Öğretmenlerin İş Değerlerinin Örgütsel Adalet Algılarına Etkisi

12 Pages·2010·0.3 MB·Turkish

Pamukkale Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi,
Sayı 27, 2010, ss. 211-222
Öğretmenlerin İş Değerlerinin Örgütsel Adalet Algılarına
Etkisi
Ali Taş1
Özet
Bu araştırma, sendika üyesi olan öğretmenlerin iş değerleri ile örgütsel adalet algıları arasındaki
ilişkiyi belirlemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, tarama modeli ile gerçekleştirilmiş betimsel bir
çalışmadır. Araştırma evrenini; Burdur İl merkezinde eğitim iş kolundaki; Türk Eğitim Sen, Eğitim Bir
Sen, Eğitim Sen ve Eğitim İş sendikalarına üye 671 öğretmen oluşturmaktadır. Örneklem, tabakalı
örnekleme yöntemine ile seçilen 227 öğretmeni kapsamaktadır. Veriler araştırmanın amacına
uygun olarak; frekans, ( ) ortalama, korelasyon, regresyon ve ANOVA ile analiz edilmiştir. Araştırma
bulgularına göre; öğretmenlerin en önemli iş değeri, işleri ile ilgili gerektiğinde kendi başlarına
karar alabilmek iken en önemsiz iş değeri, yapılan işin karşılığı yüksek ücret elde etme olanağının
olmasıdır. Öğretmenlerin iş değerleri ile en yüksek ilişki etkileşim adaleti algıları arasındadır. İş
değerleri en fazla etkileşim adaleti algılarını etkilemektedir. İş değerlerine ve örgütsel adalete
ilişkin öğretmen algıları arasında üye oldukları sendikalara göre fark vardır
Anahtar Sözcükler: Değer, iş değeri, örgütsel adalet
Effects of Teachers’ Work Values on Organizational Justice Perceptions
Abstract
This research aims to define the relation between work values and organizational justice perception
of union member teachers. The research, carried out with survey model, is a descriptive one.
Population of the research; is made up of 671 teachers in Burdur city center, who are on education
labor branch and members of Türk Eğitim Sen, Eğitim Bir-Sen, Eğitim Sen and Eğitim İş unions.
Sample includes 227 teachers who were chosen with stratified sampling method. Data, in accord
with the aim of the research, were analyzed with frequency, ( ) mean, correlation, regression and
ANOVA. According to research findings; while the most important work value of the teachers is to
take decisions on their own when needed, the least important work value is between high relation
interaction justice perceptions. Work values, at the most, affect perception of interaction justice.
Regarding work values and organizational justice, there is difference among teacher perceptions
according to unions they are members of.
Key Words: Value, work values, organizational justice.
Giriş oldukça farklı tanımlanmıştır. Bu tanımların
ortak noktasını; birey, grup ya da örgütçe
Değerler, bireysel ve örgütsel hayatı etkileyen,
benimsenen ortak düşünce, amaç, ilke ve
kararların, davranışların, insan ilişkilerinin,
inançlar oluşturmaktadır ( Kızılçelik ve Erjem,
örgütsel davranışın, ast-üst ilişkilerinin, örgüt
1996; Öncül, 2000; Sığrı, 2007; Turan ve Aktan,
çevre ilişkilerinin ve daha pek çok konunun
2008 ).
temel belirleyicilerindendir. Bu kadar önemli
olmasına rağmen ihmal edilmiş araştırma
Bireylerin ve örgütlerin kendine özgü
konularından biri olan değerler (Atalay, 2005;
değerleri bireylerin örgütte ve dışında nasıl
Yılmaz, 2008; Başaran, 2008) alanyazında
davranacağına ilişkin ipuçları sağlar. Okul
1 Yrd.Doç.Dr., Mehmet Akif Ersoy Ünv. Eğitim Fak. [email protected]
A. Taş
ortamında öğretmenlerin değerleri onların davranışları göstermeleri durumunda belirli
tutum ve davranışlarını etkilemekte (Yılmaz, ödüllere ulaşmalarını garanti eder. Folger
2008) dolayısıyla örgütsel adalet algılarını ve Cropanzano (1998), dağıtım adaleti, elde
da etkilemesi beklenmektedir. Adalet algısı edilen kazanımların adil olup olmadığına
insanlık tarihi boyunca pek çok felsefecinin ilişkin bireylerde oluşan duygu ile ilişkilidir.
üzerinde çalıştığı konulardan biridir (Özmen, Dağıtım adaletini, sergilenen performansın
Arbak ve Süral Özer, 2007). Örgütsel adalet doğru değerlendirilmesi sonucu dengeli
çalışmalarının temelini sosyal adalet çalışmaları kazanımın verilmesini gerektirir. (İşcan ve
oluşturmaktadır. Örgütlerde uygulanan sosyal Naktiyok, 2004). İşlemsel adalet, çalışanların
adalet teorileri; Homans (1961)’ın dağıtım kazanımları (ödül ya da ceza) elde etmelerinde
adaleti teorisi, Adams (1965)’ın eşitlik teorisi izlenen sürecin adilliğini ifade eder (İşcan ve
ve Stouffer, Suchman, DeVinney, Star, ve Naktiyok, 2004; Demircan Çakar ve Yıldız, 2009;
Williams, (1949)’ın göreli yoksunluk teorisi’dir Yıldırım, 2007). İşlemsel adalette, subjektif
( Greenberg, 1990). Folger ve Cropanzano yargı ve değerlendirmeler söz konusu olabilir.
(1998), son yıllarda sosyal adalet kavramının İşlemsel adalette önemli olan, kazanımların
örgütlere uyarlanması ile kazanımların dağıtımında kullanılan sürecin adil olduğunun
dağıtımı, dağıtım kararlarının verilmesi çalışanlarca algılanmasıdır (Özen, 2000). Folger
süreçlerini ve bireyler arası etkileşimle ilgili (1987), ancak işlemler her zaman mükemmel
olan örgütsel adalet kavramı geliştirilmiştir değildir. İşlemler, adil kazanımları sağladığı
(Yürür, 2008). sürece geçerlidir (İşbaşı, 2000). Etkileşim
adaleti, (Bies ve Moag, 1986) çalışanların
Örgütsel adalet, örgütteki ödül ve cezanın
adalet algıları örgütle aralarındaki ilişkilerin
nasıl dağıtılacağına ilişkin konmuş kurallardır.
kalitesinden etkilenmekte ve bu algı büyük
Örgütsel adalet, örgüt içinde çalışanların
oranda aralarındaki etkileşime dayanmaktadır
kendilerine iş yerinde ne kadar adil olarak
(Eker, 2006). Etkileşim adaletinin dağıtım
davranıldığı konusundaki algılarını ve bu
ve işlemsel adalet ile ilişkisi sorgulanmakla
algının örgütler açısından diğer sonuçları
birlikte bireyler arası ilişkilerin niteliğine ilişkin
nasıl etkilediğini içeren bir kavramdır (Tan,
algılamaları kapsamaktadır (İşbaşı, 2000).
2006). Genel olarak örgütsel adalet; dağıtım ve
işlemsel olmak üzere iki boyutta ele alınmıştır. Çalışanların ortak değerlere ve adalet
Dağıtım adaleti, çalışanların belirli davranışları algılarına sahip olmaları, örgüt üyelerinin
göstermeleri durumunda belirlenmiş birbirlerine bağlanarak bütünleşmelerine ve
ödül ya da ceza ile karşılaşmalarını sağlar. örgütün sürekliliğine katkı sağlar. Değerlerin
1970’lerin başında Thibaut ve Walker işlemsel paylaşılmaması ise çatışmalara neden olur
(procedural) adaletin gelişmesine öncülük (Aydın, 2006; Sağnak, 2005; Şişman, 2002;
etmişlerdir (Greenberg, 1990). Collquit ( 2001) Yılmaz, 2008). Okul yaşamını, okulda herkes
ise örgütsel adaletin boyutlarını; işlemsel tarafından kabul edilip paylaşılan değerler
adalet, dağıtım adaleti, etkileşim adaleti ve şekillendirir (Turan ve Aktan, 2008). Çalışanın
bilgilendirme adaleti olarak ayırmıştır. Örgütsel grubun değer ve normlarını benimseyip
adalet kavramı, kazanımların (dağıtım adaleti), uygulaması konumunu yükseltirken aynı
süreçlerin (işlemsel adalet) ve bireylerarası azmanda bu durum çalışanın grubun
ilişkilerin (etkileşim adaleti) hakkaniyetine değerlerini daha fazla koruma ve savunmasına
dayanılarak sınıflanmıştır (Özen İşbaşı, 2000). neden olur (Başaran, 2008).
Özmen ve ark. (2007) ile Polat ve Celep (2008)
Türkiye’de eğitim iş kolunda farklı değerleri
araştırmalarında örgütsel adaletin boyutlarını;
savunan pek çok sendika bulunmaktadır. Bu
dağıtım, işlemsel ve etkileşim adaleti olarak
sendikalar, Türkiye Eğitim, Öğretim ve Bilim
bulmuşlardır.
Hizmetleri Kolu Kamu Çalışanları Sendikası
Dağıtım adaleti, örgüt bilimcilerce daha iyi (Türk Eğitim-Sen), Eğitim ve Bilim Emekçileri
bilinip geliştirilirken, son yıllarda işlemsel Sendikası (Eğitim Sen), Eğitimciler Birliği
adalet yaklaşımı giderek daha fazla dikkat Sendikası (Eğitim-Bir-Sen) ve Eğitim ve
çekmektedir ( Greenberg, 1990). Eşitlik Bilim İşgörenleri Sendikası (Eğitim İş)’dır. Bu
teorisini temel alan dağıtım adaleti, Colquit sendikaların kabul ettiği ilke ve değerler tablo
ve Chertkoff (2002) çalışanların belirli 1’de verilmiştir.
212 Pamukkale University Journal of Education, Number 27, 2010
Öğretmenlerin İş Değerlerinin Örgütsel Adalet Algılarına Etkisi
Tablo 1 . Eğitim İş Kolu Sendika Değer ve İlkeleri
Sendika Değer ve İlkeleri
n Toplum ve i barıını tesis ederek devlet-millet kaynamasına ve sosyal adaletin
e
m S gerçeklemesine katkıda bulunmak, Hür sendikacılık anlayıı içerisinde, üyelerinin ekonomik,
ürk ğiti sosyal, kültürel ve meslekî hak ve menfaatlerini korumak ve gelitirmek.
T E
Öncelikle üyelerinin özlük haklarını korumaya yönelik olarak, üyelerine tüm resmi i ve
n
e ilemlerde mevzuata uygun davranılması ve haksızlık yapılmaması, bütün eğitim çalıanların…,
S
r
Bi çağda yaam standartlarına yakıır ücret almalarını sağlamaya yönelik her türlü Anayasal ve
m
ti yasal mücadelenin yapılması, …..özgür, adil, katılımcı, plânlı ve kaliteli çalıma ortamına
ği
E
kavuabilmesi için gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasını sağlamak.
İnsan hakları ve temel özgürlüklerin bütünlüğü içinde, din, dil, ırk, cinsiyet, siyasal düünce farkı
gözetmeksizin bütün üyelerinin ekonomik, demokratik, akademik, sosyal, kültürel, hukuksal,
n
e siyasal, mesleki özlük hak ve çıkarlarını koruyup gelitirmek, üyelerine insanca bir yaam düzeyi
S
m
ti sağlamak, toplumun bütün bireylerinin, temel insan hakları ve özgürlükleri doğrultusunda
ği
E
demokratik, laik, bilimsel ve parasız eğitim görmesini, kadın üyelerinin yönetsel birimlerde
daha etkin bir biçimde yer almasını sağlamak.
Irk, etnik köken, dil, kültür, din, cinsiyet ve diğer nedenlerle hiçbir ayrım yapmaksızın tüm in-

m İ sanların değer eitliğine inanmakta ve sınıf ve kitle sendikacılığını savunmak.
ti
ği
E

Öğretmenlerin sahip oldukları iş değerleri daha çok, çalışanların örgütsel adalet algısı ile
onların okul hedefleri doğrultusunda uyumlu iş doyumu, örgütsel güven, işyeri saldırganlığı,
çalışmalarını sağlayan bir etken olarak kabul örgütsel vatandaşlık davranışı, işi bırakma ve
edilebilir. İş değerleri (Dose, 1997), bireylerin örgütsel bağlanma gibi konularda yapılmıştır.
iş ortamında ulaşmak istediği ve arzuladıkları Çalışanların örgütsel adalet algılarının örgüte
durumları ifade eden “iyi - kötü”, “doğru- yanlış” olan bağlılıklarını, işe katılımı, iş doyumunu,
gibi yargılara varma kriterleridir. İş değerleri, performansı, üretkenliği ve verimliliği
bireyin çalıştığı iş ve ortam ile ilgili beklenti ve etkilediği araştırmalarda bulunmuştur
tutumlarının şekillenmesini de sağlar (Sığrı, (Atalay, 2007). Özmen ve ark. ( 2007) kamu
2007). kesiminde çalışanların adalete yükledikleri
değerler ile örgütsel adaletin boyutları
Alanyazında değerleri konu alan pek çok
arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır. Değerler,
çalışma bulunmaktadır (Aktay, 2008; Elizur
örgütsel adalet ve boyutlarını anlamak için
ve Sagie 1999; Özcan, 2008; Sezgin, 2006;
çok sayıda çalışma yapılmış olmasına rağmen,
Sağnak, 2003, 2004, 2005; Sığrı, 2007; Taştan,
öğretmenlerin iş değerleri ile örgütsel adalet
2008; Turan ve Aktan, 2008; Yıldırım, 2009;
algıları arasındaki ilişki araştırılmamıştır.
Yılmaz, 2008). Bu çalışmalar incelendiğinde;
Eğitim alanında öğretmenlerin sahip oldukları
birey ve örgütsel değer uyumuna ağırlık
değerler ile örgütsel adalet algıları arasındaki
verildiği görülmektedir. Örgütsel adaleti konu
ilişkinin araştırılması öğretmenlerin tutum
alan çalışmalar ise daha da fazladır (Atalay,
ve davranışlarını dolayısıyla performans
2005; Atalay, 2007; Colquitt, 1990, 2001;
düzeylerini kestirebilmek açısından önemlidir.
Demircan Çakar ve Yıldız, 2009; Eker, 2006;
İşbaşı, 2000; Lambert, Cluse-Tolar, Pasupuleti, İş değerlerinin örgütsel adalet üzerindeki
Hall, ve Jenkins, 2005; Ogul Selekler, 2007; etkisi Özmen ve ark. (2007) tarafından
Özdevecioğlu, 2003; Polat, 2007; Polat ve Celep, araştırılmıştır. Bu iki değişken arasındaki
2008; Tan, 2006; Titrek, 2009; Turhan, 2007 ). ilişki açısından ele alındığında bu çalışma
Örgütsel adalet konusundaki bu çalışmalar Türkiye de alanın ilk örneklerinden biri
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 27, 2010 213
A. Taş
olma özelliği nedeniyle öğretmenlerin iş Yeterince ve (5) Büyük Ölçüde ifadelerinden
değerlerinin örgütsel adalet algılarına etkisini oluşmaktadır.
ortaya koyarak alanyazına katkı yapması
Verilerin faktör analizi için uygunluğu Kaiser-
beklenmektedir. Ayrıca araştırma sonucunda
Meyer-Olkin (KMO) testi ile incelenmiştir.
bulunan ve öğretmenlerin iş değerleri ile
Ölçeğin değerler bölümünün KMO değeri
örgütsel adalet algıları hakkındaki bulgular
,86 bulunmuştur. Ölçeğin örgütsel adalet
Milli Eğitim Bakanlığı’nca da kullanılabilir.
algısı bölümünün KMO değeri ise ,89’dur.
Bu nedenle araştırma ile; sendika üyesi olan
Elde edilen bu bulgular verilerin faktör
öğretmenlerin iş değerleri ile örgütsel adalet
analizi için uygun olduğunu göstermektedir.
algıları arasındaki ilişkiyi ortaya koymak
Faktör analizi sonucunda iş değerleri ölçeği
amaçlanmıştır. Bu genel amaç çerçevesinde;
üç boyutlu bulunmuştur. Birinci boyuta 10
iş değerlerinin önem düzeyi, iş değerleri ile
madde, ikinci boyutta bir (2. madde) ve üçüncü
örgütsel adalet algıları arasındaki ilişki, üye
boyutta da bir (3. madde) madde yer almıştır.
olunan eğitim sendikalarına göre iş değerleri
İş değerleri ölçeği dağılımdaki dengesizlik ile
ve örgütsel adalet algılarının farklılık gösterip
ikinci ve üçüncü maddenin çalışma için önemi
göstermediği araştırılmıştır.
nedeniyle tek boyutlu alınmıştır. Veri toplama
aracının değerler bölümünün faktör yük
Yöntem
değerleri ,37 ile ,75 arasında, toplam varyans
Örneklem yük değeri ise ,62’dir. İş değerleri ölçeğine
Bu araştırma tarama modeli ile gerçekleştirilmiş yapılan güvenirlik analizinde Cronbach’s
betimsel bir çalışmadır. Çalışmada iş değeri Alpha güvenirlik değeri ,86’ dır. Faktör analiz
ve örgütsel adalet algısı, sendika üyesi olan sonucu ölçeğin örgütsel adalet algısı bölümü
tüm öğretmenleri kapsayacak şekilde genel de üç boyutlu bulunmuştur. Boyutların faktör
alınmıştır. Araştırmanın evreninin, Burdur ile varyans değerleri tablo 2’de verilmiştir.
İl merkezinde faaliyet gösteren Türk Eğitim Güvenilirlik analizi sonucuna göre Cronbach
Sen’e üye 270, Eğitim Sen’e üye 110, Eğitim Alpha (α) değerleri (Tablo 2), etkileşim adaleti
İş’e üye 165 ve Eğitim Bir Sen’e üye 126 olmak algısı boyutu için .91, işlemsel adalet algısı
üzere ( 671) öğretmen oluşturmaktadır. Evren boyutu için .87, dağıtım adaleti algısı boyutu
içerisinden tabakalı örnekleme yöntemiyle için .91 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlar
örneklem seçilmiştir. Örneklem büyüklüğü ölçeğin güvenilir olduğunu göstermektedir.
.05 hata oranı ile 227 öğretmendir. Veri
toplama aracının 181 (%80’i) geri dönmüştür. Verilerin Toplanması
Türk Eğitim Sen üyesi 52, Eğitim Sen üyesi
Veri toplama aracı 2009 yılı Mayıs ayında
38, Eğitim Bir Sen üyesi 51 ve Eğitim İş üyesi
sendika üyesi öğretmenlere doldurmaları
33 öğretmence doldurulan toplam 174 ölçek
isteğiyle dağıtılmıştır. Veri toplama aracının
analiz için uygun bulunmuştur.
uygulanması ve toplanmasında, sendika
temsilcilerinden ve sendika ofislerinde
Veri Toplama Aracı
çalışanlardan yardım alınmıştır. 174
Araştırmada veri toplama aracı olarak; Özmen öğretmenin doldurduğu araç analiz için uygun
ve ark. (2007) tarafından Türkçeye uyarlanan bulunmuştur.
“iş değerleri ölçeği” (Muller ve Wynn, 2000) ile
“örgütsel adalet algısı ölçeği” (Colquitt, 2001) Verilerin Analizi
kullanılmıştır. Ancak veri toplama aracındaki
Verilerin analizinde, iş değerlerinin önem
ifadeler soru şeklinden düz cümle şekline
sırasını belirlemek için aritmetik ortalama
dönüştürülmüş ve ifadelerde ikinci çoğul kişi
(X), iş değerleri ile örgütsel adalet algısı
(siz) yerine birinci çoğul kişi (biz) kullanılmıştır.
arasındaki ilişkiyi belirlemek için korelasyon,
Ölçeğin birinci bölümü; kişisel bilgileri, ikinci
iş değerlerinin örgütsel adalet algına etkisini
bölümü; iş değerlerini ve üçüncü bölümü,
test etmek için regresyon ve üye olunan
örgütsel adalet algısına ilişkin ifadeleri
sendikalara göre iş değerleri ile örgütsel adalet
içermektedir. Araştırmada öğretmenlerin
algısı arasındaki ilişkinin farklılık gösterip
ifadelere katılım düzeylerini belirlemek için
göstermediğini belirlemek için de ANOVA
5’li Likert ölçeğinden yararlanılmıştır. Söz
istatistik teknikleri kullanılmıştır.
konusu ölçek; (1) Çok Az, (2) Az, (3) Kısmen, (4)
214 Pamukkale University Journal of Education, Number 27, 2010
Öğretmenlerin İş Değerlerinin Örgütsel Adalet Algılarına Etkisi
Tablo 2. Örgütsel Adalet Algısına İlişkin Faktör ve Güvenirlik Analizi Sonuçları
1 2 3
E1. Bizimle olan diyaloglarında samimidir .84
E2. Süreçlere yönelik açıklamaları mantıklıdır .84
sı E3. Bize saygılı davranır .80
gı
Al E4. Bilgi aktarırken herkesin anlayabileceği dilden konuur .80
t
e E5. Bize nazik davranır .80
al
d E6. Bize değer verir .78
A
m
E7.Süreçlere yönelik ayrıntıları zamanında aktarır .75
i
e
kil E8. Süreçleri bütünüyle açıklar .72
Et E9. Bizi haksız eletirmez .47
İ1.Ücret, terfi, ödül vb. verildiği süreçler tutarlı bir ekilde
.85
uygulanır
İ2. Ücret, terfi, ödül vb. verildiği süreçler önyargılardan uzak
.81
uygulanır
gısı İ3.Ücret, terfi, ödül vb. verildiği süreçler etik ve ahlaki standartlara
Al uygundur .76
t
e
al İ4. Ücret, terfi, ödül vb. verildiği süreçler esnasında elde edilen
d .68
A kazanımlar üzerinde etkimiz vardır.
sel İ5.Süreçler sonucu ulaılan ücret, terfi, ödüle vb. düzeltilmesini
m .60
e talep edebiliriz
l
İ İ6. Ücret, terfi, ödül vb. verildiği süreçler doğru ve tutarlı
.55
bilgilere dayandırılmıtır
İ7. Fikirlerimizi ve duygularımızı ücret, terfi, ödül vb. verildiği
.45
süreçler esnasında ifade edebiliyoruz.
D1.Elde ettiğimiz ücret, terfi, ödül vb. kuruma yaptığımız katkıyı
.85
sı yansıtır.
gı
Al D2.Elde ettiğimiz ücret, terfi, ödül vb. tamamladığımız ie
t .84
e uygundur.
al
d
A D3. Elde ettiğimiz ücret, terfi, ödül vb. göstermi olduğumuz
m .80
performansa uygundur.
tı
ğı
a D4.Elde ettiğimiz ücret, terfi, ödül vb. iteki çabamızı yansıtır. .80
D
AÇIKLANAN VARYANS 28,2 18,4 16,96
(∑=63,56)
α ,91 ,78 ,91

Bulgular olması (X = 2,24) öğretmenlerin en az önem
verdiği değer olarak bulunmuştur. Çalışanlara
Araştırmanın bu bölümünde öğretmenlerin
adil davranılmasına ilişkin iş değeri, dokuzuncu
iş değerlerinin önem düzeyi ile iş değerleri ve
sırada önemli bulunurken, Özmen ve ark.
örgütsel adalet algılarının çeşitli değişkenlere
(2007) en önemli iş değeri olarak bulmuşlardır.
göre analizi sonucu elde edilen bulgular
sunulmuştur.
Öğretmenlerin iş değerleri algılarının genel
Tablo 3’e göre; işle ilgili gerektiğinde kendi ortalaması (X =3, 15) kısmen düzeyindedir.
başına karar alabilmesi (X = 3,77), yapılan işle Benzer şekilde örgütsel adaletin boyutlarına
ilgili bilgi sahibi olması (X = 3,56), okulların ilişkin öğretmen algıları da en yüksek düzeyde
yakın arkadaşlıklar edinme fırsatı sağlaması (X değildir. Örgütsel adaletin boyutlarına ilişkin
= 3,44), öğretmenlerin en önemli iş değerlerini öğretmen algıları; etkileşim adaleti (X=3,56),
oluşturmaktadır. Buna karşılık, yapılan işin dağıtım adaleti (X =2,43) ve işlemsel adalet
karşılığında yüksek ücret elde etme olanağının (X =2,29) şeklinde sıralanmakta ve genel
ortalamaları kısmen düzeyindedir.
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 27, 2010 215
A. Taş
Tablo 3. Öğretmenlerin İş Değerlerinin Önem Sırası
Önem

Sıra No N
1. İimizle ilgili gerektiğinde kendi baımıza karar alabilmek 174 3.77
2. Yaptığımız ile ilgili bilgi sahibi olmak 174 3.56
3. Okulların yakın arkadalıklar edinme fırsatı sağlaması 174 3.44
4. İimizin tekdüze, can sıkıcı olmaması 174 3.42
5. Yöneticimizin iimizi yaparken bize destek sağlaması, arka çıkması 174 3.34
6. İimizi yerine getirirken bizden ne istendiğinin tam olarak belirtilmesi 174 3.32
7. Verilen ileri yapmak için yeterli zamana sahip olmak 173 3.28
8. Verilen ileri yapmak için yeterli olanaklara sahip olmak 173 3.14
9. Okulumuzun tüm çalıanlarına adil davranılması 174 3.12
10. Eğitim siteminin yükselme fırsatları sağlaması 174 2.71
11. Eğitim sisteminin öğretmenlere sağlayacağı sosyal haklar ve yardımların
174 2.45
bulunması
12. Yaptığımız iin karılığında yüksek ücret elde etme olanağının olması 174 2.24
Toplam 3.15

Tablo 4. Öğretmenlerin İş Değerleri ile Örgütsel Adalet Algıları Arasındaki İlişki
İşlemsel Adalet Dağıtım Adaleti Etkileşim Adaleti
İ Değerleri Pearson .39(**) .41(**) .46(**)
Correlation
P .000 .000 .000
N 172 172 171

** p= 0.01 anlamlılık düzeyi
Tablo 4’e göre, örgütsel adalet algılarının tüm bulunmuştur. Bu bulguya göre, öğretmenlerin
boyutları ile öğretmenlerin iş değeri algıları iş değerlerinin okullarındaki etkileşim adaletini
arasında pozitif yönde ve orta düzeyde daha yüksek düzeyde algılamaları ile ilişkili
ilişkinin olduğu görülmektedir. En yüksek olduğu söylenebilir. Bu bulgu da öğretmenlik
ilişki etkileşim adaletinde (r=0.46, p<.0.01) mesleğinin gerekleriyle örtüşmektedir.
belirlenirken, en düşük düzeydeki ilişki Öğretmenlik yoğun olarak insanlar arası
işlemsel adalet (r=0.38, p<.0.01) algılarında etkileşimi gerektiren bir meslektir.
Tablo 5. İş Değer Algılarının Örgütsel Adalet Algısına Etkisine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları
Değişken B Ss β T P F R2
Sabit .589 .323 - 1.820 .07
29,53 .15
İlemsel Adalet .545 .100 .39 5.434 .00
Sabit .480 .358 - 1.339 .18
Dağıtım adaleti .657 .111 .41 5.909 .00 34.92 .17
Sabit 1.749 .274 - 6.382 .000
46,04 .21
Etkileim Adaleti .575 .085 .46 6.785 .000

216 Pamukkale University Journal of Education, Number 27, 2010
Öğretmenlerin İş Değerlerinin Örgütsel Adalet Algılarına Etkisi
Tablo 5’e göre, öğretmenlerin sahip olduğu görülmektedir [ R=.41, R2=.17, F=
oldukları iş değerlerinin örgütsel adalet 34.92]. Dağıtım adaleti algısına ilişkin toplam
algılarından işlemsel adalet boyutunun varyansın %17’inin iş değerleri ile açıklandığı
önemli bir yordayıcısı olduğu görülmektedir söylenebilir. Etkileşim adaleti boyutunda
[ R=.39, R2=.15, F=29,53]. İşlemsel adalet da değerlerin önemli bir yordayıcı olduğu
algısına ilişkin toplam varyansın %15’inin görülmektedir [ R=.46, R2=.21, F= 46,04].
değerlerle açıklandığı ifade edilebilir. İş Etkileşim adaleti algısına ilişkin toplam
değerlerinin dağıtım adaleti boyutunun varyansın %21’nin iş değerleriyle açıklandığı
diğer boyutlardan daha önemli bir yordayıcısı ifade edilebilir.
Tablo 6. Üye Oldukları Sendikalara Göre Öğretmenlerin İş Değerleri ve Örgütsel Adalet Algısı
ANOVA Sonuçları
Boyutlar Sendikalar Varyansın KT. sd KO. F Sig. Anlamlı
Kaynağı Fark
Türk Eğitim Sen 3,42
Gruplar arası 18.34 3 6.11 A-B,
İ Eğitim Sen 2,58
17.83 .00 B-A,C,D
Değerleri Eğitim Bir-Sen 3,37 Gruplar içi 57.60 168 .34
C-A;D-B
Eğitim İ 3,06 Toplam 75.94 171
Türk Eğitim Sen 2,37 36.03 3 12.01 A-B,C,D
Gruplar arası
İlemsel Eğitim Sen 1,77 119.31 170 .70 B-A,C
17.11 .00
Adalet Eğitim Bir-Sen 2,90 Gruplar içi C-A,B,D
155.34 173
Eğitim İ 1,84 Toplam D-A,C
Türk Eğitim Sen 2,85
Gruplar arası 24.94 3 8.31 A-B
Dağıtım Eğitim Sen 1,96
8.22 .00 B-A,C
Adaleti Eğitim Bir-Sen 2,83 Gruplar içi 171.98 170 1.01
C-B
Eğitim İ 2,24 Toplam 196.92 173
Türk Eğitim Sen 3,86
Gruplar arası 13.95 3 4.65 A-B
Etkileim Eğitim Sen 3,07
7.55 .00 B-A,C
Adaleti Eğitim Bir-Sen 3,63 Gruplar içi 104.10 169 .62
C-B
Eğitim İ 3,50 Toplam 118.05 172

A.Türk Eğitim Sen, B. Eğitim Sen
C. Eğitim Bir Sen D. Eğitim İş
Tablo 6’ya göre, öğretmenlerin üyesi değerlerine ilişkin algıları arasında da anlamlı
oldukları sendikalara göre iş değerlerine fark bulunmuştur. İş değerlerini en yüksek
ilişkin algıları arasında anlamlı bir fark vardır düzeyde Türk Eğitim Sen üyesi öğretmenler
[F =,17.83, p<0.05]. Sendikalara göre önemli bulurken en önemsiz Eğitim Sen
(3-168)
farkların hangi sendikalar arasında olduğunu üyeleri bulmuştur.
bulmak amacıyla Scheffe testi uygulanmıştır.
Öğretmenlerin üyesi oldukları sendikalara
Scheffe testi sonucunda Türk Eğitim Sen
göre işlemsel adalete ilişkin algıları arasında
üyesi öğretmenler (X= 3.42), Eğitim Bir Sen
anlamlı bir fark vardır [F =,17.11, p<0.05].
üyeleri (X=3,37) ve Eğitim İş üyeleri (X=3,06) (3-170)
Scheffe testi sonucunda, Eğitim Bir Sen üyesi
ile Eğitim Sen üyesi öğretmenlerin (X=2.58), iş
öğretmenler (X=2,90), Türk Eğitim Sen üyesi
değerlerine ilişkin algıları arasında anlamlı fark
öğretmenler (X= 2,37), Eğitim İş (X=1,84) ile
bulunmuştur. Eğitim Bir Sen üyesi öğretmenler
Eğitim Sen (X=1.77) üyesi öğretmenlerin
ile Türk Eğitim Sen üyesi olanlar arasında ve
işlemsel adalete ilişkin algıları arasında
Eğitim İş ile Eğitim Sen üyesi öğretmenlerin iş
da anlamlı fark vardır. Eğitim Sen üyesi
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 27, 2010 217
A. Taş
öğretmenler ile Türk Eğitim Sen ve Eğitim Bir gerektiğinde kendi başına karar alabilmektir.
Sen üyesi öğretmenlerin işlemsel adalet algıları Elizur ve Sagie (1999) en önemli iş değeri olarak,
arasında, Eğitim Bir Sen üyesi öğretmenler işin ilgili olması, sorumluluk ve adil deneticiyi,
ile diğer sendikaların üyeleri öğretmenlerin Özmen ve ark. (2007) ile Yılmaz (2006) ve Tan
işlemsel adalet algıları arasında anlamlı fark (2006), çalışanlara adil davranılmasını, Kubat
bulunmuştur. Eğitim İş üyesi öğretmenlerin (2007) ise “Başarı” boyutunu bulmuştur. Bu
işlemsel adalet algıları ile Türk Eğitim Sen ve araştırmanın en önemli iş değerine ilişkin
Eğitim Bir Sen üyesi öğretmenlerin algıları bulgusunun nedeni, öğretmenlik mesleğinin
arasında da anlamlı fark bulunmuştur. öğretmenlerin daha özgür hareket etmelerini
gerektirmesi olabilir.
Öğretmenlerin üyesi oldukları sendikalara
göre dağıtım adaleti algılarına ilişkin görüşleri Öğretmenlerin en önemsiz iş değeri,
arasında anlamlı bir fark vardır [F = 8.22, yapılan işin karşılığında yüksek ücret elde
(3–170)
p<0.05]. Scheffe testi sonucunda, Türk Eğitim etme olanağının olmasıdır. Öğretmenler
Sen üyesi öğretmenler (X= 2,85) ile Eğitim Sen öğretmenlik mesleğini ücretinin düşük
(X=1.96) üyesi öğretmenlerin dağıtım adaleti olduğunu bilerek seçmektedirler. Bu nedenle
algıları arasında, Eğitim Sen üyesi öğretmenler öğretmenlerce, ücret en düşük düzeyde önem
ile Türk Eğitim Sen ve Eğitim Bir Sen (X=2,83) verilen bir değer olarak algılanmış olabilir.
üyesi öğretmenlerin dağıtım adaleti algıları En düşük öneme sahip iş değerlerini; Elizur
arasında anlamlı fark bulunmuştur. Eğitim Bir ve Sagıe (1999) kazanç, topluma katkı ve
Sen ve Eğitim Sen (X=1,96) üyesi öğretmenlerin uygun çalışma saatlerini bulurken Özmen ve
dağıtım adaletine ilişkin algıları arasında da ark. (2007) yakın arkadaşlıklar edinme fırsatı
anlamlı fark vardır. Eğitim İş (X=2,24) üyesi olan sağlamasını bulmuştur. En önemsiz iş değerine
öğretmenlerin algıları ile diğer sendikaların “ücret” ilişkin bulgu Elizur ve Sagie’nin ( 1999),
üyesi öğretmenlerin dağıtım adaleti algıları Mueller ve Wynn’ın ( 2000) ve Kubat’ın ( 2007)
arasında anlamlı fark bulunmamıştır. bulgularını desteklemektedir.
Öğretmenlerin üyesi oldukları sendikalara Faktör analizine göre örgütsel adalet; dağıtım,
göre etkileşim adaletine ilişkin algıları işlemsel ve etkileşim adaleti boyutlarından
arasında anlamlı bir fark vardır [F = 7.55, oluşmaktadır. Bu sonuç, Greenberg (1990)
(3–169)
p<0.05]. Scheffe testi sonucunda, Türk Eğitim ve Özmen ve ark. (2007)’ nin faktör analizi
Sen üyesi öğretmenler (X= 3,86) ile Eğitim Sen sonuçlarını desteklerken örgütsel adalet
(X=3,07) üyesi öğretmenlerin etkileşim adaleti ölçeğini dört boyutlu bulan Collquit’in (2001)
algıları arasında, Eğitim Sen üyesi öğretmenler bulgularını desteklememektedir. İş değerleri
ile Türk Eğitim Sen ve Eğitim Bir Sen (X=3,63) ile örgütsel adalet boyutları arasındaki ilişki
üyesi öğretmenlerin etkileşim adaleti algıları incelendiğinde en yüksek ilişki etkileşim
arasında anlamlı fark bulunmuştur. Eğitim adaleti (r=.46) ile, en düşük ilişki ise işlemsel
Bir Sen ve Eğitim Sen üyesi öğretmenlerin adalet (r=.39) boyutu iledir. Özmen ve ark.
etkileşim adaleti algıları arasında da anlamlı (2007) dağıtım (r=. 18) ve etkileşim adaleti
fark vardır. Eğitim İş (X=3,50) üyesi olan (r=.14) boyutu ile iş değerleri arasında anlamlı
öğretmenlerin etkileşim adaleti algıları ile ilişki bulurken işlemsel adalet boyutu ile
diğer sendikaların üyesi öğretmenlerin anlamlı ilişki bulmamışlardır. Bu araştırmada
etkileşim adaleti algıları arasında anlamlı fark iş değerleri ile adalet boyutları arasındaki ilişki
bulunmamıştır. oldukça yüksektir. İş değerleri ile adalet algıları
arasındaki en yüksek ilişkinin etkileşim adaleti
Tartışma boyutunda olmasının nedeni; öğretmenlerin
devlet memuru olmaları nedeniyle dağıtım
Araştırma bulgularına göre, öğretmenlerin
ve işlemlerin kurallara bağlı uygulandığı,
iş değeri ve örgütsel adalet algılarının genel
sonuçları değiştiremeyecekleri düşüncesine
ortalaması kısmen düzeyindedir. Öğretmen
sahip olmaları olabilir. Ayrıca, etkileşim
davranış ve performansını etkileyen hem iş
adaletinin adaleti sağlayıcı ile alıcı arasındaki
değerlerinin hem de örgütsel adalet algılarının
ilişkilerle ilgili olması nedeniyle ilişki en yüksek
daha yüksek düzeyde olması gerekir.
düzeyde çıkmış olabilir ( Özmen ve ark., 2007).
Öğretmenlerin en önemli iş değeri; işle ilgili
218 Pamukkale University Journal of Education, Number 27, 2010
Öğretmenlerin İş Değerlerinin Örgütsel Adalet Algılarına Etkisi
Araştırma bulgularına göre, öğretmenlerin söylenebilir. İş değerlerini öğretmenlerin
iş değerleri onların örgütsel adaletin bütün algılamasında öğretmenlerin üye oldukları
boyutlarına ilişkin algılarını etkilemektedir. sendikalar önemli bir etkendir. Eğitim Sen
Ancak iş değerlerinin etkileşim adaleti algıları üyesi öğretmenlerin iş değerleri ve örgütsel
üzerinde daha yüksek düzeyde etkisinin olduğu adalet boyutlarına ilişkin algı ortalamaları
bulunmuştur. Hâlbuki çalışanların (Greenberg, diğer sendika üyesi öğretmenlerin algı
1988; Allen ve Meyer, 1990), dağıtım adaleti ortalamalarından daha düşüktür. Bunun
algısı arttıkça örgütte kalmaya devam etme nedeni, Eğitim Sen üyesi öğretmenlerin okul
isteği de artmakta, çünkü emeklerinin yöneticilerine ve olaylara taraf ve karşı taraf
karşılığını aldıklarını düşünmektedirler (Atalay, şeklindeki yaklaşmaları olabilir.
2007). England ve Lee’ye (1974) göre, değer
Örgütsel adaletin işlemsel adalet boyutundaki
sistemleri çalışanların; karar verme ve problem
davranışları; üye oldukları sendikalara göre
çözmelerine, kişiler arası ilişkilerine, örgüt içi
öğretmenlerin tamamı birbirinden farklı
tutum ve davranışları ile performanslarına
algılarken dağıtım ve etkileşim adaletini Türk
etki eder (Sağnak, 2005). Sosyal bir varlık olan
Eğitim Sen, Eğitim-Sen ve Eğitim Bir-Sen üyesi
insan örgüt içinde yönetici ve diğer insanlarla
öğretmenler farklı algılamaktadır. Eğitim
etkileşim halinde olmak durumundadır. Bu
Sen ve Eğitim İş üyesi öğretmenler dağıtım
nedenle iş değerleri en çok etkileşim adaleti
ve etkileşim adaleti davranışlarını farklı
üzerinde etkili olmakta olabilir. Analiz sonucu,
algılamamaktadırlar. Bunun nedeni; Eğitim
iş değeri örgütsel adalet algısını yordayan
Sen ve Eğitim İş sendikalarının bir sendikadan
değişkenlerden biridir ve aralarında olumlu
doğmuş olmaları nedeniyle öğretmenlerin
bir ilişki vardır.
duygusal yakınlık hissediyor olmaları olabilir.
Öğretmenler üye oldukları sendikalara göre iş
Sonuç olarak; Öğretmenlerin en önemli
değerlerini farklı algılamaktadırlar. Türk Eğitim
iş değeri, işleriyle ilgili kendi kararlarını
Sen, Eğitim-Sen, Eğitim Bir-Sen ve Eğitim İş üyesi
alabilmektir. Üye oldukları sendikalara
öğretmenlerin iş değeri algıları birbirinden
göre öğretmenlerin iş değerleri örgütsel
farklıdır. Eğitim iş kolu sendikalarından Türk
adaletin bütün boyutları ile ilişkili ancak en
Eğitim Sen’in (2003); toplum ve iş barışını tesis
çok ilişkili olduğu boyut etkileşim adaletidir.
ederek devlet-millet kaynaşmasını ve sosyal
Öğretmenlerin iş değerleri örgütsel adalet
adaletin gerçekleşmesini, Eğitim Bir-Sen’in
algılarını özellikle etkileşim adaletini
(2008), öncelikle üyelerinin özlük haklarını
etkilemektedir. Öğretmenlerin üye oldukları
korumayı, Eğitim Sen’in (2008), insan haklarını,
sendikalara göre iş değerleri ve örgütsel adalet
demokratik, laik, bilimsel ve parasız eğitimi,
algıları farklıdır. Ancak iş değerlerine ilişkin
kadın üyeler lehine pozitif ayrımcılığı, Eğitim
Eğitim Sen ve Eğitim İş üyesi öğretmenlerin
İş’in (2005) tüm insanların değer eşitliği, sınıf
iş değeri algıları farklı iken örgütsel adalet
ve kitle sendikacılığı gibi farklı değerleri kabul
algıları farklı değildir.
etmesinin iş değerlerini algılamayı etkilediği
KAYNAKÇA
Aktay, A. (2008). Yönetici ve öğretmenlerin Atalay, D.D. (2007). Denklik duyarlılığı açısından
değer tercihleri ile örgütsel vatandaşlık algılanan örgütsel adalet - örgütsel
davranışları arasındaki ilişkinin bağlanma ilişkisi, Yayınlanmamış Doktora
incelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Enstitüsü, Ankara.
Bilimler Enstitüsü, Istanbul.
Aydın, İ. (2006). Eğitim ve Öğretimde Etik, (2. Baskı).
Atalay, İ. (2005). Örgütsel vatandaşlık ve örgütsel Ankara: PegemA Yay.
adalet, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Başaran, İ. E. (2008). Örgütsel davranış insanın üretim
Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal
gücü, Ankara: Ekinoks.
Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 27, 2010 219
A. Taş
Colquitt, J.A. (2001). On the dimensionality Kubat, U. (2007). İmalat sektöründe is değerleri
of organizational justice: a construt ile kişilik özellikler arasındaki ilişkinin
validation of a measure, Journal of Applied incelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Psychology, 86 (3), 386-400. Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Antalya.
Demircan Çakar, N. ve Yıldız, S. (2009). Örgütsel
adaletin İş Tatmini Üzerindeki Etkisi: Lambert, E. G.,  Cluse-Tolar, T., Pasupuleti, S., Hall,
“Algılanan Örgütsel Destek” Bir Ara D. E. ve Jenkins M. (2005). The İmpact
Değişken mi?, Elektronik Sosyal Bilimler of distributive and procedural justice
Dergisi, Bahar, 8 (28), 68-90. on social service workers, Social Justice
Research, 18 (4), 411-427.
Eğitim Bir-Sen.(2008) Eğitimciler birliği sendikası
ana tüzüğü, http://www.egitimbirsen.org. Mueller, C. W. ve Wynn, T. (2000). The degree to which
tr/ozel.php?cid=84, 22.9.2009 tarihinde justice is valued in the workplace, Social
alınmıştır. Justice Research, 13(1), 1-24.
Eğitim İş. (2005). Eğitim İş tüzüğü, 22 Eylül 2009 Ogul Selekler, Z. (2007). Öğretmenlerde örgütsel
tarihinde http://www.egitimis.org.tr/Files/ adalet ve psikolojik sözleşme ihlal algısı,
bilgi-belge/Egitim-Is%20Tuzugu.doc, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli
adresinden alınmıştır. Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Kocaeli.
Eğitim Sen. (2008). Eğitim ve bilim emekçileri
sendikası tüzüğü, 22 Eylül 2009 tarihinde Öncül, R. (2000). Eğitim ve eğitim bilimleri sözlüğü,
http://www.egitimsen.org.tr/index. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
php?eylem=tuzuk, adresinden alınmıştır.
Özcan, E. B. (2008). Örgütsel bağlılık ve iş değerleri
Eker, G. (2006). Örgütsel adalet algısı boyutları
arasındaki ilişki: adana ilinde bir inceleme,
ve iş doyumu üzerindeki etkileri,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Adana.
Enstitüsü, İzmir.
Özdevecioğlu, M. (2003). Algılanan örgütsel
Elizur, D. ve Sagie, A., (1999). Facets of personal
adaletin bireylerarası saldırgan davranışlar
values: a structural analysis of life and
üzerindeki etkilerinin belirlenmesine
work values, Applied Psychology: An
yönelik bir araştırma, Erciyes Üniversitesi
International Review, 48 (1), 73-87.
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21,
Greenberg, J. (1990). Organizational justice: Temmuz- Aralık, 77-96.
yesterday, today, and tomorrow, Journal of
Özen İşbaşı, J. (2000). Çalışanların yöneticilerine
Management, 16 (2), 399-432.
duydukları güvenin ve örgütsel adalete
ilişkin algılamalarının örgütsel vatandaşlık
Greenberg, J. (2001). Studying organizational
davranışının oluşumundaki rolü: bir turizm
justice cross-culturally: fundamental
örgütünde uygulama, Yayınlanmamış
challenges, The Internatioanal Journal of
Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi
Conflict Managemenet, 12 (4), 365-375.
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
İşcan, Ö.F. ve Naktiyok, A. (2004). Çalışanların
Özmen, Ö.N.T., Arbak, Y. ve Süral Özer, P. (2007).
örgütsel bağdaşımlarının belirleyicileri,
Adalete verilen değerin adalet algıları
Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 59 (1), 181-
üzerindeki etkisinin sorgulanmasına ilişkin
201
bir araştırma, Ege Akademik Bakış, 7 (1), 17-
Kızılcelik, S, ve Erjen, Y. (1996). Açıklamalı sosyoloji
33.
terimler sözlüğü, İzmir: Saray Yayınevi.
220 Pamukkale University Journal of Education, Number 27, 2010