ı ordu ili gölköy ilçesi monografisi yasemin sırtbaş yüksek lisans tezi türk dili ve edebiyatı anabilim

188 Pages·2016·7.45 MB·Turkish

ORDU İLİ GÖLKÖY İLÇESİ MONOGRAFİSİ

YASEMİN SIRTBAŞ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

I
T.C.
ORDU ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ORDU İLİ GÖLKÖY İLÇESİ MONOGRAFİSİ

YASEMİN SIRTBAŞ

YÜKSEK LİSANS TEZİ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

AKADEMİK DANIŞMAN
Yrd. Doç. Dr. AHMET DAĞLI

ORDU - 2016

II

ÖZET
[SIRTBAŞ, Yasemin]. [Ordu İli Gölköy İlçesi Monografisi], [Yüksek Lisans Tezi], Ordu,
[2016].

Anadolu yüzyıllar boyu farklı medeniyetlerin beşiği olmuştur. Farklı medeniyetler tarafından
yurt edinilen Anadolu topraklarında bunun en doğal sonucu olarak birbirinden farklı kültürel
özelliklerin bir arada bulunduğu görülmektedir. Anadolu’daki kültürel ögeler incelendiğinde
mozaik bir yapının ortaya çıktığı görülür. Bu zengin kültürel ögeler içinde edebiyata, halk
yaşayışına dair zenginlikler göze çarpar. Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle birlikte sahip
olduğumuz kültürel birikimler modern hayata yenik düşmektedir. Modern hayatın, popüler
kültürün, ulaştığı herkesi tesiri altına aldığı görülmektedir. İnsanlar gelenek, görenek ve
âdetlerini unutturarak farklılıkları ortadan kaldırıp tek tip özelliklere, edebiyata, günlük
yaşayışa doğru sürüklenmişlerdir. Dünyada bugün çoğu kültür ve özellikle yerel alt kültürler
aynı tehlikeyle karşı karşıyadır. UNESCO yapmış olduğu çalışmalarla kültürel değerleri
koruma altına almayı amaçlamaktadır. Dünyada var olan kültürel değerleri somut olanlar ve
somut olmayan kültürel değerler olarak koruma altına almışlardır. Günümüzde kültürel
özellikleri, farklılıkları yok olmadan kayıt altına almak başlıca görevimiz olmalıdır.
Unutulmaya başlanan kültürel mirasımızı kayıt altına almak büyük önem arz ermektedir.
Bu çalışmamızda zengin kültürel mirasa sahip olan Ordu ili Gölköy ilçesi araştırma alanı olarak
seçilmiştir. Araştırmamızdaki amaç birçoğu artık unutulmakta olan kültürel mirasları derleyip
kaydetmektir. Yapılan ön araştırmalar sonucunda ilçenin kültür ögelerini derlemek için
örneklem yoluyla on beş mahalle belirlenmiştir. Ulaşılan bu mahallelerde belirlenen kaynak
kişiyle görüşülmüş, saha çalışması sırasında derleme için yedi yüz civarında soru kaynak
kişilere sorulmuş ve cevapları kayıt altına alınmıştır.
Araştırma sonucunda elde edilen veriler halk edebiyatı ve halk bilgisi olarak iki bölüme
ayrılmıştır. Halk edebiyatı manzum türler (mâni, türkü, ninni), mensur türler (efsane), manzum-
mensur türler (atasözü, deyim, bilmece) ve halk şiiri başlıklarından oluşmaktadır. Halk bilgisi
bölümü ise geçiş dönemleri (doğum, evlenme, ölüm), ailede ilişkiler, giyim-süslenme,
inanmalar, bayram tören ve kutlamalar, oyunlar, halk tedavileri, halk tecrübeleri, dil kalıp
sözler, halk mutfağı ve toplumsal ilişkiler başlıklarından oluşmaktadır.

Anahtar Sözcükler: (Gölköy, Monografi, Ordu, Halkbilim, Halk Kültürü)

V
ABSTRACT
[SIRTBAŞ, Yasemin]. [Monography of Gölköy Province in city of Ordu], [Graduate
Thesis],Ordu, [2016].

Anatolia has been the cradle of different civilizations for centuries. As the natural result of
that, it is seen that the cultural features in Anatolia residen by different civilizations which are
different from each other coexist. Having studied the cultural elements in Anatolia, it is seen
that a mosaic structure emerge. There is wealth concerning the literatüre and lives of folk
among this rich cultural elements. The cultural heritage that we have succumbed to modern life
together with the development of technology today. Popular life and modern culture seems to
get everyone under their influence. People have forgotten customs and traditions and have
eliminated differences, thus they are drifted to the way of a single literary type and daily life.
Many cultures in the world today and particularly sub-regional culture are facing the same
danger. UNESCO intended to protect cultural values with the work they are doing the world
also has protects cultural values as concrete and intangible cultural values. Today, our main
task should be to record the cultural characteristics and the differences without destroying. it
is very important to record our cultural heritage which is forgotten gradually.
In this study Gölkoy which has a rich cultural heritage was selected as research space. Aim of
our research is to save and compile the cultural heritag that many of their are remnant souvenir
now Fifteen villages was determined to compile the county's cultural elements as a result of
preliminary research by sampling method. The resource person was contacted in this
neighborhood reached and the resource persons was questioned seven hundred and field about
during space research for the collection and answers were recorded. Research results and data
obtained is divided into two sections as folk literature and public information. Folk literatüre
consist of title of poetic (mâni, songs, lullaby), prose (legend), poetic-prose species (proverb,
idiom, bilmece) and folk poetry . Public information consists of titles of the transition period
(birth, marriage, death), family relations, clothing-decoration,beliefs, ceremonies and
celebrations, games, folk therapy, folk experience, language formulaic , folk cuisine and social
relationships.

Keywords: (Gölköy, Monographs, Military, Folklore, Folk Culture)

VI
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Adı Soyadı : Yasemin SIRTBAŞ
Doğum Yeri ve Tarihi : Gölköy – 10/08/1991
Eğitim Durumu
Lisans Öğrenimi : Ordu Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve
Edebiyatı Bölümü
Yüksek Lisans Öğrenimi : Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili
ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Halk Edebiyatı
Bildiği Yabancı Diller : İngilizce
Bilimsel Etkinlikleri : -
İş Deneyimi -
Uygulamalar : -
Projeler: -
Çalıştığı Kurumlar: -
İletişim
E-Posta Adresi : [email protected]
[email protected]
Telefon:
İş:
Ev:
Cep:
Tarih ve İmza:

VII
ÖN SÖZ
Halkbilim (folklor) bir ülkede yaşayan halkın kültürünü, yaşayışını inceleyen, sınırlayan ve bu
konuda araştırmalar yapan bilim dalına denmektedir. Halkbilim bir bilim dalı olarak ilk önce
Avrupa da hayat bulmuştur. Halkbilimin amacı toplumların somut, somut olmayan bütün
kültürel miraslarını derleyerek toplum olma bilincini, mîllî özellikleri kaybolmadan yazıya
aktarmaktır. Folklorik malzemeler derlenirken halkbilimcilerin hazırlamış oldukları sekiz
civarındaki soru saha çalışması sırasında kaynak kişilere yöneltilmektedir. Kaynak kişilerin
vermiş olduğu cevaplar bilimsel araştırmanın yapıldığı coğrafyanın kültürel mirasını ifade
etmektedir. Derleme çalışmaları sırasında kaynak kişilerden alınan cevaplar ses kayıt cihazları
ile kayda alınmakta, fotoğraf makineleri ile görsellik katılmakta ve unutulmaktan kurtarılarak
yazıya geçirilmektedir.
Halkbilim çalışmalarıyla koruma altına alınan kültürü unutulmaktan kurtarılmaktadır. Kültür
bir millet için varlığın özünü oluşturduğundan kültürel ögelerimiz derlenerek bilimsellik
kazandırılarak ve yazıya aktarılmıştır. Bu araştırmamız da örf, âdet, gelenek ve görenekler; halk
inanışları, mâni, ninni, türkü, efsane, bilmece, atasözü, deyim gibi halk edebiyatı ürünleri;
hayatın geçiş dönemleri olan doğum, evlenme ve ölümle ilgili uygulamalar; ailede ilişkiler;
giyim süslenme; bayram tören ve kutlamalar; oyunlar; halk hekimliği; halk tecrübeleri; dil kalıp
sözler; halk mutfağı, toplumsal ilişkiler yer almaktadır.
Yaptığımız araştırmaya göre Ordu ili Gölköy ilçesinin halk kültürü mirasını her yönüyle kayıt
altına almak amaçlı bir çalışmanın yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu yüzden ilçenin sözlü, yazılı
ve somut kültürel mirasını tespit etmek gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu gerekliliğin bir sonucu
olarak Gölköy ilçesi hakkında bu çalışmanın yapılmasına karar verilmiştir. Karar doğrultusunda
derleme yapılacak yerleşim yerleri ve kaynak kişiler belirlenmiş mülakat yöntemiyle sorular
yöneltilerek derleme çalışması yapılmıştır. Bu çalışmayla birlikte günümüzde artık hafızalarda
bile zor kalan bazı bilgiler de dâhil olmak üzere, kültürel mirasımız ses kayıt cihazları ve
fotoğraf makineleri ile kayıtlanarak yazıya geçirilmiş, bilimsellik kazandırılmıştır.
Bu çalışma boyunca yardım ve yönlendirmeleriyle bana her zaman destek olan hocam Yrd.
Doç. Dr. Ahmet DAĞLI’ya, çalışmam boyunca yardımlarını esirgemeyen Gölköy belediye
başkanı Ali Kemal MERT ve belediye çalışanlarına ve Gölköy halkına, her zaman yanımda
olan ve beni destekleyen aileme teşekkürlerimi sunarım.
Yasemin SIRTBAŞ
ORDU 2016

VIII
İÇİNDEKİLER
ONAY SAYFASI ................................................................................................................... III
BİLDİRİM .............................................................................................................................. IV
ÖZET ........................................................................................................................................ V
ABSTRACT ............................................................................................................................ VI
ÖZGEÇMİŞ .......................................................................................................................... VII
ÖN SÖZ ................................................................................................................................ VIII
İÇİNDEKİLER ....................................................................................................................... IX
RESİM LİSTESİ ................................................................................................................ XVI
KISALTMALAR .............................................................................................................. XVIII
0. GİRİŞ ..................................................................................................................................... 1
0.1 Problem ........................................................................................................................... 1
0.2 Amaç ve Hedefler ........................................................................................................... 3
0.3 Önem ............................................................................................................................... 4
0.4 Varsayımlar .................................................................................................................... 4
0.5 Sınırlılıklar ...................................................................................................................... 4
0.6 Yöntem ............................................................................................................................ 5
0.6.1 Araştırma Modeli .................................................................................................... 5
0.6.2 Veriler ve Toplanması ............................................................................................. 5
0.6.3 Verilerin Çözümü ve Yorumlanması ..................................................................... 6
0.6.4 Süre ve Olanaklar .................................................................................................... 6
0.7 Araştırma Alanının Tanıtılması .................................................................................... 7
0.7.1 Gölköy İlçesi Hakkında ............................................................................................. 7
0.7.1.1 İlçenin Coğrafi Özellikleri...................................................................................... 7
0.7.1.2 İlçenin Ekonomik Faaliyetleri ................................................................................ 7
0.7.1.3 İlçenin Nüfus Özellikleri ........................................................................................ 8
0.7.1.4 İlçenin Tarihçesi ..................................................................................................... 8
0.7.1.5 İlçenin İdari Yapısı ................................................................................................. 8
0.7.1.6 İlçenin Tarihî ve Kültürel Değerleri ....................................................................... 9
0.7.1.7 Gölköy İlçesinde El Sanatları ............................................................................... 10
0.7.1.8 Doğal Güzellikler ................................................................................................. 11
BİRİNCİ BÖLÜM .................................................................................................................. 14
1. HALK EDEBİYATI ........................................................................................................... 14
1.1 Manzum Türler ............................................................................................................ 14
1.1.1 Mâniler ................................................................................................................... 14
1.1.1.2 Ramazan Manileri ............................................................................................ 14
1.1.1.2 Mektup Mânileri ............................................................................................... 15
IX
1.1.1.3 Aşk ve Sevgi Mânileri ...................................................................................... 16
1.1.1.4 Gelin- Kaynana Mânileri .................................................................................. 19
1.1.1.5 Diğer Mâniler ................................................................................................... 19
1.1.2 Türküler ................................................................................................................. 27
1.1.3 Ninni ....................................................................................................................... 34
1.2 Mensur Türler .............................................................................................................. 35
1.2.1 Masal ...................................................................................................................... 35
1.2.2 Efsane ..................................................................................................................... 37
1.2.2.1 Yer Adlarıyla İlgili Efsaneler ........................................................................... 37
1.2.2.2 Olağanüstü Varlıklar ve Güçlerle İlgili Efsaneler ............................................ 39
1.3 Manzum- Mensur Karışık Türler ............................................................................... 41
1.3.1 Atasözleri ................................................................................................................ 41
1.3.2 Deyimler ................................................................................................................. 44
1.3.3 Bilmeceler ............................................................................................................... 48
1.3.3.1 İnsan ve Onun Uzuvlarıyla İlgili Bilmeceler ................................................... 48
1.3.3.2 Hayvanlar ve Onların Mahsulleriyle İlgili Bilmeceler ..................................... 49
1.3.3.3 Bitki ve Onların Mahsulleriyle İlgili Bilmeceler ............................................. 49
1.3.3.4 Eşyalarla, Araç‐ Gereçlerle İlgili Bilmeceler ................................................... 51
1.3.3.5 Manevi- Dînî Unsurlar ve Diğer Kavramlarla İlgili Bilmeceler ...................... 53
1.3.3.6 Diğer Bilmeceler .............................................................................................. 53
1.4 Halk Çalgıları ............................................................................................................... 54
İKİNCİ BÖLÜM .................................................................................................................... 57
2. HALK BİLGİSİ .................................................................................................................. 57
2.1 Geçiş Törenleri (Doğum, Evlenme, Ölüm) ................................................................. 57
2.1.1 Doğum .................................................................................................................... 57
2.1.1.1 Doğum Öncesi ................................................................................................. 57
2.1.1.1.1 Kısırlığı Giderme, Gebe Kalma ................................................................ 57
2.1.1.1.2 Aş Erme (Aş yerme) .................................................................................. 58
2.1.1.1.3 Çocuğun Cinsiyeti ..................................................................................... 58
2.1.1.1.4 Gebe Kadının Kaçınmaları ve Uygulamaları ............................................ 59
2.1.1.2 Doğum Sırası ................................................................................................... 59
2.1.1.3 Doğum Sonrası ................................................................................................ 60
2.1.1.3.1 Müjde ........................................................................................................ 60
2.1.1.3.2 Ad Verme/Kutlama/ Çocuk Görme ........................................................... 60
2.1.1.3.3 Göbek Kordonu Kesimi ............................................................................ 60
2.1.1.3.4 Çocuk Görme Âdeti .................................................................................. 60
2.1.1.3.5 Bebeğin Nazardan Korunması .................................................................. 61
X