Table Of Content

“Azərbaycan məktəbi” 2013/3 SƏNƏTİN HƏQİQƏTLƏRİ YOLUNDA Təyyar Salamoğlu filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Açar sözlər: ədəbiyyat, ədəbi tənqid, yaradıcılıq, nəsr, tendensiya. Ключевая слова:литература, литературная критика, творчество, проза, тен- денция. Key word: literature, literary critic, literary activity, prose, tendency. Hamı onu Məmmədcəfər müəllim ki- Lakin burası da var ki, bu nüfuzun qa- mi tanıyırdı. O özü isə, məktəbə, müəllimə zanılmasında, bu üslubun müəyyənləş mə- sıx tellərlə bağlı idi. O tez-tez ona orta mək- sin də onun milli və dünya ədəbiyyatının tari- təb də dərs demiş müəllimlərin, o cümlədən xi ni dərindən bilməsinin, ədəbiyyat tarixinin Naxçıvan əməkdar məktəb müəllimi Nazlı ən müxtəlif dövrləri ilə bağlı ardıcıl araşdır- xanım Tahirovanın adını çəkərdi. Maraqlı, malar aparmasının da çox mühüm rolu var. mürəkkəb bir həyat yolu keçmiş Nazlı “Ədəbi düşüncələr” (Bakı: Azərnəşr, xanımın uğursuz taleyinə də acıyırdı. Onun 1958), “Həyatın romantikası” (Bakı: Azər- ədəbiyyata həvəsi də elə hə min vaxtdan nəşr, 1968), “Sənət yollarında” (Bakı: Gənc- başlamışdır. Müəl lim kimi, yaradıcı şəxs ki- lik, 1975), “Həmişə bizimlə” (Bakı: Yazıçı, mi böyük nüfuza malik olması onu tələ bələ- 1980) kitabları və sonrakı illərdə 1940- rinə daha çox sev di rirdi. Müasirləri arasında 1990-cı illər arasında M.C.Cəfərovun ədəbi onun görkəmli ədəbiyyat tarixçəsi kimi tənqid sahəsindəki aramsız fəaliyyətinin qəbul edilməsi bir müəllim kimi də onun məhsulları olaraq ərsəyə gəlmişdir. nüfuzunu artırırdı. Hər yerdə ona hörmətlə Tənqidə gəldiyi ilk illərdən başlayaraq yanaşırdılar. O əsl məna da müəllim idi. Tə- M.C.Cəfərov çağdaş ədəbi prosesin ən müx - ləbələrinə dərin bilik vermək onun idealı idi. təlif problemlərinə və istiqamətlərinə nüfuz Müasirləri təsdiq edir ki, M.C.Cə fərov çox etməkdən çəkinməmişdir. Onun tən qidi dü- görkəmli ədəbiyyat tarixçisidir. Bu, indi də şüncəsindəki universallıq bu sahədə fəaliy- mübahisə doğur ma yan bir hə qiqətdir. Lakin yət göstərdiyi ilk onillikdən özünü büruzə o, öz stixiyası etibarı ilə tən qidçidir. Ədəbi vermişdir. tən qid onun ya radıcılığı nın ana xətti dir. Bu mənada bədii nəsr problemlərinə, M.C.Cəfərovun ədəbiyyat ta rix çisi kimi xüsusən 50-60-cı illərin nəsrinə tənqidçinin fəaliyyəti ilə tənqid sahəsin dəki fəaliyyəti yanaşmaları orijinallığı və obyektivliyi ilə yaşıddır. 40-cı illər dən 80-ci illərə qədər o, diqqətəlayiqdir. Bu illərdə bədii nəsrin hər iki sahədə para lel və ardıcıl çalışmışdır. təhlilinə daha ciddi ehtiyac duyulurdu. Ədəbiyyat tarixi sahəsin də ki fəa liyyəti (xü - Məlumdur ki, 50-ci illərin ədəbi prosesində su sən romantizmlə bağlı təd qiqatları) üzə - gənc nasir kimi İ.Hüseynovun əsərləri diq - rinə qətiyyən kölgə sal ma dan deyə bilərik ki, qəti çəkirdi. İlk hekayələri, “Bizim qızlar”, o, ədəbi tənqiddə daha nü fuz lu bir mövqeyə, “Dan ulduzu” kimi povestləri ilə o, ədəbi heç kiminkinə bənzə məyən bir üsluba sahib- tənqidin marağına səbəb olmuşdu. Bəlkə də dir. bu illərdə və sonrakı onillikdə də gənc nasir 87 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi olaraq İ.Hüseynov qədər eyni zamanda həm yeni, mədəni baramaçılıq uğrunda mübari- tənqid olunan, həm də təqdir olunan yazıçı zəsi təsvir olunurdu”. Tənqidçinin “Bizim olma mış dır. qızlar” və “Dan ulduzu” povestlərinin möv- M.C.Cəfərov böyük sənət duyumu, zu sunu təqdir etməsi zamanın ədəbiyyat si- həs sas tənqidçi təfəkkürü ilə İ.Hüseynovun ya sətinin ifadəsidir, mövzunun “əhəmiyyətli Azərbaycan nəsrinə sıradan bir nasir kimi və müasir” olması haqqında fikirlər zamanın gəlmədiyini ən tez başa düşən və qəbul edən “həqiqətləri”ni əks etdirir. Ancaq mövzuya tənqidçilərdən biridir. “Dan ulduzu” (1954), müsbət münasibətdə M.C.Cəfərovun təqdir “Doğma və yad adamlar” (1959) məqalələ- etdiyi başqa həqiqət də var: “Mövzunun rində M.C.Cəfərovun İ.Hüseynovun yazıçı xarakteri göstərir ki, burada yazıçı yalnız istedadına dərin inamı duyulur, onun isteda- təsərrüfat hadisələrini və yeniliklərini təsvir dına inandığı gənc nasiri tənqidçi qələminin etməklə kifayətlənə bilməz. Əsas vəzifə bütün gücü ilə böyük sənət yoluna çıxarmaq şüurla, mənəviyyatla, bir sözlə, insanla üçün əlindən gələni etməyə hazır olduğu məşğul olmaqdır. “Dan ulduzu” müəllifi də aşkar görünür. Bu məqalələrdə yazıçının qarşısına belə bir məqsəd qoymuşdur”. Bu, “Bizim qızlar”, “Dan ulduzu” və “Doğma və artıq bədii mətnə yanaşmada zamanın “hə- yad adamlar” povestləri təfərrüatlı təhlilə qiqəti”nin yox, sənət həqiqətinin önə çəkil- çəkilir. mə sidir, sosiolojidən estetikliyə keçidi şərt- İ.Hüseynovda, ilk növbədə, tənqid çi- ləndirir. M.C.Cəfərovun İ.Hüseynovun ilk nin diqqətini çəkən, marağına səbəb olan povestlərinin mövzusu ilə bağlı təqdir etdiyi “onun yaradıcılıq istedadının orijinal xüsu- iki cəhəti - əslində bir-birini rədd edən iki siy yət ləri”dir, “sözün həqiqi mənasında ob- cə həti ortaq məxrəcə gətirmək cəhdi əsər- razlı tə fək kürə malik” olmasıdır. İ.Hüsey- lərin qələmə alındığı zamanın sənətə mü- nov da “hər bir hadisənin mahiyyətinə də- nasibətdə keçid xarakterli olmasını, dualist rindən nü fuz edə bilən çox incə yazıçılıq münasibətin də buradan irəli gəldiyini müşahi də sinin” görünməsi, “yazıçının canlı işarələyir. 50-ci illərin əvvəllərinin yazıçısı dili çox gözəl” bilməsi, “ədəbi dilin bütün kimi İ.Hüseynov da, 50-ci illərin tənqidçisi qanun la rı na riayət etməklə, bu dildən son kimi M.C.Cəfərov da eyni zamanda sənətdə dərəcə sə mə rəli istifadə etməyi bacarması” istehsalat problemlərinin baş məqsədə çev- M.C.Cə fərovu təmin edir, həqiqi bir sə nət- rilməsinin effektsizliyini duymuş, istehsalat kar olmaq üçün bu cəhətlərin çox vacib key- problemləri fonunda insan mənəviyyatını fiyyətlər ol duğunu başa düşən tənqidçi yazı- önə çəkməyin zəruriliyini başa düşmüş lər. çının ya radıcılığında özünü göstərən qüsur- İ.Hüseynov başa düşdüyünə, dərk etdiyinə ların za man-zaman, xüsusən tənqid onun ya- təcrübəsinin azlığı üzündən mükəmməl bə- ra dıcı lığına həssas yanaşıb düzgün istiqa - dii həll verməyə çətinlik çəkmişdirsə, tən- mət lən di rəcəyi təqdirdə, yazıçının da bu tən - qidçi də əsəri birbaşa insan mənəviyyatı qidə həs sas yanaşacağı təqdirdə düzələcəyi - kon tekstinə çıxarmağa bir o qədər çətinlik nə ina nırdı. çək mişdir. Onun “baramaçılıq uğrunda mü- Görkəmli alim “Dan ulduzu” povesti barizə”yə “çox əhəmiyyətli və müasir” möv- haq qında yazırdı: “Mövzu çox əhəmiyyətli zu kimi yanaşması da bunun əlamətidir. və müasirdir, məqsəd çox gözəl və aydındır. Alimin Minayə (“Bizim qız lar”) və Müəllif bundan əvvəl yazdığı “Bizim qızlar” Zərəfşan (“Dan ulduzu”) obrazların da müs- povestində də qarşısına bu cür məqsəd qoy - bət qəhrəman axtarıcılığının ideoloji əsas- muş du. Bu povestdə də kolxozçu gənclərin lara söykəndiyi şübhə doğurmur. Tən qid çiyə 88 “Azərbaycan məktəbi” 2013/3 görə, müəllif əsərində müsbət qəh rəmanın görünür ki, Zərəfşan tənqidçinin “müsbət yaranmasına imkan verən “xarak terik həyat qəhrəman” tələblərinə cavab vermir. Tənqid- hadisələri” seçə bilməmişdir. Yenə də tən- çi Zərəf şan da “köhnəliklə üz-üzə gələn qid çiyə görə, “bu hadisələr məhz elə xa- yeniliyin, xü su sən kəndin yeni gənc qüv- rakterik həyat hadisələri və bu insan lar, istər vələrinin” ümumi ləşdirilmiş obrazını gör- mənfi, istər müsbət, elə xarakterik insanlar mək istəyir. Tənqidçi hər iki po vestin əsas olmalıdır ki, onların arasında, on lar la mü- qəhrəman ları nı - Mina yəni və Zə rəfşanı mü- nasibətdə yazıçının yaratmaq istədiyi ən sə- qayisə edir və belə qə rara gəlir ki, “...Zə- ciyyəvi, müsbət xarakter özünü göstər mə yə rəfşan bir müsbət su rət kimi Mi na yəyə imkan və meydan tapa bilsin”. Sos realizmin nisbətən zəifdir”. Şüb həsiz ki, tənqidçi bu estetik prinsipləri baxımından bu tələb ta- cəhəti gənc yazıçının yara dıcılığında ge riyə mam haqlıdır. Lakin bir məsələ var. Ümu- doğru addım, ümu mən isə sənətkarlıq miy yətlə, fərdi yaradıcılıq manerasını, hə- qüsuru hesab edir. Diq qət edilsə, Minayə və yatı bədii idrakda özünəməxsusluğunu elə Zərəfşan obrazları və ümumiy yətlə, İ.Hü- ilk əsərlərində bu və ya digər dərəcədə gös- sey novun bu povestləri ilə bağlı deyilən tərməyə nail olan yazıçının “ən səciyyəvi, qüsurların demək olar ki, hamısı “müsbət müs bət xarakter – qəhrəman” yaratmaq fikri qəhrəman” məsələsi ilə bağ lıdır. Sosrealiz- olmuşdurmu? Bəlkə, Minayə, yaxud Zərəf- min “müsbət qəhrəman” para metrləri ilə ya- şan İ.Hüseynovun realist qələmində daha na şanda M.C.Cəfərovun Zə rəf şanı Mina - çox adi insan, həyati obraz kimi düşünül- yəyə nisbətən zəif hesab etməsi tamamilə müşdür? qanunauyğun görünür. Ancaq bədii yaradı- Məsələ burasındadır ki, istər Zərəfşan cılığa gəldiyi ilk əsərlərindən etiba rən ya- obrazı, istərsə də Nadir və Kərim dayı ob- zıçının əsərdən əsərə öz prinsip lərini daha razları ilə bağlı təsvir edilən hadisələrin hə- inadla sənətə tətbiq etdiyini də düşünmək yati situasiyalardan doğduğunu, həyat hə- olar. Məsələn, düşünmək olar ki, “Bizim qiqətinin ifadəsi olduğunu tənqidçi özü də qızlar”da “Dan ulduzu”na nisbətən yazıçı etiraf edir: “Bu təsvirlərin (Zərəfşanla bağlı daha çox sosrealizm prinsiplərindən çıxış təsvirlərin - T.S.) qeyri-təbii olduğuna hökm edirdi və yaxud əksinə, “Dan uldu zu”nda o, vermək sadəlövhlük olardı... Qoca Kərim daha artıq sərbəstlik nümayiş et dirə bilmiş, dayının bu qayğıkeşliyi də həyat həqiqətidir. öz aparıcı qəhrəmanını bu meto dun prinsip- Çox təbii və inandırıcıdır. Bu qayğıkeşlik lərinə tabe tutmağa o qədər meyil etmə miş- sənətin güzgüsünə düşməyə layiqdir. Üstəlik dir. Əslində bu proses şüurlu yara dıcılıq ad- burada hər tipi öz dili ilə danışdırmaqda dımı kimi yox, bədii istedadın rea list qələmə müəllifin ustalığını da qeyd etmək olar”. təlqinləri şəklində olaraq baş vermiş dir. Öz Tənqidçiyə görə, yazıçı Zərəfşanı estetik təfəkkür tərzi ilə həyatiliyə meyilli “sənətin böyük tələblərinə görə” canlandıra olan yazıçı qəhrəmanını ideolojinin resept- bilməmişdir. Yaxşı, axı yazıçı bir insan (tən - ləri əsasında yox, gördüyü, müşahidə etdiyi qid çiyə görə - yeni insan) kimi qəhrəmanını həyati situasiyalar, canlı in san lar üzərindəki görüb, duya bilmişdirsə, Zərəfşanla, eləcə də müşahidələri əsasında ya ratmış dır. Bu mə- digər qəhrəmanlarla bağlı təsvirlər həyat na da, heç şübhəsiz ki, “Bizim qızlar”a nis bə- həqiqətinin ifadəsi kimi təbii və inandırıcı- tən “Dan ulduzu”, Minayəyə nisbətən Zərəf- dır sa, onda tənqidçi nədən narazıdır? Və o şanı bədii nəsrimiz də, eləcə də İ.Hüsey no- “sə nətin böyük tələbləri” dedikdə nəyə vun yaradıcılığında irəliyə doğru hərəkətin nəzərdə tutur? Tənqidçinin təhlillərindən nəticəsi saymaq müm kündür. 89 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Müşahidə edirik ki, İ.Hüseynovun təsvir” edən, “yeknəsəq bədii priyom”la, yaradıcılıq təcrübəsi artdıqca, o, yeni-yeni “sü ni süjet quruluşu”nda yazılmış əsərlərdən əsərlər yazdıqca ədəbi tənqidin daha sərt sayır? reaksiyaları ilə üzləşir. Yazıçı “Bizim qız- “Doğma və yad adamlar” povestinə lar”a nisbətən “Dan ulduzu”, “Dan uldu- həsr edilmiş məqalədə biz bu suala əhatəli zu”na nisbətən “Doğma və yad adamlar”la cavab tapırıq. Məlum olur ki, həyat həqi- bağlı daha ciddi tənqidlə qarşılaşır. Tənqid qətinin bədii həqiqətə çevrilməsi məsələ- və yazıçı münasibətlərində paradoksallıq sində yazıçı ilə tənqidçi arasında hələ sə- art mağa başlayır və yazıçının həyat ha- nətkarın ilk əsərlərinə münasibətdə özünü disələrinə münasibətinin xarakteri tənqidin göstərən haçalanma, fikir ayrılığı getdikcə aktiv etirazına səbəb olur. “Doğma və yad dərinləşir. Bir növ yazıçı tənqidin tövsiy ə- adamlar” povestini oxuyandan sonra M.C. lərini qulaqardına vurur. Özünün bədii ini- Cə fərov yazırdı: “Sizə nə olmuşdur? Əv və l- kas prinsiplərinin arxasınca gedir. Tənqidin ki əsərlərinizdə geniş həyat üfüqləri, zəhmət, təlqin etdiyi prinsiplərə yox, özünün dün ya fəaliyyət, mübarizə meydanı var idi. Burada duyumuna axıra qədər sadiq qalan yazıçı isə nəinki qəhrəmanlarınız, heç oxucu xəyalı tənqidçilərin sərt tənqidi ilə üzləşir. da tərpənməyə yer tapa bilmir”. Tənqidin Ümumilikdə Məmməd Cəfər tənqidi- mövqeyini qəbul etsək, düşünməliyik ki, nin həyat həqiqətinin estetik həqiqət şək- İ.Hüseynov əsərdən əsərə geri gedir. Çünki lində dərki istiqamətində ciddi bir təka mül “Yanar ürək” romanı da müəyyən mənada, yolu keçməsi haqqında fikir söyləməyə əsas belə də deyə bilərik ki, tənqidin “əsəblərini” verir. “Doğma və yad adamlar”, “Əməl pər- tamam tarıma çəkmiş, yazıçı həyat hə qi- vər ədib”, “Romanlar müəllifi”, “Yazıçı- qətini təhrifdə suçlanmışdı. M.C.Cəfərov tərbiyəçi”, “Mənalı konfliktlər”, “General” yazırdı: “Bizim arzumuz budur ki, bundan ro manı və müharibə mövzusu”, “Müasir əvvəl yazdığınız əsərlərdə olduğu kimi həyat kəndin təsviri”, “Ədəbiyyatımızın yeni nəs- adamları necə tərbiyə edirsə, siz də onu li”, “Yüksək sənətkarlıq uğrunda”, “Bir mü- olduğu kimi göstər məyə çalışasınız”. Tənqid bahisə münasibətilə”, “Xalqla bir cəbhədə” bu möv qeyində haqlı idimi? Axı deyirlər, məqalələrində bədii nəsrimizin müxtəlif zaman ən yaxşı tənqidçidir. Müasir ədəbiy- keyfiyyət mərhələləri və nümayəndələrinin yat şünas lıq da “Bizim qızlar” və “Dan uldu- yaradıcılığı haqqında əhatəli və dolğun tə- zu”na nis bətən “Doğma və yad adamlar”da, səvvür yaradılır. Bu məqalələrdə nəsrin irə- sonuncu ilə müqayisədə “Yanar ürək”, “Tü- liyə doğru hərəkətini fərqli janrların – he- tək səsi”, “Teleqram”da yazıçının yeni ya- kayənin, povest və romanın, həmçinin fərdi radıcılıq üfüqlərinə çıxması, nəsrimizdə “in- üslubların, hətta üslub təmayüllərinin kon- san amili ni, şəxsiyyət başlanğıcı”nı önə tekstində izləmək mümkündür. çəkən, əsas lan dıran psixoloji nəsrin ən uğur - Məmməd Cəfər tənqidində deyilməsi lu nümunə lərini yaratması birmənalı şəkildə vacib olan həqiqət, deyilməsi mümkün olan qəbul olunmuşdur. Onda bəs nə üçün tən - elmi həqiqət şəklində ifadəsini tapıb. qidçi, hətta 1965-ci ildə, ədəbiyyatımızın və Bu isə o deməkdir ki, bu tənqiddə za - eləcə də tənqidimizin yeni keyfiyyət mər - manın “həqiqətləri” ilə sənətin həqiqətləri hələsinə daxil olduğu illərdə belə “Doğma həmişə üz-üzədir. M.C.Cəfərovun tənqidçi və yad adamlar”ı, “Tütək səsi”ni varlığa xarakterini səciyyələndirən ən əsas cəhət də subyektiv münasibətdə suçlayır, “Teleq - ondan ibarətdir ki, bu mübarizə prosesində ram”ı kəndi birtərəfli, tüfeyliliyi “ilk planda sənət həqiqəti zamanın “həqiqəti”nə heç 90 “Azərbaycan məktəbi” 2013/3 vaxt qurban verilmir. Bəlkə, belə də demək prosesə yeni rakursdan, yeni baxış bucağı ilə olar ki, zamanın “həqiqətləri”nin dilə gə- yanaşmasının əlamətidir. Müəllif güzəştsiz tirilməsi sənətin həqiqətlərini demək üçün təhlil aparır; Ə.Hacızadə, Anar, Y.Səməd- vəsilə olur. oğlu, Ç.Hüseynov kimi sonradan məşhur Fikrimizin təsdiqi mənasında “Ədə- Azər baycan nasirləri kimi tanınan sənət- biy yatımızın yeni nəsli” və “Yüksək sənət- karların, eləcə də imzasını sonradan təsdiq karlıq uğrunda” məqalələrinə daha təfər- edə bilməyənlərin yaradıcılığının çox qısa, rüatlı nəzər salaq. 1962-ci ildə yazılmış bi- lakin olduqca elmi xarakteristikasını verir. rinci məqalə aşağıdakı cümlə ilə başlayır: Bir nasir kimi onların ümid verən cəhətləri “Ədəbiyyatımızın yeni, üçüncü nəsli yeti- ilə yanaşı, gələcəkdə inkişaflarına mane ola şir”. Tənqidçi elə bu cümlə ilə həm tədqi qa- biləcək xüsusiyyətlərə də diqqət yetirir. tı nın obyektini, həm də məramını müəy yən- Məsələn Ə.Hacızadənin hekayələrində dilin ləşdirir: Ədəbiyyata gələn yeni qüvvələrin emosionallığı, yığcamlığı, işlənməmiş möv- yaradıcılığı haqqında qənaətlərini əks zular tapmaq bacarığı, obrazların “fikir və etdirmək; yeni nəsil yazarların yaradıcılığın- hisslərini verməyə xüsusi səy” göstərilmə- dakı müsbət tendensiyalara və qüsurlu sini dəqiq müşahidə edib ümumiləşdirən hallara diqqət çəkmək. Təbii ki, əsas məqsəd tənqidçi onun bəzi hekayələrində, xüsusən ədəbi prosesin inkişafına təkan verməkdir. “Ağ saçlı qızın hekayəsi”ndə yazıçının ifrat Bu məqalədə ədəbi proses həm nəsr, həm də sentimentalizmə qapılmasına, həm təsvir poeziyanın hərəkəti istiqamətində izlənir; üsulunun məhdudluğu, həm də təsvir edilən M.C.Cəfərov Ə.Hacızadə, Y.Səmədoğlu, hadisələrin qeyri-təbiiliyi, inandırıcı olma- Anar, A.Əfən diyev, Ş.Fərzəliyev, Ç.Hüsey- ma sı, qəhrəmanların, xüsusən ona xəyanət nov, T.Əfən diyev, Ə.Hacıyev, Ə.Mirzəcə fər- et miş nişanlısının yolunu on yeddi il göz- li, Ç.Ələk bər zadə və eləcə də bədii nəsri- ləyən qızın xarakterinin qeyri-səciy yəvi - mizdə imza ları yenicə görünməyə başlayan liyinə dair tənqidi mülahizələr söyləyir. digər na sirlər haqqında fikir söyləyir. O qə- Şübhəsiz ki, yazıçının yaradıcılıq dər də bö yük olmayan məqalədə yeni nəsil yoluna qiymət vermək kifayət qədər çətin, şairlərinin də yaradıcılığının zəngin palitra- həm də məsuliyyətli bir işdir. Bu çətinlik də, sının yara dıldığını nəzərə alsaq, tənqidçinin məsuliyyət də oradan irəli gəlir ki, tən qidçi ədəbi prosesə həssas münasibətini, nəsrin və öz arqumentləri ilə həm yazıçını, həm də poeziyanın irəliyə doğru hərəkətini ümumi- oxucunu müşahidə və ümumiləş dirmələ rinin ləş dirmək bacarığını xüsusi qeyd etməliyik. dəqiqliyinə inandırmalıdır. Burada uğur Onu da qeyd edək ki, tənqidçi “ümumi söz- qazanmağı, ilk növbədə, tənqidçi istedadı lər olmasın deyə, gənclərə fərdi yanaşmağı” müəyyənləşdirir. İkinci halda isə, sənətkarın lazım bilmiş, məhz bu yolla “onların hərə - yaradıcılıq yolunun hər bir faktına yetərincə sinin özünəməxsus yaradıcılıq müvəffəqiy - bələd olmaq əsas şərtlərdəndir. yəti və kəsirləri”ni müəyyənləşdirməyi nə - M.C.Cəfərovun “Yüksək sənətkarlıq zər də tutmuşdur. İlk diqqəti çəkən cəhət uğrunda” məqa lə si 1965-ci ildə yazılmışdır. tənqidçinin yeni nəsil sənətkarlarının yara - Ədəbi icmalın mükəmməl nümunəsi olan bu dıcılıq laboratoriyasına yetərincə bələdliyi - məqalədə tən qidçi son illər bədii nəsrimizlə dir. Hələlik daha çox hekayə “orbiti”ndə bağlı müşa hidə və qənaətlərini ümumiləş dir- fırlanan bu gənclərin əsərlərinin fərdi üslub, məyi əsas məqsəd kimi götürmüş və “Ədə - fərdi yazı manerası kontekstində qiymətlən - biyyatımızın yeni nəsli”ndən fərqli olaraq, dirilməsi, şübhəsiz ki, tənqidçinin ədəbi burada nəsri mizin inkişafını mövzu və prob- 91 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi lematika kon tekstində izləməyi nəzərdə tut- lı ğına təminat verən əsas amildir. muş dur. Məqalədə 60-cı illərdə Azərbaycan nəsrində kolxoz kəndi, fəhlə həyatı, Böyük Rəyçi: prof. H.Qasımov Vətən müharibəsi, inqilab uğrunda müba ri- zə, ailə-məişət, mənəvi-əxlaqi problemlər, İstifadə edilmiş ədəbiyyat ta ri xi və s. mövzularda yazılmış hekayə, povest və romanlar təhlil süzgəcindən ke- 1. Cəfər M. Estetik tərbiyə: ailə və çirilmişdir. məktəb. Bakı: Maarif. 1967. M.C.Cəfərov müasir bədii nəsrin 2. Cəfər M. Xatirələr. Bakı, 2010. klassik milli nəsr ənənələri əsasında inkişaf 3. Qarayev Y. Tarix: yaxından və etməli olduğunu söyləyəndə, heç şübhəsiz uzaqdan. Bakı, 1995. ki, haqlıdır. Milli ənənədən kənarda nova tor- luq yoxdur. Lakin milli ənənəyə istinad dün- Т.Саламоглы ya nəsr təcrübəsinə istinadı, dünya nəsrində gedən prosesləri mənimsəyib milli nəsrə На пути правды профессии tətbiq etməyi inkar etmir. Nəsrin axtarış la- rın da bu proses qaçılmazdır. Tənqidçi bədii Резюме nəsrdə rəmzi-sözaltı mənaya artan meyili realizmdən uzaqlaşmaq kimi təsəvvür edir В статье отмечается, что М.Дж. və 60-cı illər nəsrində görünməyə başlayan Джафаров выдающийся историк литера- bu tipli təsvir üsullarına tənqidi yanaşır. туры. Автор также заявляет, что литера- Ədəbi icmal janrında yazılmış “Ədə- турная критика является главной линией biyyatımızın yeni nəsli”, “Yüksək sənət kar- его творчества. Отмечается, что его глу- lıq uğrunda” məqalələrində tədqiqat pred- бокое знание национальной и мировой me tinin tələbinə uyğun olaraq M.C.Cəfəro- литературы помогло ему завоевать важ- vun müxtəlif ədəbi nəsillərin, xüsusən gənc ный авторитет критика. yazarların yaradıcılığına tələbkar, obyektiv, həssas yanaşma ilə bərabər, estetikliyi bir- T.Salamoglu mə nalı meyara çevirməsi onun tənqidçi tə- fək kürünün 60-cı illərdə artıq sosioloji- On the pass of truth of education ideoloji qiymətləndirməyə müxalif bir düşüncəyə kökləndiyini nümayiş etdirir. Summary Məmməd Cəfər yaradıcılığındakı aparıcı keyfiyyətlər - metodoloji-sağlamlıq, elmi- In the article it is noted that M.J.Jafa- nə zəri dolğunluq və bütün bunların şərtlən - rov became a famous literature historian. dirdiyi estetikliyin ön plana keçməsi “ömrün Literary criticism played great role in his əsən yellərinə istedad yelkəni ilə sinə gər - literary activity. The author also spoke about məyin” (Ç.Aytmatov) nəticəsi idi. “Ömrün his great achievement as a critic and relates əsən yellərinə istedad yelkəni ilə sinə gər - it with his deep knowledge on national and mək” bacarığı onun tənqidinin həmişəyaşar - world literature. 92