orman ve su kaynakları

70 Pages·2013·1.32 MB·Turkish

ORMAN

VE SU
KAYNAKLARI
Özel İhtisas Komisyonu
Raporu
Raportör:
Prof. Dr. A. Nedim YÜKSEL
i
Rapor içinde belirtilen görüşler komisyon katılımcılarının ve raportörün görüşlerini yansıtmaktadır.

Bu görüşler Trakya Kalkınma Ajansı’nı bağlamamaktadır.
İÇİNDEKİLER
TABLOLAR ................................................................................................................................................ iv
YÖNETİCİ ÖZETİ ....................................................................................................................................... 1
1. GİRİŞ ................................................................................................................................................ 3
2. MEVCUT DURUM ANALİZİ ............................................................................................................... 4
2.1. Küresel Konum ........................................................................................................................ 4
2.2. Nüfus Artışı .............................................................................................................................. 6
2.2.1. Şehirleşme ........................................................................................................................... 6
2.2.2. Küresel İklim Değişikliği ....................................................................................................... 6
2.2.3. Kuraklık ................................................................................................................................ 8
2.2.4. Ekonomik Gelişme ve Küreselleşme .................................................................................... 9
2.2.5. Çözüm Önerileri ................................................................................................................... 9
2.2.5.1. Tarımda Alınabilecek Önlemler ..................................................................................... 10
2.2.5.2. Sanayide Alınabilecek Önlemler .................................................................................... 11
2.2.5.3. Kentlerde Alınabilecek Önlemler ................................................................................... 11
2.2.5.4. Diğer Su Kaynaklarından Yararlanma ............................................................................ 12
2.2.6. Suyun Ticareti .................................................................................................................... 13
2.2.7. Türkiye Toprak ve Su Kaynakları ........................................................................................ 15
2.2.8. Ülkemizde Su Kaynaklarının Kullanımı .............................................................................. 17
2.2.9. Trakya’nın Arazi ve Su Kaynakları ...................................................................................... 18
2.2.9.1. Bölgenin Tanımı ............................................................................................................. 18
2.2.9.2. Arazi Varlığı .................................................................................................................... 21
2.2.9.3. Orman Alanları ve Tabiat Varlıkları................................................................................ 23
2.2.9.4. Tarım Alanları ................................................................................................................ 24
2.2.9.4.1. Sulu Tarıma Uygun Kuru Tarım Yapılan Alanlar ............................................................. 24
2.2.9.4.2. Tarım Arazilerinin Parçalanması .................................................................................... 25
2.2.9.4.3. Yanlış Arazi Kullanımı ..................................................................................................... 25
2.2.9.4.4. Drenaj Sorunu Olan Araziler .......................................................................................... 26
2.2.9.4.5. Tarımsal Üretimin Desteklenmesi ................................................................................. 26
2.2.9.5. Amaç Dışı Arazi Kullanımı .............................................................................................. 27
2.2.9.6. Trakya Bölgesinde Amaç Dışı Arazi Kullanımı ................................................................ 28
2.2.10. Su Varlığı ............................................................................................................................ 28
ii
2.2.11. İçme ve Kullanma Suyu İhtiyacı ......................................................................................... 30
2.2.12. Sulama Suyu İhtiyacı .......................................................................................................... 33
2.2.13. Yeraltı Suyu Varlığı ............................................................................................................. 34
2.2.14. Akarsu Kirliliği .................................................................................................................... 35
2.2.15. Su Temini ve Tasarrufu ...................................................................................................... 36
2.2.16. Su Kaynaklarının Yönetimi ................................................................................................. 37
3. GZTF ANALİZİ ................................................................................................................................. 40
4. PLAN DÖNEMİ PERSPEKTİFİ ........................................................................................................... 42
5. ARAŞTIRMA ÖNERİLERİ ................................................................................................................. 55
6. PROJE ÖNERİLERİ ........................................................................................................................... 56
7. SONUÇLAR ..................................................................................................................................... 60
KAYNAKLAR ........................................................................................................................................... 63

iii
TABLOLAR
Tablo 1 Bazi Ülkeler Ve Kitalarin Kişi Başina Düşen Su Potansiyeli (M3/Kişi.Yil) ........................... 17
Tablo 2 TR 21 Trakya Bölgesi’nde Yer Alan İllere Ait Çok Yıllık Ortalama Bazı İklim Ve Diğer
Verileri .................................................................................................................................................. 20
Tablo 3 Türkiye Ve Trakya Bölgesinin Arazi Varliği Ve Kullanim Şekilleri ...................................... 22
Tablo 4 TR 21 Trakya Bölgesi Illerine Ait Arazi Siniflari Dağilimi (ha) ............................................. 22
Tablo 5 Türkiye Ve Trakya’nin Su Varliği Dağilimi ............................................................................ 29
Tablo 6 TR 21 Trakya Bölgesi illerinin 2012 nüfus sayıları (TÜİK, 2013b) ........................................ 30
Tablo 7 TR 21 Trakya Bölgesinde gelecek yıllara ait nüfus tahminleri ................................................ 31
Tablo 8 TR 21 Trakya Bölgesinde gelecek yıllar için içme – kullanma suyu ihtiyaçları ...................... 32
Tablo 9 TR 21 Trakya Bölgesi’nde 2006 yılı sonuna göre baraj ve gölet sayıları ................................ 37

iv
YÖNETİCİ ÖZETİ
Türkiye bir çok doğal kaynaklar yönünden zengin bir ülke olarak tanımlanabilir. Ancak bütün
dünyada olduğu gibi, ülkemizde de mutlak korunması gereken ve yüksek tarım potansiyeli
olan topraklarının ve su kaynaklarının, kentleşme ve sanayileşmenin sonucu olan toprak
kayıpları ve kirlilik nedeniyle, hızla yok olma tehlikesi altındadır. Oysa bu kaynakların
eksikliği, ülkemizde stratejik öneme sahip tarım sektörünüde derinden etkilemektedir.
Orman, toprak ve su kaynakları üzerindeki bu baskının azaltılması ve kaynakların kaybını en
aza indirmek amacıyla, TR21 Trakya Bölgesi’nde hedeflerin ve stratejilerin belirlenmesi,
yapılabilecek faaliyet ve eylemlerle, sorumlu kuruluşların belirlenmesi yanında,
GZTF’lerinde tespit edildiği Trakya Kalkınma Ajansı tarafından özel bir komisyon çalışması
yapılmıştır.
Trakya Kalkınma Ajansı tarafından belirlenen 2013 TR 21 Trakya Bölgesi Orman ve Su
Kaynakları Özel İhtisas Komisyonu 28 Şubat – 01 Mart 2013 tarihlerinde ilk ve 18-19 Mart
2013 tarihlerinde 2. kez Tekirdağ’da toplanarak hazırlanan bu rapor, TR 21 Trakya
Bölgesinde bulunan Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ illerindeki orman ve su kaynaklarının
mevcut durumunu ve gelecekteki projeksiyonlarını dikkate alarak önlem alınması gereken
unsurları ve çözüm önerilerini içermektedir. Bu komisyonda çeşitli kurumların yetkilileri
bulunmuştur. Trakya Üniversitesi, Namık Kemal Üniversitesi, Tekirdağ Gıda, Tarım ve
Hayvancılık İl Müdürlüğü, Edirne Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Devlet ve Su İşleri XI.
Bölge Müdürlüğü, Tekirdağ Devlet ve Su İşleri 113. Şube Müdürlüğü, Tekirdağ Meteoroloji
İl Müdürlüğü, Tekirdağ Orman İşletmeciliği Müdürlüğü, Atatürk Toprak Su ve Tarımsal
Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Tekirdağ Bağcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Edirne İl
Genel Meclisi, Tekirdağ Ziraat Mühendisleri Odası Başkanlığı tarafından görevlendirilen
katılımcılar tarafından komisyon toplantıları yürütülmüştür.
Komisyon toplantıları yapılmadan önce, TR 21 Trakya Bölgesinin orman ve su kaynaklarının
durumu, sorunları ve çözüm önerilerini içeren bir ön rapor komisyon raportörü tarafından
hazırlanarak komisyon üyelerinin bilgisine önceden sunulmuştur. Komisyon toplantılarında
öncellikle, moderatör tarafından bölgenin genel durumuna ilişkin bir sunum çalışması
yapılmıştır. Daha sonra, raportör tarafından ön rapora ilişkin bir sunum gerçekleştirilmiştir.
Bu sunumdan sonra, komisyon üyeleri tarafından ön rapora katkılar bulunarak nihai raporun
1
oluşturulması için, gerekli çalışmalar yapılmıştır. Bununla birlikte, komisyonca bölgenin
orman ve su kaynaklarına ilişkin GZTF, hedef, strateji ve faaliyet analizleri yapılmıştır.
Bölgeye ait orman ve su kaynakları hakkında ilgili kurum ve kuruluşlara yapılması önerilen
proje ve araştırma konuları belirlenerek, Trakya Kalkınma Ajansı’na sunulmuştur.
Bu rapor, TR 21 Trakya Bölgesi’nde orman ve su kaynaklarının mevcut durumlarına ait
rakamsal değerleri, sorunları, çözüm önerileri ve sonuçlarını, komisyon tarafından belirlenen
GZTF, hedef strateji ve faaliyet analizleri ve proje ile araştırma önerilerini içermektedir.

2
1. GİRİŞ
Yeryüzünde hayat su ile başlamıştır. Tarihte medeniyetlerin çoğunluğu su kaynakları
çevresinde gelişmiş ve yükselmişlerdir. Ajanda 21 Rio Deklarasyonunda da suyun hayat
açısından önemi vurgulanarak, üstlendiği beş farklı özelliğe dikkat çekilmiştir (UN, 1992).
Temel İhtiyaç : Gıda üretimi, içme ve kullanma amacıyla, her zaman temiz ve yeterli
miktarda suya ihtiyaç duyulmaktadır.
Ticari Fonksiyonu: Su olmadan hiçbir ürün (tarımsal, endüstriyel, diğer hizmetler,
balıkçılık vb.) üretilemez.
Çevresel Fonksiyonu: Su flora ve faunanın sürdürebilirliği için gereklidir. Suyun
düzenleyici toprak ve sediment taşıyıcı, kayaları ayrıştırma görevi vardır.
Ekolojik Fonksiyonu: Tatlı ve tuzlu su kütleleri inanılmaz derecede fazla sayıda fauna
ve floraya yaşam ortamı oluşturmaktadır.
Kültürel Fonksiyonu: Bütün dinlerde su kutsal sayılmaktadır.
Suyun insanlar tarafından önemi, bünyelerinin %60-65’inin su olmasıdır. Bu oran bazı
organlarda (tırnak, saç gibi) azalır, kan ve çeşitli vücut sıvılarında artar. Kandaki su oranı
%83, kemikte %22 ve yağ dokusunda %10’dur. Ayrıca insanın vücut dokularında suyun % 10
oranında eksilmesi hayati risk oluşturması yanında, su vücutta eşit olacak şekilde
dağılmamıştır.
İnsanlar için çok önemli olan su, genelde varlığına alışılmış, sıradan bir madde olarak
algılanmakta ve musluğu açtığımızda, temiz, soğuk ve içmeye hazır olmasını bekleriz. Suyun
her zaman hazır olmasını kabul ederiz ve bu kaynağın sınırlarını düşünmeden tüketiriz. Daha
iyi bir yaşam standardı ve ekonomik kazanç arayışı içindeki modern toplumlar suyu, her
isteyenin elde edebileceği bir kaynak olarak görmüştür. Ancak diğer insanlarında ihtiyacı
olabileceği, doğal dengeyide koruyacak bir sisteme geçmenin gerekli olduğunu kabul etmek
ve buna göre suyu kullanmak zorundadırlar.
Suyun bitkisel üretim yönünden önemi, sebze ve meyvelerin bünyelerinde önemli ölçüde su
bulundurmasıdır. Bu oran sebzelerde % 95’e kadar (domateste %95, turp %94, lahana %92
gibi), meyvelerde (elma ve kirazda %85 gibi), tarla ürünlerinde tahıllarda (mısır, yulaf arpa
%13-14, soya fasulyesi %11 gibi) daha azda olsa su bulunmaktadır.
3
Bitkisel üretimde suyun çok önemli olması yanında, diğer meteorolojik verilerde önemlidir.
Bu nedenle, tarım üstü açık bir fabrikaya benzer. Toprak, su, bitki ve atmosfer ile etkileşimde
süren tarımsal üretim, hem kalite hem de miktar olarak genellikle, kontrol edilmesi geniş
tarım alanlarında çok zor olan atmosferik olayların etkisi altındadır. En iyi kalite ve miktarda
verim alınabilecek bir bitki tohumu, gelişmesi için optimum koşulların olduğu bir toprağa
ekildiğinde bile, yetiştirme mevsimi içindeki su durumu ve meteorolojik koşullar bundan
sonraki aşamada karar vericidir. Bu durum özellikle yağışın ve sıcaklığın tarımsal üretimi
sınırlandırdığı bölgelerde, kendini daha fazla hisettirir. Ürünün miktar ve kalitesini
yükseltmek için, yapabileceklerinizin en iyisini yapsanız bile, bunu elde etmek mümkün
olmayabilir. Genelde yağış, sıcaklık, nem ve radyasyon gibi, meterolojik faktörlerin uzun
yıllara ait değişimleri, bitkilerin bir yörede yetişip, yetişmeyeceğini belirleyen önemli bir
etmendir. Meteorolojik koşulların yanında, suyun istenilen miktar, kalitede ve zamanda
bitkilere verilmesi, hem tarımsal üretim sigortası, hem de insan yaşamı için en önemli
etkendir.
Yaşam için bu kadar önemli olan suyun dünyadaki, ülkemizdeki ve TR 21 Trakya
Bölgesi’ndeki durumu aşağıda verilmiştir.
2. MEVCUT DURUM ANALİZİ
2.1. Küresel Konum
Dünyamızda yeterinden fazla su bulunmaktadır. Fakat zaman ve yer açısından suyun dağılımı
eşit olmadığı için, dünyanın birçok yerinde tatlı su sıkıntısı çekilmektedir. Bütün bunlara
rağmen suyun insan, hayvan, bitki, sanayi ve tüm doğal yaşama yararlı olabilmesi için,
kalitesi uygun, miktarı yeterli, istenilen yerde ve zamanda hazır olması gerekmektedir. Bu
özelliklerden biri veya bir kaçı eksik olursa, o zaman susuzluk ve kuraklık meydana gelir
(Yüksel, 2007).
Yerküresinde bulunan 1.384 x 109 km3 suyun, %97.39’unu deniz ve okyanuslar %2.01’ini
kutup ve buzullar ile %0.60’ını da başta yeraltı suları olmak üzere, göller ve akarsular gibi,
tatlı su kaynakları oluşturmaktadır.
Her yıl yağışlarla karalara düşen 110 bin km3 suyun, 70 bin km3’ü buharlaşma ile
kaybolmaktadır. Dünyanın yenilenebilir su kaynağı ise geriye kalan 40 bin km3 sudur. Bu su
miktarını insanlara dağıtırsak, dünyada kişi başına, ortalama 8000 m3 su düşmekte, buda
4
insanların yaşam koşulları için oldukça yeterlidir. Ancak yeryüzünde suyun eşit olarak
dağılımı ve her yerde zamanında hazır olmaması önemli bir sorun olarak ortaya çıkar. Fazla
yağış alan bölgelerden bu suyun 2/3’ ü sel olarak denize dökülmektedir. Geriye kalan 14 bin
km3 suyun önemli bir kısmı sulak alanların, deltaların, göllerin ve nehirlerin korunması ile su
kalitesinin korunması için, doğal akışa bırakılmalıdır (Postel, 2000). Tüm bu verilerden
sonra, dünyada çeşitli amaçlar için, geliştirilebilecek teknik ve ekonomik olarak kullanılabilir
su miktarı 8000 m3’tür.
Dünyadaki tatlı su kaynaklarının yaklaşık %70’i tarım, %23’ü sanayi ve % 7’si de evsel
(içme, kullanma ve temizlik) amaçlı kullanılmaktadır. Ancak bu kullanım şekli, kıtalar
arasında fark göstermektedir. Örneğin Afrika’da bu değerler, tarımda %88, evsel kullanımda
%7 ve sanayide ancak %5 dolayında olmaktadır. Diğer taraftan Avrupa’da mevcut tatlı su
kaynaklarının % 54’ü tarım, %33’ü sanayi ve %13’ü evsel amaçlı kullanılmaktadır
(UN/WWAP, 2003).
Yaklaşık 7 milyar dünya nüfusu, yenilenebilir yüzey ve yeraltı su kaynaklarının, yaklaşık
yarısını (%54) kullanmaktadır. Bu günkü kullanım şartları altında, sadece nüfus artışından
dolayı, 2025-2030 yıllarında bu değerin %70’e yükseleceği öngörülmektedir. Hayat
standartlarının artmasıyla birlikte, kişi başına su kullanımında zamanla artması da gözönüne
alınırsa, mevcut su kaynaklarının %90’ının kullanabileceği tahmin edilmektedir. Geriye kalan
%10 suyunda diğer canlılar tarafından kullanılacağı varsayılmaktadır. Eğer nüfus artışı hızı
dengelemeyez, suyun kirlenmesinin önüne geçemezsek, diğer canlılar için pek su kaynağı
kalmayacağı anlamı çıkmaktadır.
Dünyada 1.1 milyar insan yeterli su bulamazken, 2.5 milyar insanın sağlıklı suya ulaşmadığı
belirtilmektedir (UN/WAP, 2003). Son on yıllık çabalarla, 860 milyon insanın suya daha
doğrusu, büyük oranda sağlıklı suya kavuştuğu belirtilmektedir. Ancak önümüzdeki 50 yıl
içinde, verilen rakamlara ek olarak gelişmekte olan ülkelerde 1 milyar insanın daha susuz
kalacağı tahmin edilmektedir. Su sağlama ve sanitasyon, gelişmekte olan ülkelerin büyük
şehirlerinin en önemli sorunu olarak ortaya çıkmaktadır. Günümüzde de büyük şehirlere yakın
olan bölgelerde, yerüstü ve yeraltı su kaynaklarının nasıl çok fazla tüketildiğini görmekteyiz
(Konukçu ve ark, 2007).
5
Yirminci yüzyıl içinde dünya nüfusu 3, su kullanımı ise 6 kat artmıştır. Bu değişiklik çevreye
çok ağıra mal olmuş ve su kirliliği çok fazla olduğu için, daha fazla insan yeterli ve kaliteli su
bulamaz duruma gelmiştir. Bu konu ile ilgili olarak, önümüzdeki yıllarda şu 4 konuya dikkat
çekmek zorundayız. Bunlar nüfus artışı, şehirleşme, iklim değişikliği ve kuraklık ile
ekonomik gelişmedir.
2.2. Nüfus Artışı
Bazı ülkelerdeki nüfus artış hızındaki yavaşlamalara rağmen, dünya nüfusu hızla artmakta ve
her on yılda yaklaşık bir milyar kadar insan için daha fazla su ve beslenme zorunluğu ortaya
çıkmaktadır. Yapılan araştırmalara göre, dünya nüfusu ancak bu yüzyılın sonuna doğru 9-10
milyarada sabitleneceği tahmin edilmektedir. Bunun anlamı, her bir insan için içme, kullanma
ve temizlik ihtiyacı yanında, tarım ve sanayide de daha fazla suya ihtiyaç olacaktır.
2.2.1. Şehirleşme
Kırsal kesimlerde yaşayan insanlar, beklentilerini karşılayamadığı durumlarda şehirlere göç
etmektedir. Dünya ortalamalarına göre, nüfusun yaklaşık yarısı kırsal alanda yaşamaktadır.
Mevcut duruma göre, gelişmiş ülkelerde şehir nüfusu oranları daha yüksektir. Birleşmiş
Milletlerin yaptığı projeksiyonlara göre, daha az gelişmiş olan bölgelerde yaşayan nüfus oranı
2015 yılında %50 ve 2025 yılında %75’e ulaşarak, durumu tersine çevirecektir. Gelişmekte
olan ülkelerin kentsel nüfus toplamı 2025 yılına göre, 4 milyara ulaşacağı tahmin
edilmektedir. Bu hızlı nüfus artışı, su ihtiyacı ve sanitasyon hizmetlerini de önemli ölçüde
arttırmakta, su talebiyle arzı arasındaki fark giderek artmaktadır (Prinz, 2004).
Göç eden nüfusa cevap verebilecek altyapı ihtiyacının yeterince karşılanmaması nedeniyle,
genellikle içme suyu havzalarının içinde sağlıksız bir şekilde gecekondulaşma görülmektedir.
Bugün dünyada yaklaşık olarak 2.5 milyar insan gecekondu bölgesinde yaşamakta ve dünya
nüfusunun %32’sine karşılık gelmektedir. Asya şehir nüfusunun yaklaşık %60’ı gecekonduda
yaşarken, Afrika’da bu değer daha yüksektir (Prinz, 2004).
İçme suyu havzalarının içine gecekonduların kurulması, havzadaki suların kullanmadan
kirlenmesine ve yağışlardan sonra havza sularının debilerinin artması ve taşkınlarla bu
sağlıksız yapılarında su altında kalmasına neden olmaktadır.
2.2.2. Küresel İklim Değişikliği
Son yıllarda yapılan gözlem ve araştırmalarda, küresel iklimde bazı değişmeler olduğu
gözlenmektedir. Bazı araştırmacılar tarafından bu “küresel iklim değişikliği” olarak
6