak. Prop 1908, 13. Euskaldun erdara gabeko, mendetako zuzenetarik biluzi, odolaren eta diruaren pheia, eta bai bertzerik ere eratxikitzen zaizkonak, ez othe lituzken behar, gauzak nola dabiltzan, bere begiz irakurri, bere beharriz aditu? Lander RIEV 1908, 621s. (cid:141)2. (Dv, A). "Pilar, columna" A. (cid:145) Han daude tente pheia edo kolona batzu bezala. Etcheberrry I (ap. A). peiatu (BN, S; O-SP 231 → SP, VocBN, Dv (que cita a SP), H (+ ph-), Foix ap. Lh). Ref.: A (pheiatu); Lh. (cid:141) "Pheiatzea, mettre aux fers" O-SP 231. "Orgaren peiatzea" SP. "Entraver, mettre des entraves" VocBN. "Orgak pheiatzea, mettre des entraves à une charrette, à ses roues" H. "1.º (BN), trabar las caballerías; 2.º (BN), maniatar, poner el grillete" A. "Caler" Lh. peika. (cid:141) Falta. (cid:145) Ez dezute izango / nere peikarikan (faltarikan), / bainandiak [kondizioak] jartzen / danon partetikan. R. Azkarate Auspoa 7, 50. peilatu. v. peleatu. peinetilla. (cid:141) Peinetilla. (cid:145) Urre gorriekiñ grabatuak / peinetillak eta orratzak. Auspoa 120-21-22, 145. peintatu. v. 1 pintatu. pheira. v. peia. peisant. (cid:141) Aldeano, lugañero. (cid:145) Peisanta eta sugea. "Le villageois et le serpent". Gy 161. Milla eskerka husu, hari bazare ere, / peisant gaizotzat, pasatuko zare. Ib. 67. peita. v. beita. peit(a) izan. v. PEITU IZAN (s.v. peitu). peitheralia. v. petral. peitu (BN? ap. A; SP). (cid:122) Tr. Documentado en Detchepare, Leiçarraga, Oihenart y en algunos autores meridionales modernos. (cid:141)1. "Peituia, eskasa" SP, que cita a Lç. "Falta, carencia" A. Cf. feitu. (cid:145) Supli lezanzát zuen ene baitharako zerbitzu peitua. 'Défaut'. Lç Phil 2, 30 (He zuen aldetik eskas nuen zerbitzua, TB zuen zerbitzuaren falta ene alderat). Abre guziak, zein bere legean beharra zutenaren peituia ezaguturik, hari aiuta eskez bezala zaizkan. Lç Adv ** 1r. Ezagutze hunekin konfortatuak erideiten gara tribulazionean [...], abundos eta bihotz onetako, paubrezian eta peituan. Ib. ** 8v. Eztozube aurrerantzian be dirubaren petturik ixango. Otx 143. Emakume onek, ordea, pixua gizenetan daukana, ariurrian falta dau, jenioan dau utsa, peitua. Erkiag BatB 132. (cid:132) (Dv y H, que citan a Detchepare). (Uso adv.). (cid:145) Amorosek badagite behin bere nahia, / handiago jiten zaie berze nahikaria; / ezi ukhen behin ere bere konplimenduia; / bethi peitu deramate bere mende guzia. E 93. (cid:141)2. (Vb.). Estar falto de. v. infra PEITU IZAN. (cid:145) Bizi dudan bizitz au / biziaz peitzea daike. "Esta vida que yo Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 5 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua vivo es privación de vivir". Gazt MusIx 231. — PEITU IZAN (Dv, H (L, BN, S), A), PEIT IZAN, PEITA IZAN (Lar → H). (cid:122) Tr. Hay peit izan en Olabide, Zaitegi (en éste junto a peitu izan) e Ibiñagabeitia. La forma de futuro es peituko en Zaitegi y Orixe. a) (Intrans. unipersonal; precedido de gen.). Tener falta de, estar falto de. "(Te) falta una cosa, gauza baten peita aiz, zera" Lar. "(Una cosa has) menester, gauza baten peita aiz, zera" Ib. (cid:145) Gauza baten peitu aiz. Lç Mc 10, 21 (He, TB gauza bat eskas duzu, IBk falta zaizu). Eta baldin anaiea edo arrebá billuziak badirade eta peitu eguneko bitanzaren [...]. Lç Iac 2, 15 (He eta peitu eguneko bizikaiaren; TB eta falta badute [...] premia dutena). Ez naiz minzo deusen peitu izanez. Lç Phil 4, 11 (He ez dut hau erraten deusen behar izanez, Dv zerbaitez eskas banintz bezala). Lessing jaunak dio oraingo izkuntza berriik esaera eder orien peittu direla. Or LEItz 36. Ezina eta oigabezkoa iduri zitzakidan, alako zaldun ona gizon yakintsu baten peitu ote zen, egite arrigarri oriek idazteko. "Que a tan buen caballero le hubiese faltado algún sabio". Or RIEV 1929, 6. (cid:122) Ikhasi dut ase izaten eta gose izaten, eta abundant izaten eta peitu izaten. Lç Phil 4, 12 (He gabea pairatzen, TB izaiten eskasian). (cid:122) Aski du hon & errekeitu, etxean deus eztenak peitu. "À qui rien ne manque en sa maison". O Pr 45. (cid:132) "Bajar, disminuir, faltar, desprender" A, que cita el ej. de Oihenart. (cid:145) Nik zupertuz, / badut gertuz / maitazarre zugana, / zer profeitu, / balin peitu / bazara zu nigana? O Po 3. b) (Intrans. unipersonal de 3.ª persona). Faltar. (cid:145) Eta konpli dezagunzát zuen fedean peitu dena. Lç 1 Thes 3, 10 (He zuen fedeak eskas dukena, IBk zuen fedeak falta duena). Bihia peitu den etxeko gauza guziak dira saltzeko. "Où la provision de grain manque". O Pr 100. Zer gaitz peit da? '¿Cuál de los crímenes está ausente?'. Zait Sof 98. Oso egun gutti ziran peitu mahasketa arorako. Or Aitork 212. Ez da emen besterik peit. Ibiñ Virgil 56. c) (Intrans. bipersonal). Faltar, estar falto de, tener falta de. "Peituko zaio hatsa, l'haleine lui manquera" H. (cid:145) Gure otoitz eta oroitzik etzaio peituko. RIEV 1931, 641. Baña, oiei, poza peitu bazaie [...]. 'Si de ello está ausente el gozo'. Zait Sof 193 (v. tbn. 153). Lenik genekinari ezer etzitzaion peit astuna izateko: oriei zer areago erantsi bear? Ib. 92. Bizitzeko lain eskuarterik ez zaie peituko. Ib. 97. Ez dezaket negurtu zeinbait peitu zaidan aski dan maitasunerako. Or Aitork 384. Ianez ez gera ugariago; ez ianez etzaigu peituko. 'Ni porque no comamos tendremos falta'. Ib. 281. Yaubek larratzen nau; eta ezer ez zait peit. Ol Ps 23, 1 (BiblE ez zait ezer falta). Esne berririk etzait peit, ez udan ezta neguan ere. Ibiñ Virgil 34. d) (Trans.). Tener falta de, estar falto de.(cid:145) Ale bakanak dakartzi / bide gañeko mâstiak, eta / ortziak peitu du iguzki. 'En el firmamento falta el sol'. Ldi BB 146. e) (Ejs. sin auxiliar). "Peitutzea, peitu, peitutzen, faire défaut, manquer. [...] Indarrak peitu eta ezin xutitu ere zen, les forces lui ayant fait défaut, [...]. Bihia peiturik, le grain ayant manqué" H. (cid:145) Ban' are dutenek beteginzarretan / ezarten lan hura, gehiago bute, / ezenez ezkasik utziten balute / ed' urhent-peiturik zenbait eretzetan. O Po (ed. Michel), 249. Kanta nai, nai alper: mintzoa / peitu, miñak bear-eztigai gozoa! 'Faltábame la voz, el lenitivo que mi deseo pedía'. Ldi BB 162. Ezeren peitu ez, eta billa. "Quaerens, cum nihil desit tibi". Or Aitork 12. Nun zaudete zuek, / euskaldun hilak. / Baso ertzeko bidez, / hilobi baten peitu, / eusko izan hobena / garbitzen, / urtezko gabetan / erromes, / lurpe baten / pakea galdurik? Azurm HitzB 39. — PEITUZ. a) Por falta de. (cid:145) Jirofleiak, uda beroan, / ur-peituz lehenik ximaltzen / baitir' eta net gero galtzen. O Po 51s. b) (Dv, H). "Peituz ematea, donner chichement. Peituz enplegatzea, employer avec ménagement. [...] Gauzak peituz erabiltzea, ménager les choses" Dv. "Avec mesure, ménagement" H, que cita el ej. de He. (cid:145) Pratika hauk aproposki eta pheituz enplegatuak ez direnean ez dire baliatzen izpirituaren nahasteko [...] baizen. He Gudu 145s. (cid:132) Etim. De lat. defectu, con intermedio de *beitu. peituki. "Avec manque, insuffisamment" H. v. PEITUZ. peitutasun (BN ap. A; Lar, H). (cid:141) "Pobreza" Lar. "Escasez, indigencia" A. (cid:145) Zuen abundanziák supli beza haién peitutasuna. Lç 2 Cor 8, 13 (He pobrezia, TB gabetasuna, Dv, Bibl eskasia; v. tbn. Lç 2 Cor 8, 14). peixada. "Altercado (V-ger)" A Apend. pek (Lecl, VocBN, Gèze, Dv, H). (cid:141) "Imbécile, niais" VocBN. "Sot, imbécile" H. 1 peka (V, G, R-uzt; H (V, G)). Ref.: A; Elexp Berg. (cid:141)1. "Lentille, [...] rousseur au visage" H. "Peca" A. (cid:141)2. Mancha. "Tache, faut, manquement" H. (cid:145) Bere gizirudia, loi ta ezaña, autsez ta pekaz betea, amaraunez erdi estalia. Ag G 260. 2 peka. "Imposition, amende" H. 3 peka. "(V?), desmonte" A. "Acantilado (V-m)" A Apend. Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 6 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua 4 peka. v. beheka. 1 pekada (B, BN-lab, R; Urt III 36, Ht VocGr 332, Arch VocGr, VocBN, Dv, H), bekada (AN-ilzarb, Ae, Sal; Hb ap. Lh, H), pekade (SP, vEys), pekado (vEys). Ref.: A (pekada); VocPir 485; Bon-Ond 144. (cid:141) Becada. "Begiek pekadeak atzeman nahi tuste, mes yeux veulent voir les bécasses; quand on ferme les yeux pour l'envie de dormir" SP. "Attagen, basoilloa, pekada, basoillarra" Urt III 36. "Pekada bezain gorra, sourd comme une bécasse" H. v. azaia, oilagor. (cid:145) Epherrak azekin. Pekada salmian. ECocin 56. Zahartua zen eta gorra. Zirikolatzeko edo Xerrendako pekadak bezenbat gorra, elkorra. Barb Sup 137s. Dela oilo, oilasko, ahate eta pekada moko luze. Ib. 2. v. tbn. Dass-Eliss GH 1925, 95. 2 pekada. (cid:141) Moco. (cid:145) [Tunisiako yuduak] iguzkiaren azpian daitezken zikhinenak dire, partikularzki tabako harzaleak badira, pekada sudurretik dariotela! Elsb Fram 166s. Sudurretik pekada dario. "La morve lui pend du nez". Larz GH 1973, 68. pekadore. v. bekatore. pekagarri. "Chose qui doit être payée" H. pekarazi (Dv → A). (cid:141) "Hacer sufrir en castigo de una falta o por venganza" A. pekardina (Ht VocGr 332 (-iña), Lecl, Arch VocGr (-iña), H). (cid:141) "Bécassine" H. "Pekardina edo pekaxina erraten diote, erdi-erdaraz, ixtingorrari lapurtarrek" Dass-Eliss GH 1925, 95. (cid:145) Ihizian ibiltzen ginden pekardinen ondotik. Herr 27-11-1958, 4. pekart (S ap. A; Dv). (cid:141) "Bécassine" Dv. "Becaza" A. pekataros. v. bekatoros. pekatori. v. bekatari. pekatsu (V-arr-m ap. A). (cid:141)1. "Pecoso" A. (cid:145) Sudurra zapal zamarra eukan [...], matrailla pekatsu bien erdian. Erkiag BatB 24. (cid:141)2. Lleno de manchas. (cid:145) Oroitzen da irakurlea nola erakutsi nion Pedro Migelen gizantza, ori, pekatsu, pipi zuloz, autsez ta amaraunez betea. Ag G 369. 1 pekatu (Lc, BN-lab ap. A, Dv, H (L)). (cid:141)1. Expiar, padecer las consecuencias de desaciertos o malos procederes. "Ontsa pekatzen du bere erhokeria, il paie bien sa folie" Dv. "Pekatuko dautak, tu me la paieras. Ongi pekatu du, il l'a bien payée" H. "Soportar las consecuencias de palabras o de hechos ejecutados por sí o por otro, expiarlas. Bere haurkeria pekatzen du orai, ahora sufre su puerilidad. Hutsa zuk egin duzu eta nik behar dut pekatu (BN-lab), usted ha faltado y yo debo responder de sus faltas" A. (cid:145) Astoaren aithorra / dutenean entzun, / denek oihuz diote: / hoi da, hoi, hobendun! [...] Beraz, zeren den asto, / hor peka dezala. / Ithotzen dute eta / jaten berehala. Zby RIEV 1908, 763. Ikaran daude hauien beldurrez. Beren falta dute; peka hor. HU Zez 210. -- Mututuak [...] Ha, ha, ha, ha! --Ez zituen Jainkoak hobeki gaztigatzen ahal: mihiak bekatu, mihiak pekatu. Barb Sup 118. Bekatu bat diat egin / hi Judas deitzearekin; / hori Xalbadorrengatik / pekatu beharko baitik! Ox 54. Xutik ezin egonez [...] besoz eta buruz lotzen dira gaixoak. Pekatzeko ziren nolazpait egungo erhokeriak. JE Ber 97. Negu ederra izan baginuen, ongi pekatu (expier) dugu primaderan. JE GH 1932, 330. Baionako soldadoen aintzindari baten otoa joan da heien bati buruz. Aintzindariak ez du deus ere izan. Bainan otoak pekatu du. Herr 24-12-1959, 2. Jeneralak axuanta mokoka, axuantak kaporala gaztiga eta soldado xinpleak peka. Herr 21-7- 1966, 2. v. tbn. Herr 10-5-1962, 2. (cid:132) Dirua, dirua! [...] Mendian pekatuko dukalarik, bakarrik han nunbait galdua [...] nik erabili gogoeta berak eginen dituk!... Zertarat jin hizen hunarat! Larz Iru 56. (cid:141)2. (S ap. A; VocBN, H). "Céder par une faiblesse à une tentation. Eva pekatu zen frutu defendiatutik yastatzera eta oferitzera Adami eta gero Adam gaizoa pekatu zen yatera gure maluretan, Eva céda à la tentation du fruit défendu" VocBN. "Phekatü (S), atreverse, aventurarse [...]. Phekatü ziozu ene gaizen hartzera (S), se ha atrevido a coger mis cosas" A. (cid:145) Ezkitela izan erhuen kundukuetarik bena bai zuhurrenetakuetarik, zoiñek inzun medisenziak hain untsa bere barnian atxikitzen baitituzte nun ezpaitzee pekatzen hetarik behin ere erraitia. AR 440. Dona Mariataren aitzinian ahapeti baizi eztakiola pekha elhestatzia. SGrat 21. Hola denez hori galthatzia pheka balekizü Lichosen, belzuria laster ikhus ziniro. Ib. 3. Abil hire leze gorrialat eta ez dakiala berriz pheka hunat agertzia. Eskual 3-1-1913, 4. Nolabait ez dira pekatzen edo ausartzen! Or EG 1950 (11-12), 50. 2 pekatu. v. behekatu. Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 7 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua pekatu. v. bekatu. 1 pekatzaile (Dv → A), pekatzale (T-L). (cid:141) "Responsable, el que sufre por una falta, por un error o en venganza de algún acto" A. "(Bouc) émissaire" T-L. 2 pekatzaile, pekazale (R-is). (cid:141) "Ama Berjína, ánderi-óna, / emon nezázu senar óna, / saldodún, anque sia pekazále (R-is)" ContR 513 (olastazále en otra versión). pekautu. (cid:141) "(Boh[émien]), brûler" Lh. (cid:145) Hire dui ankhai baro, koloek / pekhautzen nina kamatxe-jakaz. Mde Po 83. Pekhautu nintzan kamatze-jakaz. Ib. 84. pekaxina (Dv (-xin), H), pekazina (VocBN), bekasiña (Urt Gram 20). (cid:141) "Bécassine" Urt Gram 20 y Dv. "Pekardina edo pekaxina erraten diote, erdi-erdaraz, ixtingorrari lapurtarrek" Dass-Eliss GH 1925, 95. (cid:145) Bost, sei pekaxina, pekadak iduriak, baina ttipiagokoak, izenak adiarazten duen bezala. Elsb LehE 39. pekazto (Vc ap. A). (cid:141) Pecoso. v. pekatsu. (cid:145) Euren artean mutil zaar-antzeko bat ebillen, pekaztoa bera. A Txirrist 198. peketaka. "(BN), a manojos, por haces" A. pekez. (cid:141) (En la expr. nekez eta pekez). "Pekez, aventurándose. Nekez eta pekez (S)" A Apend. (cid:145) Nekez eta phekez. Saug 187. pekin. (cid:141)1. Pequín, cierta tela de seda. (cid:145) Kotoin marratu, angeles xuria / etzaie aski [...] / pekina da sobraxa, perkala gutixe. Robin in BertsZB 185. (cid:141)2. "Pekiñera joan. Se dice cuando una cosa se ha echado a perder por el tiempo, por el uso o por accidente. (Irse a Pekín). Pekiñera juan jataz oñetako onek" Etxba Eib. 1 peko (G, AN, BN, S ap. A; Dv, H, Lh). (cid:141) Subordinado; súbdito. "Sujet sous-ordre, administré" Dv. "Pekoak bere beharretan laguntzea, aider ses inférieurs dans leurs besoins" H. "1.º súbdito; 2.º (G?; Ub), esclavo" A. Cf. beheko. v. mendeko. (cid:122) Tr. Documentado al Norte en autores suletinos y bajo-navarros y, desde mediados del s. XIX, tbn. en algunos labortanos. Al Sur lo emplean Mendiburu, Lizarraga de Elcano (Matr5 301 pékoak), Azkue y algunos autores modernos (cf. tbn. infra ejs. de J.A. Mogel y T. Etxebarria en las exprs. pekoan y pekora, aunque es posible que tuvieran un origen distinto). (cid:145) Ienkoa ezin date nehoren ere peko, nehoren muthil ez baixal. Tt Onsa 119. --Nork eman ditzake indüljenziak? --Aita Saintiak Elizako orori, eta jaun Apezpiküek bere pekoer. Bp I 55s. Zeren Jinkoaren legiak ikhasirik, haren zerbütxari hobe baitirate, hanbatenaz emiago eta bere peko baitüküyie. Ib. 25. [Ehün egünen indüljenzia] eskola bürzagi edo bürzagisa astegünez bere peko güzier [...] hura erakatsiren deriener. Ib. 26. Mündü huni üdüritzen beitzeion [saintiak] mesperetxiaren peko zirela, eta kasi bizitzia etziela merexi. Mst III 47, 3. Konstantinoplako enperadore Maurizio ta aren peko anitz. Mb IArg I 232. Erregen eran bizi ziran orien pekoak. Mb OtGai I 153. Zoin dira süperiorrek bere pekuen alderat ditüzten eginbidiak? CatLan 91. Pekoen gonbidatzera / erregeren gaztelura. Gy 175. Baditut halere soldaduak ene peko. SalabBN Mt 8, 9 (He, Dv ene / neure azpiko, TB neure azpian, Ip ene pian, Leon ene menpekoak). Lege miragarriak, buruzagia eta pekoa batasunik hertsienean atxikitzen dituztenak. Laph 182. Sazumako buruzagiak [...] baimena eman zion haren peko ziren herri guzietan fedearen predikatzeko. Ib. 215s. Manatzen zuen pekoek nagusieri jauspen eta ohore bethi ekhar zekiotela. Arb Igand 57. Haren khorpitza arimaren peko zen. Ip Hil 52. Ororen bürüzagi dügü: / Aingüriak, erregiak [...] / beraren peko dütü. UNLilia 18. Sacramenton bizi dan emakumea, peko (esklabo) izatekoa ezpada [...]. A Ardi 57. Elguebarne, Goihenetx eta Ardatx, hiruak elizako kantari lehen herrokakuak ziren: Elguebarne bürü, bestiak haren peko. Const 39. Arrotzen peko eta zatitan daukigun Aiten lurrari [...]. Iratz 106. Iñoren azpian izatekotan, ordea, gizonaren peko aritzea obe duk; eta orrela, emakumeak baño aulagotzat ez gatxiate iritziko. Zait Sof 180. Hobe dute hiltzea ni bezala, etsaien peko izaitea baino. Lf Murtuts 51. [Erregeak] erlisionearen araura, druiden peko zeuden. Mde Pr 228. Usu gazteak etxekoen peko dira; hek errana egin behar dute. Gazte 1957 (Agosto), 3. Harri xuri bat merexi die pekoek, Pariseko muda berri arhina ez beitie jarraikiten. Herr 9-6-1960, 3. Mezperak meza ederrari eman ziren, gizonak eta pekoak sekülako eskaidian beitziren. Herr 28-7-1960, 3. Ez dela burua mundu huntako herstura eta nahigabeen peko jartzerat utzi behar. JEtchep 59. v. tbn. Etch 478 (tbn. en Etxde JJ 271). CatS 47. Lap 83 (V 41). Gazt MusIx 97. — PEKOAN (V-ger-arr-m-gip, G-azp ap. A; Mg PAbVoc). (Precedido de gen.). Al cuidado de, a cargo de. "Pekua, protección. Berorren pekuan nago, estoy entregado o bajo de la protección de usted" Mg PAbVoc → Izt 99r. "Cuidado, cargo, patrocinio" A. (cid:145) Nok egon biar dau eguzkijaren pekuan legez oetik urteko? Olluak Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 8 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua karkaraxaz astiaz batian, jagiten naz. Mg PAb 116. Onen artian zan ekandua orduan, mutiltxu asko imintia irakasle baten pekoan, alkarregaz asi zitezen. Ib. 217. — PEKORA. (Precedido de gen.). a) "Norbaiten pekora egon, estar a la custodia de alguno" Mg in VMg 113. (cid:145) Alako baten bada, / dia neskamea / beste toki batera; / baña sukaldea / txakur baten pekora / didate largatzen. Mg in VMg 108 (Zav Fab RIEV 1907, 537 txakur baten pekora). b) "Andar a cuenta de. Iñon pekora ondo dabill a lotsagabia, a cuenta ajena no anda mal aquel sinvergüenza" Etxba Eib. (cid:145) Gu bizi garala andrazkuen zoro-usaiñen pekora. Etxba Ibilt 469. 2 peko (V-ger-arr-m ap. A; H (V), que cita a Añ), peku. (cid:141) "Recelo, sospecha" A. (cid:122) Tr. Documentado en Refranes y Sentencias, Añibarro y algunos autores meridionales del s. XX, principalmente vizcaínos (tbn. en Mirande). Emplean la forma peku no ambigua D. Aguirre y Erkiaga. (cid:145) Peko gaxoa deukot, etorri joatan gatxa jatordala, ase-osteko loa. "Mala sospecha le tengo". RS 425. [Begira] egin izan dozun susma deungeari edo buruak ekarri izan deutsun peko txarrari [...] bete-betean sinistea emon deutsazunez. Añ EL2 154. Gaiñera etorkon gertaldi txarren baten pekua legez. Ag AL 163. Ezeren peku ta bildur barik, alaitsu ta pozkor. Ag Kr 197. Gexorik ete egoan zan Josetxoren pekua. Etcha Jos 198. Ikusten dok orain zelan egittu direan nire pekuak? Ib. 162. Agertu zeraneko, peku txarrean jarri naiz. Ag G 326. Konturatu zen pekoz beteriko begiradak egozten zizkiola, epaixka. Mde HaurB 10 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). Peko (sospecha) guztiak aren gain eroriko zirala. Etxde JJ 213. Biak etxekoak baitira anai-arrebak bezelaxe eta euren arteko artu-emanak eztizute peko txarrik. Ib. 136 (125 peko txarrik). Xalbaten ibillerak peko txar eragin zioten. Ib. 113. Kerman Zuriñeren ondorik ete ebilleneko susmo ta peku garratza. Erkiag Arran 124. Erromerian [...] bere barruko kezka mingotsa bein betiko poz-iturri biurtuko ete zaneko susmo ta pekuz. Ib. 66. Erri baten oinarriak berak aztertzen ari danak, nekez aienatu al izango du gaizki ikusiren bat: erria bera azpikoz-gora itzuli nairik ari ote danentz pekoa, nonbait. Zait Plat 98s. — PEKOAN GELDITU. Quedar receloso. (cid:145) An billatu eban gizonagaz itz egin ezkeroan, pekuan (recelo) gelditu zan, ar andi bat asi iakon barru guztia iaten. Ag AL 84. pekonortasun. (cid:141) Personalidad subyacente (?). (cid:145) Mediumekiko batzarretan nabaritzen diren "hilen arimak" ez dira benetan bizidun baten nortasun aizuna, peko-nortasunaren agerketa baizik. Mde Pr 345 (tbn. 345 pekonortasun). pekorotz. v. bekorotz. pekoroztatu. "Pekoroztau (V-m), destrozar; litm., reducir a boñiga (pop.). (Es palabra muy vulgar)" A. v. bekoroztu. pekoso. "Pecoso" Elexp Berg. v. pekatsu. pekotarzun. v. behekotasun. pekotu (AN, BN ap. A; Dv (BN)). (cid:141) "Subordinar, poner bajo las órdenes" A. (cid:145) Eba gure lehen amak / falta egin zianian, / bertan Lüzifer gaixtoak / bere pekotü güntian. UNLilia 13. pekotz. v. bekorotz. pektoral. (cid:141) Pectoral. (cid:145) Bularrean zeraman [...] eta zeritzan Bularrekoa edo Pektorala. Buruan zeraman arizko txapela luze bat. Lard 84. peku (phekü S (Foix) ap. Lh). (cid:141) "Malheur, déboire" Lh. (cid:145) Jinkuak begira gitzala phekü hortarik! Eskual 24-1- 1908, 3. [Lantharia] hobeki arpatüren [da]; aisago phekier eta eritarzüner bühürtüren. Eskual 2-10-1908, 4. peku. v. 2 peko. pekua (det.). "Peculio. Artuko euke ik aren pekua!" Etxba Eib. pekune. "Tribulación (V-m). Pekune ederra dauko (istar bat ausita nai multaren bat ezarrita esaten da)" A Apend. pekunpet. "(BN-arb), cara a cara. Pekunpet elheketa ari ziren, hablaban cara a cara" A. Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 9 mende. Orotariko Euskal Hiztegia Ped-Sua pekutsu. "Phekütsü (S; Foix), qui a des déboires" Lh. pela. "Phela (BN-lab), gran pedazo. Gasna-phela, gran depazo de queso" A. peladora. v. SARE PELADORA. peladura. "Calvitas, [...] peladura, buru peladura" Urt IV 90. Cf. pelakura. pelagarri (Urt). (cid:141) (El, lo) que pela. "Area in capite, zauri buru pelagárria" Urt II 281. pelaje (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. (cid:141)1. "Facha. Ori da ekarri dozun pelajia! Pelaje ederrian nago ontxe iñora agertzeko!" Etxba Eib. "Pinta, facha; mala, por supuesto. Ikusi dozu Klaran semiak zelako pelajia daukan? [...] Langile fiña da, eztauka aurrenengo pelajia baiña" Elexp Berg. (cid:141)2. "Persona de mala pinta. Zuan alabia alako pelaje batekin ikusi najonan. Pelaje batekin ezkondu zonan azkenian" Elexp Berg. pelajiano. (cid:141) Pelagiano. (cid:145) Pelajianoek erran nahi ukhan duten bezala. Lç Ins G 2v. Arrianoak emendik; pelajianoak ortik; eta beste Eleizaren etsai ikaragarri guztiak. Lar SAgust 9. 1 pelaka. "(Sc), se dice que andan así los bueyes uncidos que, separando mucho las patas, se estrechan para rehuir la carga" A. 2 pelaka. "(BN, S), lutte" Lh. Cf. pelakatu. pelakatu (L, B, BN, S; H (L)), pelekatu (B). Ref.: A; Lh; Izeta BHizt2 (pelekatu). (cid:141)1. "Se mouiller, être mouillé jusqu'aux os. Il se dit de personnes, moins bien d'animaux. Pelakatu naiz, [...]" H. "Calarse, mojarse hasta los huesos" A. "Pelekatu ginen" Izeta BHizt2. v. 1 pelatu. (cid:145) Nola ari izan den [...] lanean, izerdiz pelakatua. EOnAlm 1906, 13. (cid:141)2. "Accabler de reproches, maltraiter de paroles, d'injures. Gaizkiz amak pelakatu nau, ma mère m'a accablé de reproches. Bi emakumeak aharretan hasi eta elgar pelakatu zuten, [...] se pelèrent l'une l'autre" H. "(BN, S), transpercer de coups" Lh. (cid:141)3. "(BN, S), battre, lutter" Lh. pelaki. v. 1 belaiki. pelako. "(BN, S; Hb), 1.º rossée; 2.º trempée" Lh. pelakura. (cid:141) Herida, grieta. Cf. peladura. (cid:145) Murtza ahal bezain azkarki kabale errabiatiak hunki günia. Idek ahal bezain beste odol. [...] Ezpañetan haatik eztate pelakürarik ükhen behar. Eskual 7-8-1908, 4. pelamu (BN-ciz ap. A; Dv, H), pelemu (H). (cid:141)1. "Foso en que se colocan los cueros con tanino" A. (cid:141)2. "(BN- mix), plamée, chaux à épiler" Lh. pelapat. v. pelat. pelapet. "(L, BN), blette (bot.)" Lh. Cf. pelat. pelarazi. "Calvare, [...] pelarazi, [...] peleragitea" Urt IV 94. pelaskatu (V ap. A). (cid:141) "Pelear" A, que cita el ej. de Zav. (cid:145) Ollar bi pelaskatuak ta gudatuak, geiago egina ta azpiratua. (Tít.). Zav Fab RIEV 1909, 27. pelastatze. (cid:141) Acción de insultar. Cf. pelatu. (cid:145) Depütateen khanberan, azken jüntan bazen oihü eta oihü, algar lilistatze, pelastatze, eta [...] pharka erraile. Herr 21-12-1961, 3. pelat (G, AN, BN ap. A; SP (que cita a Lç), Lar, Añ, Dv, H (G, L, BN)). (cid:141)1. "Placa, moneda antigua de España de muy poco valor, creo, que es la misma que el Bascuence llamaba pelata, y para significar su poco valor decimos, pelapat eztu balio, no vale un pito" Lar (s.v. "placa"). "Blanca, moneda" Ib. "Óbolo, moneda ateniense" Ib. "Cornado, moneda" Lar y Añ. "Ancienne monnaie qui équivalait au liard. Ce mot s'est conservé dans cette phrase: Ez du pelatik, il n'a pas le sou" Dv. "Cuadrante" A. v. kornadu. (cid:145) Egiaz erraiten drauat, ezaiz ilkhiren handik, renda diroano azken pelata. "Quadrin". Lç Mt 5, 26 (v. tbn. Lc 12, 59). Ain pobrea, nun etzuan kornadu edo pelat bat jantzitzeko [...] semea. Zab Gabon 78. (cid:132) (En las exprs. pelat bat ez balio, ez jakin... 'no valer, no Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 10 mende.

See more

The list of books you might like

Upgrade Premium
Most books are stored in the elastic cloud where traffic is expensive. For this reason, we have a limit on daily download.
DMCA & Copyright: Dear all, most of the website is community built, users are uploading hundred of books everyday, which makes really hard for us to identify copyrighted material, please contact us if you want any material removed.
Copyright @ PDFdrive.to, 2022 | We love our users