Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı

16 Pages·2005·0.14 MB·Turkish

Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı
ÖRGÜTLENME SORUNU
VE
SENDİKAL YAPIDA DE ĞİŞİM ARAYIŞI

Prof. Dr. Ahmet SELAMOĞLU*

Giriş
Demokratik toplumun temel unsurlar ından biri olan i şçi sendikac ılığı
tarihsel süreç içerisinde çal ışanların ya şam standartlar ının korunmas ı ve
geliştirilmesinde, çal ışma hayat ında adalet ve e şitliğin sa ğlanmasında, çal ışma
koşullarının iyileştirilmesinde ve piyasa ekonomisinin i şleyişi içerisinde ekonomik
ve sosyal haklar ın unutulmamasında önemli rol oynam ıştır. Ancak, yüzy ılı aşan
dönemde vazgeçilmez bir sosyal taraf olarak kendisini kabul ettiren sendikal
hareket, günümüzde iç ve d ış dinamiklerin yaratt ığı köklü de ğişim sürecinden
önemli derecede etkilenmiş ve etkinlenmeye de devam etmesi kaç ınılmazdır. Son
yirmi yılı aşan zaman diliminde ise i şçi sendikacılığının krize girdi ği ve sendikal
hareketin gelece ğinin belirsizli ği üzerine literatürde çok çe şitli tart ışmalar
yapılmıştır. Bu bağlamda “sendikasız endüstri ilişkileri” kavramının da bir dönem
özellikle Anglo-Saxon literatürün tart ışmaları içerisinde ağırlıkla yer ald ığını ifade
etmek gerekir.
XXI. yüzyıla girerken, hızlanan ekonomik ve politik liberalizmin de ğişim
dinamiğinin temelini olu şturduğunu iddia etmek yan ıltıcı olmayacaktır. Değişim
süreci kaçınılmaz olarak işçi sendikacılığını da değişik boyutlarıyla etkisi altına almış

*Kocaeli Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi
Not: Bu makalede yer alan bazı kaynaklar internetten veya yazarından e-posta ile alınmıştır. Bu
kaynaklar için sayfa numaraları gösterilememiştir.

Ç alışma ve Toplum, 2004/2
39
Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı
ve nihayetinde sendikal hareketi yeni stratejiler oluşturmaya zorlamış ve zorlamaya
da devam etmektedir. Ancak vurgulanmas ı gereken, sanayi devriminden
günümüze geçen sürede örgütlü hareketin kazand ığı birikim, işçi sendikacılığının
içinde bulundu ğu “krizi” a şabilmesinde en önemli hazinesidir. Dolay ısıyla işçi
sendikacılığı sahip oldu ğu birikim ile örgütlü oldu ğu toplumsal yap ı içerisinde
değişim dinamiklerini göz ard ı etmeden vizyonunu, misyonunu ve hedeflerini
yeniden belirleme sorumlulu ğunu üstlenmelidir. Bu ba ğlamda makalede, i şçi
sendikacılığının içinde bulunduğu “sendikal krizi” aşabilme mücadelesinde sendikal
yeniden yapılanma arayışı değerlendirilecektir.
Sendikal Hareketin Tarihsel Sorumluluğu
Sendikal hareketin yeni stratejilere yöneli şinin belirginle şmesi ve bu
yönelimin alt ında yatan temel gerekçelerin anla şılması açısından, öncelikle, işçi
sendikacılığının tarihsel süreç içerisinde örgütlü olduğu toplum, işveren temsilcileri
ve devlet ile olan ili şkilerinde benimsediği fonksiyonları yeniden değerlendirmek
ve hatırlamak gerekir.
Sanayileşme ile birlikte toplumsal yapı içerisinde güçlü bir sosyal taraf olarak
kendini kabul ettiren sendikal hareketin tarihsel sorumğluul uüç temel fonksiyon içermektedir.
Bunlar; ekonomik fonksiyon, demokratik temsil fonksiyonu ve sosyal fonksiyondur
(http://www.ilo.org/public/english/bureau/inst/papers/1999/dp112/index.ht
m). Bu fonksiyonlar hiç şüphesiz kar şılıklı etkile şim içerisinde bir bütün
oluşturmakta ve sendikal hareketin, demokratik toplumun güçlü bir sosyal taraf ı
olduğunu vurgulamaktadır.
Kısaca; ekonomik fonksiyon işyeri, işkolu ve ulusal düzeyde yarat ılan
ekonomik de ğerin toplu pazarl ık sürecinde adalet ve e şitlik anlayışı içerisinde
paylaşılmasını, demokratik temsil fonksiyonu işgücünün işyeri düzeyinde
çalışma şartları ve toplumsal düzeyde de ekonomik ve sosyal politikalar üzerine
söz hakkını ve kimlik sahipliğini ve sosyal fonksiyon emeğin dayanışma bilincinin
güçlenmesini, ortak de ğerlerin ve amaçlar ın tan ımlanmasını, işgücünün sosyal
risklerinin kontrol altına alınmasını, sosyal risklerin olası sonuçlarının yönetilmesini
ve sosyal dışlanma ve fakirlik ile mücadeleyi ifade etmektedir ( http://www.ilo.
org/public/english/bureau/inst/papers/1999/dp112/index.html) (EBSCO
Research Databases, 1997:4).
Ekonomik ve demokratik temsil fonksiyonlar ı birbirleriyle ili şkilidir. İşçi
sendikası, çal ışanlar aras ında piyasa mekanizmas ının yaratabilece ği gelir
adaletsizliğini hafifletmeye, üyelerinin ücret düzeyini yükseltmeye ve çal ışma
koşullarını iyileştirmeye çalışırken, aynı zamanda üyelerinin çıkarlarını demokratik
yollarla temsil etmektedir. Bu bağlamda işçi sendikalarının toplu pazarlık süreci ile
gelişen demokratik temsil fonksiyonu i şyeri düzeyinde özellikle bar ışçı yollarla
taraflar arası mücadeleyi ve işgücü ile sermayenin işbirliğini ifade ederken, sendikal
40
Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı
hareketin ekonomik ve sosyal politikalar ın belirlenmesinde etkinliğinin artması ile
toplumsal işbirliğini kapsayacak yönde geli şim göstermi ştir
(http://www.ilo.org/public/english/bureau/inst/papers/1999/dp112/index.ht
m. Kuşkusuz işçi sendikalarının dayanışma bilincinin güçlenmesi, ortak de ğerlerin
ve amaçların tanımlanması ve işgücünün sosyal risklere kar şı korunması hedefleri
ile aç ıklanan sosyal fonksiyon ise, toplumsal bütünlük ba ğlamında demokratik
temsil fonksiyonu ile yakından ilişkilidir. Kısaca, sanayileşme ile beraber gelişen işçi
hareketi sendikalar yoluyla bu üç temel sorumluluk alan ını her zaman hedefleri
arasında kabul etmiştir.
Sendikal Hareketin Gücü ve Etkinliği
Sendikal hareketin bu üç temel sorumluluk alan ındaki ba şarısı, işçi
sendikacılığının gücünü ve etkinliğini ifade etmektedir. İşçi sendikacılığının gücünü
ve etkinliğini somutlaştıran kavramlar ise sendika yo ğunluğu, işgücünü harekete
geçirebilme kapasitesi, kurumsal etkinlik ve sendikal yap ıdır
(http://www.ilo.org/public/english/bureau/inst/papers/1999/dp112/index.)h. tBmu
dört kavram ba ğlamında sendikal hareketin gücünü ve etkinli ğini
değerlendirdiğimizde, işçi sendikacılığının tarihsel süreç içerisinde önemli bir güce
ve etkinliğe sahip olduğunu ileri sürmek yanıltıcı olmayacaktır.
Sendikal gücün en önemli göstergelerinden biri olan sendikal yo ğunluk
oranları dikkate al ındığında, özellikle geli şmiş ülkelerde sanayile şme süreci ile
birlikte işgücünün yakla şık %60’ ından fazlas ının sendika üyesi oldu ğu
görülmektedir.(http://www.ilo.org/public/english/bureau/inst/papers/1999/dp112/in
dex.htm) Sanayileşme ile birlikte yo ğunlaşan kitle üretimi vas ıfsız ve yar ı vasıflı
işgücünün örgütlenme e ğilimini hızlandırırken, sendikal hareketin meslek
sendikacılığından sıyrılarak endüstri sendikac ılığına do ğru bir dönü şüm
geçirmesine yol açm ıştır. Şüphesiz bu dönü şüm işçi sendikacılığının her yönüyle
güçlenmesinin önemli bir hareket noktasıdır. Özellikle gelişmiş ülkelerde 1970’lere
kadar devam eden yüksek sendikala şma eğilimi ve yoğunluk oranları ile endüstri
sendikacılığı sendikal hareketin ekonomik ve demokratik temsil fonksiyonlar ını
başarıyla gerçekleştirdiğinin ve dolayısıyla da işçi sendikacılığının güçlendiğinin bir
ifadesidir.
Sendikal gücün de ğerlendirilmesinde sayısal ifadelerden çok daha önemli
olan, sendikal hareketin i şgücünü harekete geçirebilme kapasitesidir. Sendikal
hareketin işgücünü harekete geçirebilme kapasitesi ve güçlü bir demokratik cephe
olabilme özelliği, nihayetinde örgütlü olduğu toplum içerisinde sahip olduğu siyasi
destek ile yak ından ilişkilidir. Bu anlamda 1970 öncesi sendikal hareketin sahip
olduğu siyasi deste ği dikkate ald ığımızda, sendikal gücün ve etkinli ğin yüksek
olduğunu kabul etmek gerekir. Gerçekten sendikal hareket sahip oldu ğu siyasi
destek ile özellikle geli şmiş ülkelerde demokratik yap ının ve çal ışma hayat ına
41
Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı
yönelik kurumsal yap ılanmanın güçlenmesinde büyük rol oynam ış ve yarat ılan
ekonomik değerin toplumsal paylaşımında etkin olmuştur. Sendikacılığın altın çağı
olarak nitelendirilen II. Dünya Sava şı sonrası dönemde, ekonomik büyümedeki
sürekliliğe paralel olarak sosyal refah harcamalar ının yüksekliği özellikle sendikal
hareketin gücünü ve etkinliğini gösteren önemli bir unsurdur.
Sendikal gücün ve etkinli ğin de ğerlendirilmesinde öne ç ıkan kurumsal
etkinlik kavramı ile ifade edilmek istenen ise, işçi sendikacılığının işgücü piyasasının
yönetimini etkileyebilme gücüdür. Bu ba ğlamda sendikal hareket 1970’lere kadar
tam istihdam ı ve çal ışanların refah ının güçlendirilmesini hedefleyen toplumsal
uzlaşıyı destekleyen endüstri ilişkileri sisteminin gelişiminde önemli rol oynamıştır.
Bu toplumsal uzlaşının dayanak noktaları; belirsiz süreli sözleşmelerle düzenlenen
tam zamanlı istihdam, toplu pazarlığa dayalı ücret yönetimi, vergilerle desteklenen
güçlü sosyal refah harcamalar ı, çalışma sürelerinin ve i ş güvenliği standartlarının
kontrolü ve i ş güvencesidir. ( http://www.ilo.org/public/english/
bureau/inst/papers/1999/dp112/index.html). Kısaca bu be ş temel dayanak
noktası üzerinde geli şen toplumsal uzla şı içerisinde i şçi sendikac ılığı işgücü
piyasasının yönetiminde kurumsal etkinlik kazan ırken; ekonomik büyümeye,
sosyal hakların gelişimine ve toplumsal refah sürecine önemli katkılar sağlamıştır.
Sonuç olarak, II. Dünya Sava şı sonrası dönemde, sendikal hareket, örgütlü
olduğu toplumun ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal ko şullarının etkisi ve
biçimlendirmesiyle ekonomik, demokratik ve sosyal nitelikli üç temel sorumluluk
alanında da etkin olmuştur.
Önlenemeyen Değişim Süreci
Son yirmi yılı aşan dönem değerlendirildiğinde, sendikal hareketin gücünü
ve etkinli ğini önemli derecede olumsuz etkileyen ekonomik, sosyal ve siyasal
değişim sürecinden bahsetmek kaç ınılmazdır. Diğer bir ifadeyle, yukar ıda kısaca
değerlendirilmeye çal ışılan ve i şçi sendikac ılığının gücünü ve etkinli ğini somut
olarak ifade eden dört temel kavram ın içeriği köklü biçimde de ğişime uğramıştır.
Kuşkusuz bu de ğişim, sanayileşme ile birlikte toplumsal yap ı içerisinde güçlü bir
sosyal taraf olarak kendini kabul ettiren sendikal hareketin benimsediği ekonomik,
demokratik temsil ve sosyal fonksiyonlarını da olumsuz etkilemiştir.
Sendikal hareketi olumsuz yönde etkileyen ekonomik, sosyal ve siyasal
nitelikli de ğişim süreci çok boyutludur. Ayr ıca de ğişim sürecinin nedenlerinin
karşılıklı etkileşim içerisinde farklı ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal yap ılarda
farklı sonuçlar ortaya koymas ı, nedenler üzerine bir de ğerlendirme yapmay ı
güçleştirdiği gibi, sonuçlar üzerine de dü şünerek, yeni stratejiler geli ştirmeyi
zorlaştırdığı çok açıktır. Ancak tüm bu güçlüğe rağmen bilimsel çalışmalarda ortaya
koyulan görü şler, işçi sendikac ılığının gücünü ve etkinli ğini olumsuz yönde
etkileyen değişim sürecinin nedenlerini belirginle ştirmiştir. Bu nedenler aras ında,
42
Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı
üzerinde çok fazla tart ışılmış olan küreselle şme süreciyle birlikte yo ğunlaşan
uluslararası rekabet, çokuluslu şirketler kanal ıyla uluslararas ı nitelik kazanan
alternatifli üretim zinciri ve sermayenin uluslararas ı nitelik kazanarak artan
akışkanlığı öncelikle say ılabilir. Üzülerek belirtmek gerekir ki, bu çok boyutlu
değişim sürecinde tarihsel olarak ulusal ölçekte odaklanan i şçi sendikac ılığı,
uluslararası nitelik kazanan göstergelerin de ğerlendirilmesinde anlayış değişikliğini
ve uygun karşıt politikaları geliştirebilmeyi halen gerçekleştirebilmiş değildir.
Sendikal hareketin etkinli ğini önemli derecede etkileyen bir di ğer neden
hızı ve yayg ınlaşma süreci kontrol edilemeyen teknolojik geli şmedir. Peter
Drucker’ın ifadesiyle, teknolojik geli şmeler sonucunda 2020 y ılı itibariyle küresel
işgücünün %2’sinden daha az ı geleneksel kitle üretimi içerisinde istihdam
edilebilecektir. Örneğin, çelik endüstrisinde önemli şirketlerden biri olan US Steel
şirketi, 1980 yılında 120.000 işçi ile ürettiği miktarın daha fazlasını, 1999 yılında
20.000 işçi ile üretebilmi ştir (Cardinali,2000:226). Dolay ısıyla, değişen ekonomik
yapı içerisinde geleneksel sektörlerin önemi kaybolurken hizmetler sektörünün
hızla büyümesi, imalat sanayiinin toplam istihdam içerisindeki pay ının sürekli
küçülmesi, yeni üretim sistemleri, ölçe ği küçülen ve merkezi niteli ği kaybolarak
parçalanan ve esnekleşen üretim birimleri, farkl ılaşan çalışma biçimleri, işgücünün
vasıf yap ılanması ve yeni yönetim teknikleri ile çal ışma ili şkisinde köklü
değişikliklere neden olan teknoloji, Fordist-Taylorist sendikal anlay ışın etkinliğini
kaybetmesinde önemli rol oynamıştır.
Özellikle ekonomik yap ı değişimi ve işgücünün vasıf yapılanması, sendikal
hareketin tarihsel olarak güçlü ba ğlara sahip oldu ğu ve geleneksel üye kitlesini
oluşturduğu işgücü grubunun değişmesine ve sendikalaşma eğiliminin zayıflamasına
neden olmuştur. İşgücü piyasasında bir yönüyle e ğitim düzeyi yüksek, bireysel
kariyer hedefleri olan, vas ıf çeşitliliğine sahip, dayanışma bilinci ve sendikal ortak
değer ve amaçlara ba ğlılığı zay ıf işgücü yo ğunluk kazan ırken, di ğer yönüyle
çoğunlukla hizmetler sektöründe kad ın, genç ve göçmen i şgücünün oluşturduğu
eğitim düzeyi düşük, bireysel kariyer hedefleri zay ıf, yasal ve sosyal güvencelerden
yoksun, kolektif kültürü geli şmemiş ve örgütlü harekete yabanc ı işgücü ağırlık
kazanmıştır. İşgücü piyasas ının esnekle şmesiyle belirginle şen farkl ı çal ışma
biçimleri içerisinde kendisini ortaya koyan bu ikili i şgücü yapısı, sendikal hareketin
erkek ve fiziki güce dayalı, güvenceli iş ortamında standart ücret ve vasıf düzeyi ile
düzenli olarak günde sekiz saat çal ışan geleneksel üye yap ısının ağırlığını
kaybetmesinde önemli rol oynamıştır. Burada mutlak vurgulanması gereken nokta,
Hyman’ın ifadesiyle, de ğişen ekonomik ve sosyal yap ı içerisinde “atipik”
istihdamın “tipik” istihdam biçimine dönü ştüğü, gerçe ğidir
(http://www.ilo.org/public/english/bureau/inst/papers/1999/dp98/index.html
). İşte bu gerçek, geleneksel sendikal örgütlenmenin temelini zay ıflatmaktadır.
Ayrıca gelişmekte olan ülkelerin özellikle yüksek vas ıf gerektirmeyen emek yoğun
işlerde düşük işçilik maliyetleriyle artan rekabet güçleri de, sanayile şmiş ülkelerde
43
Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı
istihdamın ve sendikal ı üye say ısının gerilemesinde önemli rol oynayan bir di ğer
gelişmedir (Hyman,2002:8) (International Institute for Labour Studies, 1999:2).
Sendikal hareketin alt ın çağını yaşadığı dönemi ifadelendiren siyasal çevre
koşullarında ise, ekonomik yapıdaki farklılaşmaya bağlı değişim süreci ister istemez
etkisini göstermi ştir. 1970’lere kadar devam eden i şçi sendikac ılığı ile siyasi
iktidarlar arasındaki toplumsal uzlaşı makro ekonomik istikrarsızlıklarla zayıflarken,
özellikle kamu sektörüne ba ğlı ekonomik büyüme sürecinin dinami ğini
kaybetmesi, özelle ştirme uygulamalar ı ve i şgücü piyasas ının esnekle ştirilmesi
arayışları örgütlü hareketi olumsuz yönde etkilemi ştir. Diğer bir ifadeyle, 1980
sonrasında büyük oranda siyasi tercihlere ba ğlı olmaksızın, hemen hemen her
siyasal iktidar sendikal hareketle olan ili şkisini mesafelendirmiştir. Bu ba ğlamda
siyasal deste ğini kaybeden i şçi sendikac ılığının kamu ve özel sektörde temsil
gücünün de zayıfladığını ileri sürmek yanıltıcı olmayacaktır.
Sonuç olarak sendikal hareketin ekonomik, sosyal ve siyasal de ğişim
dinamikleriyle son yirmi y ılı aşan dönemde güç ve etkinlik kayb ına uğradığı
kolaylıkla ifade edilebilir. Özellikle geli şmiş ülkelerin ço ğunluğunda sendikal ı
çalışan say ısında ve sendika yo ğunluk oranlar ında dikkate de ğer gerilemeler
yaşanmıştır. Gelişmekte olan ülkeler açısından ise sendika yoğunluk oranlarında bir
artış gözlense de, bu olumlu geli şme oldukça zay ıf niteliktedir
(http://www.ilo.org/public/english/bureau/inst/project/network/tanernser.ht
ml.
Bu genel tespit ba ğlamında OECD ülkeleri aras ında, AB ülkelerine kıyasla
sendikasızlaştırma olgusunun Kuzey Amerika, Japonya ve Yeni Zelanda’da daha
yoğun olarak ya şandığı ileri sürülmektedir (Ebbinghaus,2002). Özellikle K ıta
Avrupası’nın yerle şik felsefesi olan “Avrupa sosyal modeli” içerisinde siyasal
kültürün desteği ve tarafların güçlü örgütlenme eğilimi, görece AB ülkeleri dışında
işçi sendikac ılığının örgütlenme zorlu ğunun çok daha ciddi oldu ğunu
göstermektedir. Ancak sendikalaşma oranları açısından bölgeler ve ülkeler arasında
farklılık yaratan nedenler dikkate al ınmaz ise, 1980 sonrasında hemen hemen her
ülkede yapısal, kurumsal ve devrevi faktörlere ba ğlı olarak sendikalı üye sayısında
ve sendika yo ğunluk oranlar ında gerilemeler ya şandığını iddia etmek yan ıltıcı
olmayacaktır.

44
Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı
Tablo 1: Avrupa’da Sendika Üyeliği ve Yoğunluk Oranları 1990-2000
Toplam Y ıllık Net Sendika Net Yıllık Kadın Kamu
Üyelik Yoğunluğu Düzeyi Sendika / /Özel
Değişimi (%) (%) Yoğunluğu Erkek Oranı
Değişimi (%) Oranı
1990- 1995- 1990 1995 2000 1990-95 1995-00 1990s 1990s
95 00
Danimark +0.8 -0.8 81 86 82 +1.2 -0.9 1.0 1.2
a
İsveç(a) +0.1 -0.4 80 83 82 +0.7 -0.3 1.1 1.2
Finlandiya +2.0 0.0 73 80 79 +1.9 -0.2 1.1 1.3
Belçika +1.8 -1.2 57 60 58 +1.1 -0.6 0.8 1.0
Norveç +1.5 +1.3 57 56 54 -0.3 -0.8 1.1 1.8
İrlanda +1.2 +2.2 45 41 39 -1.8 -1.3 --- 1.6
İtalya +0.9 +1.2 39 38 37 -0.5 -0.8 --- *1.5
Avusturya -0.8 -1.8 45 39 35 -2.8 -2.1 0.6 2.3
Portekiz --- --- *40 --- *30 *-2.7 *-2.7 --- 1.2
Yunanista --- --- *34 *24 33 -6.7 +6.3 0.8 3.0
n
İngiltere -3.7 0.0 38 32 29 -3.4 -1.7 1.0 3.2
Almanya(b -4.9 -2.9 33 26 22 -5.6 -3.6 0.6 2.5
)
Hollanda +2.0 +1.2 22 22 22 +0.1 -0.1 0.6 2.4
İspanya(c) +1.4 +2.0 9 13 13 +7.2 +0.4 --- 2.1
Fransa -0.2 --- 9 9 --- -1.3 --- --- 6.3

Kaynak: Ebbinghaus, B. (2002); “Trade Unions’ Changing Role: Membership Erosion,
Organisational Reform, and Social Partnership in Europe”; European Union Paper
Series; The European Union Center; May; University of Wisconsin.
Not: *tahmini; (a) İsveç:1999; (b)Almanya(Do ğu dahil):1991; (c) İspanya:1997; 1990s:en
son rakamlar; Yıllık Değişim: Ortalama Yıllık Büyüme Oranı.

Bu dönemde işçi sendikacılığının içine düştüğü önemli yanılgılardan biri, sahip
olduğu ekonomik, sosyal ve siyasi gücün zay ıflamasında kendisini yeterince
sorumlu hissetmemesidir. Sendikal hareket bir yandan kendi gücü ve kontrolü
dışında değişen siyasi ve ekonomik yap ıyı sorgularken, di ğer yandan sadece i ş
yasalarını temel alan düzenlemelerle yeniden güçlenece ği beklentisi içine girmiştir.
Hatta bu beklenti ile siyasi iktidarlar ın ve toplumun desteğini aramış, ancak başarılı
45
Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı
olamamıştır. Birçok ülkede endüstri ili şkileri sistemi içerisinde işçi sendikacılığının
çalışma hayatının kurallarını belirleme ve demokratikleştirme gücü de zayıflamıştır.
Şekil 1: Sendika Yoğunluğu ve Toplu Pazarlık Kapsamı

ABD
Japonya
Birleşik Krallık
Batı Almanya
Hollanda
İsveç (Özel Sektör)
Belçika
Avusturya

Çalışanların Yüzdesi

Sendikal Yoğunluk Toplu Görüşme Kapsamı

Kaynak: http://www.dti.gov.uk/er/emar/fullemp.pdf(18.05.2003).
Örgütlenme Stratejilerinde Başarı İçin Sendikal
Yapıda Değişim
İşçi sendikac ılığının temel hareket noktalar ından belki de en önemlisi,
ekonomik, sosyal ve siyasal de ğişim sürecinde parças ı olduğu toplum ile uzla şı
içerisinde, geleneksel ve potansiyel üye kitlesinin taleplerine sürekli cevap
verebilecek yeni örgütlenme stratejileri geliştirmektir.
Kuşkusuz işçi sendikac ılığının yeni örgütlenme stratejilerine yönelmesi
öncelikle sendikal yap ıda de ğişimi kaç ınılmaz kılmaktadır. Fordist-Taylorist
sendikal hareket özeleştirisini yaparak, geniş anlamda değişen ekonomik ve sosyal
yapıya paralel bir de ğişimi kendi örgütsel yap ılanmasında gerçekle ştirmek
zorundadır. Bu ba ğlamda işçi sendikac ılığı liderlik anlay ışını, örgüt yap ısını,
demokratik kat ılım süreçlerini ve sahip oldu ğu üye kitlesi ile de ğişen üye
potansiyelini dikkatle de ğerlendirmek durumundadır(http://www.ilo.org/public/
english/bureau/inst/project/network/tanernser.html).
46
Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı
Sendikal hareketin örgütlenme stratejilerindeki ba şarısı, öncelikle tüm
boyutlarıyla küreselleşme sürecinin ve teknolojik geli şmenin çalışma ilişkilerinde
yarattığı hızlı ve sürekli de ğişimi anlayacak ve bu de ğişimle mücadele ederek yeni
açılımlar ortaya koyacak yetkinlikte ulusal ve yerel sendikal liderli ği
gerektirmektedir. Bronfenbrenner’ın ifadesi ile sendikal ba şarı, eylem ve temsil
gücü yüksek bir sendikal liderlik anlay ışına ba ğlıdır (http://www.ranknfile-
eu.org/uen1098conv_kbron.html). Di ğer bir ifadeyle, ekonomik ve sosyal
politikalarla, rekabet yap ısındaki değişimi ve üretim ve yönetim tekniklerindeki
farklılaşmayı yorumlamakta zorlanan bir sendikal liderli ğin, eme ğin temsilcisi
olarak sermaye ve i şletme yönetimi ile pazarl ık sürecinde denk güçler olarak
pazarlık etmesi mümkün de ğildir. Do ğal olarak, yetkin liderlik anlay ışını
benimsemeyen sendikal hareketin de ğişen ekonomik ve sosyal yap ıya uygun
sendikal politikalar üretebilme ve kadrolar oluşturabilme gücü sınırlı olacaktır.
Örgütlenme stratejilerinin ba şarısını etkileyen bir di ğer unsur sendikal örgüt
yapısını ve katılım süreçlerini demokratikleştirmektir. Diğer bir ifadeyle, karar alma
ve politikalar olu şturmada güçlü demokratik kültürü olmayan sendikal hareketin
sadece örgütlenme stratejilerine ve sendikal liderli ğe ba ğlı olarak istikrarl ı bir
örgütlü hareket yaratmas ı mümkün de ğildir
(http://www.ilo.org/public/english/bureau/inst/project/network/orgstrat.html)
. Bu anlamda, günümüzde i şçi sendikalar ının birço ğunda örgüt yap ılarının ve
katılım süreçlerinin demokratik özelliklerinin zay ıfladığı iddia edilebilir. K ısaca
görece güçlü güvencelere, olanaklara ve yüksek k ıdeme sahip sendikal yönetimin,
temsil etti ği topluluk ile olan ba ğları zay ıflamaktadır. Do ğal olarak, i şçi
sendikacılığının üye kitlesi ile ba ğlarının zayıflaması ve potansiyel üye kitlesinin
beklentilerini değerlendirecek dinamizmden yoksunluk, örgütlenme stratejilerinin
belirlenmesini zorla ştırırken, çal ışanların sendikal harekete yabanc ılaşmalarına
neden olmaktad ır. Ku şkusuz bir i şçi sendikas ının örgüt yap ısının ve kat ılım
süreçlerinin demokratik özelliklerinin zay ıflığının, sendikal liderli ğin yetkinlik
düzeyi ile de yak ından ili şkili oldu ğu unutulmamal ıdır. Kısaca örgütlenme
stratejilerinin başarı için sendikal yönetime kat ılım süreçleri güçlendirilerek, örgüt
yapısı demokratikle ştirilmeli ve bu süreç yetkin sendikal liderlik ile
desteklenmelidir.
Son olarak örgütlenme stratejilerinin başarısı, işçi sendikacılığının sahip olduğu
üye kitlesi ile de ğişen üye potansiyelinin beklentilerini dikkatle de ğerlendirmesine
bağlıdır. Bu ba ğlamda sendikal örgütlenme stratejilerinin iki hedef grubu vard ır.
Birinci hedef, geleneksel olarak sendikac ılığın güçlü oldu ğu kamu sektöründe ve
emek yoğun sanayilerde çalışanların oluşturduğu işgücü grubudur. İkinci hedef ise,
vasıf düzeyi yüksek beyaz yakal ı çal ışanlar ile ço ğunlukla özel sektörde atipik
çalışanların olu şturduğu işgücüdür (http://www.ilo.org/
public/english/bureau/inst/papers/1999/dp112/index.html).
47
Örgütlenme Sorunu ve Sendikal Yapıda Değişim Arayışı
Birinci hedef grup çalışanlara yönelik örgütlenme hareketi, ekonomik ve siyasi
değişim dinamiklerine bağlı olarak özellikle devletin harcamalar ını ve yatırımlarını
kısıtlayarak kamu sektöründe istihdam yarat ıcı faaliyetlerden kaç ınması,
özelleştirme uygulamalar ıyla kamu istihdam ının daralmas ı ve esnek istihdam ın
yoğunlaşması ile zay ıflamıştır. Bu işgücü grubuna yönelik örgütlenme hareketinin
zayıflamasının ötesinde, esas sorun, sendikal hareketin geleneksel olarak gücünü
sağladığı bu i şgücü grubunun küçülmesi ile geri dönülmez biçimde üye
kaybetmesidir.
Bu bağlamda işçi sendikac ılığı geleneksel olarak üye kitlesini olu şturan bu
işgücü grubunun taleplerini de ğerlendirmek zorundad ır. Günümüz ko şulları
içerisinde bu i şgücü grubunun öne ç ıkan talepleri aras ında ise istihdam ın
korunması, sosyal güvencelerin devaml ılığının sa ğlanması, çal ışma ko şullarının
iyileştirilmesi, mesleki eğitim, danışmanlık hizmetleri ile finansal ve hukuki destek
sayılabilir. Bu talepler, geleneksel üye kitlesinin sendikal hareketten beklentilerinin
gerçekte çok fazla de ğişmediğini göstermektedir. İşçi sendikaları da etkinliklerini
artırmak için, bu talepler do ğrultusunda özellikle istihdam politikalar ının
belirlenmesinde ve sosyal güvenlik fonlarının ve programlarının yönetiminde aktif
rol almaktadırlar. İşçi sendikalarının işgücünün yeniden eğitimi, işsizlik sigortasının
yönetimi ve sosyal güvenlik harcamalarının yönetimi ve denetimi gibi faaliyetlerde
sorumluluk üstlenmesi sendikalar ın üye taban ını güçlendirmektedir.
(http://www.ilo.org/public/english/bureau/inst/papers/1999/dp112/index.)h. t m
İkinci hedef grup çal ışanlara yönelik örgütlenme hareketi ise, i şçi
sendikacılığının bütünüyle yabanc ısı olduğu işgücü grubunu kapsamaktad ır. Bu
işgücü grubu içerisinde vas ıf düzeyi yüksek beyaz yakal ı çalışanlar ile ço ğunlukla
özel sektörde atipik çal ışanlar yer almaktad ır. Bu ba ğlamda işçi sendikacılığının
güçlü bir bağının olmadığı özellikle kadın ve genç işgücünün örgütlenme eğiliminin
zayıflığı, hiç şüphesiz sendikal hareketin gelece ği aç ısından önemli bir sorun
oluşturmaktadır. Fordist-Taylorist modele göre örgütlenen ve demokratik yap ısı
zayıf sendikal hareketin, de ğişen toplumsal yap ının yeni işgücü grubunu temsil
eden kad ın ve gençleri kolayl ıkla örgütlemesini beklemek büyük bir yan ılgıdır.
Özellikle kadın ve genç işsizliğinin yüksek olduğu, istihdamın esnekleştiği, mesleki
eğitim çe şitliliğinin ve kalitesinin dü şük olduğu (Ebbinghaus, 2002) ve makro
ekonomik istikrars ızlıkların yo ğun olarak ya şandığı ülkelerde, yeni i şgücü
gruplarının sendikala şma eğilimlerinin ve sendikaya olan ba ğlılıklarının güçlü
olacağını beklememek gerekir. Dolay ısıyla, işçi sendikac ılığının bu yeni i şgücü
grubunu örgütlemede ba şarılı olabilmesi için örgütlenme stratejilerini
çeşitlendirmesi, örgütlenmeyi cesaretlendirmesi, sendikal yap ıyı
demokratikleştirerek kadın ve gençlerin yönetimde temsil gücüne sahip olmalar ını
sağlaması, kadın ve gençlere sunaca ğı sendikal olanaklar ı belirginleştirmesi, kadın
ve gençlerin sorunlar ına ve beklentilerine yönelik özel çal ışma komiteleri
oluşturması, mesleki eğitim fırsatları sağlaması ve özellikle kadınların aile yaşamına
48