Obsesif kompulsif bozukluk ve depresyon tanısı alan kişilerde duygu düzenleme süreçlerinin gross

285 Pages·2014·2.83 MB·Turkish

by  Şebnem Akan

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Psikoloji Anabilim Dalı
Klinik Psikoloji Bilim Dalı

OBSESĠF KOMPULSĠF BOZUKLUK VE DEPRESYON TANISI ALAN
KĠġĠLERDE DUYGU DÜZENLEME SÜREÇLERĠNĠN GROSS’UN SÜREÇ
MODELĠNE GÖRE ĠNCELENMESĠ

ġebnem AKAN

Doktora Tezi

Ankara, 2014
OBSESĠF KOMPULSĠF BOZUKLUK VE DEPRESYON TANISI ALAN KĠġĠLERDE
DUYGU DÜZENLEME SÜREÇLERĠNĠN GROSS‟UN SÜREÇ MODELĠNE GÖRE
ĠNCELENMESĠ

ġebnem AKAN

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Psikoloji Anabilim Dalı
Klinik Psikoloji Bilim Dalı

Doktora Tezi

Ankara, 2014
KABUL VE ONAY
ġebnem Akan tarafından hazırlanan “Obsesif Kompulsif Bozukluk ve Depresyon Tanısı
Alan KiĢilerde Duygu Düzenleme Süreçlerinin Gross‟un Süreç Modeline Göre
Ġncelenmesi” baĢlıklı bu çalıĢma, 22 nisan tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda
baĢarılı bulunarak jürimiz tarafından Doktora Tezi olarak kabul edilmiĢtir.

Prof. Dr. Ġhsan Dağ (BaĢkan)

Prof. Dr. Elif BarıĢkın (DanıĢman)

Prof Dr. Hürol FıĢıloğlu (Ġkinci DanıĢman)

Doç Dr. Sedat IĢıklı

Doç. Dr. Sait Uluç
Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.

Prof. Dr. Yusuf Çelik
Enstitü Müdürü
BĠLDĠRĠM
Hazırladığım tezin/raporun tamamen kendi çalıĢmam olduğunu ve her alıntıya kaynak
gösterdiğimi taahhüt eder, tezimin/raporumun kağıt ve elektronik kopyalarının
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arĢivlerinde aĢağıda belirttiğim
koĢullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım:

X Tezimin/Raporumun tamamı her yerden eriĢime açılabilir.
 Tezim/Raporum sadece Hacettepe Üniversitesi yerleĢkelerinden eriĢime
açılabilir.
 Tezimin/Raporumun …… yıl süreyle eriĢime açılmasını istemiyorum. Bu
sürenin sonunda uzatma için baĢvuruda bulunmadığım takdirde, tezimin/raporumun
tamamı her yerden eriĢime açılabilir.

22.4.2014

ġebnem Akan
iii

TEġEKKÜR

Bilgi ve desteğini benden esirgemeyen değerli danıĢmanım Prof. Dr. Elif BarıĢkın‟a,
yapıcı eleĢtirileri ile bana yol gösteren tez izleme komitemdeki Prof. Dr. Ġhsan Dağ,
Prof. Dr. Hürol FıĢıloğlu, Doç Dr. Sait Uluç ve Doç. Dr. Sedat IĢıklı‟ya çalıĢmamda
yargıcılık görevini üstlenen meslektaĢlarım Zehra Çakır, Çiğdem Ekin-Kirazlı, Serap
Piri-ErbaĢ, A. Esin Yılmaz ve Psikiyatrist Fatma ġimĢek‟e sonsuz teĢekkürleri borç
bilirim.
Doktora eğitimim boyunca, beni Ankara‟da yalnız bırakmayan, her türlü sıkıntımda
yanımda olan sevgilim arkadaĢım Ezgi Es‟e, eğitim yaĢamımın ilk yıllarında beni maddi
olarak destekleyen Halam Rania Beceren‟e çok teĢekkür ederim.
Beni bu günlere kadar getiren anneme, babama, doktora tezimin her aĢamasında
yorulmadan bana yardımcı olan, hayatımı kolaylaĢtıran kardeĢim Sinem Tunay
GülĢen‟e, her daim yanımda olan, can yoldaĢım hayat arkadaĢım Güngör Akan‟a, çok
teĢekkür ederim. Ġyi ki varsınız! Doktora tezim sırasında hayatıma ıĢık gibi doğan kızım
Doğa‟ya da hayata bakıĢ açımı değiĢtirdiği, yaĢamıma anlam kattığı için teĢekkür
ederim.
iv

ÖZET
Akan, ġebnem. Obsesif Kompulsif Bozukluk ve Depresyon Tanısı Alan Kişilerde Duygu
Düzenleme Süreçlerinin Gross’un Süreç Modeline Göre İncelenmesi, Doktora Tezi,
Ankara, 2013.
Bu çalıĢmada, OKB ve depresyon tanısı alan kiĢilerin sıklıkla kullandıkları duygu
düzenleme yaklaĢım biçimlerini değerlendirmek için Gross‟un “Süreç Modeli”
kullanılmıĢtır. Ġlk pilot çalıĢmada 213 kiĢi (%54‟ü kadın) üzerinde Berkeley Duygu
Ġfadesi Ölçeği (BDĠÖ)‟nin psikometrik özellikleri incelenmiĢ ve ölçeğin Türkçe
formunun kabul edilebilir düzeyde güvenilir ve geçerli olduğu görülmüĢtür. Ġkinci pilot
çalıĢma iki aĢamada yürütülmüĢtür. Ġlk aĢamada, tiksinti, öfke, utanma, üzüntü ve
mutluluk duygularını tetikleyen senaryolar 180 kiĢi (%44‟ü erkek) den alınan bilgilere
göre oluĢturulmuĢ ve senaryoların etkililikleri 93 kiĢilik örneklemle (%43‟ü erkek)
değerlendirilmiĢtir. Bulgular, senaryoların hedeflenen duyguları tetiklemek için
ülkemizde kullanılabileceğine iĢaret etmektedir.
Duygu düzenleme yaklaĢım biçimlerini değerlendirmek için tiksinti, öfke, utanma,
üzüntü ve mutluluk duyguları senaryolar ve anılarla tetiklenmiĢtir. Hedeflenen duygular
tetiklendikten sonra, 22 OKB (%26 erkek), 23 depresyon (%40 erkek) 25 kontrol (%24
erkek) grubu duygularını nasıl düzenledikleriyle ilgili sorulara cevap vermiĢler, BDĠÖ
ve Sosyal ĠĢlevsellik Formu‟nu doldurmuĢlardır. Bulgulara göre, OKB tanısı alanlar,
olumsuz duygularını azaltmak için “problem çözme”, “tepki değiĢimi” “kaçınma” ve
“dikkat dağıtma” yaklaĢım biçimlerini kullanmakta, utanma ve üzüntü duygularını
azaltmakta sıklıkla baĢarısız olmaktadır. Depresyon tanısı alanlar olumsuz duygularını
azaltmak için “problem çözme” “kaçınma” ve “tepki değiĢimi” ni kullanmakta ve
utanma duygusunu azaltmakta sıklıkla baĢarısız olmaktadırlar. Kontrol grubu ise
“problem çözme”, “durumu farklı bir açıdan değerlendirme”, “tepki değiĢimi” ve
“kaçınma” yaklaĢım biçimlerini kullanmaktadır. Ayrıca OKB ve depresyon tanısı
alanlar mutluluk duygularını sürdürmekte sıklıkla baĢarısız olurlarken, kontrol grubu
mutluluk duygusunu sürdürmek için “duyguların ifade edilmesi ve paylaĢılması”
yaklaĢım biçimini kullanmaktadır.
Anahtar Sözcükler: Duygu Düzenleme YaklaĢım Biçimleri, OKB, Depresyon
v

ABSTRACT
Akan, ġebnem. Evaluation of Emotion Regulation Strategies according to Gross’
Process Model of Emotion among People diagnosed with OCD and Depression. Ph. D.
Dissertation, Ankara, 2014.
In this study Gross‟s process model of emotion regulation is used as a framework to
identify emotion regulation strategies used frequently by patients with diagnoses of
OCD and Depression. In the first pilot study psychometric properties of Berkeley
Expressivity Questionaire (BEQ) in Turkish was examined on 213 people (54%
women) and the results revealed that BEQ Turkish form was valid and reliable tool.
The second pilot study was conducted in two stages, at the first stage to induce disgust,
anger, shame sadness and happiness, scenarios were composed depending on the reports
of 180 people (56% women). At the second stage effectiveness of scenarios were tested
on 93 people (57% women), results revealed that scenarios could be used to elicit
targeted emotions in our sample.
To evaluate emotion regulation strategies disgust, anger, shame, sadness and happiness
were induced with scenarios and autobiographic recall. Inducing targeted emotions, 22
OCD (26% men), 23 depression (40% men) and 25 control (24% men) groups answered
the questions about how they regulated each emotion, also they filled the BEQ and
Social Functioning Scale. Chi-square, ANOVA and MANOVA‟s were conducted
Results revealed that OCD patients frequently use “problem solving” “response
modulation” “distraction” and avoidance strategies to regulate their negative emotions
but they are also frequently unsuccesful in regulating shame and sadness. Patients with
depression frequently use “problem solving”, “response modulation” and avoidance
strategies, but they are also frequently unsuccesful in regulating shame. Also control
group frequently uses “avoidance”, “problem solving”, “response modulation” and
“reappraisal” strategies. Furthermore, while both OCD and depression groups are
unsuccesful in maintaining happiness, people in control group are frequently use
“emotion expression or sharing” strategy for maintaining happiness. These findings
were discussed in the context of the relevant literature.
Key Words: Emotion Regulation Strategies, OCD, Depression.
vi

ĠÇĠNDEKĠLER
KABUL VE ONAY ............................................................................................ …i
BĠLDĠRĠM .......................................................................................................... ...ii
TEġEKKÜR ........................................................................................................ .iii
ÖZET .................................................................................................................... .iv
ABSTRACT ......................................................................................................... ...v
ĠÇĠNDEKĠLER ................................................................................................... .vi
TABLOLAR DĠZĠNĠ ..................................................................................... …xvi
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ........................................................................................ .xviii
ÖNSÖZ ................................................................................................................. ...x
1. BÖLÜM GĠRĠġ ............................................................................................... ...1
1.1. DUYGULARIN KÖKENĠ VE DOĞASI ........................................................ 1
1.1.1. Duygunun Tipik Özellikleri ....................................................................... ...2
1.1.2. Duyguların ĠĢlevi ......................................................................................... ...4
1.1.2.Duygunun Model Kuramı ............................................................................ ...6
1.1.3.Duygular ve Diğer Afektif Süreçler ............................................................. ...7
1.2.TEMEL VE AHLAKĠ DUYGULAR ............................................................. ...9
1.2.1.Tiksinti Duygusu .......................................................................................... .10
1.2.1.1. Tiksinti Duygusunun Karakteristik Özellikleri ...................................... ...10
1.2.1.1.1. Hayvan Nitelikli Tiksinti .................................................................... ...11
1.2.1.1.2. KiĢiler Arası Tiksinti ........................................................................... ...12
1.2.1.1.3. Ahlaki Tiksinti .................................................................................... ...12
1.2.1.2. Tiksinti Duygusunun ĠĢlevleri ................................................................ ...13
1.2.1.3. Tiksinti Duygusunu Açıklamaya Yönelik YaklaĢımlar ......................... ...14
vii

1.2.1.3.1.Tuvalet Eğitimi........................................................................................ 14
1.2.1.3.2. Kirlenme/BulaĢma Fikri ........................................................................ 14
1.2.1.3.3. Ebeveynden Çocuğa Tiksinti Duyarlılığının Geçmesi ........................... 14
1.2.2. Öfke Duygusu ............................................................................................ 15
1.2.2.1. Öfke Duygusunun Karakteristik Özellikleri ......................................... 15
1.2.2.2. Öfke Duygusunun ĠĢlevleri ................................................................... 17
1.2.2.3. Öfke Duygusunu Anlamaya Yönelik YaklaĢımlar .............................. 18
1.2.2.3.1. Değerlendirme (Appraisal) YaklaĢımı ............................................. 18
1.2.2.3.2. Engellenme-Öfke YaklaĢımı ............................................................ 18
1.2.2.3.3. BiliĢsel Neo-ÇağrıĢımsal YaklaĢım Atıf olmadan Öfkelenmek ...... 19
1.2.3. Üzüntü Duygusu ........................................................................................ 20
1.2.3.1. Üzüntü Duygusunun Karakteristik Özellikleri.......................................... 20
1.2.3.2. Üzüntü Duygusunun ĠĢlevleri ................................................................... 21
1.2.4. Utanma Duygusu ...................................................................................... .22
1.2.4.1.Utanma Duygusunun Karakteristik Özellikleri ..................................... .22
1.2.4.2.Utanma Duygusunun ĠĢlevleri .............................................................. .23
1.2.4.3. Utanma Duygusunu Anlamaya Yönelik YaklaĢımlar ........................... 24
1.2.4.3.1. Psikanalitik YaklaĢımlar .................................................................. .24
1.2.4.3.2. BiliĢsel Atıf YaklaĢımı ...................................................................... 25
1.2.5. Mutluluk Duygusu ................................................................................. 26
1.2.5.1. Mutluluk Duygusunun Karakteristik Özellikleri ............................. 26
1.2.5.2. Mutluluk Duygusunun ĠĢlevi ........................................................... 27
1.2.5.3. Mutluluk Duygusunu Anlamaya Yönelik YaklaĢımlar ................... 27
1.2.5.3.1.DavranıĢ Sistemleri Ġle ĠliĢkili Mutluluk..................................... 27
1.2.5.3.2. Arabulucu Mekanizmalarla ĠliĢkili Mutluluk ............................ 28
1.2.5.3.2.1. Biyolojik Mekanizmalar ............................................................. 29
viii

1.2.5.3.2.2.Sosyal mekanizmalar ..................................................................... 29
1.2.5.3.2.3.Psikolojik Mekanizmalar ............................................................... 30
1.2.3.2.3.KiĢilik Özellikleri .................................................................................. 30
1.3. DUYGU DÜZENLEME ................................................................................... 32
1.3.1.Duygu Düzenleme Nedir? .............................................................................. 32
1.3.2.Duygu Düzenlemenin Temel Özellikleri ....................................................... 34
1.3.3. Duygu Düzenlemenin GeliĢimsel Eğrisi ....................................................... 35
1.3.4.Duygu Düzenleme Süreçlerinin Altında Yatan Motivasyonlar ..................... 37
1.3.5.Duygu Düzenleme ve ĠliĢkili Süreçler ........................................................... 39
1.3.6. Duygu Düzenleme YaklaĢım Biçimleri ........................................................ 39
1.3.6.1. Durum Seçimi ......................................................................................... 40
1.3.6.2. Durum DeğiĢimi ...................................................................................... 42
1.3.6.3. Dikkat Açılımı ......................................................................................... 43
1.3.6.4. BiliĢsel DeğiĢim ...................................................................................... 44
1.3.6.5. Tepki DeğiĢimi ........................................................................................ 45
1.3.6.5.1. Tepki DeğiĢimi YaklaĢım Biçiminin Farklı Tipleri .......................... 46
1.3.6.5.1.1. Ġfadesel Baskılama ......................................................................... 46
1.3.6.5.1.1. Ġfadesel Baskılamanın Duygusal-YaĢantısal Sonuçları ................. 46
1.3.6.5.1.2. Baskılamanın Fizyolojik Sonuçları ................................................ 47
1.3.6.5.1.3. Baskılamanın BiliĢsel Sonuçları .................................................... 47
1.3.6.5.1.4. Baskılamanın Sosyal Sonuçları ...................................................... 48
1.3.6.5.1.2.YaĢantısal Baskılama ................................................................... 48