o álbum na literatura infantil e xuvenil

440 Pages·2011·5.18 MB·Spanish

O ÁLBUM NA LITERATURA
INFANTIL E XUVENIL
(2000-2010)
tttt
Coordinación:
Blanca-Ana Roig Rechou
Isabel Soto López
Marta Neira Rodríguez
(USC)
Edición:
Helena Pérez
Produción:
Antón Pérez
© LIJMI (Red Temática de Investigación
«Las Literaturas Infantiles y Juveniles del Marco Ibérico
e Iberoamericano»), Biblioteca Novacaixagalicia
© Ilustración de cuberta e interiores:
Carmen Franco Vázquez
© para esta edición, Edicións Xerais de Galicia, S.A., 2011
Dr. Marañón, 12. 36211 VIGO
[email protected]
ISBN: 978-84-9914-295-1
Depósito legal: VG 628-2011
Impreso en Obradoiro Gráfico, S.L.
Polígono do Rebullón, 52 D
36416 Mos (Pontevedra)
Reservados todos os dereitos. O contido desta obra está protexido pola Lei, que prohibe
a reprodución, plaxio, distribución ou comunicación pública, en todo ou en parte,
dunha obra literaria, artística ou científica, ou a súa transformación, interpretación ou execución
artística fix ada en calquera tipo de soporte ou comunicada a través de calquera medio,
sen a preceptiva autorización.
O ÁLBUM NA LITERATURA
INFANTIL E XUVENIL
(2000-2010)
tttttt
Coordinación:
Blanca-Ana Roig Rechou (USC)
Isabel Soto López (USC)
Marta Neira Rodríguez (USC/CEU-UVI)
Equipo redactor:
María Jesús Agra Pardiñas – Eulalia Agrelo Costas – Mikel Ayerbe
Emma Bosch – João Luís Ceccantini – Jesús Díaz Armas
Xabier Etxaniz Erle – Ana Fernández Mosquera
Mar Fernández Vázquez – Mª del Carmen Ferreira Boo
Vanessa Ferreira da Silva – Carmen Franco Vázquez
Geovana Gentili Santos – Adriana Gewerc
José António Gomes – Laura Guerrero Guadarrama
Ivonne Lonna – Jose Manuel López Gaseni – Lourdes Lorenzo
Maria Madalena Marcos Carlos Teixeira da Silva
Isabel Mociño González – Marta Neira Rodríguez
Alice Áurea Penteado Martha – Ana Margarida Ramos
Sara Reis da Silva – Adelaida Ríos Cruz – Carina Rodrigues
Vanessa Rodríguez – Blanca-Ana Roig Rechou – Isabel Soto
Christina Soto van der Plas – Victoria Sotomayor Sáez
Vera Teixeira de Aguiar – Maria Zaira Turchi – Thiago A. Valente

ÍNDICE
K
Páx.
1. Introdución ................................................................... 7
2. Apontamentos para uma poética
do álbum contemporâneo. Ana Margarida Ramos ............ 13
3. Estratexias da produción artística na construción
dos álbums. Ilustración e correntes artísticas do século XX.
María Jesús Agra e Carmen Franco ................................... 43
4. Unha selección de álbums inesquecíbeis.
Mª del Carmen Ferreira Boo ............................................. 69
5. Unha selección para a educación literaria ...................... 81
6. Comentarios para a formación lectora ........................... 113
Ámbito ibérico
6.1. Pello Añorga eta Jokin Mitxelena
Gerlari Handia-ren txikitasuna edo ni neu naiz neure
etsairik handiena / O meu maior inimigo son eu mesmo
ou a pequenez de O Gran Guerreiro, de Pello Añorga
e Jokin Mitxelena. Mikel Ayerbe ................................... 115
6.2. Bernardino, de Manuela Bacelar: unidade,
equilíbrio e inovação na construção verbo-icónica.
Ana Margarida Ramos, José António Gomes
e Sara Reis da Silva ........................................................ 133
6.3. Dibuixos de línies, taques i lletres: Per un botó,
de Carles Cano i Joma. Emma Bosch ............................ 143
6.4. Unha estratexia para superar teimas:
Fiz, o coleccionista de medos, de Fina Casalderrey.
Mar Fernández Vázquez ................................................ 151
6.5. Da instabilidade das cores à estabilidade emocional:
A Cor Instável, de João Paulo Cotrim e Alain Corbel.
Ana Margarida Ramos, José António Gomes
e Sara Reis da Silva ....................................................... 161
6.6. Enterrando tabúes: Una casa para el abuelo,
de Grassa Toro e Isidro Ferrer. Vanessa Rodríguez ....... 167
6.7. Un álbum literario para nenos sobre personaxes
sen idade: Avós, de Chema Heras e Rosa Osuna.
Blanca-Ana Roig Rechou .............................................. 177
6.8. Errealitate literarioaren metainterpretazio Kasu Bat:
Zangozikin / Zangozikin, un caso de metainterpretación
da realidade literaria. Jose Manuel López Gaseni . .......... 189
6.9. Un álbum, várias histórias, múltiplas leituras:
o caso de O Livro dos Quintais, de Isabel Martins
e Bernardo Carvalho. Ana Margarida Ramos,
José António Gomes e Sara Reis da Silva ....................... 207
6.10. Miren Agur Meabe eta Eider Eibarren
Mila magnolia lore: testu polifoniaren eta ikuspuntu
gurutzaketaren arteko bat egitea / Polifonía textual
e interacción visual en Mila magnolia lore, de Miren
Agur Meabe e Eider Eibar. Mikel Ayerbe ...................... 215
6.11. El naixement d’un àlbum d’aparent senzillesa:
Dues rodones idèntiques? de Neus Moscada.
Emma Bosch ................................................................. 237
6.12. Vuelta de tuerca al álbum para los más pequeños:
¿Dónde está Gus?, de Nesquens y Arguilé.
Jesús Díaz Armas e Vanessa Rodríguez .......................... 245
6.13. A reivindicación do propio: Chocolata, de Marisa
Núñez e Helga Bansch. Eulalia Agrelo Costas ............... 253
6.14. Unha viaxe na busca da identidade: Titiritesa,
de Xerardo Quintiá e Maurizio A. C. Quarello.
Marta Neira Rodríguez .................................................. 261
6.15. Las varias lecturas de un álbum con aristas:
Los tres erizos, de Sáez Castán. Victoria Sotomayor Sáez
e Jesús Díaz Armas ........................................................ 271
6.16. Un àlbum de qualitat concentrada:
Noms robats, de Tàssies. Emma Bosch ........................... 281
6.17. A magia do diálogo: o verbo e a imagem
em Come a sopa, Marta!, de Marta Torrão.
Maria Madalena Marcos Carlos Teixeira da Silva . ......... 289
6.18. Cuando la imagen irrumpe y se desborda
por el espacio literario: La espera, de Ventura y Delicado.
Jesús Díaz Armas e Adelaida Ríos Cruz ......................... 299
6.19. El drama de passar la pàgina: En Faiquè,
de Ruth Vilar i Arnal Ballester. Emma Bosch . ............... 307
6.20. Adiskidetasuna errebindikatzen: Ipuinen Haria
Ferida Wolffek eta Harriet May Savitzek Idatzia
eta Elena Odriozolak ilustratua / Reivindicando a amizade:
Ipuinen Haria, de Ferida Wolff e Harriet May Savitz,
ilustrado por Elena Odriozola. Xabier Etxaniz ............... 315
Ámbito iberoamericano
6.21. Cacoete, de Eva Furnari: elementos do cômico
no álbum narrativo. Alice Áurea Penteado Martha . ....... 331
6.22. Un gran secreto que genera felicidad, Shhh,
de Juan Gedovius. Laura Guerrero Guadarrama ............ 341
6.23. O lobo, de Graziela Hetzel e Elisabeth Teixeira:
a magia da leitura. Vera Teixeira de Aguiar
e Thiago Alves Valente. ................................................. 347
6.24. Barco de papel, de Jorge Luján y Julia Friese.
Christina Soto van der Plas ........................................... 357
6.25. Numeralia, de Jorge Luján e Isol. Christina
Soto van der Plas ........................................................... 363
6.26. Itinerários de um viajante atípico: uma leitura
de Viagens para lugares que eu nunca fui, de Arthur
Nestrovski e Andrés Sandoval. João Luís Ceccantini
e Vanessa Ferreira da Silva ............................................. 369
6.27. Un gran sueño, de Felipe Ugalde.
Christina Soto van der Plas. .......................................... 379
6.28. Lampião & Lancelote, de Fernando Vilela:
um encontro inusitado no cangaço. Maria Zaira Turchi
e Geovana Gentili Santos .............................................. 387
Comentarios de álbums noutras linguas
6.29. Espacios prohibidos y su traducción:
Mummy never told me / The Sprog Owner´s
Manual de Babette Cole y Scaredy Squirrel
de Mélanie Watt. Lourdes Lorenzo ................................ 395
6.30. Rememoración, homenaxe e esperanza
en Erika’s Story, de Ruth Vander Zee e Roberto Innocenti.
Ana Fernández Mosquera e Isabel Mociño González ..... 413
7. Selección de bibliografía sobre o álbum. Ivonne Lonna,
Carina Rodrigues e Isabel Soto .......................................... 423
8. Equipo redactor e coordinador ...................................... 433
1. introdución
K
Un ano máis temos o pracer de incrementar esta serie cunha
nova publicación, neste caso centrada na análise do álbum
no período que vai de 2000 a 2010, unha modalidade
editorial de grande éxito e presenza no conxunto da produción des-
tinada ao público infantil e xuvenil.
Este monográfico, coma os anteriores, xorde do esforzo por dar-
lles continuidade e concreción aos obxectivos marcados pola Rede
Temática “Las Literaturas Infantiles y Juveniles del Marco Ibérico
e Iberoamericano” (LIJMI), creada en 2004, centrados na investi-
gación sobre temas concretos que se analizan partido de presupos-
tos metodolóxicos e teóricos actuais e cuxos resultados se presentan
no Curso de Formación Continua “As literaturas infantís e xuve-
nís ibéricas. A súa influencia na formación lectora”, que organiza a
Universidade de Santiago de Compostela coa colaboración doutras
institucións. A este respecto, queremos deixar constancia expresa
do noso agradecemento a Adriana Gewerc por se encargar da parte
informática destas actividades da Rede, tanto da publicación coma
do curso.
O volume ábrese cun primeiro traballo teórico realizado por Ana
Margarida Ramos e titulado “Apontamentos para uma poética do
álbum contemporâneo”. Nel repasa as características e antecedentes
do álbum, que empezou a proliferar a partir da década dos sesen-
7
O álbum na literatura infantil e xuvenil (2000-2010)
ta do século XX, coa posmodernidade. A estudosa portuguesa pon
de relevo as diferenzas existentes entre o libro ilustrado e o álbum,
atendendo en especial á súa flexibilidade para a experimentación, aos
elementos paratextuais que o definen: capa, formato, deseño gráfico,
etc., e, nomeadamente, á especial relación entre texto e imaxe, que
crea unha linguaxe híbrida, un novo modo de comunicar e inter-
pretar. Así mesmo, ofrece un exhaustivo panorama da produción
de álbums no contexto galego-portugués, identificando as princi-
pais tendencias e a evolución experimentada por esta modalidade
editorial a partir do nacemento da editorial Kalandraka, engadindo
mesmo unha proposta tipolóxica de clasificación.
Tras desta introdución xeral, en “Estratexias da produción artística
na construción dos álbums. Ilustracións e correntes artísticas do sé-
culo XX”, María Jesús Agra e Carmen Franco percorren o pasado da
ilustración infantil e identifican as afinidades presentes nas creacións
dos ilustradores e ilustradoras actuais con destacados artistas, como,
por exemplo, Picabia, Duchamp, Schwitters, Ernst, Klee, Chagall,
Magritte, Miró, Chirico, Matisse e Rothko; ou con correntes ar-
tísticas coma o pop art, o surrealismo ou a arte abstracta. A análise
constitúe un catálogo de exemplos concretos que se detén nas técni-
cas máis recorrentemente utilizadas: debuxo, pintura, colaxe e técnica
mixta, fotografía, modelado, impresión ou ordenador.
A seguir ofrécese “Unha selección de álbums inesquecíbeis” na
que aparecen doce obras cualificadas hoxe en día como referentes
para a eclosión desta modalidade de libro infantil, publicadas antes
da época de consolidación do álbum. Nela, ademais das fichas bi-
bliográficas das edicións orixinais, dáse noticia das traducións exis-
tentes ás linguas dos ámbitos da Rede e denúncianse baleiros que
deberían ser cubertos. Estas fichas bibliográficas compleméntanse
cos correspondentes descritores destes auténticos clásicos.
Como adoita ser habitual nestes monográficos o seguinte aparta-
do constitúeo unha selección de obras que, neste caso, acolle un total
de sesenta e catro títulos. O labor de escolma foi consensuado polos
membros da Rede LIJMI a partir das súas directrices, coa axuda dos
8