ömer nasuhi bilmen ve tasavvufî görüşleri

145 Pages·2011·3.18 MB·Turkish

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI
TASAVVUF BİLİM DALI

ÖMER NASUHİ BİLMEN VE TASAVVUFÎ GÖRÜŞLERİ

ŞERİFE BERBEROĞLU

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN
PROF. DR. DİLAVER GÜRER

Bu çalışma ……………………… tarafından …… nolu YL/Doktora tez projesi olarak desteklenmiştir.

KONYA – 2011
i
ii
İÇİNDEKİLER

ÖMER NASUHİ BİLMEN VE TASAVVUFÎ GÖRÜŞLERİ
İÇİNDEKİLER ...................................................................................................................... i
BİLİMSEL ETİK SAYFASI .................................................................................................ii
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ........................................................................ iii
ÖNSÖZ ................................................................................................................................ iv
ÖZET ................................................................................................................................... vi
SUMMARY ........................................................................................................................ vii
KISALTMALAR ...............................................................................................................viii
GİRİŞ
ÖMER NASUHİ BİLMEN
A- HAYATI .......................................................................................................................... 1
B- ESERLERİ ....................................................................................................................... 7
C- İLMİ ŞAHSİYETİ .......................................................................................................... 14
BİRİNCİ BÖLÜM
TASAVVUFUN BAZI TEMEL KAVRAMLARI VE ÖMER NASUHİ BİLMEN’İN
BU KAVRAMLARA BAKIŞI
A- İNSAN MANEVÎ YAPISI İLE İLGİLİ KAVRAMLAR ................................................ 22
I. Akıl .................................................................................................................... 22
II. Kalp .................................................................................................................... 32
III. Ruh ..................................................................................................................... 40
IV. Nefs .................................................................................................................... 50
B- MAKAM VE HALLER İLE İLGİLİ KAVRAMLAR ..................................................... 60
I. Tevbe ................................................................................................................. 60
II. Sabır ................................................................................................................... 69
III. Zühd .................................................................................................................. 74
IV. İhlâs .................................................................................................................... 79
V. Tevekkül ............................................................................................................ 85
VI. Zikir................................................................................................................... 92
İKİNCİ BÖLÜM
TASAVVUFUN BELLİ BAŞLI BAZI KONULARI VE ÖMER NASUHİ BİLMEN’İN
BU KONULAR HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ
A- TEVHÎD....................................................................................................................... 100
B- TASAVVUF................................................................................................................. 106
C- MARİFETULLAH ...................................................................................................... 113
D- SOHBET ..................................................................................................................... 121

SONUÇ ............................................................................................................................ 127
BİBLİYOGRAFYA ......................................................................................................... 129

i
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve
akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve
akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına
uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda
bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

ŞERİFE BERBEROĞLU
(İmza)

ii
iii
ÖNSÖZ

Tasavvuf, İslâm’ın kalbî ve ruhî hayatını, Hz. Peygamber’in (Sav) ve O’nun “Üsve-i
Hasene” kimliğini en iyi bir şekilde model almaya çalışan sahabilerin hayatlarını yaşama
arzusundan doğmuştur. Nitekim Cibrîl hadisinde geçen iman, İslâm ve ihsan kavramlarının
her birisi ayrı bir ilim dalını meydana getirmiş; iman Akâid-Kelâm, İslâm Fıkıh ilmini, ihsan
ise Tasavvuf ilmini oluşturmuştur. Kişinin Allah’ın kendisini gördüğünü bilerek düşünme ve
davranma şuuru olan ihsan, imanın ve İslâm’ın ileri derecesidir. Bu bakımdan çok geniş bir
birikim ve alana sahip olan Tasavvuf, ilimlerin özü ve esasıdır diyebiliriz. Ömer Nasuhi
Bilmen’in de ifade ettiği gibi “ruhun arındırılmasına yönelik olan tasavvuf, aslî
ilimlerdendir.”
Ömer Nasuhi Bilmen, Osmanlı Devleti’nin son ve Cumhuriyet’in ilk yılları arasında
İslâmî ilimler alanında yetişmiş değerli şahsiyetlerden biridir. Yaşadığı dönem itibariyle
Bilmen, İslâm tarihinde önemli bir konumda bulunmaktadır. Çünkü son devrin problemlerine
bir ilim adamı edasıyla yaklaşması ona büyük bir değer kazandırmaktadır.
İdarî ve ilmî alanlarda önemli görevlerde bulunan Bilmen, küçük yaşlardan itibaren
ilim ve yazı hayatına başlamış, ömrünün sonuna kadar da ilmî çalışmalarını devam ettirmiştir.
Tefsir, fıkıh, kelâm gibi birçok İslâmî ilimler alanında eserler kaleme almıştır. Bilmen’in
baskısı yüz binleri bulan bu eserleri ders kitabı olarak da okutulmuştur.
Toplum hayatını etkileyecek önemli eserler kaleme alan büyük âlimlerin hayatlarını
bilmek, ilimlerinden ve tecrübelerinden istifade etmek ve ibret almak önemli bir ihtiyaçtır.
Nitekim bu çalışmamızın amacı, yakın dönem Türk fikir ve ilim tarihinin önemli
şahsiyetlerinden biri olan ve müfessir ve fakîh kimliği ile daha çok tanınan Bilmen’i, tasavvuf
ilminin konularına ve kavramlarına yaklaşımlarını ortaya koymak amacıyla incelemeye
çalıştık.
Bir giriş ve iki bölümden oluşan bu çalışmamızın giriş bölümünde, Bilmen’in hayatı,
eserleri ve ilmi şahsiyetinden bahsettik. Birinci bölümde, Bilmen’in tasavvufun insan
psikolojisi ile ilgili kavramlardan bazıları olan akıl, kalp, ruh, nefs ve yine makam ve haller
ile ilgili olan tevbe, zühd, tevekkül gibi bazı kavramlar etrafındaki görüşlerini ele aldık. İkinci
bölümde ise, tasavvufun bazı konu ve meselelerine ilişkin görüşlerinden bahsettik.
Bu çalışmayı yaparken, öncelikle bazı tasavvufî kavramların lügat ve ıstılâhî
manalarını vermeye çalıştık. Akabinde ise Bilmen’in görüşlerini değerlendirmek amacıyla
iv
klâsik tasavvuf kaynakları bağlamında konuları işledik. Ayrıca tasavvuf alanında isimleri
temayüz etmiş olan bazı önemli şahsiyetlerin görüşlerine yer verdik.
Bu çalışmamızın tüm safhasında her türlü yardımını esirgemeyen ve bizlere
rehberlik eden başta kıymetli Danışmam hocam Prof. Dr. Dilaver GÜRER olmak üzere, Doç.
Dr. Hülya KÜÇÜK’e, maddi ve manevi desteğiyle her zaman yanımda olan eşime ve
dostlarıma en içten duygularımla teşekkür eder, ömürlerinin uzun ve bereketli geçmesini
Yüce Mevlâ’dan niyaz ederim.
Başarı, Allah’ın lütfu iledir.

Şerife BERBEROĞLU
Konya-2011

v
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

n Adı Soyadı Şerife BERBEROĞLU Numarası: 084244061003
i
n Ana Bilim / Temel İslam Bilimleri /
i
c
n Bilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı
e
r
ğ
Ö Danışmanı Prof. Dr. Dilaver GÜRER

Ömer Nasuhi Bilmen Ve Tasavvufî Görüşleri
Tezin Adı
ÖZET
Tasavvuf, İslam’ın kalbî ve rûhî hayatını Hz. Peygamber (S.A.V) ve O’nun “Üsve-i
Hasene” kimliğini en iyi şekilde model almaya çalışan sahabîlerin hayatlarını yaşama
arzusundan doğmuştur. İman Akaid-Kelam, İslam Fıkıh, İhsan ise Tasavvuf ilmini
oluşturmuştur.
Bu çalışmada yakın çağımızda yaşamış ve bir çok alanda önemli eserleri bulunan
Bilmen’in Tasavvuf ilmine, konularına ve kavramlarına yaklaşımları ele alınmıştır.
Çalışmamız bir giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Bilmen’in
hayatı, eserleri ve ilmî şahsiyetini kısaca ele aldık.
Bilmen’in küçük yaşta ilim tahsiline başlaması ve bunu aşk, ihlas ve takva ile
süsleyerek ömrünün sonuna kadar sürdürmesi ise genç nesiller için model oluşturmaktadır.
Birinci bölümde Bilmen’in tasavvufun insan psikolojisi ile ilgili kavramları olan akıl,
kalp, ruh, nefs, makam ve haller ile ilgili olan tevbe, zühd, tevekkül gibi kavramlar etrafındaki
görüşlerini ele aldık. Bu kavramlarda Bilmen ile sûfîlerin aynı eksende buluştuklarını
görmekteyiz.
İkinci bölümde ise tasavvufun bazı konu ve meselelerini inceleyerek Bilmen’in bu
konudaki düşüncelerine yer verdik.
Bilmen’in her ne kadar tasavvuf ilmine dair müstakil bir eseri yoksa da, eserlerinde
tasavvufî kavram ve konulara geniş yer ayırdığını, sûfîlerin görüşlerinden istifade ettiğini
görmekteyiz.
Tasavvufu benimseyen ve İslam’ın özünde bulunan bir esas olarak kabul eden Bilmen,
Tasavvufun Kur’an ve Sünnete bağlı olan özünü korumaya çalışmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ömer Nasuhi BİLMEN, Allah, Tasavvuf, Ruh, Nefs, Zühd,
Tevekkül, Zikir, Marifetullah, Sohbet
vi
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Name Surname Şerife BERBEROĞLU Number: 084244061003
s
t’ Department / Basic Islamic Science Department /
n
e Dicipline Sufism
d
u
St Counsellor Prof. Dr. Dilaver GÜRER

Omer Nasuhi Bilmen And His Opinions on Sufism
Name of Thesis
SUMMARY
Sufism was born because of the desire to live their lives as Companions who tried to
get the heart and the spiritual life of Islam and the identity of Hz. Muhammed (S.A.V)’s
"Üsve-i Hasene" as a model in the best way. Faith comprised Akaid-Kalam,Islam comprised
Islamic Jurisprudence, and Ihsan has created the science of Sufism.
In this study, no only the concepts and issues of Sufism but also approaches of Bilmen
who lived close to our age and had a lot of important works were discussed
Our study consists of an introduction and two parts. In the introduction part, Bilmen’s
life, personality and scientific works briefly discussed.
Bilmen began the collection of knowledge at a young age and loved it, decorated it
with sincerity and taqwa and continued until the end of of his life. This makes a role model
for the younger generations.
In the first chapter, Bilmen’s concepts regarding human psychology in accordance
with Sufism such as the mind, heart, soul, nafs, repentance which is relevant of authority and
condition, trust and the extent of asceticism considering the views of the surrounding concepts
were mainly disccussed. It’s seen that Bilmen and the Sufis met with the same axis around
these concepts.
In the second chapter, some topics and issues of Sufism examining Bilmen’s thoughts
on this issue are mainly expressed.
Although Bilmen does not have an independent work of science of Sufism ,it is clear
that he has devoted a large space of Sufi concepts and issues in his works and inspired from
the the views of the Sufis.
By adopting Sufism and accepting it as a basis in the essence of İslam, Bilmen tried to
defense the substance of Sufism connected to the Koran and the Sunnah.
Keywords: Omar Nasuhi Bilmen, Allah, Sufism, Mental, Nafs, Zuhd, Trust in Allah,
Zikr, Marifetullah, Chat
vii
KISALTMALAR

a.e. : Aynı Eser
a.g.e : Adı Geçen Eser
a.g.m : Adı Geçen Makale
As. : Aleyhisselâm
A.Ü.İ.F.D : Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
bkz. : Bakınız
c. : Cilt
cm : Santimetre
DİA : Diyanet İslam Ansiklopedisi
h. : Hicrî
Hz. : Hazreti, Hazretleri
Ks. : Kaddesallahu Sırruh
md. : Maddesi
ö. : Ölümü
Ra. : Radıyallahü Anh
s. : Sayfa
Sad. : Sadeleştiren
Sav. : Sallallahü Aleyhi ve Sellem
sy. : Sayı
ter. : Tercüme
tsz. : Tarihsiz
v. : Vefatı
vb. : Ve Benzeri
vd. : Ve Diğerleri
vs. : Ve Saire
Yay. : Yayınları
yy. : Yüzyıl

viii