Ölümü ve bağışı anlamak

13 Pages·2014·1.51 MB·Turkish

by  Donate Life

Ölümü ve
bağışı anlamak
1
Ölümü ve
Bu kitapçığı okuyorsanız, bunun nedeni sevdiğiniz birisinin
ölmüş olması veya yakında ölmesinin beklenmesi olabilir.
bağışı anlamak
Sizden, organ ve doku nakli konusunda düşünmeniz
istenmiş olabilir. Bu, organ nakline ihtiyaç duyan kişilere yardım
etme konusunda önemli ve nadir görülen bir fırsattır.
Bazı aileler organ ve doku bağışı konusunu konuşmuş ve sevdikleri kişilerin bu
konudaki arzularını biliyor olabilirler. Bağış konusunu konuşmamış olan diğer
2 3
ailelerin de sevdikleri kişinin bir donör olup olmayacağı konusunda karar vermeleri
gerekecektir. Bu kitapçık sizi ve ailenizi, hem kendiniz, hem de sevdiğiniz kişi için
doğru bağış kararını verme konusunda destekleyecek bilgiler sunar.
Bu süreçte sizi ve ailenizi destekleyebilecek pek çok kişi vardır. Tıp ve hastabakıcılık
ekiplerine ek olarak, hastanede sosyal görevliler, pastoral bakıcılar veya organ ve
© Organ & Tissue Authority 2014 doku bağışı uzmanları gibi diğer destek personeliyle de tanışmış olabilirsiniz. Bu
kişiler destek için oradadır ve size daha fazla bilgi sağlayabilirler.
Telefon: [phone]
Bağış işleminin yalnızca hasta, hastanın ailesi veya bazı eyaletlerde aileye
Faks: 02 6198 9801
ulaşılamıyorsa hastanenin Atanmış Görevlisi’nin onay vermesi durumunda
[email protected]
www.donatelife.gov.au gerçekleştirileceğini bilmek önemlidir.
Organ ve doku bağışı, ölmüş olan bir kişinin (donör) organ ve dokularını alıp,
çoğu durumda çok hasta veya ölmekte olan bir kişiye (alıcı) nakletmeyi
içerir. Nakli yapılabilecek organlar kalbi, akciğerleri, karaciğeri, böbrekleri,
bağırsak ve pankreası içerir. Nakli yapılabilecek dokular kalp kapakçıkları ve diğer
kalp dokuları, kemik, tendon, bağ dokuları, deri ve gözün kornea veya sklera gibi
bölümlerini içerir.
Bu kitapçık size organ ve doku bağışı ile, ölmenin ne anlama geldiğini anlamanın
4 5
fiziksel yönleri hakkında bazı bilgiler sağlayacaktır.
Bağış işleminin gerçekleşmesinden önce ölümün belirlenmesi gerekir.
Ölüm iki yöntemle belirlenebilir:
 Bir kişinin beyni kalıcı olarak çalışmayı durdurduğunda beyin ölümü
gerçekleşir.
 Bir kişinin kalbi kalıcı olarak çalışmayı durdurduğunda kardiyak ölüm
gerçekleşir.
Ölümü ve
Beyin ölümü ile kardiyak ölüm arasındaki farkı anlamak önemlidir. Bir kişinin
ölüm şekli bağış işleminin nasıl yapılabileceğini ve hangi organ ve dokuların
bağışı anlamak bağışlanabileceğini etkiler.
Beyin ölümü Beynin şişmesi arttıkça, kafatasının içindeki basınç beyin dokusuna giden
damarların ezilmesine neden olacak kadar artar. Sonunda, oksijen içeren kan
beyne gitmeyi durdurur (bkz. Şema 1). Kan ve oksijen olmadan beyin hücreleri
Beyin tamamen ve kalıcı olarak çalışmayı durduracak kadar kötü hasar
ölür. Vücuttaki pek çok başka hücrenin aksine, beyin hücreleri yeniden büyüyemez
gördüğünde beyin ölümü gerçekleşir. Bu olay ciddi baş yaralanması, bir felç veya
veya iyileşemez. Beyin hücreleri ölürse, o kişinin beyni bir daha asla çalışmaz ve
hemoraji sonucunda beyinde kanama, beyin enfeksiyonu veya tümör ya da beyne
kişi ölmüş demektir, bu “beyin ölümü” olarak adlandırılır.
oksijen gitmemesi sonucunda meydana gelebilir.
6 Tıpkı vücudun diğer bölümleri gibi, beyin de yaralandığında şişer. Beyin, normalde 7
onu zarardan koruyan, ancak aynı zamanda şişmeye başladığında genişleme
kapasitesini kısıtlayan sert bir kutunun, yani kafatasının içinde bulunur. Bu durum
vücudun örneğin kısıtlama olmadan şişmeye devam edebilen yaralanmış bir ayak
bileği gibi diğer bölümlerinden farklıdır. Beyin şişmeye devam ederse, kafatasının
Skull Skull
içinde basınç oluşarak kalıcı hasar veren etkiler meydana gelebilir. Subarachnoid Subarachnoid
space space
Şişme, beynin boynun arkasındaki omurilik ile birleştiği yer olan beyin sapı
üzerinde basınç oluşturur. Beyin sapı nefes almak, kalp hızı, kan basıncı ve vücut Brain stem
sıcaklığı gibi yaşam açısından gerekli pek çok fonksiyonu kontrol eder. Cerebellum Cerebellum
Brain stem
Blood flow to the brain
Blood flow to the brain
Spinal cord
Spinal cord
Normal brain Swollen brain
Beyin ve beyin sapı nefes almak dahil vücudun pek çok hayati fonksiyonunu Tıp ekibi bu değişiklikleri gözlemlediğinde, beynin çalışmayı durdurup
kontrol eder. Bir kişi beyin yaralanması geçirmişse, akciğerlere suni olarak oksijen durdurmadığını onaylamak için klinik beyin ölümü testi gerçekleştirir.
pompalayan ve suni solunum cihazı olarak adlandırılan bir makineye bağlanır.
İki kıdemli doktor aynı klinik testleri bağımsız olarak hasta yatağında tekrarlar.
Daha sonra oksijen kalp tarafından vücudun diğer bölümlerine pompalanır. Kalp
Beyin testini gerçekleştiren doktorlar kişide şunların olup olmadığına bakar:
atışı beyne bağlı değildir, ancak kalpte bulunan ve oksijen ulaştığında çalışan doğal
bir pacemaker (kalbin atış hızını ayarlayan aygıt) tarafından kontrol edilir.  acı veren uyarılara karşı tepki;
Suni solunum cihazı vücuda oksijen sağlarken, kişinin göğsü kalıp inmeye devam  gözbebeğinin ışığa karşı tepkisi;
8 9
ederek nefes alıyor görünümü verir, kalbi atmaya devam eder ve vücudu da  göze dokunulduğunda göz kırpma tepkisi;
sıcaklığını korur. Bu işaretler beyin ölümünün anlaşılmasını zorlaştırabilir. Bununla
 kulak kanalına buz gibi su döküldüğünde göz hareketi tepkisi;
birlikte, sürekli suni solunumla bile, kalp sonsuza kadar atmayı sürdüremez ve
sonunda çalışmayı durdurur.  boğazın arkasına dokunulduğunda öksürme veya öğürme tepkisi; ve
 kişi suni solunum cihazından ayrıldığında nefes alabilmesi.
Doktorlar bir kişinin beyninin öldüğünü nasıl bilirler?
Bir kişi bu testlerin hiçbirine karşı tepki vermiyorsa, bu beyninin çalışmayı
Hastanede kritik şekilde hasta olan kişiler onların bakımıyla ilgilenen uzman tıp ve durdurduğu ve kişinin öldüğü anlamına gelir. Kişi ölmüş olsa bile, kalp atmayı
hastabakıcı ekipleri tarafından sürekli gözlem altında tutulur ve durumlarındaki sürdürür, çünkü; suni solunum cihazının yardımıyla kalbe oksijen gitmeye devam
değişiklik açısından yakından incelenir. Beyin öldüğünde meydana gelen çeşitli fiziksel ediyordur.
değişiklikler vardır. Bunlar ışığa karşı tepki vermeme, suni solunum cihazı olmadan
nefes alamama ve kalp atış hızının, kan basıncının ve vücut sıcaklığının düşmesidir.
Hastanın yaralarının onu tüm bu klinik beyin ölümü testlerinden geçemez hale Bağış işlemleri yapıldıktan sonra, kişi organ çıkarma operasyonu için
getirdiği zamanlar olabilir. Örneğin, ciddi yüz yaralanmaları gözlere ya da kulağa ameliyathaneye götürülür. Operasyon sırasında suni solunum cihazı çıkarılır.
erişimi kısıtlayabilir. Bu tür durumlarda, beyne kan akışı olup olmadığını kontrol
Bağış işlemi desteklenmezse, doktor aileyle suni solunum cihazının çıkarılması
etmek için tıbbi görüntüleme testleri yapılır. Bunlar beyindeki kan damarlarına
konusunda konuşur. Suni solunum cihazı çıkarıldığında, oksijen eksikliği nedeniyle
uygulanan boya testi gibi testleri içerebilir (bir beyin anjiyosu veya beyin
kişinin kalbi atmayı durdurur ve artık vücudunda kan dolaşımı olmadığı için cildi
perfüzyonu taraması). Bu testlerin gerekli olması durumunda hastane personeli
soğur ve solgunlaşır.
daha fazla bilgi sağlayacaktır.
10 Bağışın yapılıp yapılmamasından bağımsız olarak, yaşam sonu işlemleri sırasında 11
Beyin ölümünün onaylanması durumunda ne olur? her zaman özenli ve saygılı olunur.
Beyin ölümü onaylandığında, tıp ekibinin üyeleri sonraki adımlar hakkında kişinin
ailesiyle konuşurken hasta suni solunum cihazına bağlı tutulur. Bunlar kişinin
hayatının sonundaki arzularını, organ ve doku bağışı fırsatını ve suni solunum
cihazının ne zaman çıkarılacağını içerir.
Aile bağış işlemini desteklerse, bu arzuların yerine getirilmesini sağlamak için olası
her şey yapılacaktır. Her bir durum farklı olduğu için zaman dilimleri de farklılık
gösterir. Bağışla ilgili gerekli ayarlamaların yapılması 24 saate kadar sürebilir. Bu
sırada organlara kan ve oksijen dolaşımının devam etmesi için kişi suni solunum
cihazına bağlı tutulur. Bazı vakalarda, organların bağışlanmaya uygun kalmasını
sağlamak için ilaç gerekli olur. Organların artık bağışa uygun olmadığı netlik
kazanırsa, göz, kalp, kemik ve cilt dokuları hala bağışlanabilir.
Kardiyak ölüm Doktorlar hastanın kalbinin atmayı durdurduğuna inandıktan sonra
ne olur?
Bir kişi nefes almayı ve kalbi kalıcı olarak çalışmayı durdurduğunda kardiyak Doktorlar suni solunum cihazıyla devam eden tedavinin kişiyi daha iyi hale
ölüm gerçekleşir. Bu olay ani bir hastalık veya kaza sonucunda veya uzun süreli getirmediğini belirlerlerse, kişinin yaşam sonu arzuları ve suni solunum cihazı gibi
bir hastalığın son aşamasında meydana gelebilir. Kardiyak ölüm ayrıca bir kişi artık işe yaramayan şeylerin çıkarılması dahil, kişinin ailesiyle sonraki adımları
beyninin ölmesine neden olmayan, ancak kendi başına kalp atışını sürdürecek konuşurlar.
derecede nefes alamayacak kadar ciddi bir kafa yaralanması geçirdiğinde
12 Suni solunum cihazı çıkarıldığında, kişinin nefes almasıyla kalbe oksijen gidemez. 13
meydana gelebilir. Böyle zamanlarda, bir suni solunum cihazı kalbin atmayı
Artık oksijen alamadığı için kalp, ve ardından da beyin dahil tüm diğer organlar
sürdürmesi ve vücuda oksijen dolaşımı sağlaması için suni olarak solunum sağlar.
durur ve kişi ölür.
Bu tür durumlarda, aktif tedaviyi bırakma işlemi ancak devam eden tedavi
Doktorlar suni solunum cihazının çıkarılmasından sonraki 90 dakika içinde kişinin
herhangi bir iyileşme ümidi sağlamıyorsa, ölüm kaçınılmazsa ve hasta yaşamının
nefes almayı durdurup ölmesini bekliyorsa, organ ve doku bağışı için bir fırsat
sonuna gelmişse gerçekleştirilir. Bu durumda öncelik acının azaltılmasını ve
olabilir.
şefkatli bir yaşam sonu bakımını içeren geçici bir bakımdır. Aktif tedaviyi bırakma
kararı her zaman aile (ve mümkünse hasta) ile görüşülür ve üzerinde anlaşmaya Kardiyak ölümden sonra bağış ancak bu 90 dakikalık süre içinde mümkündür,
varılır. Yalnızca bu karar verildikten sonra kardiyak ölümden sonra bağış yapılıp çünkü; suni solunum cihazı çıkarıldığında, vücutta oksijen ve kan dolaşımı durur.
yapılmayacağı kararı konuşulur. Organ ve dokuların bağışlanmaya uygun halde kalabilmesi kana ve oksijene bağlı
olduğu için bu aşamadan sonra bozulma başlar.
Aile bağış işlemini desteklerse, bu arzuların yerine getirilmesini sağlamak için olası
her şey yapılacaktır. Bununla birlikte, suni solunum cihazının kaldırılmasından
ve kişiyi destekleyen diğer ilaçların kesilmesinden sonra bir kişinin tam olarak ne
zaman öleceğini tahmin etmek oldukça zor olabilir. Bazı hastalar 10 - 20 dakika
içinde ölür ve bağış işlemi yapmak olasıdır. Bazıları saatler sonra ölür. Bunun
olması durumunda, organ bağışı artık mümkün olmaz, ancak hala göz, kalp, kemik
ve cilt dokuları bağışı gerçekleştirilebilir.
14 15
Bağış işlemi aile tarafından desteklenmezse, doktor aileyle suni solunum cihazının
çıkarılması konusunda konuşur. Suni solunum cihazı çıkarıldığında, oksijen eksikliği
nedeniyle kişinin kalbi atmayı durdurur ve artık vücudunda kan dolaşımı olmadığı
için cildi soğur ve solgunlaşır.
Bağışın yapılıp yapılmamasından bağımsız olarak, yaşam sonu işlemleri sırasında
her zaman özenli ve saygılı olunur.

Bağış süreci
ve diğer bilgiler
Bağış işlemine devam edilebildiği zaman, ölmüş olan kişi operasyon için Kişi farklı mı görünür?
ameliyathaneye götürülür. Aşağıda bağış süreci ile ilgili bazı bilgiler yer almaktadır.
Bir kişi öldüğünde, vücutta artık kan ve oksijen dolaşımı olmadığı için solgun
görünmesi ve cildinin soğuk olması normaldir. Ancak, bağış operasyonu kişinin
Bağış operasyonu neyi içerir? görünümü üzerinde başka temel bir değişiklikle sonuçlanmaz. Operasyon
Bağış operasyonu tüm diğer operasyonlar gibi gerçekleştirilir ve kişinin vücuduna sırasında yapılan cerrahi insizyon tüm diğer operasyonlarda olduğu gibi dikilir ve
her zaman saygılı ve onurlu bir şekilde davranılır. Bu operasyon yüksek üzeri kapatılır ve kişinin giysilerinin altından görünmez.
nitelikli cerrahlar ve sağlık uzmanları tarafından gerçekleştirilir. Operasyonu
16 gerçekleştirmek için diğer hastanelerden uzman doktorlar ve ekipleri çağrılabilir. Cenaze işleri etkilenir mi? 17
Diğer operasyonlara benzer şekilde, organları çıkarmak için cerrahi bir insizyon Organ ve doku bağışı cenaze işlerini etkilemez. Vücudu görmek ve açık tabutlu bir
yapılır ve daha sonra bu insizyon dikilerek bir pansumanla kapatılır. Hangi cenaze töreni mümkündür. Adli tabip soruşturması gerekirse, bu işlem cenazenin
organların ve dokuların bağışlandığına bağlı olarak, operasyonun tamamlanması kaldırılmasını geciktirebilir.
3 - 8 saat arasında sürebilir.

Operasyondan sonra ne olur?
Operasyondan sonra, bağışlanan organlar ameliyathaneden nakil işleminin
gerçekleştirileceği hastanelere götürülür. Aile operasyondan sonra sevdikleri kişiyi
görmek isterse, bu ayarlanabilir.
Adli tabip soruşturması ne zaman gerekir? Kişinin ailesinin bağış giderlerini ödemesi beklenir mi?
Doğal olmayan nedenlerle ölüm veya ölüm nedeninin bilinmemesi gibi Hayır. Ölüm resmi olarak belgelendikten sonra aile için herhangi bir maliyet
durumlarda, yasalar ölümün eyalet veya bölge adli tabibi tarafından yoktur.
soruşturulmasını gerektirir. Bu tür durumlarda, adli tabibin otopsi yapması
gerekebilir. Hastane personeli böyle bir durumun ortaya çıkması durumunda bunu Hangi organ ve dokular bağışlanabilir?
aile ile görüşür.
Hastane personeli aileyle hangi organ ve dokuları bağışlamanın mümkün
Çoğu eyalet ve bölge Adli Tabip Ofisleri, bir adli tabip soruşturmasının gerekli olduğunu konuşur. Bu, kişinin yaşına, tıbbi geçmişine ve ölüm koşullarına bağlıdır.
18 19
olması durumunda daha fazla bilgi ve destek sağlayabilen danışmanlara erişim Aileden hangi organ ve dokuları bağışlamayı kabul ettiklerini onaylamaları istenir.
sağlar. Onlardan bu bilgileri detaylandıran bir onay formu imzalamaları istenir.
Aile bağış kararı konusundaki fikrini değiştirebilir mi? Kişinin ailesi organ ve dokuları kimin alacağı konusunda söz hakkına
sahip midir?
Evet. Aile hastanın ameliyathaneye götürüldüğü zamana kadar bağış konusunda
fikrini değiştirebilir. Hayır. Organ ve dokuların paylaşımı ulusal protokollere uygun olarak nakil ekipleri
tarafından belirlenir1. Bunlar, bekleme listeleri ve bağıştan en iyi sonucu elde
Bağışla ilgili dini görüşler nelerdir? etmek için kimin en uygun olduğu dahil çeşitli kriterleri baz alır.
Çoğu büyük din organ ve doku bağışını destekler. Bir ailenin tartışmak istediği
soruları varsa, hastane personeli onlara ek bilgiler sağlayabilir ve dini liderleriyle
bağlantıya geçmelerine yardımcı olabilir. 1 Transplantation Society of Australia and New Zealand (Avustralya ve Yeni Zelanda Organ Nakli Derneği),
Organ Transplantation from Deceased Donors: Consensus Statement on Eligibility Criteria and Allocation
Protocols (Ölmüş Donörlerden Organ Nakli: Uygunluk Kriterleri ve Paylaştırma Protokolleri Konusunda
Mutabakat Beyanı) www.tsanz.com.au (http://www.tsanz.com.au/organallocationprotocols/index.asp)