Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Kılavuzu

140 Pages·2013·1.65 MB·Turkish

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
VE
JAPONYA ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ AJANSI
“Okul Tabanlı Afet Eğitimi Projesi”

AFET EĞİTİMİ EL KİTABI

III

OKUL AFET ve ACİL DURUM YÖNETİMİ
PLANLAMA KILAVUZU

Hazırlayanlar

Oktay ERGÜNAY
Dr. Bülent ÖZMEN

HAZİRAN 2013
ANKARA

I
Millî Eğitim Bakanlığı ile Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) arasında imzalanan
18/10/2010 tarihli mutabakat metni uyarınca uygulamaya konulan “Okul Tabanlı Afet
Eğitimi Projesi” kapsamında hazırlanan bu el kitabı öğretmenlere yönelik yapılacak afet
eğitimlerinde eğitim materyali olarak kullanılmak üzere Bakanlık Makamının 11/06/2013
tarihli ve 38772063/20/1325335 sayılı onayı ile uygun bulunmuştur.
Yayının basım ve yayım hakları Millî Eğitim Bakanlığı Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme
Genel Müdürlüğü ile Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansına, yayında yer alan içeriğin tüm
sorumlukları ise yazarlara aittir. Anılan kurumların ortak izni alınmadan yayının tümü,
bölümleri ya da tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka
yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, satılamaz ve kaynak gösterilmeden alıntı
yapılamaz.

II
SUNUŞ

Bu bilgilendirici ve yönlendirici belge Milli Eğitim Bakanlığı ile Japonya
Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) ile birlikte yürütülmekte olan “Okul
Tabanlı Afet Eğitimi Projesi” gereğince hazırlanmıştır. Amaç ülkemizde
pek bilinmeyen ve yaygın olmayan “Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi
Planlaması” konusuna yeni ve bütüncül bir bakış açısı getirmek ve afet
planlaması kavramının genel esaslarını ortaya koyarak okullarımızı afet
yönetim sisteminin önleme ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve
iyileştirme olarak adlandırılan dört temel evresinde yapılması gereken
faaliyetler hakkında bilgilendirmek ve bilinçlendirmektir. Okullarımızda
bugüne kadar uygulanmakta olan ve afet ve acil durumlara müdahaleyi
amaçlayan klasik şablon örgütlenme modelleri verme yerine, ana esasları
vererek okullarımızın kendi tehlike ve tehditlerini, sorunlarını, imkân ve
kaynaklarını dikkate alarak planları hazırlamaları ve bu planlar içersinde
afet öncesi, sırası ve sonrasında yapmaları gereken faaliyetleri
gerçekleştirmelerinin çok daha yararlı olacağı düşünülmüştür.

Kılavuzda, giriş kısmında verilen genel kavram ve esaslardan sonra, afet
ve acil duruma neden olan olayların öncesi, sırası ve sonrasında yapılması
gereken; önleme ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme
evrelerindeki faaliyetler ayrı ayrı açıklanmıştır. Bu kılavuzun, Milli Eğitim
Bakanlığı, JICA ve Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı
(AFAD) yetkilileri, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının, okul
müdürü ve öğretmenlerimizin katkı, görüş ve önerileri doğrultusunda daha
da geliştirileceği düşünülmektedir.
III
IV
İÇİNDEKİLER
Bölüm Konu Sayfa
1 GİRİŞ …………………………………………………………………………………………………….……………….. 1
1.1. Amaç ve Tanımlar…………………………………………………………………………….……………… 3

1.2. Planlama Esasları …………………………………………………………………………………….…….. 8

1.3. Kurumsal Yapılanma ………………………………………………………………………….…………… 14

1.4. Görev, Yetki ve Sorumluluklar ………………………………………………………….………… 22

1.5. Bütçe ve Diğer Kaynakların Kullanımı ………………………………………………..………. 26

1.6. İşbirliği ve Koordinasyon ……………………………………………..…………………………….. 27

1.6.1. Kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği …………………………………………… 28

1.6.2. Özel sektör ve gönüllü kuruluşlarla işbirliği . ……………………………… 28

2 AFET ÖNCESİNDE ……………………………………………..……………………………………………… 29
2.1. Önleme ve Zarar Azaltma ……………………………………………..……………………………. 29

2.1.1. Amaç ve kapsam . ……………………………………………..………………………………… 30

2.1.2. Okul ve çevresindeki tüm tehlike ve risklerin belirlenmesi ……… 30

2.1.3. İmkân ve kaynaklarla eksikliklerin ve önceliklerin belirlenmesi . 32

2.1.4. Okulun afete hazırlığının kontrolü ……………………………………………… 32

2.1.4.1. Günlük hazırlıklar ve kontroller ………………………………………… 33

2.1.4.2. Periyodik güvenlik kontrolleri …………………………………………….. 33

2.1.4.3. Yangın söndürücü cihazlar, yangın dolabı, yangın
muslukları, yangın dedektörleri, alarm zili butonu ve elektrik aksamı gibi
donanımın kontrolü ……………………………………………..………………………………………………… 33

V
2.1.5. Önleme ve zarar azaltma strateji ve eylem planının
hazırlanması ve uygulanması ……………………………………………..………………………………… 34

2.1.6. Uygulama, tatbikatlar ve yaşanan olaylardan elde edilen
derslerin ışığı altında faaliyetlerin güncellenmesi ………………………………………… 35

2.2. Hazırlık ……………………………………………..…………………………………………………..……….. 36

2.2.1. Amaç ve kapsam . ……………………………………………..……………………………… 36

2.2.2. Afete hazırlık ve müdahale planının hazırlanması, tanıtımı,
yaygınlaştırılması ve görevlilerin eğitimi, bilgilendirilmesi ve
bilinçlendirilmesi . ……………………………………………..…………………………………………………. 36

2.2.3. Erken uyarı, tahliye, sığınak düzeni, koruma, kurtarma ve ilk
yardım gibi alt planların hazırlanması ……………………………………………..……………….. 37

2.2.4. Öğrenciler, veliler ve görev verilmemiş diğer tüm çalışanlar
için eğitim programları ve materyallerinin hazırlanması ve geliştirilmesi … 37

2.2.5. Muhtarlık, belediye, ilçe veya il afet ve acil durum planları ile
işbirliği ve koordinasyonun sağlanması ……………………………………………..……………… 38

3 AFET SIRASINDA ……………………………………………..……………………………………………… 39
3.1. Müdahale ……………………………………………..…………………………………………………..…….. 39

3.1.1. Amaç ve kapsam ……………………………………………..…………………………………… 39

3.1.2. Olayın büyüklüğü ve etkileri hakkında bilgi toplanması ……………… 39

3.1.3. Müdahale ekiplerinin göreve başlaması ve/veya sevk edilmesi … 40

3.1.4. Afetin türüne göre tahliye ya da yerinde korunma kararı
verilmesi .……………………………………………..…………………………………………………..…………….. 40

3.1.5. Sorumlu kurum ve kuruluşlardan yardım talebi …………………………… 42

3.1.6. Yetkililerin ve velilerin bilgilendirilmesi ……………………………………. 42

3.1.7. Öğrenci, öğretmen ve çalışanların korunması ve acil
ihtiyaçlarının sağlanması ……………………………………………..……………………………………… 43

3.2. Çeşitli Afetler Sırasında Davranış Esasları ……………………………………………. 44

VI
3.2.1. Genel ……………………………………………..…………………………………………………… 44

3.2.2. Deprem sırasında ……………………………………………..……………………………… 44

3.2.3. Yangın sırasında . ……………………………………………..……………………………… 46

3.2.4. Sel, heyelan, fırtına, hortum, çığ, tsunami sırasında ……………… 48

4 AFET SONRASINDA . ……………………………………………..………………………………………… 55
4.1. İyileştirme . ……………………………………………..…………………………………………………… 55

4.1.1. Amaç ve kapsam . ……………………………………………..………………………………… 55

4.1.2. Yönetsel iyileştirme ……………………………………………..…………………………… 55

4.1.3. Eğitsel iyileştirme ……………………………………………..………………………………. 55

4.1.4. Psikolojik iyileştirme ……………………………………………..………………………… 56

4.1.4.1. Velilere yönelik .. ……………………………………………..…………………… 56

4.1.4.2. Öğrenciye yönelik . ……………………………………………..………………… 57

4.1.4.3. Öğretmene yönelik .. ……………………………………………..……………… 57

4.1.5. Bina ve tesislerin fiziksel/yapısal iyileştirilmesi .………………………. 57

4.1.6. Okulun yeniden açılması ……………………………………………..…………………… 58

4.1.7. Afet müzeleri veya köşelerinin kurulması …………………………………… 59

5 AFET YÖNETİMİ FAALİYETLERİ İÇİN YILLIK PLAN …………………………….. 62
5.1. Afet yönetimi eğitim ve tatbikatlarının değerlendirilmesi ve
geliştirilmesi ……………………………………………..………………………………………………………… 65

5.2. Eğitim ve tatbikatların planlanması ve uygulanması ……………………………. 66

6 PLANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ . ……………………………………………..…………… 68
7 EKLER . ……………………………………………..………………………………………………………………….. 73
VII
8 TERİMLER SÖZLÜĞÜ . ……………………………………………..……………………………………… 89
9 YARARLANILAN KAYNAKLAR . 126

VIII
ŞEKİLLER

Şekil Konu Sayfa
1 Risk Yönetim Modeli ........................................................................ 11
2 Okul için Afet Yönetimi Döngüsü ………......…..........…………………… 14
3 Kurumsal Yapılanma Örneği ............................................................ 20
4 Tehlike ve Zarar Görebilirliğe göre Risk Değerlendirmesi .… 31
5 Zarar Azaltma Planı Döngüsü ……….…………………………….................. 35
6 Afete Hazırlık Planı Döngüsü …………………..……………….................. 38
7 Müdahale Planı Döngüsü …….……………………………………………………….. 43
8 İyileştirme Planı Döngüsü …………………………………………………………… 60
9 Okul Afet ve Acil Durum Yönetimi Planlama Döngüsü ………….. 61
10 Yıllık Faaliyetler İçin Plan Döngüsü …………………………………………. 62

IX