Orotariko Euskal Hiztegia / Diccionario General Vasco Vol 07 (Ere-Fa)

911 Pages·6.82 MB·Basque

by  Michelena Luis (Mitxelena Koldo).

Orotariko Euskal Hiztegia Ere-Fa
ere (gral. (no V); SP, Urt I 62, Lar, Añ, Gèze, Dv, H), bere (V; Lar, Añ, H), be (V; H), e, pere, pe. Ref.: A (be,
bere, ere); Bon-Ond 171; Lrq; Asp Leiz (ezeze); Holmer ApuntV 15; Iz Ulz; Etxba Eib (bere, ere). "La forma
común en Eibar es be, y ere se dice a veces imitando a los de Elgoibar" Etxba Eib. (cid:122) Tr. De uso general en todas
las épocas y dialectos. Entre los autores vizcaínos bere es la única forma documentada hasta finales del s. XIX.
Azkue señala la diferente pronunciación del bere posesivo: "El primero [el posesivo] es barítono, se dice bere; el
segundo es polítono, se dice berè". A finales del s. XIX aparece la forma be (contracción de bere), que es en el
siglo XX mucho más frecuente que bere en la literatura de este dialecto. En dos ejs. de Añibarro (LoraS 152 y
193), aparece tras oclusiva sorda la forma pere; en este mismo contexto algún autor vizcaíno reciente (San
Martín (Zirik 61), Anduaga (AUzta 55), Oskillaso (Kurl 115)) emplea pe. Se documenta además raramente la
variante e desde la segunda mitad del s. XIX, por lo general en bersolaris, y frecuentemente junto a ere. En
DFrec hay 7.729 ejs. de ere, 3 de bere y 317 de be.
(cid:141)1. (Partícula enclítica que se emplea para destacar en una afirmación o negación --ya expresada o implícita-- un
nuevo elemento al que también afecta dicha afirmación o negación; equivale a 'también' en las afirmativas y
'tampoco' en las negativas. Se emplea además en oraciones que sirven para enfatizar la inclusión de un elemento
en una afirmación o negación --no necesariamente expresadas anteriormente--; equivale entonces a 'hasta',
'incluso' (afirmativas) y 'ni', 'ni siquiera' (negativas). Está seguramente relacionado con este último valor el uso
facultativo de ere en oraciones negativas detrás de ciertos pronombres, adverbios y sustantivos: ezer, deus, inor,
inon, inola, bat, fits, tut, ja, etc. (q.v.). En el caso de behin ere (q.v.), ere es obligatorio. Sin duda corresponde a
este valor enfático el uso facultativo de ere tras baino). "Aún, también, ere, bere, pere" Lar. "Hasta los enemigo
le alaban, etsaiak ere, arerioak bere alabatzen deue" Ib. "Même. Itsu batek ere ikhus dezakena da" H. "Ezeze...
ere, no sólo, sin que también" Asp Leiz. EGLU III 35-53 trata de manera exhaustiva el uso de ere.
Se coloca, en su uso más corriente, inmediatamente detrás del sintagma u oración al que afecta. De forma
excepcional puede aparecer desplazado de esta posición enclítica: Erraiten derio nigarrez eta ere hasperenez.
Arch Fab 157. Min hau xangrea balitz!... Bainan, ere, hala ez balitz! Barb Sup 34. Ez ditake egia ere, [...].
Ardoy SFran 301. Cf. H: "Ere est parfois prépositif, mais alors il remplace are (partic. prépositive). Ere hainitz
sainduk erraten dizie, même, de plus, plusieurs saints disent (AR)". Para desplazamientos a posición post- o
interverbal, así como para oraciones en las que el verbo es el elemento destacado por ere, v. infra. Para ERE
BAI, ERE EZ v. infra. Para las oraciones del tipo bai... ere, baita... ere, ez... ere, ezta... ere, v. baita, ezta, etc.
Ere se puede emplear, a modo de refuerzo --y por tanto facultativamente--, detrás de ciertos adverbios: oraindik,
berriz, beti, benturaz (q.v.) y otras palabras y expresiones: baizik, nonbait, bada-ezpada, zer gerta ere, etc. Ere
forma parte además de un buen número de expresiones: izan ere, batez ere, hain zuzen ere, denik ere, inondik
ere, atan bere, izaitekotz ere, ondo ere ondo, etc. (q.v.). (cid:145) Orduian ere bere eskuian dik grazia guzia. E 99.
Bizkaitikan bere akonpañatzen debe. ConTAV 5.1.1. Gomez andia zan arren, / An zan Presebal bere. TAV
3.1.7, 83. Bilbao, an bere dongeak birao. RG 61. Ni il azkero bere, idiok exar daie. "Después de yo muerto
también". RS 452. Aiphatuez berze alde badik berzerik ere. EZ Man I 28. O Iesus Krist hillen ere bitz
arazitzaillea. EZ Man II 81. Den iustuena ere, egunean zazpitan erortzen da. Ax 463 (V 301). Orai ahalkez ere
bururik ere ezin ailtxatuz. Ib. 383 (V 251). Arrazoin dut eta arrazoin ere handia hetaz mintzatzeko. ES 116. --
Nor dira negargilleak? --Atsegin, zillegiak ere, uzten dituztenak. CatBurg 45. Bizi zireno, nahi gaberik ere,
erortoki izanen zira khanbiamentiari. Mst III 33, 1. Ni-pere jasoko dot sarri nire biotza Jesus gana. Añ LoraS
152 (193 guk pere). Zertan gauden ere, begiratu gabe. AA I 499. Bekhatorei berei ere, [...] urrikalmendurekin
behatzen deraie. Dh 235. Zuen aitak badaki, eskatu ere baño lenago, zuek zer bear dezuten. Lard 383 (cf. baino
ere). Faraon etzan onela ere bigundu. Ib. 68. Jazteko ere, zuk ez batere gastuari begiratu. Bil 87. Ez lukete
nehork hitzik ihardestea ere merezi. HU Zez 107. Goiko Jaunaren erabagiak / Zuzen be zuzenak dira. Enb 66.
Erdi debalde be iñok eleuskio erosi gurako. Eguzk GizAuz 55. Etzunaten atera Diputadu txar bat ere. Or QA 82.
Gero asi nintzan irri egiten ere. Or Aitork 15. Eskerrak bere buruaren jabe zala. Ain jabe ere, nai zuan aldera
jotzen zuan. Anab Poli 7. Edozein modutan ere, gure galdekizun onentzat bi erantzupen zeuzkaten. Vill Jaink 40
(cf. infra (2)). Min ematen dit entzuteak ere. NEtx LBB 44. Egia ere da, bai, Basagizon Ona kristau mixiolariek
aurkitu zutela. MIH 167.
v. tbn. Bere: Echta Jos 132 (39 be). KIkV 56 (52 be). Enb 62 (en general be). Or Tormes 107 (15 be). Kk Ab II
113 (en general be). Erkiag BatB 141 (Arran 159 be). Osk Kurl 38 (en general be y ere). E: Xe 320. PE 74. Ud
69. AzpPr 82. EusJok 112. JanEd II 119. Arrantz 156. Tx B II 187. Mattin 102. Uzt Sas 200.
(cid:132) (En diversos tipos de exclamaciones; tienen en común la elipsis de varios elementos de la frase). "Au da
zantarra be! ¡Pero qué cochino es! Ori da bastoa be!" A Apend. (cid:145) Naigaberen bat emon aldeutsugu? --Ez,
andrea, esatea be! Ag Kr 158. --Emen dek bera. [...] --Azkenean ere! Alz Ram 107. Sartu... bañan onelako zikin
etorriko itzan ba? Zer esango duten ere. Lab EEguna 95. Berrogei ta bost metro luzekoa atera dute [piñu] bat.
Sinistea ere! Munita 116. Bai zera! [...] Zuriñe ondo be ondo ezagutu ezpaneu ere! Erkiag Arran 74. Askotaz
obeagoa zan bestaldekoa. Esan bearrik be! Bilbao IpuiB 63. --Zer dala-ta? --Ara; esango neuskizue. Baiña, ez;
enoa esatera. Miñen bat emoteko be! Ib. 83. Zer zozokeria! Orrelako galdera egitea ere! Vill Jaink 19. Badaki
ba berak ere etzaiola nehor jotzen hasiko, ahalgez ere! Xa Odol 51.
(cid:132) (Con verbos; para nominalizaciones y oraciones subordinadas v. supra). Incluso en oraciones en las que el

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 1
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Ere-Fa
verbo no es el elemento nuevo enfatizado, ere puede encontrarse situado --desplazado de su posición enclítica--
entre (o detrás de) el verbo de la oración principal. Este desplazamiento es frecuente en todas las épocas y
dialectos.
(cid:122) (Detrás de la forma no personal del verbo en oraciones afirmativas y negativas). (cid:122) Tr. Este orden es casi
general hasta finales del s. XIX; en el XX no faltan ejs. en todos los dialectos. (cid:145) Eta munduaren finerano hala
izanen ere da. Lç Adv ** 7r. Eztu nahi bertze gauzaz nehor mintza ere dakion. Ax 341 (V 227). Hausten ere dira
gogoaz eta nahiaz. Bp I 104. Ez dio beti behar den begiz Jangoikoari begiratzen ta esan ere oi du: [...]. Mb IArg
I 229. Esan diteke ta esan bear ere da [...]. AA III 607. Sinistuten dot [...]. Sinistuten bere dot, Elexa Ama
santeak irakasten deustan guztia. CatBus 54. Maitatzen ere dut nere lagun projimoa. Añ CatAN 73. Erran ere
baditeke. Dh 165. [Dantzaak] ez dira kenduten, ta etxuria daukanez, kenduko bere ez dira guztiz. fB Olg 154s.
Egiten bere dabe zuk egingo zeunkian pekatuba. Astar II 73. Ezkinela abiatzen ere ahal Jesusen ondotik. Jnn SBi
33. Eztabe nai entzun be nire izena. Echta Jos 151. Laster maitatu ere, harek, Alduda. JE Bur 156. Egin oi izan
da ta egitten ere da. Inza Azalp 17. Ikuitzen ere baldin badezu / gaizki ibilliko zera. Tx B I 147. Eman ere
baitiozu aien zori bera. Or Aitork 215. Lehenago maite ere izan zituen. Mde HaurB 11. Erreusitu ere baitu
azkenian. Mattin 84. Erantzun ere daiteke kultur hitzak [...]. MEIG VII 183.
(cid:122) (Tras el aux., en oraciones afirmativas). (cid:122) Tr. En esta posición se documenta ya desde el siglo XVII y es
desde el XIX muy frecuente en autores septentrionales y en algunos guipuzcoanos. No lo encontramos en
vizcaíno. Altube (Erderismos Eusk 1929, 199s.) consideró incorrecto este uso. (cid:145) Berrets diotzotzu ere leheneko
graziak. EZ Man II 68. v. tbn. SP Imit IV 9, 5s., Egiat 172. Lertu nai dute ere abere guztiak farraz. It Fab 127.
Etorri zitzaigun ere erri artan arkitzen zan Españiako bize-konsula. Zab Gabon 55. Bota zion ere Mari Andresi
bertso bat. Urruz Urz 50. Berdin aise izanen zaut ere frogatzea bigarrena. Elsb Fram 131. Ikasi zuen ere
meatzeko burua salatua izan zela. FIr 148. Artzen dute ere aragi. Or Eus 74. Orduantxe igarri zion ere bere iru
senideak alkarren antzekoak zirala. Etxde JJ 243. Gogoan hartu behar dugu ere eta bere egiazko indarrean
neurtu, [...]. MEIG VI 44.
(cid:122) (Tras el aux., en oraciones negativas). (cid:122) Tr. Aunque el orden clásico (ere detrás de la forma no personal) es el
más utilizado hasta nuestros días en todos los dialectos, el empleo de ere tras el auxiliar se documenta ya desde
el siglo XVII. (cid:145) Ez naiz ere gauza eder handietan ebili. Hm 170. Eztira ere deskorteski mesprezatu behar. SP
Phil 327. Eziñ gaitezke ere osoki halakorik gabe. Ch I 13, 1. Ez dugu ere nahi egin dakion minik gutiena. Lg I
270. Ez diteke ere nitzaz urriki. It Fab 224. Eztütü ere haren ondorio gaiztoak igurtzi. Ip Hil 33. Ez dogu bere
aztu bear españatarrok, [...]. Itz Azald 74. Etzuen ere an miraririk asko egin. Ir YKBiz 193. Ez dut ere uste
Barojaz esan daitekeenik. MEIG III 144.
(cid:122) (Detrás de verbos fuertes). (cid:122) Tr. Documentado en todas las épocas. (cid:145) Ofizio gaitzena duk ere itsasokoa. EZ
Man II 129. Amorio garbiak, [...], indar gehiago behar luke eta du ere, [...] amorio higuin, hats, lizunak baino.
Ax 489 (V 316). Hala dio ere ebanjelioan espiritu saindiak. Tt Onsa 124. [Sua] badizeka bihotz oni barrendik
eta kanpotik, [...]. Badizeka ere beregandik kanpora. Lar SAgust 13. Badukete ere [...] nai saindu bat. Lg II 137.
Ongi liteke ere adiskide prestuek patu bat egin balezate. Dh 74. Dino bere: [...]. Astar II IV. Bazuen ere, erran
behar da, nor eta zer aipa. HU Aurp 109. Eztauzkagu ere arlo astuntzat eguneroko esne jeisteak. Ag G 152.
Badakik ere Kattinekin ezkondu nahi ziela. Zub 63. Or daude ere goiko izarrak. Vill Jaink 43. Izena duen
edozerk izana ba omen du ere. MEIG VIII 112.
(cid:122) (Con el verbo como elemento enfatizado, el aux. con el prefijo afirmativo ba-). (cid:122) Tr. Hay testimonios de
todos los dialectos. (cid:145) Iainkoak eztituela solament kreatu ukhan gauza guziak, baina rejitzen eta gobernatzen ere
badituela. Lç Ins G 2r. Zeren baldin bide bezala Iainkoa onhesten badugu, zerbitzatuko ere badugu. Mat 123.
Eta irudi ere badu etzaikala deus baliatzen. Ax 204 (V 137). Izango ere bada beste guztiak baño Santu
andiagoa. Lar SAgust 12. Tristetzen da, hasperen egiten dü eta orazione erraiten ere badü ordian. Mst I 12, 2.
Arzen dute bekatua utzi ta onzeko zerbait asmo ta nolerebait onzen ere badira. Mb IArg I 239. Bearbada
konfesioan aitortuko ere baditu. AA III 609. Eta izan ere badaitekea? Gy XI. Aditu ere badiogu: [...]. Lard 446.
Erran ere baditake badela laborarien artean eraile txarrik. Dv Lab 65. Komeni ere bazan. Ud 64. Demoniño-
demoniño orrek merezi be baiok eta. Bilbao IpuiB 34. Irakurri ere badut iñoiz edo bein. Or in Gazt MusIx 38.
Gogoratutzen ere badirade. Uzt Sas 32.
(cid:122) (Tras la forma no personal, en oraciones con egin reforzando el verbo enfatizado). (cid:122) Tr. Este uso se
documenta en el s. XIX en los vizcaínos J.J. Moguel, Uriarte, Arrese Beitia y D. Agirre; en el siglo XX es
frecuente su uso entre guipuzcoanos y vizcaínos. (cid:145) Beriala sinistuten dabee, ta mudau bere ez dala egingo
mutilla. JJMg BasEsc 249. Egin eutsazan emakume galduari agiraka garratzak, bere lotsabagakerija, nekez
entzun bere egiten dana gaitik. Ur MarIl 28. Ezin dot jarrai zerren errendu bere egin nazan. AB AmaE 134. Izen
ori oraintxe artean entzun bere eztot nik egin. Ag AL 137. Joxepantoni zijoan apaiñena ta tokatu ere alaxe
egiten zitzaion. Urruz Zer 44. Etzioten begiratu ere egin. A Ardi 122. Esan be egin neutsen. Kk Ab II 185.
Susmau be egin barik. Otx 5. Ni lotsatu ere egiten naiz. Ldi IL 157. Galdetu ere egin zioten: [...]. Ir YKBiz 113.
Asmatu ere egiten zituten aldian aldiko. Or Eus 63n. Allandek etzun aitatu ere egin etxean. Etxde JJ 40. Gurean
marra iragan ere egin zela esango nuke. Vill Jaink 162. Bi mintzaira arrotz, / mintzatu ere egiten ditut behartua
naizen oroz. Xa Odol 28. Batasun aldera irauli ere egin zen, ixuri ez ezik. MEIG V 134.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 2
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Ere-Fa
(cid:122) (Expresiones enfáticas del tipo badakit jakin ere; además el participio seguido de ere puede ir precedido de
complementos). (cid:122) Tr. Frecuente en textos vizcaínos y guipuzcoanos de este siglo. (cid:145) Bera izan zan izan be,
aurrenengo eta kementsuen ibilli zana. Euzkadi 2-II-1929 (ap. Alt Erderismos Eusk 1929, 201). Gogozko
barriketia lakorik eztago, egon be, nekia uxatuteko. Kk Ab II 145. Eman ere, nik eman nion bide ortarako. Etxde
JJ 253. Alderdien bear, ukan ere badugu. Or Aitork 179. Olantxe urten oi dabe urten be, atsegiñaren itur-
burutik eresizko iturriak. Erkiag Arran 149. Idazlea ezagutu ere an ezagutu zuen. Zait Plat 17. Egiñ ere,
berberak aitortzen digunez, bere "izarraren leraz" egin baitzitun. Gazt MusIx 63. Jakin be ez ekian gitxi gero
berak! Alzola Atalak 110. Gertatzen bait-zaizkie gauzak eta gauzak zaldun ibiltariei, eta aiñ miragarriz ta
ustegabean gertatu-ere. Berron Kijote 91.
(cid:141)2. (Lar, Añ, Dv, H), bere (Lar, Añ, H). (Detrás de una oración condicional forma una oración concesiva.
Incluimos aquí las construcciones de participio con -(r)ik y de -(e)la(rik) (con verbo conjugado), aunque en
algunos casos el valor concesivo no es del todo claro. Para las oraciones con participio + -ta (-da) v. infra).
"Aunque, ere, bere. Pospuestos" Lar, Añ. "Quoique" Lrq. (cid:122) Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Cf. HALA ERE, HALARIK ERE, HALA (TA) GUZTI(Z) (ERE), GUZTIAGATIK ERE, GUZTIAZ ERE. (cid:145)
Zu gaztia bazir'ere, adimendu hon duzu. E 217. Emanak emanik ere, franko gelditu baitzeien. Ax 229 (V 153).
Arratsean urrezkoak badirudite ere, ez naute betetzen. Lar SAgust 3. Biak, seglare zirala ere, relijiosoen bizitza
egin zutenak. Cb Just 5. [Pekatua] eragozten eztienak, artarako kargua eta obligazioa duelarik ere. Gco II 6.
Juizijoko egun artian zeruban sartu ezbalira bere, [...] Jaungoikua ameetiari ez eutseen itxiko. fB Ic I 16.
Aberastasunarik nai ez dutenak, txipiak izanik ere. Legaz 53. Txit biotz oneko zala ere, asarrekor zan. Or Aitork
228. Zaldun batek ezin dezake bere hitza atzera har, emakume bati badio ere eman. Mde HaurB 33. Esteberen
anaiak egin aitorra aintzakotzak artu ezik ere [...], beste artzaien aitorrak ontzat jo bearrekoak ziran. Etxde JJ
194. (cid:122) Begiraturen naiz, munduko diru guziak izatekotan ere, hedatzetik eskua erregeren semearen gainerat. Lg
I 316. (cid:122) Ezen berak ez badu maite ere, ez du jasango berea zelako gizona beste batena izatea. Mde Pr 174.
(cid:122) (En oraciones concesivas con ere precedido de participio con -ta (-da) y de participio seguido de (e)ta (da). El
valor concesivo de algunos ejs. puede ser dudoso. (cid:122) Tr. Propio de la tradición meridional; hay tbn. un ej. de
Mattin. (cid:145) Zerura joan edo ill ta ere, bizia bezala zegoen. Cb Just 126. Ekusi zuen belar jaten ta jaten hari ta
ere, beti arkitzen zirala igar ta mear. Mb IArg I 392. Lenengo lekuan ezin, naita ere, enzun dezakeanean [meza].
AA II 49. Baina gabak ordubak emonda bere, ez dira palta, ez plazaan ta ez bideetan neskaak. fB Olg 72.
Okerrenera jo eta ere, anaia dezu. Apaol 110. Gura ta be, alegiñak eginda be, ezin eban iñok euki [...]. Kk Ab I
51. Izan dezazken gauza guztiak eskeñi ta ere, eziñ eskeñi zorraren berdiñekorik. Inza Azalp 62. Goizean euria
ikusi duelaik / arras kontent omen zen: / bestara jin eta ere / etzuela lanik galtzen. Mattin in Xa EzinB 115.
(cid:122) (Colocado, a modo de refuerzo, detrás de oraciones concesivas con -arren o -gatik). (cid:145) Ifernuko penetara
kondenatua egonagatik ere, bada Elizan behar den erremedio guztia. Mat 72s. Zenbait huts eta falta izanagatik
ere, badirudi ezen [...]. Ax 17 (V 7). Izan arren bere gu milla bider esker-baga gaisto okerrak, [...] amorez
beterik zatorkuz. Añ LoraS 50. Neskatxak ez ukhana gatik ere xede gaxtorik, [...] asko eta asko bekhatu eragin
dezake. Dh 73. Egiten dabe pekatu [...] aginduten badeutsee euren krijadubai jaijegunian biarra egiten, eurak
egin ez arren bere. Astar II 67s. Euren jakituria andia izan arren bere. Itz Azald 194. Zuk nai izanarren ere zer?
Etxde JJ 36. Adinean harat joanak izana gatik ere, elgarrekin solastatzen ziren. JEtchep 51. Gaia berez oso ona
izan arren ere, era arrunt gordin eta nabarmenean azaltzen digulako. MAtx Gazt 60. (cid:122) [Aizea] poparean
ezarren ere, lagungarri izaten ebenetan, pozarren ibilten ekien. Erkiag Arran 78.
(cid:122) (Detrás de sintagma nominal con -gatik formando expresiones con sentido concesivo). Cf. ere expletivo detrás
de -gatik: Ikhusia da aphur bat gosta behar dela Jesu Kristoren uztarri sakratua kharraiatzeko; horren gatik ere
salbatzaile amultsu hark bere zerbitzua deitzen du uztarriaren izenaz. Dh 200. (cid:145) Ez dezazula enzun
niholererako balaurrik, ez mandatu ixilik, zer nahi aitzekia gatik ere. He Phil 306. Ongi jainkotiar izana gatik
ere, bagina ere estaturik sainduenekoak, aphez, fraide, serora, horiek oro gatik ere ez gare gehiago bekhaturik
ezin eginezko estatuan. Jaur 133. Hainbertze oinhazeren gatik ere egundaino bezein hazkar zagola bere
giristinotasunean. Jnn SBi 151. Aitortu behar da Kornubiako jende komuna oraindik ez doala inglesa uztera,
berpizleen ahalegin bihoztoi guztiak gatik ere. Mde Pr 263.
(cid:141)3. (G, L, BN, S; SP, H). Ref.: A; Lrq. (En expresiones con pronombres interrogativos del tipo nork (non,
noiz...) ere ... bait- o -(e)n 'quienquiera (dondequiera...) que'). Cf. oraciones subordinadas en las que ere
simplemente refuerza una conjunción: NOIZ (ETA) ERE, NOLA ERE: Eta nola ere ahoz aho / Berria jin
beitzen handiago. Arch Fab 135. Zonbait egunen buruan, noiz ere iduritu baitzitzaion amari adimendua
ethorrixea zuela semeak, erran zion: [...]. Barb Leg 146. Cf. nolanahi dela (ere), zer gerta ere, zer hel ere. (cid:122) Tr.
Empleado por autores septentrionales de todas las épocas. Cf. infra el uso de zein ere... -(e)n en la tradición
meridional. (cid:145) Hirur gauza albaditu ehork ere egiaz, / Nola ere hil baitadi, doha salbamenduian. E 41. Zertara
ere aplika baikaitez, behtiere gure fin eta intenzione prinzipala den hire beldurrean bizitzera. Lç ABC A 8r.
[Ama Birjinak] nori ere eta nork ere behatzen baitzioen hari, [...] garbiki bizitzeko nahikunde handi batzuk
pitzten eta emaiten bazerautzan. Ax 365 (V 241). Lehen zer izan baita ere, azken finean, [...] berthutean
perseberatzea, irautea eta hartan akhabatzea. Ib. 457 (V 297). Noiz ere bainaiz / hauzaz orhitzen, / zin zinez, /
baniz hil-naitzen. O Po 17. Bederen ematen darotzut / zer ere bainaiz gustia. Gç 117. Nork ere ahalke baituke

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 3
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Ere-Fa
haren ohoratzera jenten aitzinian, hark ere ahalke dükiala [...]. Bp I 125. Zertaz ere gizonak egiñ baitu bekhatu,
hartarik beretik izanen du pena. Ch I 24, 3. Dabit errege seinduak, zenbat ere baitzen ongian finkatua, bere
burua galdua zaukan. Dh 96. Manu harrek ekhartzen zuen nongo ere baitzituen batbederak bere aintzinekoak
edo arbasoak, eta, han behar zuela eman eta harrarazi bere izena. Jnn SBi 10. Nun ere baita, eta den tokian, ez
du bihotz-min ttipia behar. HU Zez 16. Milesker, arima onak, nor ere baitzaizte! Barb Leg 126. Zertan ere ari
baitira, heien leku bilakatzen da antzokia. Lf in Casve SGrazi 12. (cid:122) (Con -(e)n). (cid:145) Baina, zer itxaron zuen ere,
aita besoetakoak agurtu zuen ohi zuenaz. Mde HaurB 45. (cid:122) Gogoan zer bazuen ere, han erran dituenak ez dire
gaizki. HU Aurp 179.
(cid:132) (Lar, Dv). Oraciones del tipo zenbat (zein) ere... bait- y zenbat (zein) ere... -(e)n (estas últimas en autores
guipuzcoanos --recogemos ejs. de todos los autores meridionales--; también en Oihenart y Pouvreau: zein ere... -
(e)n). Tienen a menudo un valor concesivo. "Quan grande eres y largo, no lo alcanzarás, zeiñ ere zeran andi ta
luze, eztezu iritxiko" Lar. (cid:145) Zenbat ere zu hilltzera baitzare etsitua, / Agien du berreturen zure egunen kontua.
EZ Man I 50. Ez, hurrentzen nizanean, / Zein ere den ikertzerik, / Ez behin ere gogorik, / Niri hunki egitekorik. O
Po 21. Eztezazula niholatako mandaturik enzun, zein ere aitzakiagatik nahi den. SP Phil 305 (Pouvreau lo
emplea con nahi den como verbo, salvo en Imit III 30, 5: Zein ere dohain konplirik baita, guzia ene ganik da).
Bat-bedera zein ere herritan eta jenderen artean haurdanik hazten baita, hango hitzkuntza hartzen du. ES 385.
Ala beikira desditxatü, hula phausialat nahi bagira arrimatü, [...]. Zunbat ere, gure bizitze orotan,
saintütarzünaren herexarik bat ere ezpeita ageri. "Cum necdum appareat". Mst I 22, 7 (SP ikusirik eztala, Ch
ageri ez den arren, Ip eztügülarik). Baña zein ere andiak liraken irabazte oriek, ez lukee pits bat balioko. Mb
IArg I 161 (304 zenbat ere). Ciceron tristea, lurreko onragatik, bere erretorika guziaz zeñ ere zan, ta lenago
alegin guziaz prestaturik zeñ ere zegoen, alere [...] utsegiteko bildurrak beti. Cb EBO 59 (47 zenbat ere).
[Jonathas] etzitzaion batere bekaxtu Dabiti, zenbat baitzen ere arrotza. Lg I 280. Zenbat flako bai zare ere,
zerbitzatu gogo duzun Jainkoak borthiztuko zaitu. Brtc 174. Zenbat ere txikiak dirudien pekatu arin benialak. Ub
211. Bere odoletik Mesias sortzeko uste guzia galtzeak zein ere atsekabe andia eman zion, are andiagoa artu
zuen [...]. Lard 137. v. tbn. Dv LEd 72 y HU Aurp 158 (zenbat ere). Jandarmekin berekin ez zinintazkela hurbil
heien ganat, zenbat ere baitzira jaun komisarioa. JE Bur 195. Zein ere ondasun ugariak dituen batek, gizonaren
bizia eztago ondasun asko izatean. Ir YKBiz 279. Ez dago gizonaz etsitzerik, zein ere galdua dirudien
hondamendian barrena. MEIG I 195.
(cid:132) (Refuerza pronombres interrogativos (nork, nor...) en función de relativo). (cid:145) Juan zan Perusara, nun ere
arkitzen zan [...] Ugolino kardinal jauna. Bv AsL 189. [Orrien] erdiak erlijiosoari eman ziozkan, nork ere, ziran
guziak apurtu eta putzura bota zituen. Arr May 171.
— BEZALA... ERE, LE(GE)Z... BE(RE). Tan(to)... como, tal como, así... como. Cf. Lç Col 1, 6: Zein heldu izan
baita zuetara, mundu orotara ere bezala. (cid:145) Eguna trabaillatzeko bezala, gaua ere repausatzeko gizonari
ordenatu ukhan draukoanaz geroz. Lç ABC B 4r. Egin bedi hire borondatea, zeruan bezala lurrean ere. Lç Ins E
4r (es casi general esta expresión en el "Padre nuestro": Mat 80, Ber Doc 84r, Gç 37, Lard 383, CatB 10, CatJauf
2, CatUlz 3, KIkG 30, Inza Azalp 140, Ol e IBk Mt 6, 9, etc.; lez... be KIkV 46; en autores vizcaínos nolan
(zelan)... alan: Bet 4, VJ 14, TAV 3.2.14, Arz 20, Astar II 259, Ur CatArrig 69, etc.; nola... ala en CatBurg 4, Ub
81, Gco I 416, CatG 10, Legaz 21; en suletino se prefiere zelian lürrian bezala Bp I 41, UskLiB 13, CatS 14).
Lurrean bezala itsasoan ere esku duzuna. Mat 332s. Badakizu zure eta gure aita prestua hil dela, eta hil ere
ongi eta sainduki, bizi bezala hil ere. Ax 329 (V 218). Athea bere erroetan bezala, itzultzen da nagia ere bere
ohean. Ib. 45 (V 29). Ematerat zohala bere bizia yuduentzat bezala jentilentzat ere. Lg II 223. Hostia
kontsekratuan badago Jesu-Kristoren gorputza bezala odola ere, eta kalitz kontsekratuan odola bezala gorputza
ere? CatLuz 36. Au motille! Baserrin bezela kaleen e. Aparta! Alz Bern 72.
— ERE BAI, ERE EZ. Ref.: Bon-Ond 171; EI 86; Etxba Eib. También; tampoco. (cid:122) Tr. De uso general en todas
las épocas y dialectos. Se emplea en oraciones en las que el verbo personal se omite. Su posición más frecuente
es al final de la frase. Para las oraciones del tipo bai... ere, baita... ere, ez... ere, ezta... ere, donde el verbo
también se omite, v. baita, ezta, etc. (cid:145) Eta ez [dute imajinatu ukhan] Iainko bat solament, baina haien [...]
ausartgoa erhoak imajinatu eta egin ukhan ahal duen bezenbat ere bai. Lç Adv ** 2r. Halatan galdegiten du eta
ihardesten ere bai. Ax 530 (V 341). Pekatua ill bedi, ta ni ere bai pekatuarenzat. Cb Eg II 33. Konzienzijako
sitsa bizi da, biziko bere bai beti infernuban. Mg CO 192. Debekatzen due gizona bidegabe iltzea, eta iltzeko
bidea prestatzen duen guazak egitea ere bai. AA II 104. Guzurrik esan ez, ta egiijarik bere ez. fB Ic II 180.
Erantzungo ez didazute eta askatu ere ez. Lard 449. Bekhatua hil bedi, eta ni ere bai bekhatuarentzat. Dv LEd
70. Oriek orrela ta / geiago ere bai, / lurrian zilipurdi / egin dute lasai. Xe 205. Badira oraino gizonak, eta
izanen ere ba agian gero eta gehiago. Arb Igand 29. Ama bat zer dan bazekiagu, ta i ama zulo aizela ere bai.
Alz Ram 57. --Ez zira nunbait erori? [...] --Ez, jauna, ez! --Lehenago ere ez? Lf Murtuts 38. Antzik be ez! Bilbao
IpuiB 187. Dena da posible, Jainkoa bera ere bai. Vill Jaink 54. Filosofiaz mintzatzen hasi beharrik ere ez. MIH
208. (cid:132) Son raros los ejs. en los que encontramos un verbo personal. En algún caso no habría que descartar la
posibilidad de que en realidad el verbo pertenezca a una oración yuxtapuesta diferente. Cf. Etxba Eib: Zure
gurasuak be bai, antxe ziran. (cid:145) Lausengariak zaizko / Pattini guttitu. / Jakitatez ere bai / bera da ttikitu. Zby
RIEV 1909, 227. Arek aitor egingo du nitaz, ta zuek ere bai aitor egingo duzue. Ir YKBiz 456.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 4
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Ere-Fa
(cid:132) Etim. La forma originaria es bere, en último término igual al bere posesivo.

ere. v. 1 hede; 1 hera.

heredade. (cid:141) Heredad. (cid:145) Eta nornaiden eitzi al dionak etsia [...] edo eredadiak. Hual Mt 19, 29 (Samper
eredaderik; Dv, Ur lurrak).

heredaje. v. heretaje (2).

heredalgo. (cid:141) Herencia. (cid:145) Dakizuelarik Jauna ganik duzuela izanen saritzat zeruko heredalgoa. He Col 3, 24
(Lç heretaje, TB, Dv primantza).

heredatu, heretatu (SP, H), heredadu. (cid:141) Heredar. "Hériter, avoir par héritage" H. (cid:145) Zer eginen dut bizitze
eternala hereta dezadanzat? Lç Mc 10, 17 (He, TB, Dv ardie(t)steko, IBe ondaretzat jasotzeko). Harrapariék
eztute Iainkoaren resumá heretaturen Lç 1 Cor 6, 10 (TB primu izan). Bekatu orijinalea [...] heredatzen baitugu
aita Adan eta Ebaganik. Ber Doc 167v. Zuk zerorrek har nazazu, eta zurea naizenaz geroz zuk ereta nazazu.
Harb 371. Aita Adanengandik heredatu genduan pekatua. OA 64. Biurtu degijon heredetako eskubidia. Mg CO
55. Senide edo besteren batzuk gandik heredadu ezkero etxe, solo, [...]. Astar II 158. Ez dakusguz garbiro
dabenak eredau / kale onetan bere aberasturik lau? AB AmaE 295. En DFrec hay 5 ejs. de heredatu. v. tbn. El
82. Iraz 37. CatR 55. CatSal 55. CatAe 54. CatUlz 38.

eredendu. v. edaendu.

ereder. (cid:141)1. "Atildadura", "primor" Lar. (cid:141)2. (H). "Primoroso" Lar. "Très beau, supérieurement beau" H.

erederki. "Primorosamente" Lar.

erederkiro. "Primorosamente" Lar. "Très bien, excellemment. Erederkiro erantzun dezu, tu as très bien
répondu" H.

heredero (Lcc, SP, H), herederu, ereter. (cid:141) Heredero. v. oinorde, ondore. (cid:122) Tr. Documentado ya desde
Leiçarraga en todos los dialectos. Son abundantes los testimonios en los catecismos de autores meridionales de la
segunda mitad del s. XVIII y XIX. Desde Mendiburu y durante la primera mitad del s. XIX, aparece
frecuentemente emparejado con jabegai entre los autores guipuzcoanos y vizcaínos. A excepción de algún ej.
aislado, deja de usarse a partir de finales del s. XIX. Herederu es la forma propia de la tradición vizcaína. En
líneas generales puede decirse que heredero va normalmente precedido de sintagma nominal con genitivo;
Beriayn emplea el destinativo -dako. Sin embargo, en el caso concreto de la expresión zeruko, zeruaren
heredero, en la mayoría de los autores predominan las construcciones con el sufijo -ko. (cid:145) Munduaren heredero
izateko. Lç Rom 4, 13 (He primezatzat, TB primu egin, Dv primantza, Ker oiñordeko, IBk jabe, IBe
oinordekotza, Bibl ondoretasunez ukan). Bizitze eternaleko herederotan adoptatu. Lç Ins G 3r. Iainko Aitaren
resumako heredero egiten baikaitu. Lç Adv ** 5r. Egiten baikaitu [...] herederoak zeruko gloriarendako. Ber
Doc 104r. Zeruko erresumako heredero eta partale heldu zenak. Ax 576 (V 370). Iaungoikoaren seme eta aen
glorien erederu. Cap 28. Koroaren ereter eta suzesor lejitimoari. Tt Arima 54. Infernuaren heredero eginikan.
OA 40. Gloriaren heredero. El 35. Zenbat heredero diru zaleagoak, anima zaleagoak baño. Mg CC 174 (CO
258 herederu). Zeruko erreñuaren jabegai edo eredero. AA III 355. (cid:132) (Adj.). (cid:145) Haur herederoa. Lç Gal 4 tít.
v. tbn. Zeruko heredero: CatElg 241v. CatLlo 55. CatR 53. CatAe 52. CatSal 53. CatB 54. CatUlz 37. Gco II 9.
JJMg BasEsc 47. Astar II 125. Zeruaren heredero: Iraz 36. CatBurg 34. Cb CatV 48. CatBus 29. Junto con
ja(u)begai: Gco II 9. CatBurg 34. Cb CatV 48. CatElg 241v. CatBus 29. Ereter: UskLiB 102.
— HEREDERO-LAGUN. Coheredero. v. herederokide. (cid:145) Jangoikoaren húme ta heredéro garéla pénsa, ta
Kristorén heredero-lagún. LE Ong 113r. Gára [...] Kristorén primu edo heredero lagún. Ib. 61r.

herederokide (SP, H). (cid:141) Coheredero. v. HEREDERO-LAGUN. (cid:145) Aitaren resuma zabaleko eta konplituko
herederokide berekin egin genzanzat. Lç Adv *** 2v. Elkharrekin bizitzeko graziaren herederokide ere
zaretenok bezala. "Ensemble [des] héritiers". Lç 1 Petr 3, 7 (He herederokide; TB primukide, Dv ondorekhide,
Ker, IBe, IBk oinordekide). Heredero [...] Iainkoaren eta Kristen herederokide. "Cohéritiers". Lç Rom 8, 17.

erederto. "Primorosamente" Lar. "Très bien, excellemment. Erederto egin dezu, vous avez fait cela d'une façon
parfaite" H.

eredoski. v. eradoski.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 5
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Ere-Fa

eredu (V-ple, L ap. A; SP, Lar Sup, H). (cid:141) Modelo; tipo, clase. "Norma; tipo, modelo: abenda-eredu, tipo de la
raza; euzkotar-eredu, tipo vasco" BeraLzM. Cf. edu (3). (cid:122) Tr. La forma eredu como sustantivo pleno aparece
documentada por primera vez a principios del s. XX, y su uso es frecuente entre autores meridionales de léxico
cuidado. Se encuentra además en J. Etchepare. Sin embargo, las formas como eredura, ereduz, etc. se atestiguan
ya desde Etcheberry de Ziburu. Eredura, forma propia de la tradición labortana durante los siglos XVII, XVIII y
primera mitad del XIX, es con diferencia la más empleada. A partir de la segunda mitad del s. XIX cae en desuso
y no hay más ejs. hasta Mirande. Con el mismo significado que la anterior, emplean ereduz Etcheberry de
Ziburu, Axular, Pouvreau y Duvoisin. Ereduan está atestiguado en el catecismo de Moguel, en Uriarte y Arrue.
En Haramburu encontramos, junto con ereduz, la forma ereduaz; hay eredurara en MarIl. En DFrec hay 78 ejs.
de eredu y 2 de eredura, todos ellos meridionales. (cid:145) Zer eredua (lección), zer adibide jakingarria, Anjelek [...]
erakutzi ebana. Ag Kr 211. Euskalerriko gaztientzat eredu andia zan Iturraldeko Jose. Ag G 133. Eredu (tipo)
guzien artean, bat aukeratzen badiak [...] laurkia liper batean egiña eukiko diat. Ayerb EEs 1915, 277. Arako
Mister il zana, eredua, erakusmeneko gizona zala. A Ardi 52. [Berori baita] Manchako zalduntzaren argi bai
eredua (ispillua). "Luz y espejo". Ldi RIEV 1929, 208 (Anab RIEV 1928, 609 eredua, AIr ib. 600 argi ta eredu).
Aintzezko itz-sakonak, idazti zarretan [...] / Asaben eredu garbijak. "Ejemplos claros". Laux BBa 8.
Burdinorizko aizkoren ereduak iparrerrietatik geroago etorriak. JMB ELG 65. Hauek eredutzat hartzen
zituztela, gizalanduago zirelakotz edo. Mde Pr 212. Axularri esker dago [...] lapurtarra [...] eskuararen eredu
(modèle) eta argi. JE Axular 11. Obendun agertzen zan [...] deabru arro eredu artuen madarikazio guzietaz ez
lotsaturik. Or Aitork 187. An agertzen zitzaidan garbitasunaren dedu ederra, [...] eskuak eredu onez beterik.
"Bonorum exemplorum". Ib. 206. Ispillutzat edo eredutzat jartzen didazun ideal orrek. Vill Jaink 92. Azalez
zurbil ta kolorga, [...] geisokiaren eredu berbera. Erkiag BatB 201. v. tbn. Etxde JJ 236. [Edestia] orain
danaren oar ta eredu, gero izango danaren argi-emaille. Berron Kijote 112. Batasunerako balio zezakeen eredu
baten zenbait ezaugarri nagusi markatzen hasi zen. MIH 223. Gogor antzekoak aurkituko ditu [...] [itzulpenak]
baina gogoan eduki [...] zailak direla erdal ereduak ere. MEIG III 106. (cid:122) Ez al-dezu uste zerbait eder eta eredu
egin ditekenik? Ldi, carta a Kizkitza 17-2-1930 (ap. DRA).
(cid:132) Imagen, representación mental. (cid:145) A-k mahai gainean dagoen lore ontzi baten eredua bidali nahi dio B-ri.
Askotan B-k ez du eredu hori jasoko. Mde Pr 322 (explicando un experimento de telepatía). Mediumak
kristalezko borobil batean ikusten ditu hurbil edo urrun dauden zeren ereduak. Iduripenak dira ereduok. Ib. 324
(v. tbn. 321, 326, 339).
(cid:132) (Como segundo miembro de compuestos). (cid:145) Kistar-eredu / Euzkeldun egiazkua. Enb 107. [Yainkoaren] eder-
eredu mugabagea. Or Y 1934, 84. Balenkalekuko aizkur-eredua. JMB ELG 71. "Goi-eredu" (archétypen)
direlako gizaki guziekiko mito edo ereduak. Mde Pr 350. Beren aleginen goiz-eredu dirdaitsua [Platonen
Politeia]. Zait Plat 6. [Olabide] giza-eredu jatorra dugu. MIH 351. Obra mardula utzi digu eta bizitz-eredu
beteagoa. Ib. 266.
— EREDUAN (V-ple ap. A). a) Según, de acuerdo (con), conforme (a). (cid:145) Bakotxari [...] emongo deutsala bere
egiten ereduban. CatElg 12v. Eldu ta allegaturik Jaungoikoagana beragana aragizko izate bat al lezakean
ereduan. Ur BulaG 552 (BulaV 22 al leitekean bestean). b) A medida que, conforme. (cid:145) [Llagei] muñegiñaz
zijoan ereduan, [...] sendatuaz zijoazkiola iruditu zitzaion. Arr May 128.
— EREDUAZ. Conforme (a), de acuerdo (con), según; en proporción (a). (cid:145) Urrikari nauzu, Iainko handia [...]
zeure miserikordia handiaren ereduaz. Harb 331s. Zuk guziak bere behar duten ereduaz probeditzen ditutzu. Ib.
263 (v. tbn. 86s).
— EREDU BEREAN. De la misma manera, del mismo modo. (cid:145) Athenasko hiria izan zen Greziako hiri
guztietarik famatuena, [...]. Sarak ere bada eredu berean eztu gutiago merezitu Eskualherrian. ES 156. Diotsa
Ciceronek, [...]. Eredu berean bada nik ere erraiten diot [...]. Ib. 166.
— EREDUKO (V-ple ap. A; SP, sin trad.). (Precedido de gen.). a) Proporcionado, conforme (a). (cid:145) Bekhatuen
ematen tu doieko gaztiguak / eta hekin ereduko halaber mehatxuak. EZ Man I 63. Denboraren ereduko
othoitzak. EZ Man II 111. Zelakuak izan biar dau penitenziak? Pekatuben eredukuak. CatElg 220r. b) Como,
semejante. "Orren eredukoa (V-ple), orren edukoa (V-m), como ése, conforme a ése" A. (cid:145) Euskalerriko Eliza
guztietan balegoz onen ereduko eliz-gizonak. A Txirrist 170. Inurri eta inurri-ren ereduko hitzak. MIH 390. c)
(Sin determinante). (cid:145) Othoitz eredukoa / ontasunen iabeari humillki egitekoa. EZ Man II 45.
— EREDU HORRETAN. De ese modo, de esa misma manera. (cid:145) Eredu orretan sortu zitzaion Joseri barruko
ar bat. Ag G 141.
— EREDURA (L ap. A; SP, Ht VocGr 422, Lecl, Dv). a) Según, conforme (a), de acuerdo (con). (Precedido de
sintagma nominal en genitivo o de frase relativa con o sin gen.). v. EREDUAN, EREDUZ, arabera. (cid:145) Nori
bere eredura ematen dio pena. EZ Man I 109. Errezibi zazu arren / ene obra aphurra / zeña baita deus gutia /
dagotzun eredura. EZ Eliç VII (v. tbn. 11 y Man II 205). Egizu enekin zure ontasunaren arauera, ez ene
gaixtotasunaren eta eskergabetasunen eredura. SP Imit IV 9, 3. Jende tropela baitzihoan herronkan hedatua,
lekhuko paraia hestuak permetitzen zuen eredura. ES 114. Nola bertzeak moldatuko tutzu zure nahien eredura?
Ch I 16, 2. Gizonen eredura handi dena, nardagarri da Jainkoaren aitzinean. HeH Lc 16, 15. Gizonak ez duela

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 6
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Ere-Fa
zeren behinere kondatu bere indarreen gainean, aitzitik bere flakeziaren beldur izan behar duela, altxatua den
eredurat! Lg I 336. Ez da urthe hautan eroriren ihintzik ez uririk ene hitzeen eredura baizen. Ib. 349. Gaistoek
[...] krimen eredura / beharko dute jasan. Monho 124. v. tbn. Harb 332. CatLav 310 (V 154). Dh 165. Jaur 107.
(cid:132) (Sin que le precedan determinantes). Proporcionalmente, en comparación. (cid:145) Lehen baño gehiago eredura
zazpitan / klaraturen dute [zuziek] bere lekhu ordenatutan. EZ Man I 88. Iauna, othoi, eredura iguzu berthutea.
EZ Man II 132. Zer nahi den dolore yasan dezazun [...] yakin zazu segur-dela, ez direla eredura deus, zure
Salbatzailleak [...] paraitu dituen tormenten aldean. He Gudu 136.
b) (O VocPo → Dv). Como, de la misma manera, del mismo modo (que). "Équipollent, comme, haren eredura,
comme lui, à l'équipollent de lui, c'est le même que haren araura" O VocPo. (cid:145) Egin diezezu, Iauna, / Othoi
fabore hura / asko berzeri ia egin / diozun eredura. EZ Noel 133. Beti, zu zaren lekura / so xuxen ari / naiz,
zenalkari / okerraren eredura. O Po 12. Agustin sainduak dioenaren eredura. ES 390s. Emaiten baitituzte bere
biziak asko orduz ikhusi izan den bezala, eta oraino egungo egunean ere ikhusten den eredura. Ib. 125 (v. tbn.
94). [Jujamenduan] Jainkoa zorrotz izanen da, bizi gareno bere graziak ematean nasai denaren eredura. Dh
217. Bazan ura ere bat, beste askoren eredura. Gaztetan alper, zartzan arlote. Ag G 298.
c) A medida (que). (cid:145) Egunaren argia heldu zaizun eredura, klarkiago ikusten ditugu gure bisaiaren nothak. SP
Phil 79 (v. tbn. 210). Adiñetan ainziñat zoazen eredura, emendatzen dire Jinkoaren ungi egiñak. Mih 16. Ez
dezazula mirets baldin ematen diozun eredura oraño gehiago galdeiten baderautzu. Ib. 98. Hiltzen diren
eredura / haren bikarioak / agertzen dire mundura / artzain egiazkoak. Monho 78.
d) Según el modelo (de). (cid:145) Hitz berriok gehienetan bretoin edo gales hizkuntzaren eredura antolatzen
dituelarik. Mde Pr 259. Erdi Aroan eta Erdi Arokoen eredura sortuak. MEIG IX 25. [H-a] noiz erabili behar
den, gure klasikoen eredura, eta noiz ez. MEIG VII 73.
— EREDURAKO (Adnom. de eredura). De acuerdo (con), conforme (a), proporcionado (a). "Équipollent (O)"
Dv. (cid:145) Bat bederari bere merezimenduen eta karguen eredurako herronkaren emaiten. ES 116. [Liburuan]
gauza guztiak kausitu baititut fede katholikaren eta haztura onen eredurakoak. Ib. 147. [Penitenziak] xumegiak
baitire, eta ez gure bekhatuek merezi dutenaren eredurakoak. CatLav 301 (V 149). Entsaia zaite [debozionezko
pratika] zure eredurakoez baliatzera. He Gudu 137s.
— EREDURARA. v. EREDURA. (cid:145) Mariaren alderat dugun debozionea guretzat ezin progotxuzkoa izan
daitekela, haren urhatsetan erabiltzera eginen dugunaren eredurara baizen. MarIl 118 (v. tbn. 122).
— EREDUZ (SP, Dv, A). Según, conforme (a), de acuerdo (con). (Precedido de sintagna nominal con genitivo).
(cid:145) Dohatsuen bortz korporal sensuak / zein bere ereduz dire izanen dohatsuak. EZ Man I 136. Othoitza da,
Iongoikoa, zure erranen ereduz, / Zerbait zuri galdetzea behar den errespetuz. EZ Man II 5. Iainkoaren
manamendu sainduen arauaz eta ereduz mantena nendilla. Ax 594s (V 382). Hunen arauaz eta ereduz erraiten
du Senekak ere: [...]. Ib. 279 (V 187). Eztitu bere serbitzariak saristatzen [...] graduaren arauaz, bainan [...]
humiltasunaren ereduz. SP Phil 187s. Nork-berak eskainiko du duenaren ereduz. Dv Deut 16, 17. Gaizki idatzia
dago [...] latin klasikoaren ereduz neurtzen baldin bada. MEIG VII 183.
— EREDUZKO. (Adnom. de ereduz). a) Según, conforme (a). (cid:145) Litaniak dire [...] materiaren ereduzkoak edo
debozione edo borondatezkoak. EZ Man II 188. Iainkoari erraten zaion Arrosario materiaren ereduzkoaren
exenplua. Ib. 166. b) Como, del estilo (de). (cid:145) Leenagoko emakumeen ereduzkoak, erriko alaba goragarriak.
Erkiag Arran 16. Erdi-Mendeko egille-izenbako ereduzko ipuiñetan. Alzola Atalak 148.
(cid:132) Etim. Para una posible comparación con bere dina, bere doia..., v. FLV 1970, 89.

eredugarri. (cid:141)1. Modelo, muestra representativa. (cid:145) Agirretxeko ederraren eredugarri zuten egontokian, zola-
diztira sakratua zen. Etxde Itxas 23. Gurutzeko Joan deunaren mistika-era jator berezia, [...] guri eredugarri
utzi ziguna. Onaind in Gazt MusIx 157. (cid:132) (Adj.). Típico, representativo. (cid:145) Andaluztar jatetxe auek, errialdearen
aiurri muintzat jo ditzakegu: txipi, eredugarri eta korapilkorrak dira. Etxde Itxas 85. (cid:141)2. (Adj.). Ejemplar, que
da buen ejemplo. (cid:145) Jainkoarengana irixteko eman bear ditugun urrats eredugarrienak. Onaind in Gazt MusIx
153. Eroan egizue bizikera eredugarria jentillen artean. Ker 1 Petr 2, 12. [Errukiorrak] gizaki eredugarria
hartzen du oinarritzat, [...] eta prototipo honetatik ateratzen den pertsona oroz errukia [...] senditzen du. PPer
Harrip 54.
— EREDUGARRIZKO. Ejemplar. (cid:145) Euskaldunak eredugarrizko anaitasun orren oroimen eztitsua [izango al
dugu]. SM Mogel 8 (ap. DRA).

eredumeneratu. (cid:141) Imaginar. (cid:145) Gizaki "sentikor" bat toki hartan egoten bada gero, psykhonak bil ditzake eta
haietatik iratxo bat eral. Iratxoa beraz tokiko oroipen bat litzateke soilki, giza gogo baten [sic, ¿por batek?]
eredumeneratua. Mde Pr 338.

eredun. "(Hb), assorti" Lh. Cf. eredu.

ereduzkatu. (cid:141) Comparar. (cid:145) Hire etsaiek onjo-liliari ereduzkatzen edo konparatzen haute. R. Zuhañeta Herr

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 7
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Ere-Fa
28-7-1966, 4.

eregalatu. v. erregalatu.

eregatu (V-m ap. A; H). (cid:141) Mimar, acariciar; aplacar, sosegar. Cf. 1 eregu. (cid:145) Alperrik ondo esanagaz eregauko
dozu. Mg PAb 204 (VersBasc 8 ez du zirkinduko ondo esanak). Bazirian an lora ederrez eginiko aro edo
girnaldak, baita bere gorputza eregetako miritza edo bustigarrijak. Ib. 216 (VersBasc 18 erregatzeko [?]).
Danza ta olgantza guzietan korputza eregatu ta erregalatu, jan ta edan galanki. Mg CC 155. Jainkuari biurretia
zor jakozan adorazinoiak [...]. Eregau ta baketutia gure kontra euki leian aserria. CrIc 147. [Txakurrak]
sarritan [...] eregetan dabenai zaunka ta eseste ordez, milla salto ta pozkaria. Ib. 31.

eregatzaile (A). (cid:141) (Lo) que satisface, complaciente. "Adulador" A. Harriet, trae bajo la entrada eregatu, que
considera síncopa de eregalatu (que a su vez toma por variante de erregalatu), el ejemplo de Moguel pero con la
forma eregalatzalle. (cid:145) Eramatea bizitza aragiaren eregatzallea, jan edan, ta dibersioetan biotza ipiñita
dadukala. Mg CC 75.

eregi (V ap. A; Lcc, Lar Sup, Añ, VocCB 349, Dv, H), iragi, eragi (V-ger-gip ap. A), erigi (V arc. ap. A), ereigi.
(cid:122) Tr. Documentado en autores vizcaínos (y en Lardizabal) desde mediados del s. XVI. Hay tbn. algunos ejs.
guipuzcoanos de este siglo. Eregi e iragi son las formas más empleadas, predominando la primera. (cid:141)1. Levantar,
alzar, elevar; construir, edificar. "Erbi bat eregi dau txakurrak" A. v. eraiki. (cid:145) Zure alabaen etse jauxi [sic] orri
urgazi bear deutsagu, eregi bear dogu zuk eta nik. fJZ 98. Triskan badabil atsoa auts asko erigi daroa. RS 79.
Kristo gure iauna eregi ebeen kurutzean. Cap 144s. Meditazinoa, ezta beste gauzarik, ezpada eregitea edo
igaitea geure arimea. Urqz 19. Eregi dau bere exerzitubetako mariskal izatera. Astar II XIV. Norzuk eregi eben
Cambrigeko [...] unibersidadia? Ib. IV. Elexia [...] [San Migeli] eregi edo konsagradu jakolako. Ib. 53.
Emakume jakitunak etxia eregiten dau, edo etxia aberastuten dau. Ib. 129. Deabruari eregitako aldareak bota,
eta idoloak autsi zituen. Lard 277. Eregiak izan giñan [...] Pedroren esertoki goratu onetara. Ur BulaG 555
(BulaAl 46, BulaV 29 eregi). Ioateko / [...] Bilbora anae biak / [...] ta goizeti pausoak / leiezala eregi. Azc PB
144 (v. tbn. 210). Eregirik bere begiak zeruruntz. Itz Azald 153. Ontzi barri andiago bat eregiko ebela. Echta
Jos 276. Edozein buruste aski gai dute [...] esaera dan bezela, gazteluak aizean iragitzeko. Zink Crit 3. Mutil
aldra bat ebillen zubi barri bat iragiten. Kk Ab II 172. Ipiñen eleixatxo bat eregiteko erabagie artu ei-oan. Akes
Ipiñ 11.
v. tbn. Añ EL2 9. CatLlo 34. Otx 93. SMitx Aranz 69n. Zait Plat 122. Iragi: GMant LEItz 57. Eguzk GizAuz 76.
Erkiag BatB 124.
(cid:132) Alabar, ensalzar. (cid:145) Ez da ori ez lira onegaz egun onetan / eregiteko gogoan dodan jasogeia. AB AmaE 64.
Eta eregi eta alabetan ebala bere sinistea. Itz Azald 64. Gizartekeria jaso eta eregi nai dauanean bere
trebetasun ori galdu egiten dau. Eguzk GizAuz 76.
(cid:132) (Añ, H). (En exprs. como gezurra, falso testimonioa... eregi). Levantar (falso testimonio). (cid:145) Falso
testimoniorik eregi ez eitea. Bet 10. Guzurrezko testimonio edo gauza txar andi astuna eregi deutsenak lagunari.
Añ EL1 138. Arako eregi eutsuen guzurra. Añ LoraS 68. Eztot inos guzurrik eregi. Astar II 187. [Murmuretan
da] egin eztaben gatxen bat eregijagaz edo guzurragaz. Ib. 187. Zeure izen-on ta kleitua galtzeko eregi ta asmau
deutsuen guzurra. Ur MarIl 30. Guzurra eregi barik. Azc PB 239. v. tbn. Cap 110. VJ 13. Oe (ap. H). CatLlo 7.
CatArrig 70.
(cid:141)2. (Intrans.). Levantarse; ascender. "(V-ger), levantarse (hablando de un enfermo)" A. (cid:145) Juateko [...] / Bilbora
anaija bijak [...] / ta goixian goixetik / zeitezela eregi. Ur PoBasc 350. Ezin leiteke ez abererik / egan aidean
eregi. AB AmaE 58. Odeiez gora direalako eregiten zeruruntza. Ib. 50. (cid:122) (Impers.). (cid:145) Anditsuak [...] alperrak
ezpalira / [...] elitzake eregiko / gudarik munduan. Azc PB 273.
(cid:141)3. (Vc ap. A; H), eragi. (Participio en función de adj.). Alto, elevado (sentidos prop. y fig.). (cid:145) Mendi guztiz
eregi edo altu baten ganian. Astar II 21. Eldu al leitekian diñaderik eregi edo altubenera. Ib. 83. Jangoikoak
zelango [...] leku eregian imini gura zaituzan. Abisu (1860) 12-1 (ap. A). Zu jasoteko berba duiñ eta / eregiak.
AB AmaE 30. Jarraituten deutsegula [...] gauza onak eta eregiak egitera. Itz Azald 197. Gizonaren alde
eregian, au da, ariman. Ib. 197. Gure oe loreti / ingurutik leoi-lezaz esia, / gorritan edatua, / bakerik eragia.
Onaind in Gazt MusIx 207. (cid:122) Guztiz eregi Jaun On Antonio Maria Cascajares, Calahorrako apezpikoa. Itz
Azald 54s.
— EREGI-LAN, IRAGI-LAN. Trabajos de construcción. (cid:145) Burdinbidiak eta beste iragi-lan asko egin ziran
aldi atan. Kk Ab II 167.
(cid:132) Etim. Caus. de jagi, jegi...

eregigarri. (cid:141) Digno de alabanza. (cid:145) Ez da ori ez lira onegaz egun onetan / eregiteko gogoan dodan jasogeia /
gaur dot niretzat eregigarri Euskal-errian / oraindik zutik ikusten dudan arbolia. AB AmaE 64.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 8
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Ere-Fa

eregin. v. eragin; erein.

eregintza, iragintza. (cid:141) Construcción. v. eraikuntza. (cid:145) Erruki-Etxiaren iragintzea amaitu zan, eta [...] argiñak
sakabanatu ziran andik [...] beste iragintza batera alde eginda. Kk Ab II 57. Iragintza edo obra andi areetan
ezebilzan euzkeldunak bakarrik. Ib. 182.

ereginzale. v. ereintzaile.

eregitasun. (cid:141) Don; virtud; cualidad de elevado. (cid:145) Daukazalako [Jaungoikoak] onoidade eta eregitasun
guztiak. Itz Azald 77. Maria Dontzella guztiz Santeagan miraritu bear doguzan eregitasunak edo doerik
lenenenak. Ib. 71. Kantetan zituezala [...] Jaungoikoaren eregitasunak eta alabantzak. Ib. 87. Zeuben arimen
duintasun eta eregitasuna. Itz Berb I 19 (ap. DRA; en nuestra versión altxaera). Goikoaren argitasun,
nagositasun eta eregitasuna ez dira itzaltzen, izakeraz bai da argi, nagosi ta eregi. Ibarg Geroko 34 (ap. DRA).

? eregosi (H (V, G)). (cid:141) "Faire cuire, [...] faire brûler. Adiskiderik laztanena ikustea bere begien aurrean
eregosten (Cb Eg)" H. Sin embargo, y conforme al sentido del ejemplo citado, podría muy bien tratarse de una
errata por erregosi (q.v.).

eregotxi. "(R-is), segar" A.

1 eregu. (cid:141)1. Mimo, caricia; halago; comodidad. Cf. eregatu. (cid:145) Gurago dau otsuak baso bizitza [...] etxe-txakur
katiaz lotubaren eregu ta ogi biguna baño. Mg PAb 130. Azote, baru eta nekegarrijen lekuan, billatu ditut
atsegiñak, ereguak eta gozotasunak. Ur MarIl 64. Ama batek seiñari langoxe ereguak eta palaguak mandoai
egin eutsezan. A BeinB 85. Etxean eregu guztietarako eskubidea berak bakarrik eukala otu iakon. Ag AL 146.
Leunki, emeki, eta palaguz eta ereguz bizi dan garaian. Anab EEs 1912, 178. (cid:141)2. "Eregu bizi, vivir
cómodamente (V-ger)" A.

2 eregu. "Gobierno ereguba" Dgs-Lar 3, donde hay tbn. "gobernador, ereguzallia".

eregugarri. (cid:141) Halagador. (cid:145) "Ego bako aingerua", "udabarriko goiza"... ta onen antzeko berba laudugarri ta
eregugarri asko esaten ebazan. Ezale 1897, 163b.

eregutxo. (cid:141) Dim. de 1 eregu. (cid:145) Ezieutsan eregutxo bat opa, ezieutsan eztiro itz egiñ. Ag Kr 156.

ereguzale. (cid:141) Aficionado a las caricias y halagos; comodón. (cid:145) Jesus ain penaz betia, ta ni ain atsegin ta eregu
zalia! Ur MarIl 96s. Meza santuko denporan belaunbiko egoten ez dakizuben gizakume ta emakume bigun,
gupera eta ereguzaliak. Itz Berb I 10 (ap. DRA; en nuestra versión gurarizale).

ereiaro (AN-gip, L-sar, BN-lab; Ht VocGr), ereiero (AN-5vill), erearo (L-sar, BN-ad-lab, B; Volt 131, SP, Urt
Gram 17, Lar, Lecl, VocB), erein-aro, eriaro (L-côte-sar-arcang, B), eriiro (AN-5vill), ereiro (AN-5vill),
ereilero (AN-gip-5vill), eriro (AN-5vill), eraiero (L-ain-sar), errearo (L; Arch Gram 9, vEys), erreao. Ref.: A
(erearo, ereilero); Lh (errearo); Izeta BHizt (erearo); EI 294 y 313; Echaide Nav 60. (cid:141)1. Junio. Archu (Gram 9)
interpreta la var. errearo como "juin (saison brûlante)"; cf. Barb Piar I 151: Eriaroa zen, errearoa egiazki. v.
ekain. (cid:145) Ereiaroa. Lç Cal a) 5v. Maiatza edo ostaro, erearoa, ustailla. EZ Eliç XXIV. v. tbn. Harb o) 1r (erearo).
Erearoaren hogoian 1731. agindu ginarotzuena. CatLav A 1r. Urteko illen erdiak izen bana [...] ta iruna dute.
[...] 6. Garagarilla, bagilla, erearoa. Cb EBO 47. Itsasun egina Eraieroaren 22an 1807an. RIEV 1934, 694.
Ereiaroaren zazpian mila zazpi ehun eta berrogoi eta hameikan. JesBih 390. Meditazionea jaun Doni Joani
Batistaren bestako. Ereiaroaren 24. Jaur 398. Erranen daute, arauz, Errearoaren 1833 eta 28-ko legeak zabaltu
duela muga berri bat ikhastarzunari. Arch Fab 11. Eraiero eta Uztail artea da hortakotzat arorik hobeena. Dv
Dial 95 (It garagarrilla, Ur bagilla, Ip arramaiatza). Eraieroan: hilabethe hunetan abiatzen dira belhar
ephaiteak. Dv Lab 207. 1812ko Ereieruaren 24 Rusiako lurrean sartu zan. M.A. Iñarra Ezale 1897, 274a.
Erreaoaren 30ean. Prop 1906, 62. Errearoaren 16a 1917, hogoi-ta hamar gizon sartu ziren haizea bezala [...]
barne hartara. StPierre 36. (cid:141)2. Tiempo de siembra. v. azaro (2). (cid:145) Done Meteri Zeledon, porru ereiaro on. RS
330. Ereiarorako izketatu zen. Or Mi 113. Izarrak ikertu bear dira aiek erakusten baiditute erein-aroak. Ibiñ
Virgil 69.

ereigi. v. eregi.

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 9
mende.
Orotariko Euskal Hiztegia Ere-Fa
ereikai (Lar, Hb ap. Lh). (cid:141) Tierra cultivable. "Tahúlla, imia baten ereikaia" Lar. "Terrain propre à la semence"
Lh. Cf. erein.

1 ereikera. (cid:141) Modo de sembrar. (cid:145) Ereikera ta ereiteko gisa edo modua bat dira. Ezale 1897, 326n.

2 ereikera. (cid:141) Temblor, tambaleo. "Bonbak ereikerea in eutsen etzeari (V-arr)" Gte Erd 73 (junto a etxea ikarazi,
dardarikazi du, de otras zonas).

ereikera. v. eragiera.

ereiketa. v. ereinketa.

ereiki (AN; Aq 487, Dv), eraiki (AN-mer; Aq 487, Dv, H), ereki (AN-ulz-olza), eriki (AN-egüés). Ref.: A
(eraiki, ereiki, ereki); Bon-Ond 160. (cid:141) Sembrar. "Argal eraiki: sembrar espaciado, poco espeso" LE-Ir. (cid:145) Anitz
eráiki ta guti bildu. LE Urt ms. 139r (ed. 1846, 391 eraizki). Etzué eraiki azi óna bere alórrean? Ib. 25v (id. 71
eraiki).

ereiki. v. eraiki.

ereikitzaile (AN-olza), ereikizale (AN-gulina), eraikizale (AN-erro; Dv (AN-egüés)), erekizale (AN-erro). Ref.:
A (eraikizale); EI 102. (cid:141) Sembrador. v. ereile. (cid:145) Atrazéla eraikizálea eraikitzerá. LE Urt ms. 32v.

ereile (V-arr-arrig-gip, G, AN-larr-5vill, L-sar-ain, BN, Ae, S; -ill- SP, Lar, Añ, Gèze, H), eraile (V-arr-gip-m,
G-azp-nav, AN-larr-5vill, L, BN), ereila (-ill- V), ereinle (G-azp; Lar, Añ, H), ereiteile (V-ger; erai- V-m-gip).
Ref.: A (ereile, eraile, ereilla); Lrq. Para una distribución de variantes más completa v. EI 101 y 102. (cid:141)
Sembrador. v. ereingile, ereinlari, ereintzaile. (cid:122) Tr. La forma más empleada es ereile; se encuentra eraile en
algunos autores septentrionales no suletinos. (cid:145) Ereille bat ilkhi zedin ereitera. Lç Mt 13, 3 (He, Echn, Leon, Ol,
Ker, IBe, IBk ereile, TB, Dv eraile). Lenbiziko ereinlleak, zerbait ereiñiko badu neke andiarekin urratu bear
duela [...] lurra. Mb IArg I 357 (v. en la misma pág. erelle). Euskaldun neskatillak [dira] erella / [...] jostun ta
gorularijak. Mg PAb 147. Erein zuan ereille onek azi ederra. AA III 438. Ona non irten zan ereille bat ereitera
(G). Bon OOV III 230 (L, BN-ciz, S ereile, BN-baig eraile). Erran ere baditake badela laborarien artean eraile
txarrik, beren lana ezagutzen ez dutenik. Dv Lab 65. Yesus da ereilea Yainko-itzaren azia munduan zabaltzera
etorria. Ir YKBiz 71n. Etorri andiko gizona, ta itz arro, zoragarri ta lausogarrien ereilea. Zait Plat 123. Ereilea
[...] kasik besogainka ari bazen ereiten. Ardoy SFran 319s. Euskalki guztietan [...] artoaren ereilea, esaten da,
kateen birrintzailea, [...]. MEIG VI 172.
v. tbn. Lar, carta a Mb 278. Eguzk GizAuz 29. Eraile: Ox 67. Ardoy SFran 13. Ereila: VMg 24.
— HAZI-EREILE. Sembrador. "Hazi ereillea, seminans, semeur" SP. (cid:145) Una bein batean azi ereile bat atera
zen ereitera (AN). Bon OOV III 231 (L, BN-mix hazi eraile, B azi ereile). Egin zuan azi-ereilliaren eginkintza
bera. Bv AsL 134.

ereilero. v. ereiaro.

erein (V, G, AN, BN, S (-eñ); Volt 116, Mic 9r, SP, VocS, Lar (-iñ), Añ (-iñ), Arch VocGr, VocBN, Gèze (-eñ),
Dv (S), H), erain (V-ple-gip, G-nav, AN-araq-ulz, L, B, BN; Ht VocGr, Aq 487, Lecl, Dv, H, VocCB), eregin
(Sal; Dv), ereini (-iñ- Lar, VocCB), ereindu (Urt II 448, Lar, Añ, H, -eñ- Hb ap. Lh), erin (V-gip, AN-larr, B,
Sal, R), eragin. Ref.: A (erein, erain, eregin, erin); EI 106 y 107; Lrq (ereñ); Iz Als 73, ArOñ (erein, erin),
LinOñ 174, Ulz (erañ), R 296; Echaide Nav 104; Etxba Eib (eraiñ); Asp Leiz2 7 y 12; Holmer ApuntV; Izeta
BHizt; Gte Erd 99; Elexp Berg (ereiñ, eraiñ). (cid:122) Tr. De empleo general en todas las épocas y dialectos. La forma
erein se documenta tanto al Norte como al Sur, mientras que erain es empleada casi exclusivamente por autores
septentrionales, siendo muy escasos los ejs. meridionales. Mendiburu, Iratzeder y Berrondo emplean ereini;
aparece erin en Astarloa, J.J. Moguel y Mendigacha, y eregin en Soroa, ECocin y en un texto de Zugarramurdi
de 1875. Hay eragin en Hiribarren, Elissamburu, J. Etchepare (junto a erain y erein) e Inza (junto a erain). En
DFrec hay 39 ejs. (uno sept.) de erein y 3 (2 sept.) de erain. En cuanto al sustantivo verbal, ereite (eraite, erite)
es la forma más generalizada, aunque encontramos ereinte en Haraneder (tbn. ereite) y Añibarro, y ereintze en
Mendiburu, Uriarte y Goñi. Axular y Gasteluçar que emplean erein, vacilan entre ereite y eraite. En Etcheberry
de Ziburu hemos encontrado un único ej. de eraite.
(cid:141)1. Sembrar; engendrar; diseminar, esparcir; divulgar. "Colocar", "plantar, poner" Lar. "Semer" VocS. "Planter,
établir, mettre, poser" Hb (ap. Lh). "Perdre" Lrq. "Dena eréin dau/e, esparcir lo que estaba amontonado" Iz
ArOñ. "Erin diaguzu álurra" Iz R 296. (cid:145) Erenna, una rega (1025). Arzam 216. (cid:145) Nork zer hazi erein bilzen dizi
komunki E 12. Ereille bat ilkhi zedin ereitera. Lç Mt 13, 3 (He ereinterat, TB eraiterat, Echn, Ip, SalabBN

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 10
mende.