Öğretmenlerin Örgütsel Adalet Algıları ve Örgütsel Sessizlik Düzeyleri Arasındaki İlişki The ...

18 Pages·2015·0.44 MB·Turkish

Makale Gönderim Tarihi:29-05-2015 Makale Kabul Tarihi:14-07-2015
Sakarya University Journal of Education, 5/2 (Ağustos/August 2015) ss.140-157.
Öğretmenlerin Örgütsel Adalet Algıları ve Örgütsel
Sessizlik Düzeyleri Arasındaki İlişki*
Yavuz ÜNLÜ** Mehmet Ali HAMEDOĞLU*** Erkan YAMAN****
Öz
Bu çalışmanın amacı öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ve örgütsel sessizlik düzeyleri arasında-
ki ilişkiyi belirlemektir. Araştırma 2014-2015 yıllarında Balıkesir ili Bandırma ilçesinde görev yapan
350 öğretmeni kapsamaktadır. Araştırmada Niehoff veMoorman (1993) tarafından geliştirilen ve
Gürpınar (2006) tarafından tarafından Türkçeye uyarlanan örgütsel adalet ölçeği ve Van Dyne, Ang
veBotero (2003) tarafından geliştirilen ve Taşkıran (2011) tarafından uyarlanan örgütsel sessizlik
ölçeği kullanılmıştır. Araştırma ilişkisel tarama modelinde gerçekleştirilmiştir. Ölçme aracından
elde edilen verilerinçözümlenmesinde SPSS20.0 paket programı kullanılmıştır. Araştırma sonuçla-
rı, öğretmenlerin dağıtımsal, işlemsel ve etkileşimsel adalet algıları ile savunmacı sessizlik düzeyle-
ri arasında negatif yönlü, korumacı ve kabullenici sessizlik düzeyleri ile pozitif yönlü bir ilişki ol-
duğunu göstermiştir. Araştırma bulgularına dayalı olarak okul yöneticilerinin adil, demokratik ve
sessizliği önleyici bir yönetimtarzı benimsemeleri önerilmiştir.
Anahtar Kelimeler:Örgütsel Adalet, Örgütsel Sessizlik, Öğretmen.
The Relationship Between Perceived Organizatinal Justice
and Organizational Silence Level of Teachers
Abstract
The aim of this study is to determine the relationshipbetween perceivedorganizational justice and
level of organizational silence of teachers. The current study’s sample was composed 350 volunteer
teacher who are working in Bandırma province of Balıkesir city. In this study, the scale for deter-
mining perceived organizational justice developed by Niehoff andMoorman (1993) and adapted
by Gürpınar (2006) and the scale for measuring organizational silence level developed by Van Dy-
ne, AngandBotero (2003) and adapted by Taşkıran (2011) are used.Thisresearch is done by using
relational survey model. In the analysis of data which procured from scales SPSS 20.0 sofware we-
re utilized. Results of the research showed that teachers distributive, procedural and interactional
justice perceptions have negative relation with defensive silence, while having positive relation
with prosocial silence and acquiescent silence. Based on the findings, It is recommended to the
school principals to adopt a just, democratic and silence preventing management style.
Keywords:Organizational Justice, Organizational Silence, Teacher.
*Bu çalışma, M.Ali Hemedoğlu ve Erkan Yaman’ın danışmanı olduğu yüksek lisans tezi bulgularını kısmen yansıt-
maktadır.
**Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Bölümü,[email protected] .
***Yrd.Doç Dr,Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Bölümü, [email protected]
****Doç.Dr. Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Bölümü, [email protected]
Sakarya University Journal of Education
141
1. GİRİŞ rın alınmasında kullanılan işlemlerin yani
dağıtım sürecinin adilliğidir.
Sosyal bilimciler, iş görenlerin adalete ilişkin
algılarının örgütsel çıktılar açısından önemli Adil işlem, bir karar verilirken kullanılan işle-
olduğunu belirtmişlerdir. Bu bağlamda, "sosyal min adil olmasını ifade eder (Folger ve Cro-
adalet" kavramını genel olarak irdeleyen ku- panzano, 1998; Moorman, 1991; Erdoğan,
ramların (Hakkaniyet Kuramı, Adaleti Yargı- Kraimer ve Liden, 2001). Genel bir tanımlamay-
lama Modeli) örgütlere uyarlanmasını ve örgüt la bir örgüt içinde ödüllerin nasıl dağıtıldığıyla
içindeki ilişkilere bağlı olarak ortaya çıkan ilgilidir. Başka bir deyişle iş görenlerin göster-
kazanımların (output) adil dağıtımını açıklayan dikleri performans karşısında aldıkları ödülle-
‘örgütsel adalet’ (organizational justice) kavra- rin neye göre ve nasıl belirlendiğini, ödüllerin
mını geliştirmişlerdir (Greenberg, 1990a). Ör- dağılımında kullanılan karar alma süreçlerinin
gütsel adaletle ilgili yapılan araştırmalar 30 yılı ve işlemlerin iş görenlerce ne kadar adil olarak
aşkın bir süredir devam etmektedir. Örgütsel algılandığını açıklayan bir kavramdır (Folger,
adalet, işyerinde adil davranılıp davranılmadı- 1987; Konovsky, 2000). Kısaca işlemsel adalet,
ğına iş görenlerin nasıl karar verdiğiyle ve bu karar vermede doğru süreçlerin algılanması ile
kararların işle ilgili diğer değişkenleri nasıl ilgilidir. İşlemlere ilişkin adalet algıları, iş gö-
etkilediğiyle ilgili bir kavramdır (Moorman, renlere kendilerini etkileyen kararlarda söz
1991). Greenberg (1987; 1990b), bu kavramı, hakkı veya kontrol verilmesiyle ilişkilidir
kazanımların (dağıtımsal adalet), süreçlerin (Alexander ve Ruderman, 1987). İş yerinde
(işlemsel adalet) ve bireyler arası ilişkilerin kuralların adil olması anlamına gelen işlemsel
(etkileşimsel adalet) adilliğine dayalı olarak üç adaletin sağlanması, iş görenlerin kendilerine
boyutta incelemiştir. Son yapılan araştırmalar adil davranıldığını hissetmeleri için yeterli
dağıtımsal adaletin iş görenlerin kararın sonu- değildir (Greenberg, 1990b). Uygulama süre-
cundan duydukları tatmine etkisinin işlemsel cinde yaşanan bireyler arası ilişki işin içine
adaletin etkisinden daha önemli olduğunu girmektedir. Bies ve Moag (1986), bu boyutu
gösterirken, işlemsel adaletin ise iş görenlerin etkileşim adaleti olarak adlandırmıştır. Bies
kararı verenleri değerlendirmesinde dağıtımsal (1987), yaptığı bir araştırmada, dürüstlük, ne-
adaletten daha önemli olduğunu göstermiştir. zaket, düzenli bilgi alışverişinde bulunma, kişi
Üçüncü akım ise dağıtımsal ve işlemsel adale- haklarına saygı gösterme ve birbirini dinleme
tin iş görenlerinkararlara olan tepkilerine etki- gibi, kişiler arası tavırların, biçimsel işlemlere
leşimsel etkisini değerlendirmektedir (Brockner oranla daha fazla önem verilen kriterler oldu-
ve Siegel, 1996). ğunu ortaya koymuştur.
Dağıtımsal adalet, iş görenlerin elde ettikleri Adalete ilişkin çalışmalarda, adaletin organi-
kazanımların, ödüllerin adil dağıtılıp dağıtıl- zas-yonlarda önemli bir rol oynadığına ve
madığına ilişkin algılamalarını ifade etmekte- çalışanların inanç, tutum, davranış ve hislerini
dir. Farklı bir ifadeyle dağıtımsal adalet, iş etkileyebilme gücüne vurgu yapmışlardır (Bos,
görenlerin kazanımların, sergilenen perfor- 2001). Buna ilaveten, çalışanlar organizasyonla-
mansa göre doğru ve gerçekçi olarak değerlen- rında adil olmayan davranışlarla karşılaştıkla-
dirilip değerlendiril-mediğine ilişkin algılama- rında, organizas-yon için önemsiz olduklarını
lardır (Folger ve Cropanzano,1998). İşlemsel hissetmeye başlarlar ve karşılaştıkları problem-
adalet, kazanımların dağıtımına ilişkin kararla- lerde sessiz kalmayı tercih ederler (Dabbagh,
EsfahaniveShahin, 2012).
SAÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü
142
Hischrman’a (1970) göre sessizlik, çalışanın türü olduğunu ileri sürmüşlerdir. Bunlar; ka-
işinde doyumsuzluğa verdiği bir yanıttır. Bu bullenici (boyun eğici) sessizlik, korunmacı
sessizlik sonucu, örgütler çalışanların yenilikçi (savunma amaçlı) sessizlik ve korumacı (örgüt
fikirlerinden yararlanamamakta ve önemli bir yararını gözeten) sessizliktir.
gelişme fırsatını kaçırmış olmaktadırlar. Brins-
Van Dyne, ve diğerlerine (2003) göre bireylerin
field’a (2009) göre çalışanlar örgütsel amaç ya
sessiz kalma davranışında bulunmaları, genel-
da süreçlere ilişkin ümitsizlik duygusuna ka-
likle diğer bireyler tarafından aktif olarak ileti-
pıldıklarında ve hiçbir şeyi değiştiremeyecekle-
şim kurmaması şeklinde görülebilir. Ancak,
rine inandıklarında işleriyle ilgili doyumsuzluk
kabullenici sessizlik gösteren bir bireyden söz
yaşamakta ve sessizleşmektedirler.
ettiğimizde, bireyin durumla ya da olayla ilgili
Sessizlik, çalışanların bilinçli olarak örgütsel bilgisi, görüşü veya söyleyecekleri olmasına
sorun ve konular hakkındaki fikir ve endişele- karşın, kendi isteğiyle bu görüşlerini açıkla-
rini seslendirmemeleri olarak tanımlanmakta- mamayı tercih etmesi kabul edilmelidir.
dır. (Morrison ve Milliken, 2000; Johannesen,
Van Dyne ve diğerlerine (2003) göre korunma
1974). Ryan ve Oestreich’e (1991) göre araştır-
amaçlı sessizlik, kendini dış tehditlerden ko-
malarda katılımcıların örgütle ilgili konuları
ruma amacıyla korkuya dayalı olarak ilgili
dile getir-memelerinin en yaygın iki nedeni;
fikir, bilgi ve görüşlerin diğerlerinden esirgen-
olumsuz yansımaya maruz kalmamak ve so-
mesi biçiminde tanımlanabilir (Akt. Durak,
runları dile getirmenin bir değişiklik yaratma-
2012:56). Pinder ve Harlos (2001) korumacı
yacağına inanmaktır.
sessizliği, bireyin kişisel olarak açıkça konuş-
Bendersky’e (2005:239) göre örgütsel sessizlik manın olası sonuçlarından korkmasından do-
ortamı oluştuğunda, örgüt açısından değişime layı kasıtlı olarak sessiz kalmayı tercih etmesi
direnç ve değişime yavaş uyum gösterme dav- olarak ifade etmektedir (Akt. Taşkıran, 2011).
ranışı ortaya çıkmaktadır. Sorun ve konulara Üçüncü sessizlik tür olarak korumacı sessizlik
ilişkin açıkça konuşmama kararı yani ‘sessizlik’ ise Dyne, Ang ve Botero (2003) tarafından geliş-
örgütsel öğrenmeyi engellediği, örgütsel deği- tirilmiş ve yönetim yazınına eklenmiştir (Taşkı-
şim ve gelişime engel oluşturduğu gibi, örgüt ran, 2011). Bazı yazarlara göre koruma amaçlı
içinde farklı düşüncelerin ortaya çıkmasını sessizlik özgeci davranışı içermektedir. Özgeci
azaltarak yenilikçiliği ve yaratıcılığı engelle- davranış, herhangi bir biçimde karşılık veya
mektedir (Morrison ve Milliken, 2000; Milliken ödül beklentisi olmaksızın bir başkasına yar-
ve Morrison, 2003) dım etme anlamına gelmektedir (Karacaoğlu ve
Cingöz 2008). Dolayısıyla koruma amaçlı ses-
Sessizliği haksızlığa bir tepki olarak ele alan
sizlik davranışı, başkaları için yapılan, önceden
Pinder ve Harlos (2001) ise iş gören sessizliğini;
düşünülmüş bilinçli ve isteğe bağlı bir davra-
değişimi etkileyebilme/düzeltebilme yetene-
nıştır. Bu tür sessizlik davranışını gösteren iş
ğinde olduğu algılanan insanlara, örgütsel
görenler, örneğin çalışan veya grup içindeki
durumlara ilişkin konularda, kişinin davranış-
kaynaşma ve uzlaşmanın sürdürülmesi uğruna
sal, bilişsel ve/veya duygusal değerlendirmeleri
muhalif görüşlerini açıkla-mamayı tercih edebi-
hakkındaki samimi düşüncelerini esirgemesi
lir. Çalışan, arkadaşını koruma adına, onun
olarak tanımlamaktadırlar.
işteki yetersizliği konusunda sessiz kalmayı
Van Dyne, Ang ve Botero (2003), çalışan sessiz- tercih edebilir. Ya da başka bir örnekle, çalışan
liğinin arkasında yatan niyetlere göre üç temel örgütün aleyhine kullanılacak bir bilgiyi, örgü-
Sakarya University Journal of Education
143
tü korumak amacıyla dışarıya vermeyebilir 1. Öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ve
(Taşkıran, 2011). örgütselsessizlikleri ne düzeydedir?
Gerek örgütler gerekse çalışanlar açısından 2. Öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ve
artan önemine rağmen, örgütsel sessizlik konu- sessizlik düzeyleri cinsiyet, yaş, görev yapılan
sunun örgütsel davranış ve yönetim literatü- okul ve çalıştıkları kurumlarda algıladıkları
ründe yeterince incelenmediği görülmektedir yönetim tarzı değişkenlerine göre farklılaş-
(Tangirala ve Ramanujam, 2008). Son yıllarda makta mıdır?
sessizliğin,birey-lerin konuyla ilgili fikirlerinin
2. YÖNTEM
olmaması ya da söyleyecek bir şeylerinin bu-
lunmaması ötesinde, içerisinde derin ve gizli 2.1 Araştırmanın Amacı
anlamlar barındıran bir olgu olabileceği düşün-
Bu çalışmanın amacı öğretmenlerin örgütsel
cesi yaygın olarak kabul görmeye başlamıştır
adalet algılarını, örgütsel sessizlik düzeylerini
(Brinsfield vd., 2009). Eğer çalışanlar sessiz
ve bu iki önemli husus arasındaki ilişkileri
kalarak örgütlerine ya da yöneticilerine bir
ortaya koymaktır.
mesaj veriyorlarsa, bu mesajın anlamlandırıl-
Araştırmanın bulgularının eğitim sisteminin en
ması gerekmektedir, çünkü bu mesajların arka
önemli aktörlerinden birisi olan öğretmenlerin
planında çalışanların tutumları-
mevcut adalet algılarını ve bu duruma tepki
nı/davranışlarını ya da iş çıktı-larını etkileyebi-
olarak geliştirilen sessizlik davranışlarının
lecek potansiyel riskler mevcuttur (Özdemir ve
düzeyini ortaya koyarak, eğitim yöneticilerinde
Uğur, 2013).
farkındalık yarat-ması beklenmekte ve mevcut
Alan yazında, örgütlerde çalışanlar açısından
durumu ortaya koyması ve alınması gereken
adalet algısının sonuçları ile bu sonuçlardan bir
önlemlerle ilgili çalış-malara ışık tutması açı-
tanesi olan sessizliğin çalışan üzerindeki etkile-
sından önem taşımaktadır.
ri artarak bilimsel çalışmalara konu olmaya
başlamıştır. Fakat yapılan taramada eğitim
örgütlerinin en önemli çalışanlarından öğret- 2.2 Araştırmanın Modeli
menlerin adalet algıları ve sessizlik düzeyleri
Bu çalışma ilişkisel tarama modelinde gerçek-
bağımsız olarak ve farklı değiş-kenler bağla-
leştirilmiştir. İlişkisel tarama modelleri iki ve
mında araştırılmasına rağmen iki değiş-kenin
daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte
birlikte incelenmesi birkaç çalışma ile sınırlı
değişim varlığını veya derecesini belirlemeyi
kalmıştır. Bu açıdan öğretmenlerin örgütsel
amaçlayan araştırma modelleridir. İlişkisel
adalet algıları ve sessizlik davranışlarının ince-
tarama modeli gerçek bir neden sonuç ilişkisi
lenmesinin literatüre katkı yapacağı düşünül-
vermemekle birlikte bir değişkendeki durumun
mektedir.
bilinmesi hâlinde ötekinin kestirilmesine ola-
1.1 Problem Cümlesi nak sağlamaktadır (Karasar, 2006).
Öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile örgüt-
sel sessizlik düzeyleri arasında nasıl bir ilişki
2.3 Örneklem Grubu
vardır?
Bu çalışmanın örneklem gurubunu araştırmaya
1.2Alt Poblemler
gönüllü olarak katılmış Balıkesir İli Bandırma
Araştırmanın ana sorusu irdelenirken, aşağıda- İlçesinde görev yapan 140 erkek ve 210 kadın
ki alt problemlere de cevap aranacaktır.
SAÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü
144
olmak üzere toplam 350 ilköğretim ve ortaöğre- tutarlılık katsayısı ölçeğin tamamında .81, ka-
tim öğretmeni oluşturmaktadır. bullenici sessizlik boyutunda .86, savunmacı
sessizlik boyutunda .90 ve korumacı sessizlik
boyutunda .81 olarak çıkmıştır.
2.4 Veri Toplama Araçları
2.5 Verilerin Analizi
Öğretmenlerin örgütsel adalet algıları Niehoff
Araştırma kapsamına alınan örneklemde top-
ve Moorman (1993) tarafından geliştirilen ve
lamda 350 adet ölçek formundan elde edilen
Gürpınar (2006) tarafından Türkçeye uyarlanan
veri ve bilgiler SPSS 20.0 (Statistical For Social
ölçek ile ölçülmüştür. Örgütsel adalet ölçeğinin
Sciences ) for Windows istatistik paket prog-
orijinal formu 20 maddeden ve 3 alt boyuttan
ramı aracılığıyla tez çalışmasının amaçları ve
oluşmaktadır. Bu alt boyutlar dağıtımsal adalet
hipotezleri doğrultusunda çeşitli istatistiksel
(5 madde), işlemsel adalet (6 madde) ve etkile-
analizlere tabi tutulmuştur.
şimsel adalettir (9 madde).
Ölçeklerden elde edilen verilere göre gruplar
Ölçeğin uygulanması sonrası Cronbach Alpha
arası farklılıkların incelenmesi için varyansların
katsayısı tüm ölçek için .95, alt boyutlardan
homojenliğini inceleyen Levene değeri dikkate
dağıtımsal adalet için .79, işlemsel adalet için
alınarak iki grup olan yerlerde bağımsız örnek-
.92 ve etkileşimsel adalet için .97 olarak bulun-
lemler t-testi (independent sample t-test), üç ve
muştur.
üçten fazla grup olan yerlerde tek yönlü var-
Öğretmenlerin örgütsel sessizlik düzeyleri Van yans analizi (One Way ANOVA) kullanılmış,
Dyne ve diğerleri (2003) tarafından geliştirilen farklılıkların kaynaklarını belirlemek amacıyla
ve Taşkıran (2011) tarafından Türkçeye uyarla- tamamlayıcı post-hoc analizleri yapılmıştır.
nan ölçek ile ölçülmüştür. Örgütsel sessizlik Ayrıca değişkenler arasında ilişki olup olmadı-
ölçeğinin orijinal formu 15 maddeden ve 3 alt ğını, ilişki varsa bu ilişkinin şiddetini ve yönü-
boyuttan oluşmaktadır. Bu alt boyutlar kabul- nü belirlemek amacıyla korelasyon analizi
lenici sessizlik (5 madde), savunmacı sessizlik uygulanmıştır.
(5 madde) ve korumacı sessizliktir (5 madde).
Bu araştırmada aynı ölçek için uygulanan gü-
3. BULGULAR
venirlik analizi sonucunda Cronbach Alpha iç
Tablo 1.Öğretmenlerinin Örgütsel Adalet ve Örgütsel Sessizlik Düzeylerine İlişkin İstatistikler
Ölçek Alt Boyutlar N SS
Dağıtımsal Adalet 350 2.68 .93
Örgütsel Adalet İşlemsel Adalet 350 3.43 .99
Etkileşimsel Adalet 350 3.75 1.02
Toplam 350 3.39 .88
Kabullenici Sessizlik 350 2.26 .85
Örgütsel Sessizlik Savunmacı Sessizlik 350 1.77 .83
Korumacı Sessizlik 350 4.09 .91
Toplam 350 2.71 .56
Tablo 1’e göre, örgütsel adaletin geneline ilişkin kındır. Bu durumda öğretmenlerin örgütsel
algı ( = 3.39) 2.61-3.40 aralığında olup orta adalete ilişkin algılarının yüksek düzeyde ol-
düzeyde olmakla beraber yüksek düzeye ya- duğu söylenebilir. İşlemsel adalet ( = 3.43) ve
Sakarya University Journal of Education
145
etkileşimsel adalet ( =3.75) alt boyut maddele- 2.61-3.40 aralığında olup orta düzeydedir. Ka-
ri ise yüksek seviyede algı-lanmakta iken dağı- bullenici sessizlik düzey ortalaması ( =2,26)
tımsal adalet alt boyut maddeleri düşük düzeyde, savunmacı sessizlik düzey
ortalaması ( =1,77) çok düşük düzeyde ve
( =2.68) orta düzeyde algılanmaktadır. Örgüt-
korumacı sessizlik düzey ortalaması ( =4,09)
sel sessizliğin geneline ilişkin algı ( =2,71) ise
ise yüksek düzeydedir.
Tablo 2.ÖğretmenlerininCinsiyetlerine Göre Örgütsel Sessizlik ve Örgütsel Adalet Ölçekleri
Puanlarına İlişkin T-testi Analizi
Boyutlar Cinsiyet N SS Sd t p
Örgütsel Adalet Erkek 140 3.39 .90 348 .1.35 .893
Kadın 210 3.38 .86
Dağıtımsal Adalet Erkek 140 2.61 1.00 348 -1.09 .274
Kadın 210 2.72 .87
İşlemsel Adalet Erkek 140 3.44 .97 348 .098 .922
Kadın 210 3.43 1.00
Etkileşimsel Adalet Erkek 140 3.80 1.06 348 .750 .454
Kadın 210 3.72 1.00
Örgütsel Sessizlik Erkek 140 2,69 .57 348 -.593 .553
Kadın 210 2.72 .55
Kabullenici Sessizlik Erkek 140 2,22 .88 348 -.794 .428
Kadın 210 2,29 .84
Savunmacı Sessizlik Erkek 140 1,74 .84 348 -.569 .570
Kadın 210 1,79 .82
Korumacı Sessizlik Erkek 140 4,10 .87 348 .166 .868
Kadın 210 4,08 .94
p<.05, **p<.01
Tabo 2 incelendiğinde, kadın ve erkek öğret- anlamsız olarak bulunmuştur. Bu bulgu, kadın
menlerin örgütsel adalet, örgütsel sessizlik ve ve erkek öğretmenlerin örgütsel adalet al-
alt boyutlarına ilişkin algılarının farklılaşıp gılarının [t(350)= .135; p>.05] ve örgütsel
farklılaşmadığını belirlemek için bağımsız sessizlik düzeylerinin [t(350)= -,593; p>,05] yaş
örneklem t testi uygulanmış ve ölçeğin tama- değişkenine göre değişmediğini göstermekte-
mından alınan puanlar arasındaki farklar, dir.
cinsiyet değişkeni açısından istatistiksel olarak
Tablo 3.Öğretmenlerinin YaşlarınaGöre Örgütsel Sessizlik ve Örgütsel Adalet Ölçekleri Puanlarına
İlişkinTek Yönlü Varyans Analizi
Boyutlar Yaş N Kareler Sd Kareler F p Anlamlı
Toplamı Ortalaması Farklar
Örgütsel 21-30 60 3.57 Grp.A. 4.515 3 1.505 1.948 .122
Adalet 31-35 60 3.58 Grp. İ. 267.407 346 .773
36-40 78 3.40 Topl. 271.923 349
41 + 152 3.27
Toplam 350 3.39
SAÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü
146
Dağıtımsal 21-30 60 3.02 Grp.A. 9.648 3 3.216 3.807 .01* A-D
Adalet 31-35 60 2.69 Grp. İ. 292.282 346 .845
36-40 78 2.67 Topl. 301.931 349
41 + 152 2.55
Toplam 350 2.68
İşlemsel 21-30 60 3.54 Grp.A. 2.782 3 .927 .941 .421
Adalet 31-35 60 3.56 Grp. İ. 340.784 346 .985
36-40 78 3.42 Topl. 343.566 349
41 + 152 3.34
Toplam 350 3.43
Etkileşimsel 21-30 60 3.89 Grp.A. 4.539 3 1.513 1.434 .233
Adalet 31-35 60 3.87 Grp. İ. 3365.137 346 1.055
36-40 78 3.80 Topl. 369.675 349
41 + 152 3.63
Toplam 350 3.75
Örgütsel 21-30 60 2,83 Grp.A. 1.617 3 .539 1.701 .167
Sessizlik 31-35 60 2,76 Grp. İ. 109.657 346 .317
36-40 78 2,65 Topl. 111.274 349
41 + 152 2,66
Toplam 350 2,71
Kabullenici 21-30 60 2,45 Grp.A. 3.104 3 1.035 1.404 .241
Sessizlik 31-35 60 2,32 Grp. İ. 254.912 346 .737
36-40 78 2,23 Topl. 258.016 349
41 + 152 2,19
Toplam 350 2,26
Savunmacı 21-30 60 1,92 Grp.A. 2.783 3 .928 1.348 .259
Sessizlik 31-35 60 1,84 Grp. İ. 238.233 346 .689
36-40 78 1,66 Topl. 241.016 349
41 + 152 1,73
Toplam 350 1,77
Korumacı 21-30 60 4,13 Grp.A. .286 3 .095 .113 .953
Sessizlik 31-35 60 4,13 Grp. İ. 292.803 346 .846
36-40 78 4,06 Topl. 293.089 349
41 + 152 4,07
Toplam 350 4,09
*p<.05, **p<.01, A:21-30, B:31-35, C:36-40, D:41 ve Üzeri
Tablo 3‘de yer alan değerler incelendiğinde, lendiğinde, dağıtımsal adalet boyutunda yaş
yaş boyutundan elde edilen puanlar arasında grupları açısından istatistiksel olarak anlamlı
anlamlı farklılıkların bulunup bulunmadığı bir fark bulunmaktadır [F(3,346) = 3.807; p<.05].
amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına Yaş değişkenine göre hangi gruplar arasında
göre, örgütsel adalet [F(3,346) = 1.948; p>.05] ve farkların olduğunu belirlemek amacıyla yapı-
örgütsel sessizlik [F(3,346) = 1.701; p>.05] bo- lan Tukey testi sonuçlarına göre, 21-30 yaş
yutlarında ortalamalar arasında p<.05 düze- grubunda bulunan öğretmenlerin dağıtımsal
yinde anlamlı farklılıklar bulun-mamaktadır. adalet algıları 41 ve üstü yaş grubu öğretmen-
Yani farklı yaş gruplarındaki öğret-menlerin lerden anlamlı olarak farklı ve yüksektir.
örgütsel adalet algıları ve örgütsel sessizlik
düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı
bir fark bulunmamaktadır. Alt boyutlar ince-
Sakarya University Journal of Education
147
Tablo 4.Öğretmenlerinin Görev Yaptıkları Okul Türüne Göre Örgütsel Sessizlik ve Örgütsel Adalet Ölçekleri
Puanlarına İlişkin Tek Yönlü Varyans Analizi
Kareler Kareler
Boyutlar Okul N Sd F p Farklar
Top. Ort.
Örgütsel İlkokul 109 3.41 Grp.A. 14.499 2 7.249 9.972 0.00** L-İ
Adalet Ort.Ok. 112 3.64 Grp. İ. 257.424 347 .742 L-O
Lise 129 3.15 Top. 271.923 349
Toplam 350 3.39
Dağıtımsal İlkokul 109 2.61 Grp.A. 11.588 2 5.794 6.925 0.01* O-İ
Adalet Ort.Ok. 112 2.94 Grp. İ. 290.343 347 .837 O-L
Lise 129 2.51 Top. 301.931 349
Toplam 350 2.68
İşlemsel İlkokul 109 3.46 Grp.A. 19.151 2 9.575 9.242 0.00** L-İ
Adalet Ort.Ok. 112 3.72 Grp. İ. 324.415 347 .935 L-O
Lise 129 3.15 Top. 343.566 349
Toplam 350 3.43
Etkileşimsel İlkokul 109 3.83 Grp.A. 14.65 2 7.317 7.152 0.01* L-İ
Adalet Ort.Ok. 112 3.97 Grp. İ. 355.041 347 1.023 L-O
Lise 129 3.49 Top. 369.675 349
Toplam 350 3.75
Örgütsel İlkokul 109 2.63 Grp.A. 1.001 2 .501 1.575 0.208
Sessizlik Ort.Ok. 112 2.77 Grp. İ. 110.273 347 .318
Lise 129 2.71 Top. 111.274 349
Toplam 350 2.71
Kabullenici İlkokul 109 2.12 Grp.A. 3.499 2 1.750 2.385 0.094
Sessizlik Ort.Ok. 112 2.36 Grp. İ. 254.517 347 .733
Lise 129 2.30 Top. 258.016 349
Toplam 350 2.26
Savunmacı İlkokul 109 1.55 Grp.A. 8.506 2 4.253 6.347 0.02* İ-L
Sessizlik Ort.Ok. 112 1.79 Grp. İ. 232.511 347 .670
Lise 129 1.93 Top. 241.016 349
Toplam 350 1.77
Korumacı İlkokul 109 4.23 Grp.A. 6.727 2 3.364 4.076 0.018* İ-L
Sessizlik Ort.Ok. 112 4.15 Grp. İ. 286.361 347 .825
Lise 129 3.91 Top. 293.089 349
Toplam 350 4.09
*p<.05, **p<.01, İ:İlkokul, O:Ortaokul, L:Lise
Tablo 4 incelendiğinde, görev yapılan okul türü Dağıtımsal adalet alt boyutu incelendiğinde, görev
boyutunda örgütsel adalet algısına ilişkin istatistik- yapılan okul türü boyutunda dağıtımsal adalet
sel olarak anlamlı bir fark olduğu görülmektedir algısına ilişkin istatistiksel olarak anlamlı bir fark
[F(2,347) = 9.972; p<.01]. Görev yapılan okul değiş- olduğu görülmektedir [F(2,347)= 6.925; p<.05], Orta-
kenine göre hangi gruplar arasında farkların oldu- okullarda görev yapan öğretmenlerin ( =3.94) dağı-
ğunu belirlemek amacıyla yapılan Tukey testi so- tımsal adalet algıları, ilkokullarda ( =3.61) ve lise-
nuçlarına göre, liselerde görev yapan öğretmenlerin lerde ( =3.51) görevli öğretmenlerin görüş-lerinden
( =3.65) örgütsel adalet algıları, ilkokullarda farklılık göstermektedir. Ortaokullarda görev yapan
( =3.41) ve ortaokullarda ( =3.65) görevli öğret- öğretmenlerin dağıtımsal adalet algıları ilkokul ve
menlerin görüşlerinden farklılık göstermektedir. lise öğretmenlerine göre daha yüksektir. İşlemsel ve
Liselerde görev yapan öğretmenlerin örgütsel adalet etkileşimsel adalet alt boyutları incelen-diğinde,
algıları ilkokul ve ortaokul öğretmenlerine göre görev yapılan okul türü boyutunda işlemsel
daha düşüktür. [F(2,347)= 10.242; p<.01] ve etkileşimsel [F(2,347)=
7.152; p<.05] adalet algılarına ilişkin istatistiksel
olarak anlamlı bir farklar olduğu görülmektedir.
SAÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü
148
Tukey testi sonuçlarına göre, liselerde görev yapan 1.575; p>.05]. Örgütsel sessizlik alt boyutları ince-
öğretmenlerin işlemsel ( (i)=3.15) ve etkileşimsel ( lendiğinde, ilkokul öğretmenlerinin ( = 1.55) sa-
(e)=3.49) adalet algıları, ilkokullarda ( (i)=3.46, vunmacı sessizlik düzeyleri lise öğretmenlerinin ( =
(e)=3.83) ve ortaokullarda ( (i)=3.72, Χ(e)=3.97) 1.93) savunmacı sessizlik düzeylerinden daha dü-
görev yapan öğretmenlere göre daha düşüktür. şüktür. Korumacı sessizlik alt boyutu açısından,
ilkokul öğretmenlerinin ( = 4.23) sessizlik düzey-
Örgütsel sessizlik boyutunda ortalamalar arasında
leri lise öğretmenlerinden ( = 3.91) daha yüksektir.
anlamlı farklılıklar bulunma-maktadır[F(2,347)=
Tablo 5.Öğretmenlerinin Çalıştıkları Kurumlardaki Algıladıkları Yönetim TarzınaGöre Örgütsel Sessizlik ve
Örgütsel Adalet Ölçekleri Puanlarına İlişkin Tek Yönlü Varyans Analizi
Kareler Kareler
Boyutlar Algı N Sd F p Farkl
Top. Ort.
Örgütsel Dem. 212 3,75 Grp.A. 91,793 2 45,897 88,295 ,000** D-O
Adalet Otok. 88 2,54 Grp. İ. 179,334 345 ,520 D-S
Ser.B 48 3,31 Top. 271,127 347 O-S
Top. 348 3,39
Dağıtımsal Dem. 212 2,92 Grp.A. 40,101 2 20,051 26,513 ,000** D-O
Adalet Otok. 88 2,12 Grp. İ. 260,909 345 ,756 D-S
Ser.B 48 2,63 Top. 301,010 347 O-S
Top. 348 2,68
İşlemsel Dem. 212 3,86 Grp.A. 119,156 2 59,578 91,645 ,000** D-O
Adalet Otok. 88 2,49 Grp. İ. 224,284 345 ,650 D-S
Ser.B 48 3,25 Top. 343,440 347 O-S
Top. 348 3,43
Etkileşimsel Dem. 212 4,15 Grp.A. 110,414 2 55,207 73,915 ,000** D-O
Adalet Otok. 88 2,81 Grp. İ. 257,680 345 747 D-S
Ser.B 48 3,72 Top. 368,094 347 O-S
Top. 348 3,75
Örgütsel Dem. 212 2.68 Grp.A. .231 2 .115 .361 .697
Sessizlik Otok. 88 2.74 Grp. İ. 110.045 345 .319
Ser.B 48 2.63 Top. 110.275 347
Top. 348 2.70
Kabullenici Dem. 212 2.29 Grp.A. .479 2 .240 .323 .724
Sessizlik Otok. 88 2.23 Grp. İ. 255.968 345 .742
Ser.B 48 2.20 Top. 256.447 347
Top. 348 2.26
Savunmacı Dem. 212 1.63 Grp.A. 9.093 2 4.547 6.839 .001** D-O
Sessizlik Otok. 88 1.95 Grp. İ. 229.346 345 .665 D-S
Ser.B 48 1.99 Top. 238.439 347
Top. 348 1.76
Korumacı Dem. 212 4.13 Grp.A. .990 2 .495 .587 .556
Sessizlik Otok. 88 4.05 Grp. İ. 290.801 345 .843
Ser.B 48 3,98 Top. 291.791 347
Top. 348 4,09
*p<.05, **p<.01, D:Demokratik, O:Otokratik, S:Serbest Bırakıcı
Sakarya University Journal of Education
149
Tablo 5‘de yer alan değerler incelendiğinde, (EA)=4.15), serbest bırakıcı ( (ÖA)=3.31,
çalışılan kurumda algılanan yönetim tarzı de- (DA)=2.63, (İA)=3.25, (EA)=3.72) ve otokratik
ğişkeninden elde edilen puanlar arasında an- ( (ÖA)=2.54, (DA)=2.12, (İA)=2.49,
lamlı farklılıkların bulunup bulunmadığı ama- (EA)=2.81) olduğunu düşünenlerden yüksek
cıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, çıkmıştır. Örgütsel sessizlik boyutunda ortala-
örgütsel adalet boyutunda ortalamalar arasında malar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir
istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar bulun- fark bulunmamaktadır [F(2,345) = .361; p>.05].
maktadır.[F(2,345) = 88.295; p<.01]. Örgütsel sessizlik alt boyutlarından sadece
savunmacı sessizlik [F(2,345) = 6.839; p<.01] alt
Örgütsel adaletin alt boyutları açısından farkın
boyutunda istatistiksel olarak anlamlı bir fark
kaynağını bulmak için yapılan Post-Hoc testle-
bulunmaktadır. Tukey testi sonuçlarına göre,
rinde tüm boyutlar için aynı sonuç elde edil-
çalıştıkları kuruma algıladıkları yönetim tarzı
miş, farkların tüm değişkenlerin ikili olarak
demokratik olanların (x= 1.63 ) algıları otokra-
farklarından kaynaklandığı ve istatistiksel
tik ( = 1.95) ve algısı serbest bırakıcı ( = 1.99)
olarak p<.01 düzeyinde anlamlı olduğu analiz
olanlara göre istatistiksel olarak anlamlı şekilde
edilmiştir. Tüm alt boyutlar için, çalıştıkları
farklıdır. Yani kurumlarına karşı algıları de-
okullardaki yönetim tarzının demokratik oldu-
mokratik olanların savunmacı sessizlik düzey-
ğunu düşünen öğretmenlerin algıları (
leri diğerlerine göre daha düşüktür.
(ÖA)=3.75, (DA)=2.92, (İA)=3.86,
Tablo 6.Örgütsel Adalet ve Örgüt Sessizlik Ölçeklerinin Alt Boyutlarına İlişkin Korelasyon Tablosu
Örgütsel Dağıt. İşlem. Etkileş. Örgütsel Kabul. Savun. Koru.
Adalet Adalet Adalet Adalet Sessizlik Sessizlik Sessizlik Sessizlik
Örgütsel 1
Adalet
Dağıtımsal .712** 1
Adalet .000
İşlemsel .939** .567** 1
Adalet .000 .000
Etkileşimsel .945** .491** .863** 1
Adalet .000 .000 .000
Örgütsel -.012 .136* -.012 -.039 1
Sessizlik .822 .011 .822 .465
Kabullenici .092 .252** .065 .005 .761** 1
Sessizlik .087 .000 .228 .926 .000
Savunmacı -.205** -.022 -.207** -.248** .743** .596** 1
Sessizlik .000 .685 .000 .000 .000 .000
Korumacı .123* .036 .106* .149** .460** -.071 -092 1
Sessizlik .021 .501 .049 .005 .000 .185 .085
*p<.05,**p<.01
Tablo 6’ya göre, katılımcıların örgütsel adalet tif ve istatistiksel olarak anlamsız bir ilişki (r=-
ve örgütsel sessizlik ölçeklerinden aldıkları .012; p>.05) olduğu görülmektedir.
puanlar kıyaslandığında düşük düzeyde nega-