Orotariko Euskal Hiztegia / Diccionario General Vasco Vol 08 (Fe-Gub)

999 Pages·7.479 MB·Basque

by  Michelena Luis (Mitxelena Koldo).

Orotariko Euskal Hiztegia Fe-Gub
fe. v. fede.

feberola. (cid:141) Habichuela. (cid:145) Zaldi-baba edo feberola, baba mota bat da, etxe-baba baino xeheagoa eta
biribilagoa. Dv Lab 99.

feble (SP, Chaho). (cid:141) Débil. (cid:145) Fabora ezazu ene mihi feblea. EZ Man I 90. Orain etzazula nekha hanbat buru
feblea. Ib. 50. Kreatura feblea. EZ Noel 141. Ni febleena naizelarik. SP Phil e) 1r.

feblegarri. Figura en SP, sin trad.

febleki. Figura en SP, sin trad.

febletasun. Figura en SP, sin trad. v. feblezia.

febletu (SP, Chaho). (cid:141) "Febletzea, flakatzea" SP. "Perdre de sa force, de son ardeur, de son courage" Chaho.

feblezia (SP, sin trad.). (cid:141) Debilidad, flaqueza. (cid:145) Ezagutzen baitute bere feblezia. SP Phil 209. Beldurrak,
handi-nahitasunak eta bertze horrelako buruko febleziek. Ib. 344s (He 347 flakitate). Zure permatzeko zure
feblezietan. Ib. 170.

febrero (AN-ilzarb ap. Bon-Ond 136). (cid:141) Febrero. v. otsail. (cid:145) Febreroren hemezortzian. INav 160.

fedakai. "Caution, répondant, garantie, sureté" Chaho.

fedari. (cid:141) (Pl.). Católico. v. fedeosodun. (cid:145) Errege Fedariak 1489-garren urtean ontzat emandako Donostiaren
aginde anziñakoak. Izt C 146.

fedastatu, fedastetu (Lar), fedestetu (Añ). (cid:141) Prometerse (en matrimonio). "Desposar" Lar. Cf. Lar, Añ:
"Desponsales, fedasteak". v. fedatu. (cid:145) Clovis Frantziako errege Khiristian lehena Türenjeko Erregeren
emaztiareki izkoitürik zian fedastatü. Egiat 272.

fedatsai (Lar, H), fedatzai. (cid:141) Hereje. (cid:145) Nastutzen asi ziran fedatzaien (hereje) kontra. Ag Lar 553.

fedatsaigo. v. fedetsaigo.

fedatu (AN-ulz ap. Iz Ulz; Lar). (cid:141) Desposarse, prometer (en matrimonio). "Arras de esposo, [...] fedatzeko
eskuedak" Lar. "Bier ezkontzen men dire, dicen que mañana se casan. Biér fedatzen men dire" Iz Ulz 422. v.
fedastatu. (cid:145) Maria, haren ama, Iosephekin fedatua zela. "Fiancée à Ioseph". Lç Mt 1, 18 (Dv hitzemana; v.
tbn. Lc 1, 27). Ethorkizuneko hitzez elkar fedatu eta ondoan, ezkondu eta esposatu baiño lehen, elkarrekin
haragizko bekhatuan bizitzen direnen. FPrBN 26. "Lagúna ematendizút ta ez esklaba", erranzio Elizak gizonái
fedatzerákoan. LE Matr3 226. Gaur fedatu den nobi-andriak / Bular artiak zillarrez. RIEV 1924, 6. Ire gaurko
lagun emana / urdandegian fedatrik (Sal). A EY IV 317 (que traduce 'está en la pocilga velado' [?]). Diozun
bezin maite banauzu, / elizaz feda nazazu. NafEKZ 142.

fedausle. v. FEDE-HAUSLE.

fedazain (Lar), fedazai (Lar, H), fedezai (Añ). (cid:141) Inquisidor. "Inquisidor de la Fe", "inquisidor general, fedezai
nagusia" Lar. "Inquisición, Tribunal, Fedazaien Batunea" Ib. "Inquisición, fede zaien bilkun edo batunea" Añ.
(cid:145) Parisko fedezaia. Aran SIgn 101.

fedazaitza. (cid:141) Inquisición (tribunal eclesiástico). Cf. Lar: "Inquisición, Tribunal, Fedazaien Batunea". (cid:145) Onen
gañean ere Toledoko inkisizio edo fedazaitzan salatu zuten. Aran SIgn 56.

fede (V-gip, G, AN-ulz, S; Lcc, SP, Ht VocGr, Lar, Añ, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H), pede, fe. Ref.: Lrq;
Iz ArOñ, Ulz; Etxba Eib; Elexp Berg. (cid:141)1. Fe. Cf. Lar, Añ, H: "Fidelidad, fedekardea" y otros compuestos de

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 1
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Fe-Gub
fede. v. sineste. (cid:122) Tr. De uso general. Algunos autores meridionales del siglo XX evitan fede (cf. sineste,
sinesmen; Azkue no lo recoge). La forma pede sólo la emplea fray Bartolomé (Ic I 100; cf. tbn. un ej. alto-
navarro de pede eman). En DFrec hay 167 ejs. de fede. En los dialectos occidentales se emplea fedeko en exprs.
como fedeko artikuluak (aktoak, egiak...), o bien artikulu fedekoak. Los dialectos orientales se valen de fedezko
en los mismos contextos; en Leiçarraga, sin embargo, encontramos fedeko artikulu (Ins F 7r y ABC A 4v) pero
fedezko sakramendu (Ins F 3r), fedezko othoitza (1 Io 5, tít.), etc. En alto-navarro se documenta fedesko en los
textos más meridionales: Ber Trat 57v, Elizalde (10), Lizarraga de Elcano (Doc 104) y CatUlz 13; fedeko en Mb
IArg I 390, Añ CatAN 71, Legaz 24. (cid:145) Zuk idazu, othoi, oso neure endelgamenduia, / Alteratu gabetarik zure
fede sainduian. E 20 (v. frente al casi gral. fede santu (saindu, etc.), fede santa sólo en cuatro autores
meridionales: Mb IArg I 361, Añ EL1 99, AA I 610 y SMitx Aranz 216n). Erraiten dugu ezen fede hutsaz
iustifikatzen garela Iainkoaren aitzinean. Lç ABC I 4v. Iainkoa baithan, zuen fedea eta speranzá. Lç 1 Petr 1,
21. Jesusen fedeagatik il. TAV 3.3.1, 170. Egiazko fedeak erakusten duena. Ax 51 (V 33). Jaunak bere fedearen
irakhasteko berezi zituenek. ES 394. Zure fede bizia baliatu zaitzu salbatzekotzat. Lg II 157. Fedea galdu dut.
Brtc 132. Inglaterran fedea osoa zegoan egunetan. Mg CC 133. Fede har ezazie / hura dela zieki. Xarlem 1172
(1195 tbn. fede hartu). O, yende fede gutikoak. TB Mt 6, 30 (Lç, He, Hual, Samper, Ur, SalabBN, Echn, Leon
fede; HeH, Dv, IBk sin(h)este, Ol siñeste, BiblE sinesmen). Fede onetan bizi ta ill gura dot. CatBus 54. Jesusen
federa biurtu ez ziran Jentillak. Ur MarIl 44. Gizon fede andikoa. Lard 488. Gehienek ezagutu zuten eta
besarkatu fedea. Laph 216. Fea, esperanza eta karitatia. CatR 53. Katixima edo fedia labürki. CatS I. Ez, eztugu
aski fede. Jnn SBi 142. Ez dugu aurkhitu liburu huntan deusere Fede katolikoaren kontra denik. Ib. II (EZ Noel
20, in Arg DevB II, CatS VI fede katoliko; Mat 303, Bp I 22, ES 122 fede katolika). Nik ez diyot artutzen gauz
orri fedia. Auspoa 63-64, 274 (ap. ELok 235). --Zer da fede ila? --Pekatu ilkor edo mortalean dagozanak
daukena. Itz Azald 16. Gure aiten fedea. Mde Pr 291. Euki fede nire esanetan. Etxde JJ 218. Berak ez eukan
fede askorik medikuak geixuak osatzeko gauza ziranik. SM Zirik 52. Bestelako zoragarritasuna artu oi du biziak,
fedearen argitan! Vill Jaink 9. Ikazkinaren federik ez dugun Kanten ondoko batzuek. MIH 383.
(cid:141)2. (SP, Lar, Añ, H). (En diferentes fórmulas de juramento como (ala) ene fedea! '¡a fe mía!'). "Ene fedeaz, par
ma foi" SP. "A fe de, fedez" Lar, Añ. Cf. TAV 3.2.3: "Su fide egia egiia al dio e Eneko" (interpr?). Cf. alafede. (cid:145)
Jura a Dios, bai fedea. TAV 3.2.1. Ixil endin nahi nikek, ala ene fedia! E 222. Prometatzen drauzut [...] / ez
berze emazterik egiteko, / ala ene fedea, ala ene fedea, / ala ene fedea (Galar, 1557). ETZ 28. Zer moduz, nere
fedea, nik eztakit (L, s. XVI). FLV 1993, 464. Eztut faltatuko, gizonaren fedez! "Je n'y manquerai point, à foi
d'homme!". Volt 208. "Ene fedea", "ene fedeaz", "ene egia" eta hunelakoak errana gatik eztira iuramentu. Harb
165. Laguna, anajea, adiskidea / izango natxazu, ene fedea. EgiaK 89 (v. tbn. ene fedea! en Arch Fab 217 y
AstLas 49). Ken zaitez orrik, ezpabere ta fedea / xakin bai xakin nolakoa dan ene ukabil parea. Acto 251.
(cid:141)3. Fe, promesa, palabra dada. Cf. infra FEDE EMAN, FEDE EGIN. "Prevaricar, fedautsi" Lar. "Falido, fallido,
fedausia" Añ. (cid:145) Nik Martin zuri Maria / prometatzen derautzut neure fedea / zure senar izaiteko (Beorburu,
1536). ETZ 21. Mila gizon gaixtorik da emazte batendako, / Gizon baten mila andre bere fedean dago. E 123s.
Fray Bizentek esala, / fedea zina lizala. "Ser juramento la fe ['palabra dada']". TAV 3.3.1, 171. Ielosia, zeinak
[...] munduan den irri ixilik arinena gatik, bere kidea kondenatzen baitu fedea hautsi balu eta bertzerekin
bekhatu egin baleza bezala. SP Phil 344 (v. tbn. fedea hautsi en Gy 40). Bena dolütüren zaik / Jüratzen diat
fedia. Xarlem 454 (v. tbn. fede juratu en Balad 130).
(cid:141)4. (Urt I 325, H). Intención, voluntad. (En exprs. como fede onean 'de buena fe, con buena intención', fede
gaiztoan 'de mala fe'). "Perfidie, fede gaiztokoa" Ht VocGr 400. "Perfide, fede gaixtoko; perfidie, fede gaixto;
perfidement, fede gaixtoz" T-L. (cid:145) Konzientzia gaixtoa, maliziatia eta fede gaixtoz dabillana. Ax 448 (V 292).
Bilduma bat fede onezko konseilluez egina. SP Phil e) 1v. Fede ta biotz oneko gure jende pobretxoenzat. Cb Eg II
9. Juan da emendik tranpa, / ta fede gaiztoa, / ya ur bage saltzen da / Tabernan ardoa. GavS 34. Pede txaarra,
konpijantza gitxi. fB Ic I 1. Fueroak goardatzeko / fede onarekin. It Fab 207. Ezagun da testamentarioak fede
gaiztoan dabiltzana. Apaol 48. Fede ona emagun dela leialtasuna, faltsukeriaren kontrarioa. HU Zez 192. Fede
hoberenean ari zela ez da dudarik. Ardoy SFran 194. Egin denaren fede ona erakusteko, komeni da lan hori zuk
nola egin zenunaren berri guk izatea. In MEIG IX 55.
v. tbn. He Gudu 57. Lg II 115. Mg CC 115. JJMg BasEsc 141. Echag 234. Lard 22. Hb Egia 117. Laph 235.
CatS 31. PE 124. Xe 362. Ud 140. Lap 356 (V 163). Jnn SBi 166. Ag AL 44. Iraola 126. JE Med 37. Barb Leg
142. Berron Kijote 150.
— ALA FEDE. v. alafede.
— EGIA ETA FEDE. v. egia.
— FEDEAN. "(En) fe de esto, onen fedean" Lar, Añ.
— FEDE-HAUSLE (fedausle Lar, H; Añ), FEDEAUSLARI. Hereje. (cid:145) Erakhuts nezake nihaur izan naizela
fedehausle bat. TB Gal 2, 18 (Lç transgresor, He prebarikatzaile). Zoazte Galgalara fedeauslariak ugaritutzera.
Ur Am 4, 4. Hereje edo fedeauslez betea daukagu munduba. Aran SIgn 60 (v. tbn. 100).
— FEDE-HAUSTE (fedauste Lar, H). Herejía. (cid:145) Luteroren fede austeak denpora berean egiten zituen kalte
lotsagarri likitsen eragozpenerako. Izt C 484s.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 2
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Fe-Gub
— FEDE EGIN. Prometer, dar fe. (cid:145) Egiten diot beherago eskiribatua den fede, ordenu, azken borondate, paktu
eta promes hau: [...]. Harb 408. v. tbn. ASJU 1978-79, 237 (Leitza, 1626). Guk pian siñatu girenek, fede egiten
dugu irakurtu dugula eta examinatu. In Tt Arima XXI. v. tbn. Tt Onsa 7.
— FEDE-EMAILE. (cid:145) Aiñ griña gaiztoko taldearen fede-emaillea izanik, nere ustez sutara kondenatu bear
dugu. "Dogmatizador de una secta tan mala". Berron Kijote 76.
— FEDE EMAN (V-gip ap. Etxba Eib; SP). Dar fe, atestiguar, prometer; creer, dar crédito. "Fede emoten detsat
aren esanari" Etxba Eib. (cid:145) Nik Martin zuri Maria / ematen derautzut neure fedea / zuzaz berze emazterik ez
egiteko (Beorburu, 1536). ETZ 20 (v. tbn. otras promesas de matrimonio del s. XVI con fórmulas similares en
ETZ 20ss.). Sinhetsgorrak gehienik dire ikharaturen, / Zeren Iesus ona baithan fede eman etzuten. EZ Man I 78.
Eta halatan lekhuko harekin batean eman diazazuten zeure erranean fede eta sinheste. Ax 251 (V 168).
Aprobazione huni, Pauen otsaillaren 27 egiñari, fede ematiagatik ezarri diot hemen neure izena. Gç 24 (v. tbn.
en este contexto Ch pról.). Arrotzak, nik orai hemen aiphaturikako gauzez fede emaiten dutenak. ES 146. Fede
emaiten dut, eztudala kausitu fedearen eta debozinoaren kontrako gauzarik. Ib. 146s. Kontairei sobera fede
emanik. Ib. 120. Fede eman zioten gezurrari. Lg I 196. Ametsetan, zorionezkoak edo zorigaitzezkoak direlako
egunetan fede ematen dutenek. Brtc 55. Bere esanai askok fede eman eta bere konseju galgarriak artzen
zituztela. Arr May 66. Ori gezurra dela ez nuke esanen / bañan pede osorik eztizut emanen. Auspoa 97, 37 (ap.
ELok 180). "Fede emateko" behar ditut [luma eta tintontzia]. [...] Lekuko bezala, hauxe adierazi nahi dut. MIH
152. v. tbn. Gy 40. Etxde JJ 192. Auspoa 66, 41 (ap. ELok 180).
— FEDE-ESPERANTZA. (Pl.). Fe y esperanza. (cid:145) Fed-esperantzak zerbait baditu, / baña arako bestia, /
apurtxoren bat badauka ere / bera ondotxo kostia. Urruz Zer 77.
— FEDE JAKIN. "Fe pública" Lar, Añ.
— FEDE-UKATZAILE (-kh- Dv), -UKAILE. Apóstata. (cid:145) Fede-ukailia, edo fede guztija ukatuten dabena, edo
apostatia. Astar II 8.
— FEDE-UKATU. "Fede-ukhatu (subst. et adj.), parjure. Syn. fede-ukhatzailea" Dv.

fedediña (det.). "Fidedigno, fedediña" Lar, Añ, H.

fededun (S ap. Lrq; SP, Lar, Añ, Dv). (cid:141) Fiel, que tiene fe; piadoso. A menudo significa 'cristiano' o incluso
'católico (romano)'. "Creyente. Oso fededuna zala, bere obrak esaten detsue" Etxba Eib. (cid:122) Tr. Documentado en
textos meridionales desde mediados del s. XVIII. Desde la segunda mitad del XIX aparece además en la
tradición septentrional. En DFrec hay 57 ejs. Es mucho más frecuente detrás del sustantivo (sinisle fededunak
Ub 145) que delante (fededun adiskideak Ardoy SFran 340); cf. la expr. kristau fededuna en CatBurg 20, Añ
EL1 58, AA I 562, Izt C 454, Legaz 1, AB AmaE 218, Bv AsL 42n, Arr May 176, Jnn SBi 103, HU Aurp 105;
frente a fededun kristau sólo en Astar II 10. (cid:145) Fededun guziak partzoner dirala ondasun animari egokietan.
CatBurg 19s. Fededun, jentil ta turkoak ibiltzen dira saldu-erosian. Mb IArg II 321. Bataitu ta fededun egiñak
zeduzkan errege bera ta erreinutar geienak. Ib. 299. Errege Fededun Don Fernando eta Doña Isabel. Izt C 467.
Kristiñau zintzo eta fededun bizia. AB AmaE 100. Gur'arbasoak lehen / Oi zer fededunak! Zby RIEV 1908, 294.
Zuberoko fededunen fagoretan berriki moldatu duen [obra]. Ip Hil III. Mundu katolikoan den populu fededun
handienetarik bat. HU Zez 77. Bethi zinez izanen / Garela fededun! Barb Sup 61. Gure erran zaharra
"euskaldun fededun". Xa Odol 241 (como expresión o dicho tbn. en Larz Senper 20, StPierre (ap. DRA), Or (ap.
DRA); cf. AB AmaE 283: euskaldun fededunak bear duen gisan, y usos similares a éste tbn. en HU Zez 174, Zub
78, SMitx Aranz 191). Fededun osoa zen erlijio gaietan, [...]. Fededun osoa abertzaletasunean. MEIG VIII 54.
(cid:122) Gizon hori protestante fededuna zen. Mde Pr 74. Gizadia, bada, Jainko-fededun azaltzen zaigu kondairan
zear. Vill Jaink 26.
— FEDEDUNGAI. (El) que va a convertirse en fiel. (cid:145) Fededungaiak edo fededun berriak, girixtino
zaharragoen artean sar-araz balinbadetzake. Prop 1906, 71.

fedegabe (V-gip, S; Dv, H), fedebage (Lar, Añ, H), fedage (Lar, Chaho, H). Ref.: Lrq; Etxba Eib. (cid:141) Infiel; (el)
que no tiene fe. Cf. Lar, Añ: "Infiel, fedebageduna". (cid:122) Tr. Documentado en textos de todos los dialectos
literarios. En DFrec hay 4 ejs. (cid:145) O erhoak eta bihotzez fedegabeak hain barrena lurrean sartu direnak. SP Imit
I 22, 4. Balio deusku kristiñauak izatea fedean, fede bageak bagara ekanduetan? Añ LoraS 71. Ciceronek, fede
gabea bazan ere, [...]. AA II 20. Sarrazeno fede gabiak mirestu dira. Bv AsL 220. Naiz elizako gauzetarako
fedegabea izan, sinistu zuen kartetan irakurri zuen guzia. Goñi 87. Emanen zirela ala fedegabeen ala fededunen
salbatzeari. Ardoy SFran 115. Azaldu zuen ez zeukala fedegabeengana beraztasun gehiegirik. MEIG VIII 71.
v. tbn. FPrS 19. Bp I 141. Ub 148. Mg CC 248. Gy 40. Hb Egia 123. Aran SIgn 17. Arr May 154. Ip Hil 137.
Etcham 64. Iratz 180. Txill Let 142. Vill Jaink 133. Azurm HitzB 44. Berron Kijote 195. Fedebage: Añ EL1 120.
Gco II 82.
— FEDEGABEKO (SP, Dv). Infiel; (adnom.) que no tiene fe. "Naiz da pekatari aundixa izan, ez zan fede-

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 3
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Fe-Gub
bakua" Etxba Eib. (cid:145) Deabruak eztitu tentatzen fedegabekoak eta bekhatoreak, dakiela hek bere eskuetan
dadutzala. "Infidèles". SP Imit IV 18, 3. Inpernura zuzen duazan pede bagakuak! fB Ic I 35. Erroma bildurgarri
/ fede bagakoak / nai euskuzan ekarri / guzur Jaungoikoak. Zav Fab RIEV 1907, 93. Elizari ere aditu nai
ezbadio, Jainko egiazkoa ezagutzen ez duen fede gabekotzat artu ezazu. Lard 410. Zenbat jentil fede bagako,
Ciceron, Aristoteles, Seneka, [...]. Ur MarIl 44. Jezabel deithu emazte fede gabeko bat. Zerb IxtS 59.
v. tbn. Ub 55. AA III 275. Zab Gabon 96. Arr May 164. Elsb Fram 129. Alz Ram 81. Basarri 2. Fede ba(ga)ko:
Añ EL2 129. AB AmaE 242. Ag AL 89.
(cid:122) Errege Bulgaro jentil, edo Jainkoaren fede gabeko gizona. Cb Eg II 201.
(cid:132) Traidor, pérfido, infiel. (cid:145) Fedegabeko anaiek elkarri oldartzen dituen liskarrak. "Infidos agitans discordia
fratres". Ibiñ Virgil 92.

fedegabetasun, fedebagetasun (Añ), fedagetasun (Chaho). (cid:141) Condición de infiel. "Gentilidad" Añ. (cid:145)
Fedebagetasuneko illuntza ikaragarrian. Añ EL1 99. Fedegabetasunaren gau illunean. AA III 279. Fede
bagatasunaren illunpetik Ebanjelioko argira aterariko euskaldunak. Ag AL 133.

fedegabetu (H), fedebagetu (Lar, H), fedagetu (Chaho). (cid:141) "Gentilizar" Lar. "Observer les rites des gentils ou
païens" Chaho. "1. perdre la foi y renoncer. 2. devenir perfide, menteur, trompeur, déloyal, félon" H.

fedekaitz. (cid:141) Infidelidad, mala fe. (cid:145) Zonbat libürü betherik eztirade gizon plainüz bere anderen fedekaitzetzaz
ta zonbat anderen ezegokidetzaz. Egiat 217.

fedekide. (cid:141) Correligionario. (cid:145) Itsasoa eta legorra inguratzen dituzue, zuen fedekide bakar bat biltzeko. Ir
YKBiz 400.

fedeosodun. (cid:141) (El) católico. v. fededun, fedari. (cid:145) Errege Fernando Fedeosodunaren gortean. Aran SIgn 5.

federal. (cid:141) Federal. (cid:145) Europa federal baten barruan, bere nortasuna, bere etnia jatortasuna begiratuko dituen
Euskal Herri batentzat. Mde Pr 40. En DFrec hay 17 ejs.

federalista. (cid:141) Federalista. (cid:145) Foruzale edo federalista agian. MEIG VI 69. En DFrec hay 2 ejs.

federazio, federazino. (cid:141) Federación. (cid:145) "Old Cornwall" delako federazinoaren aldizkarian. Mde Pr 259. En
DFrec hay 69 ejs. de federazio y uno de federazione.

fedetiar (SP, Dv). (cid:141) Fiel, que tiene fe. v. fededun. (cid:145) Fedea eztadukan gizona saindutzen dela emazte
fedetiarraz, eta fedea eztuen emaztea senhar fededunaz. SP Phil 404. v. tbn. He Phil 409.

fedetsaigo, fedatsaigo (Lar). (cid:141) Herejía. Cf. fedatsai. (cid:145) Sorgiñen fedetsaigoa edo erejia itxusia. J.C. Guerra
Ezale 1899, 35b.

fedetsu (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. (cid:141) Fiel, piadoso. "Creyente fervoroso. Mahoman aldekuentzat,
eurak fedetsuak, kristauak fede-gabiak" Etxba Eib. v. fededun. (cid:145) Gerrari katoliko on fedetsuen bat. AB AmaE
184. Fedetsua, gauza artezen zalea. Ag AL 143. Denak alkarri lagun zaiogun / kristau fedetsuen gisa. Tx B I
252. Gizaldi fedetsuenen berri / orma aik jakingo zutena! SMitx Aranz 103.

fedezale. (cid:141) Fiel, piadoso. v. fededun. (cid:145) Prankotarra bere bidean elizara eioan, da Portun orrek, [...] fedearen
kontra zerbait esan da barre ta ziñuren batzuk egin bear izan eutsazan fedezaleari. Ag AL 20.

feira, feiria. v. feria.

feiros (BN-mix ap. Lh), feiras, feires. (cid:141)1. Frágil. (cid:145) Nik ez nakien harrizko sainduak hain hotzbera izaiten ahal
zirela eta hain feirosak. Lf Murtuts 11. Gizonen bertute feirosari ezin fida daitekela. Lf ELit 318. Hain feiras
izana gatik, Frantzian badabiltza berrogei miliun garratoin. Herr 15-4-1957 (ap. DRA; la ref. es incorrecta).
[Minixtro-gaientzat] gobernua ez aski hauskor, ez aski feires. SoEg Herr 20-2-1958, 1. (cid:141)2. Gero bertze
hainbertze zaldidun, gizonak eta zaldian zoin ederrago, feirosago. Herr 26-5-1960, 3 (DRA traduce
"fachendoso). (cid:141)3. "Chapucería; como los objetos comprados en la feria" StJayme (ap. DRA). Cf. feries.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 4
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Fe-Gub

feirostasun. (cid:141) Fragilidad. (cid:145) Indarra eta oldar geiena guk dugularik ekartzen, / emaztearen feirostasunaz girea
beti ohartzen? Xa Odol 273.

feit (Chaho, Gèze). (cid:141) Hecho, suceso. (cid:145) Minzo delarik gure Salbazale Jaunaren Tranfigurazionian igaran ziren
feitez. AR 171. Huntarik idoki behar dugun feita duzu gure proximuaz bethi untsa jujatu behar dugula. Ib. 434.
Nuiz eta Alfonsak / feit hura beizian ikusi / Xarlemaiñari beizeron / Enbasada bat igorri. Xarlem 1514. Emaztik
egin zeitan, jaunarekin bastart, / ezarten beinüdian, feit harek kanpulat. 'Cet événement'. Etch 182. Feit horrez
orhit zite, maitia zü ere. Ib. 686. Apostoliek bere odolaren khostüz erran dütien feitak faltsü badira. CatS 30. v.
tbn. AstLas 26.
— FEITEAN. a) De acuerdo. (cid:145) Bazireia feitian / Sarrasi bat har dezadan / Erregiña kalitatian? 'D'accord'.
Xarlem 66 (v. tbn. 98). b) En efecto, ciertamente. (cid:145) Orozaz akort gütüzü / eta feitian hun düzü. Xarlem 1449. Zü
partikülarski Costantin / nahi zütüdan ikusi / minzatzeko feitian / orai edo sarri. Ib. 1441 (v. tbn. 1371). c)
Seguro. (cid:145) [Artikülü] haiez ontsa feitian espazira, othoi ezazü zure kofesora plazer deitzün explikatü. UskLiB
79. Marzellüs ene adiskidea / Untsa mintzo zirade / eta arotzaz segurki / feitean zirade. (Interpr?). Mustafa 9 (ap.
DRA). d) "Feitean izaitea, ez izaitea, estar o no en los cabales, en sano juicio" A, de donde deduce
probablemente, con la indicación "BN-mix", el sentido de "juicio, estado normal" para feit.

feitu. "Faute, hogena, falta, feitua" Ht VocGr 360.

fekatu. "Amaigrir, mehatzea, fekhatzea" Ht VocGr 327.

fekundidade. (cid:141) Fecundidad. (cid:145) Memorieren fekundidadean representatzen du Aita Eternoa (AN, s. XVIII).
FLV 1993, 142.

feldarako. v. felderako.

feldera. "Molde-gabe, baldar; desmanado. Zein feldera zaren. Hau mutiko feldera" Izeta BHizt. v. falder.

felderaka (SP → A). (cid:141) "Levrette" SP. Cf. felderako.

felderako (SP), feldarako (Urt). (cid:141) "Lévrier. Felderakoak felderaka estali du, le lévrier a couvert la levrette.
Felderakoak eta felderaka batu dira" SP. "Agitatrix, [...] ema feldarákoa, feldarákoa. O qûalis agitatrix!
aidepote noláko feldarákoa! vel ema feldarákoa! Urt I 439.

feldro. v. feltro.

feligres. (cid:141) Feligrés. (cid:145) Nik nola feligrés geienók baititut ofizio gortákoak. LE Prog 96. Euren elextar edo
feligresai. Astar II I. Uskerara biurtue beren feligresan amorioz. CatUlz 1.

feligresia. (cid:141) Feligresía. (cid:145) Bere Feligresiako aurrari Doktrina erakusteko. Iraz 1.

feliz. (cid:141) Feliz. (cid:145) Egungo egun misterioso eta feliz (AN, s. XVIII). ASJU 1993, 306.

felizitate (Urt III 280), felizidade. (cid:141) Felicidad. (cid:145) Gure felizitatea eztela lurrean konsistitzen. Lç Ins C 8r.
Paradisoa da elijituek aingeruekin perpetualki Iainkoa baithan duten felizitatea. Lç ABC I 8r. Felizitate
eternala. Tt Onsa 80s. Ebetan dago mundu ontako felizidadea. El 93. Partizipanteak ditxa eta felizidade untan
(AN, s. XVIII). ASJU 1993, 909.

felizitatu (Chaho, Gèze). (cid:141) Felicitar. (cid:145) Felizita dezagun bere bitorioaz. Jaur 165. Felizitatzen deizüt fama,
musde Renaud. Etch 590. Felizitatzen zütüt Defis jaun jüjia. Ib. 514. Felizitatzen zitügü / Mus de La Plazaren
alab'ederra zuk düzüla esposatü. RIEV 1927, 700.

felizitazio, felizitazione (Chaho). (cid:141) Felicitación. (cid:145) Eztoa, haren ama bezala, Semiaren [...] laidorioez boztera
eta felizitazione errezebitzera. Ip Hil 163.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 5
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Fe-Gub
felpa (Lar → Chaho). (cid:141) "Felpa, felpa, felpea", "felpa, zurra" Lar. "Panne, peluche, sorte d'étoffe à long pil; au
fig., volée de coups de bâton, ou réprimande, correction sévère" Chaho.

feltro, feldro (T-L), fieltro. (cid:141) Fieltro. (cid:145) Ezta au denporea gorraenzako, indozu ferreruela ta sonbrerua
fieltrozkoa. Mic 12v. Feltro hitsezko zapel zikin batzu buruan. GH 1972, 281 (ap. DRA, s.v. zurrundu).

feltzoki. v. fetxoki.

femenino, feminino. (cid:141) Femenino. (cid:145) --Izenen jeneroak zenbat dira? --[...] Femeninoa, ut haec Maria. ES 361.
Erdalzaleak gogor egin zion, bada, anima, âme eta alma femininoen indar elkartuari. MEIG VI 182. En DFrec
hay 3 ejs.

feminista. (cid:141) Feminista. (cid:145) Badakit gure egunetako feministek jerarkia ori desegin nai luketela eta bere lekuan
diarkia bat sartu. Vill Jaink 163. En DFrec hay 21 ejs., meridionales.

feneant. (cid:141) Vago, perezoso, (fr.) 'fainéant'. (cid:145) Hanitz feneant, laxo, auher. Tt Arima 100.

fenitxa. "Fenicha for ju, cum te coire" Deen II 209 (en nota: "fenicha; hisp.: fornicar").

fenix (Lar), fenits (Chaho), fenitz (T-L). (cid:141) Fénix. (cid:145) O Fenix saindua, egun / biztu zare gazterik, / zeruetan
bizitzeko / bethi gloriosorik. EZ Noel 112. Agustinen biotz amorosoa, [...], zeruko fenix baten gisa. Cb Eg III
234. Fenix Egaztia. Berron Kijote 212.

fenizia. (cid:141) Lengua fenicia. (cid:145) Fenizioak itzegiten zuten Fenizia edo Hebrea orduan. Izt C 256.

feniziar, feniziatar. (cid:141) Fenicio. (cid:145) Hebreoek deitzen dute Aleph, [...] feniziarrek Alios. ES 131. Sarthu zen
Kantabrian, ganbiar bezala. / Feniziar [la]guna, untziz zabilala. Hb Esk 25 (para la interpr., v. la ed. de PAlt,
31). v. tbn. Ur MarIl 44 (fenizija-ar). Feniziatar: Izt C 256. Arr May 55.

fenizio. (cid:141) Fenicio. v. ej. s.v. fenizia.

fenomeno, fenomenu. (cid:141) Fenómeno. v. gertakari. (cid:145) Egokiago dugu telepatia deitzea fenomenu hori. Mde Pr
322. Psikologi-gaindiko fenomenuetan. Ib. 326. Jakintzek fenomenu sentigarria dute gai. Vill Jaink 67.
Munduko fenomenuak esplikatzeko etzela Jainko aien bearrik. Ib. 32. Tximistak, phenomenu elektrikuak. Osk
Kurl 118. En DFrec hay 57 ejs. de fenomeno y 10 de fenomenu.

feodalitate. (cid:141) Feudalismo. (cid:145) Lehuntztarrek Seiñeurei zor diotzoten kargarik handienen azpian bizi dire. Horiek
dire [...] feodalitatearen edo esklabotasun suerte baten iduri bakharrak (1789). Revol 113.

fepako. "(V-ple-arr), palurdo, desmañado, sin destreza. (Contr. de feto-bako)" A.

fera. "(BN-ciz), impedimentos que encuentra el carro para andar" A.

ferafutre, ferafutro, fuera-futro. (cid:141) (En exprs. como ferafutre igorri, joan 'despachar con cajas destempladas, ir
con viento fresco'). Cf. feratu. (cid:145) Abil, ua fera futre, / nahi izan lekialat. AstLas 29. Enbasadore hori / ferafutre
igorri behar dün. Xarlem 110. Xarlemaiñak behai / ferafutre ütziko. Ib. 215. Hek nausi, zu muthil. Edo bertzenaz
zoazi ferafutro. EGAlm 1896, 29 (ap. DRA). --Zer! Hemen utz? Zangoa kaput du. --Nahi badu bai! Kentzak
hortik ferafutro! StPierre 17. v. tbn. SoEg Herr 12-4-1956, 1 (fera-futro). Fuera-futro despeitu ninduen. GH
1959, 312.

ferakan. v. ferrakan.

feratu (BN-lab ap. A). (cid:141) Expulsar, despachar. "Despedir bruscamente, dar con la puerta en las narices" A. Cf.
fueratu. (cid:141) Dagola bederen gaizki mintzatu gabe, ahalgez, kopeta eskasez kalakarien feratzeko. HU Aurp 213.
Badoha gure gizona behar den tokira huts egin dutela adierazterat. Feratzen dute. EskLAlm 1908, 16 (ap.
DRA). Abreki feratu zuen aitak [etxetik]. "L'expulsa brutalement". Barb Leg 68. Feratu zuen beraz Ama-Birjina.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 6
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Fe-Gub
"Il éconduisit". Ib. 139.

ferbore (Chaho). (cid:141) Fervor. (cid:145) Al deban ferborerik [...] andienarekin. OA 72. v. tbn. El 93. Purézan, ferbórean,
piedádean. LE Prog 116. Ferbore andiarekin (AN, s. XVIII). ASJU 1993, 933. Gogo bero edo ferbore
andiarekin. Mg CC 235.

ferboroso. (cid:141) Fervoroso. (cid:145) Platika ferboroso bat nobizioai egin zien. Cb Just 121. Penitente ferboroso aiek. Mg
CC 154 (v. tbn. CO 229).

ferdailu. v. berdagailu.

ferdarats. v. berdats.

ferdatiste. (cid:141) Esmeralda. v. bertiste. (cid:145) Oltzadar bat ageri zen ferdatiste bat bezalakoa. TB Apoc 4, 3.

ferde. v. berde.

ferdemiru. "Acanthis, ferdemírua, xoriférdea" Urt I 69. v. berdeloga.

fereka (B, L-ain; Lar, Dv, H, VocB), pereka (AN, BN (ph-); Dv (ph-), H (+ ph-)), bereka (Sal, R, S; H (S)).
Ref.: A (bereka, fereka, pereka); Izeta BHizt. (cid:141)1. (Sust.). Caricia, frotamiento. "Friegas, ferekak" Lar.
"Affection, marque d'affection" H. v. fereku. (cid:145) Eman gabe hauzoak elkharri harrika: / Bertzelako behar da
Eskaldun fereka. Hb Esk 95. [Zezena] zaldipean, adarraz, ferekatzen ere, / Fereka ezdirenak amaren besarkak.
Ib. 223. [Astoak] makilaren phereka maiz senditurikan. Ox 94. Iguzkiaren perekak zituen hola ematzen uhinak.
JE Ber 79. Semeatxiak hain maite baitu esku horien pereka. Xa Odol 343. v. tbn. Zby RIEV 1908, 765 (phereka).
(cid:141)2. pereka (ph- H), bereka (S-saug ap. Lh). "Action d'un saumon qui se frottant et tournant sur lui-même,
pratique une sorte de corbeille dans le fond des eaux basses, pour y déposer son frai" H. "(Foix), le frai des
poissons" Lh. (cid:141)3. "Onction. Syn. gantzudura, en parlant de l'extrême-onction" H. (cid:141)4. (Adv.). Acariciando,
frotando. v. ferekaka. (cid:145) Iragaitean lanoak ari zaizkote fereka [mendieri]. Iratz 50.
— FEREKAN. a) Acariciando. (cid:145) Haizea ferekan. Hb Esk 232. b) "Berekan (arraiñak), udatsean elgarren
ondotik" Alth in Lander RIEV 1911, 598.

ferekadura, berekadura. (cid:141) Unción. "Pherekadura, ferekadura, perekadura, berekadura, syn. de phereka aux
sens de frottement léger, principalment d'onction" H. (cid:145) Emadazü mündü huntako konsolazionen ororen plazan,
zure ezpiritü ezinago ezti denaren berekadüra. "Unctionem". Mst III 26, 3.

ferekaka (Dv, A). (cid:141) Acariciando. "Ferekaka an [¿por ari?] zaio bethi, siempre está acariciándole" A. (cid:145)
Azienda ez da oihuka, larderiaka, mehatxuka eta joka erabili nahi, bainan bai eztiki, balakuka eta ferekaka. Dv
Lab 224.

ferekakidin. "Pherekakidina, pherekakizuna, qui doi être légèrement frotté, caressé, flatté, recevoir de marques
d'affection; oint" H.

ferekakizun. v. ferekakidin.

ferekalari. v. ferekatzaile.

ferekaldi (B ap. Izeta BHizt; Dv, A). (cid:141) Caricia. "Todo el tiempo [que] se emplea (sin interrupción) acariciando"
Izeta BHizt. "1.º fricción. 2.º caricia, adulación" A. (cid:145) Elhe ederrez daienean eman ferekaldia: / Doble karga
bademote laster abereari. Gy 121.

ferekamendu. Figura en SP, sin trad.

ferekari. "Adulator, [...] ferekária, ferekatzaillea" Urt I 268. "Cajoleur" Dv → A.

ferekatu (B, L; SP, Urt I 136, Lar, Dv, VocB), perekatu (AN, BN (ph-)), berekatu (Lecl, Arch VocGr, Gèze).

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 7
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Fe-Gub
Ref.: A (ferekatu, perekatu); Izeta BHizt. (cid:141) Acariciar, frotar; adular, halagar. "Estregar" Lar. "Flatter, caresser,
cajoler" Arch VocGr. (cid:122) Tr. Documentado en la tradición septentrional. Ferekatu y perekatu alternan en textos
navarro-labortanos: ferekatu es más frecuente hasta mediados del s. XIX y desde entonces parece irse
imponiendo pherekatu (documentado ya en M. Dassança). En suletino se documenta berekatu. (cid:145) Presuna
haserrekorrak, zuhaitz arantzetsuak bezala dira, eztira ferekatzeko on. Ax 290 (V 193). Eskuetako larrua
hazkatzen eta ferekatzen zioela. Ib. 32 (V 19). Gantzu edo phereka diozozue zauri hura olio eta gatza
elkharrekin nahasirik. Mong 589. [Lohikeriaren Deabruak baitaki] ferekatuz heriotzeko kolpea ematen. He Gudu
110. Loak etxe hartako atheak / Berekatu zituen. "Morphé avait touché le seuil de ce palais". Arch Fab 237.
Errana da gizona (hartarik zerbait atheratzekotz), ile aldera ferekatu behar dela. Dv Lab 240. Bainan nola?
Handiak ferekatuz, ohointzari bideak idekiz. Hb Egia 77. Haize ezti batek ferekatzen du ostrailla. Atheka 80.
Bortxatua nintzen noizetik noizerat kuskakoa hartu nuen lekhuaren pherekatzerat. Elzb PAd 46. Menturaz,
Apostoluen erakaspenak gizonen flakeza eta jaidura tzarrak ferekatzen eta onhartzen baititu? Lap 325 (V 148).
Iguzkia aphaltzen hasia zen, [...], itsasoa amultsuki ferekatuz. Arb Igand 146. Lamina, loriatuta jada, hasten da,
eskuak fereka eta fereka. "Le Lamina ne s'arrêtait pas de frotter les mains". Barb Leg 24 (v. tbn. 69). Haurrak
berehala xokolet-ondarrean erhia sar, eta izil-izila saindu gaizoari hartaz ezpainak phereka. Lf Murtuts 10.
Haurrari ilea ferekatu zion, eztiki eta amultsuki. Mde HaurB 26. Erhi batez bere muxtatxak perekatuz. JEtchep
100.
v. tbn. Jnn SBi 119. Iratz 88. Azurm HitzB 59. Perekatu: Gy 21. HU Aurp 88. StPierre 16. Ox 179. JE Ber 9.
Zerb Azk 13. Xa Odol 107. Ardoy SFran 237. Berekatu: Egiat 225. Arch Gram 144.
(cid:132) Rasgar. Cf. Deen I 405: "Fereka, golpear". (cid:145) Deabru izigarriek bere atzapar zorrotzez, ferekatuko, larrutuko
[dute]. Ax 591 (V 380). [Zezena] zaldipean, adarraz, ferekatzen ere, / Fereka ezdirenak amaren besarkak. Hb
Esk 223.
(cid:132) Ungir. Cf. ferekadura, fereka (3). (cid:145) Krist edo Jaunaz berekatia. Bp II 15. Zergatik jaun apezküpiak
berekatzen dü konfirmatzen dianaren belarria? Bp I 65.

ferekaturin. "(Hb), morceau d'étoffe que l'on met entre le doigt et le fil, lorsqu'on dévide ce dernier" Lh.

ferekatzaile (SP, Urt, Dv → A). (cid:141) Adulador, halagador. "Frotteur" SP. "Allector, [...] ferekalaria,
ferekatzáillea" Urt I 514. "Assentator, [...] ferekatzaillea, ferekalaria" Urt II 442. "Cajoleur" Dv. (cid:145) Etzen
nihoren ferekatzaile, etziotzaten bekhaiztu azpikoei zigorrada eta lege hertsiak. Hb Egia 6 (v. tbn. Esk 170).

fereku (SP, Urt), pereku. (cid:141) Caricia; adulación, cariño. "Frottement" SP. "Assentatio, ferekátzea, ferékua" Urt II
441. v. fereka. (cid:145) Pereku eta maina guti zuten etxean, beharrez kanpo. HU Zez 70. Hitz legun, irri zuri eta
pereku... aintzinetik; eta gero gibeletik ausiki. Ib. 99. Blue-jean gorritan gorputxo bera / ferekuz gose jadanik.
Mde Po 81. Gizonak ez zion gero gau guztian ferekurik egin nahi. Mde HaurB 63.

ferfatu. "(AN-5vill), deshilacharse la ropa" A.

feria (V-ger-gip, G-goi-to-nav, AN-ulz-araq-larr-5vill-olza; Lcc, SP, Urt III 38, Ht VocGr, Lar, Arch VocGr, Dv,
H), peria (G-goi, AN-gip), eria (V; Dv (erija V, G)), feira (Arch VocGr, Dv (BN), H), feiria (T-L). Ref.: A
(eria); Iz ArOñ (ferixia), Als (gizon); Etxba Eib; EAEL 70. (cid:141)1. Feria; (en pl.) fiestas, ferias. (El uso del pl.
domina al Norte). "Feria. Según Astarloa es voz indígena" A. "Foire" T-L. Cf. peri-sagar. v. heida. (cid:122) Tr.
Documentado en la tradición bajo-navarra, labortana y en los dialectos meridionales. La forma peria, que en el
siglo XIX sólo se encuentra en Moguel y Arrese Beitia, es en el s. XX más frecuente que feria en los dialectos
occidentales. Eria se encuentra en algunos autores vizcaínos de los ss. XIX y XX. En DFrec hay 21 ejs. de feria
y uno de periya, todos ellos meridionales. (cid:145) Ferietako, hartu-emanetako eta asko berze gauzatako egun iakinak.
Lç Cal a 1r. Ifernuraz gero, [...] akhabatu dira arimako feriak, hertsi dira miserikordiaren atheak. Ax 603 (V
387; v. tbn. feriak akhabatu en sentido fig. en EZ Man I 115). [Jai-egun] oetan egiten da Infernuko Feria, non
egiten dituan debruak irabazte andiak. Mg CC 192 (CO 289 perijia). Eldutzeko Feria andi bat zegoan Errira.
VMg 62. Gorputzarén kóstus irabaztendú arimak ánitz birtúte, [...]. Orgátik trabájuen denbórak dire Sánduen
feriak. LE Ong 58v (el editor traduce: 'las témporas de los trabajos o penalidades son las ferias de los santos').
Ematen due Obispo Jaunak baimena, egunen batzuetan feriak egiteko. AA II 52. Jarten dira neskatillaak plaza
inguruban Ferija baten salgei balegoz legez. JJMg BasEsc 133. Erijarik erija, probarik proba, tabernarik
taberna. fB Ic I 252. Moxalen Feria. Izt C 184. Feriya ederra dago! Zenbat gauza, e? Alz STFer 136. Hamar
bat pelotari tugu ferietan. Ox 180. Urrengo peri-eguna etorri zanean. Muj PAm 58 (v. tbn. peri-egun en Ud 159,
Munita 42, Etxde JJ 146). Santo Tomaseko feriya. Tx B II 144 (v. Santo Tomasen periak Basarri 59; San
Tomaseko feriya Alz STFer 111, Anab in MEIG I 203 (peria)). Oloroneko feirietarik itzultzean. Lf ELit 175.
Ganadu-peria. Anab Poli 133. Pauliñok tratu eder bat egin eban erian Txomin Bekortagaz. Bilbao IpuiB 161.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 8
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Fe-Gub
Gauza ona baño, feri ona obe (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1042.
v. tbn. Cb EBO 13. Añ LoraS 100. Astar II 135. It Fab 108. Gy 198. Noe 41. Xe 295. AB AmaE 253. Bv AsL 43.
Sor Bar 54. Arb Igand 101. HU Zez 66. A LEItz 6 (explicando a abelazoka). Barb Sup 87. Kk Ab II 150. Mde Pr
321. And AUzta 99. Uzt EBT 29. Berron Kijote 191. Peria: AB AmaE 306. Mok 14n. Kk Ab II 33. Or Eus 80.
Lek SClar 137. Basarri 60. NEtx LBB 54. Uzt Sas 57. Eria: JJMg BasEsc 207. Azc PB 53. Ezale 1897, 15a.
(cid:141)2. (H), peria. Producto (o regalo) de la feria. "Présent, cadeau que l'on fait au retour des foires. Non tutzu ene
feriak?" H. Cf. FERIA EGIN. (cid:145) Gizon onek ezkondu egin bear duela eta, feri on baten desioa daukala. Alz
STFer 116. --Erosiya det bear detan guziya. --Bejon daizula! Saltzalliak izango gera Donostitik feri geiena
eramango degunak. Ib. 143. Jendia ibilliko da feriya erosten. Ib. 113 (acot. escén.). Amak [ume] bakoitzari
ekartzen zion peria. Anab in MEIG I 204.
— FERIA EGIN. Comprar o vender en la feria, feriar; comprar un producto (regalo) en la feria. Cf. supra (2). v.
feriatu (2, 3). (cid:145) Emango dizkizute eun pezta, eta gero etorriko zera feriya egitera, e? Alz STFer 140. (cid:122) Feriya
ori egin ta / Orumiara asi, / alaja ori bidian / bazan nork ikusi. Noe 42. (cid:132) (Tripersonal). Regalar. (cid:145) [Orratza]
kale kantoi batean billatu det, eta andre gaieri feria egiteko dauket. Alz STFer 139. Nik egingo diyat feriya:
txorixua ta ogiya. --Ez, naiago diat nik... Ib. 143.

feriagile. "Circumforaneus, [...] merkataria, tratuzalea, feriagillea" Urt V 78.

feriakari. v. feriazale.

ferialiar (H), feiraliar (Chaho). (cid:141) "Celui qui va à la foire" H. v. feriazale.

feriante. (cid:141) Feriante. v. feriazale. (cid:145) Ikusi genituan txarlatanak, ferianteak, kinkilleruak eta musika edo soñua
kalez-kale. Salav 51.

feriatu (SP). (cid:141)1. (Part. en función de adj.). Público, conocido. "Puta feriatua, putain publique" SP. (cid:145) Egia da
bekhatore itsusiez, feriatuez eta ageriez minza gaitezkela libroki. SP Phil 359s (He 362 famatues, publikoez eta
guziez). (cid:141)2. (SP, Dv, H), feiratu (Chaho). "Norbaiten feriatzea, donner, payer la foire à quelqu'un. Feria nazazu,
donnez moi la foire" SP. "Donner, recevoir un cadeau de retour de la foire. Feriatuko zaitut, feria nazazu, je
vous ferai, faites-moi un cadeau de foire" H. v. FERIA EGIN. (cid:141)3. (Lcc (-du), Lar, H). Feriar, vender (o
comprar) en la feria. (cid:145) Urthe asiera huntan, Don Diego Echague, / zertaz det feriatuko lotsarik izan bage?
(1798). BertsZB 169. Bedorren esaerak / ematen dit jela, / feriatu nai gaitu / txekorrak bezela. Sor AKaik 115.

feriatzaile. Figura en SP, sin trad.

feriazale (SP (sin trad.), Dv). (cid:141) "Feriakari ou feriazale, qui est de foire; gens de la foire" Dv.

feries (BN-lab ap. A; Dv, H), peries (G-bet). (cid:141) "Léger en qualité, en parlant de marchandise" Dv. "De mala
fabricación, de pacotilla. Zapeta feriesak, zapatos de pacotilla" A. Cf. feiros. (cid:145) Obratzeko errexa delakoan
baliatzen da kadira eta espalakoin egiteko. Lan feriesa atheratzen da haltzetik. Dv Lab 323. Oihaleriaz eta
puxkateria feriesez pagatzen dugu haurrentzateko hazkurria eta lana. Prop 1900, 177. Lehengo gure etxe handi
ederra maite; etxe berri feries oraikoa maitiago. Herr 10-5-1959 (ap. DRA).

fermantza (Chaho, Hb p. Lh). (cid:141) "Affermissements, confirmation dans un bon état" Lh. Cf. bermantza.

fermatu. v. bermatu.

ferme. v. fermu.

fermetate, fermutate. (cid:141) Firmeza. v. fermutasun. (cid:145) Hitzaren fermetatea. Lç Mc 13, tít. Zeinétan baitirade
batzu aditzeko gaitzik, ignoranték eta fermetate gabék makhurtzen dituztenik. Lç 2 Petr 3, 16. Zuen fermetatetik
eror etzaitezten. Ib. 3, 17 (v. tbn. He 6, 17; 1 Petr 5, tít.; 1 Cor 15, tít.). Eztezaten bere speranzá ezar fermutate
gabeko abrastasunetan. Lç 1 Tim 6, 17.

fermier. (cid:141) "Fermier, fiscal" Revol 121 nota. (cid:145) Etzajote beharko behatu, fermierei, hekin guardei eta kostumari
edo bureuari pagatzen ohi zaizkoten dretxu batzuei bezala (1790). Revol 121.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 9
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Fe-Gub

fermu (SP, Urt I 9, Lar, Dv, H), fermo (VocBN, Chaho, Gèze), bermu (Dv (BN-bard) → A), permu (H (V, G)),
ferme. (cid:141) Firme. "Solide" Dv. "Parte fermua. [...]. Lur fermua, haragi fermua" H. v. firme, irmo. (cid:122) Tr. Propio
de la tradición septentrional. Se documenta también, en la forma fermu, en Larramendi, en un texto de Urdax del
s. XIX y en Legaz. La forma fermo la emplean los autores suletinos y mixanos, pero se encuentra también en
Axular; ferme se encuentra en Tartas (cf. bermetarzun en Oihenart, s.v. fermutasun). (cid:145) Zaudete fedean fermu.
Lç 1 Cor 16, 13. Enplega zaitezte afekzionatuki zuen bokazionearen eta elekzionearen fermu egiten. "Rendre
ferme votre vocation". Lç 2 Petr 1, 10. Behar ditugu fermu garenók, infirmoén flakatasunak suportatu. Lç Rom
15, 1. Iauna baithan fidatzen direnak Siongo oihana eta mendia bezala izanen dira: hura bezain fermo, fintko,
segur eta bortitz. Ax 133 (V 87). Hark daduka lurra fermu, / nihoiz eztadin higi. Hm 83. Nik eman sentenzia tink
eta fermu dago. SP Imit IV 8, 2. Jainkoaren manamenduen bide xidor ordokian, zelhaian eta fermuan dabillana.
"Plana ac firma pergit semita". Ib. 18, 2. Bake fermu bat. Ch III 47, 2. Maithazale azkar bat fermo dago
tentazionetan. Mst III 6, 1. Fede bizi, esperanza fermu eta amodio karsu batekin (Urdax, 1827). ASJU 1993,
589. Ez ofenditzeko asmo irmo edo fermu bat. Legaz 41. Aiten oidurak fermu atxikiz. Etcham 236. Lagun fermua
gertatuko zauk! Larz Iru 94. Erretora, 50 urthe, fermu. Larz Senper 8. Sineste fermuan / saria badaukala Jaunak
zeruan. Xa Odol 169.
v. tbn. Mat 128. EZ Man I 53. Harb 78. FPrBN 22. Gç 35. ES 188. CatLav 2 (V 10). CatBurg 46. Lar STomas 2.
He Gudu 171. Brtc 163. JesBih 440. CatLuz 32. MarIl 9. Jaur 126. Arb Igand 185. Fermo: Mercy 4. CatLan
141. AR 387. UskLiB 108. CatS 57. Ferme: Tt Arima 42.

fermugabeko. (cid:141) Débil, inconsistente. (cid:145) [Athenako jendea] errepresentatzen zuela hainitz olde moldeko,
koleratsu, iniustu, fermugabeko, [...]. SP Phil 268.

fermugabetasun. (cid:141) Debilidad, inconsistencia. v. finkogabetasun. (cid:145) Tentazione gaixto guzien hastea da
bihotzaren fermugabetasuna. SP Imit I 13, 5.

fermuki (SP (sin trad.), Urt I 324, Lar, H), fermoki (VocBN, Chaho, Gèze, H). (cid:141) Firmemente. (cid:145) Diszipliná
sainduki eta fermuki begiratu behar dela. Lç Ins G 5v. Bere deliberazione onei fermuki datxakoena. Ch I 3, 3.
Bere esparantxa fermoki Jinkuatan ezarri diana. Mst III 14, 4. Begiez ikhusten banu baino fermukiago sinhesten
dut. Brtc 69. Iraun dezagun fermuki Yainkoaren zerbitzuan (Orreaga, s. XIX). ETZ 291. (Mariri fermuki) --Zu
ixilik. Larz Senper 130. En DFrec hay 4 ejs. de fermuki.
v. tbn. Mat 237. EZ Man I 32. SP Phil 208. Gç 58. ES 97. He Gudu 170. Lg II 212. Monho 128. CatLuz 41.
Legaz 65. Elsb Fram 110. Arb Igand 200. CatJauf 74. Etcham 48. Fermoki: Tt Arima 37. CatLan 25. UskLiB
43. CatS 57. Ip Hil 223.

fermutasun (SP (sin trad.), Urt I 324, Lar, H), fermotarzun, bermetarzun (Hb ap. Lh, H), bermetasun (Lh). (cid:141)
Tenacidad, firmeza. v. fermetate. (cid:145) Exhortatzen zituen guziak, bihotzeko fermutasun batez perseberatzera
Iaunarekin. Lç Act 11, 23. Etsai gaixto guztien kontrako fermutasun handi bat. Mat 128. Nik gortharzun, zuk
gortharzun, / Derakuskegu elkarri, / Biek bardin bermetarzun / Dugu hetan ezarri. O Po (ed. F. Michel), 227.
Zure fermutasuna inharrots eta kordoka ahal liro. SP Phil 450. [Begiratu dut] doktrinaren fermutasuna. Gç 46.
Soferitzeko pazentzia, iraiteko fermotarzüna. Mst III 26, 3. Zer fermutasun etzuen izpiritu sainduak hedatu
apostoluen izpiritutarat! Lg II 299. v. tbn. ES 122. Ch III 25, 3. Brtc 22. MarIl 49. Jaur 390. Arb Igand 195.

fermutate. v. fermetate.

fermutu (SP (sin trad.), Lar, H), fermotu (Chaho). (cid:141) Reafirmar. "Afianzar" Lar. (cid:145) Iainko Iaunak bere bistaz, /
Bazaitu fermutuko: / Hura erdian duzuno, / Deusez ez damutuko. Hm 56. [Konfirmazioneak] fermutzen eta
borthizten baikaitu bathaioan errezibitu dugun fedean. CatLav 223 (V 112). Egia düzü khanbiakor girela, bena
zük fermotzen gütüzü. Mst III 14, 2.

fernesiatu. v. farnesiatu.

feros (V-gip), feroso (V-gip). (cid:141) "Féros dator, viene con fuerza (una planta)" Iz UrrAnz. "Féros, ferósa, (el) que
viene con fuerza, planta, animal, persona" Iz ArOñ. "Feros-feros dator, ferósketan [sin trad.]. Artua feros dao"
Ib. "Ferosua. Feroso dator" Ib. (sin trad.).

feroz. (cid:141) Feroz. (cid:145) Animalijarik uzu edo ferozenak. Astar II 98.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 10
mende.