Notkers des Deutschen Werke: Ersten Bandes drittes Heft. Boethius De Consolatione Philosophiae IV / V

164 Pages·1934·13.969 MB·German

by  Edward H. Sehrt (editor), Taylor Starck (editor)

NOTKERS
DES DEUTSCHEN WERKE
NACH DEN HANDSCHRIFTEN
NEU HERAUSGEGEBEN
VON
E. H. SEHRT UND TAYLOR STARCK
*
ERSTEN BANDES DRITTES HEFT
EOETHIUS DE CONSOLATIONE PHILOSOPHIAE
IV/V
MAX NIEMEYER VERLAG / HALLE/SAALE
19 3 4
Alle Rechte,
auch das der Übersetzung in fremde Sprachen, vorbehalten
Copyright by Max Niemeyer Verlag, Halle (Saale), 1934
Printed in Germany
Altdeutsche Textbibliothek, begründet von H. Paulf»
herausgegeben von G. Baesecke
nr. 34
Jlrnck von C. Sohulze & Co., G. m. b. H., Grälenhainichen
INCIPIT LIBER QUARTUS.
1. QUESTIO . CUR MALI REGNENT SUB BONO
RECTORE DEO. [A 183].
Hqc cum philosophia leniter suauiterque cecinisset.
5 seruata dignitate uultus . et grauitate oris . s. secundum
precepta rhetorica . tum ego abrupi intentionem paran-
tis adhuc aliquid dicere . nondurn penitus óblitus insiti
meroris. So philosophia léno ünde mämmendo süs
kesàng . mit zimigi des analüttes . linde mit zühtigi
10 des mündes . tö ündernäm ih irò däz si nóh tò ché-
(227) den uuólta . mih mines léides nòli tò ùnfertróstet
habende. Et o inquarn preuia neri luminis . qu$ usque
huc tua fudit oratio . cum sui speculatone diuina . tum
tuis rationibus inuicta patuerunt. Tes uuàren lìehtes
15 zéigara . chäd ih . so-uuaz tù nóh sägetost . täz ist
türh sih kótelìh . s. uuànda iz ze góte léitet . ónde
fóne dinèn rédón unzuìuelìg . uuända du iz proba-
mentis starhtóst. Et dixisti mihi ea . etsi nuper oblita .
ob dolorem iniurig . non tarnen antehac prorsus ignorata.
20 Ünde habest tu mir gesàget . tàz mir èr bòre ünchünt
neuuäs . toh ih is nù fóre léide geàgezót hàbeti. Sed
ea ipsa uel maxima causa est . nostri meroris . quod
omnino mala esse possint. uel inpunita pretereant . cum
rerum bonus rector existat. Aber däz sélba ding . täz
25 tüot mih meist trüregen . däz übel mügen sin . älde
üngeärnet sin . sid ter rihtare güot ist. Quod solum
quanta dignum sit ammiratione . profecto consideras.
Uuélih uuünder mih tés mit réhte müge sin . däz
6 rAetorica übergeschr. 8 mánmendo 10 dó
11 to 16 zéigàra 20 táz mir 28 mit
Kotker« Boetius-ÜberBetzung. IV/Y. 17
246
uuéist tu uuóla. At huic aliud maius adiungitur. So
ist éìn ànderez ióh mèr uuunder. Nam imperante .
florenteque nequitia . uirtus non solum premiis caret .
uerum etiam sceleratorum pedibus subiecta calcatur .
5 et in locum facinorum supplicia luit. Ih méino dàz
tien àchusten uuàltesóntèn . linde frammert tihentèn .
diu tuged nieht éin dànches tàrbét . nube ióh under
dero fertànón fuoze getréten uuirt . linde uuèuuùn
lidet iure die ùbelen. Qu§ fieri in regno scientis om-
10 nia . potentis omnia . sed bona tantummodo uolentis dei .
nemo satis potest . nec ammirari . nec conqueri. Ziu
dàz só fare in gótes riche . dér al uuéiz . al gemàg .
linde échert kùot uuile . dés nemàg sih nioman fóllùn
geuuunderón . nóh kechlàgón.
15 (228) 2. RESPONSIO . NON ITA FIERI. SED REM
IN CONTRÀRIUM UERSAM ESSE.
Tum illa . et esset inquit infiniti stuporis . horri-
biliusque omnibus monstris . si in dispositissima domo
tanti patrisfamilias . uilia uasa . uti tu estimas coleren-
20 tur . pretiosa sordescerent. Iz uuâre óuh [A 184]
châd si . hârto erchómenlìh . linde fóre alien égesôn .
ube in sô mâhtiges hêrren hûs . tâz ailes tinges ke-
l'échenôt ist . ûndiuriu fâz uuérd uuârîn . linde âber
tiuriu unuuérd uuârîn. Sed non ita est. Nam si ea
25 quç paulo ante conclusa sunt . inconuulsa seruantur .
ipso auctore de cuius nunc regno loquimur . cognosces .
semper quidem bonos potentes esse . malos uero abiectos
semper atque inbecillos. Kehiigest tu dés uuóla . dâz
ih tir fóre féstenôta . sô geéiscôst tu dâz kóte hél-
30 fentemo . fóne dés rîche uuir chôsoên . dâz tie gûoten
îo mâhtig sint . linde die ubelen îo feruuórfen linde
âmâhtîg sint. Nec sine poena umquam esse uitia . nec
sine premio uirtutes. Bonis felida . malis semper in-
fortunata contingere. Nóh âchustige uuésen âne
6 tîentên. 25 e am Rande 26 cuius] quibus
247
uuêuuûn . nôh tùgedhâfte âne iro lôn. Ünde îo gûo-
tên sâldâ . ubelên ûnsâldâ folgen. Multaque id genus .
quç sopitis querelis . firma te soliditate corroborent.
Ünde dés kibo ih tir mânigiu exempla . diu dir ge-
5 suéigtemo dînero chlâgo . michela bâldi tûont. Et
quoniam uidisti dudum me monstrante formam beatitu-
dinis . quo etiam sita sit cognouisti . decursis omnibus
quç premittere necessarium puto . uiarn tibi ostendo .
quç te domum reuehat. Ünde sîd tû bechénnest föne
10 mînero zéigûn . uuîo beatitudo getân ist . ünde uuâr
si ist . târa-nâh sô ih kefôre-rédôn . âl dâz mir gûot
(229) tünchet. zéigôn ih tir ôuh tén uuég . tér dih héim
bringet. Uuâr ist kezéigôt forma beatitudinis ? Tâz
ist si an déro diffinitione . dîa er fânt . ünde dîa si
lö^imo löbeta . dô er châd. Nisi fallor . ea uera est et
perfecta félicitas . que sufficientem . potentem . reue-
rendum . celebrem . letumque perficiat. Tîa sélbûn
felicitatem hâbet sî imo an gôte gezéigôt. Târ ist
iro hôue-stât. Pennas etiam affigam tuç menti . quibus
20 se possit in altum tollere. Ih kestéllo iôh âna dînemo
mûote . dîe féttacha . mit tien iz ûf-fliegen muge. Ut
depulsa perturbatione . sospes reuertaris in patriam .
meo ductv . / mea semita . meis etiam uehiculis. Tâz tû
âne alle sôrgûn gesunde héim eruuindêst . âlso ih tih
25 uuîse . âfter mînemo uuége . ûfen mînero réito.
3. UBI SIT PATRIA . AD QUAM DUCENDUS SIT
MONSTRATUR.
Sunt etenim mihi penn$ uolucres . qu$ conscendant
celsa poli. th habo chad si die fettacha . i. merita
30 uirtutum . die spüotigo ze himele gestigent. Quas
1 imêuuun. 2 ûnsâlda 7 cognouisti c übergeschr.
und o aus a korr. Die lat. Hss. haben agnouisti.
11 keföre rédon. 29 féttachâ.
17*
248
cum sibi uelox mens induit . terras perosa despicit.
Únde so daz snèlla mùot sie [A 185] ána-getüot . sàr
diu írdisken ding léidezet. Sì mág táz páldo chéden .
uuánda nieht só snélles neíst . so daz müot. Aeris
5 immensi superai globum . nubesque post tergum uidet.
Ünde dero uuitün lúfte sámentháfti úber-féret . únde
únder imo diu uuólchen síhet. Et transcendit uerti-
cem ignis . qui calet agili motu gtheris. Ünde iz úber-
stiget táz héiza fíur . dero óberün lúfte . diu fone
10 dràti sinero férte brínnet. An déro séhèn uuír náh-
tes tiu scózònten fíur . diu dero liuto óugen só trie-
(230) gent . táz sie uuánent stérnen fállen fóne tímele.
Donee surgat in astríferas domos . et coniungat uias
phoebo. Únz iz tára-clióme . dar dero planetarvm / fárt
15 íst . únde inében dero súnnün gestige . diu in medio
planetarvm íst. Aut comitetur iter gelidi senis . miles
corusci syderis. Álde iz síh keébenoe stelle saturni .
tíu dero planetarum diu óberósta íst . únde fóre lázi
déro triginta annorvm / án dien si den hímél umbe-
6 uuítun 7 síhet von anderer Hand über durch-
strichenem sint; e am Rande 9 taz 11 tiu scózònten
12 dáz 19 dero
2 bene dicit velox, nihil est mente velocius, quia
citissime ad cogitationes diversas fertur R. 5 globum : col-
lectionem X. 7 verticem : celsitudinem R . 10 vgl.
in X zu gänzlich anderer Stelle (L. II Carm. III = Sch.
fol. 13b) aus Isidor Etymol. III, LXXI, 3 p. 178 : stellae dictae
sunt a stando, quia fixae stant Semper in caelo, nec cadunt.
Nam quando videmus a caelo quasi stellas labi, non sunt
stellae, sed igni culi ab aethere lapsi, qui fiunt dum ventus
altiora petens aethereum ignem secum trahit, qui tractu
suo imitatur stellas cadentes; nam stellae cadere,non possunt
(X). ' 16 qui est medius planetarum R. 16 Saturnus,
qui — R; Saturnus sidus qui in altissimo positus est
circulo et ipso soli altior X.
249
-gàt . aide óuh tàz si bléicha fàreuua hàbet. nàh temo
àlten , linde demo chàlten saturno genàmòt ist. Iz
tànne uuórtenez tero uuàrun sùnnun dégen . i. christi.
also die planete dero gàgenuuértun sunnùn dégena
5 sint. Irò milites sint sie . uuànda si in irò férte scàffót.
linde sie getùot stationarias . aide retrogradas .
aide anumolas . linde sie getùot zu-ze irò uuùn-
dene . dar làngo getuélen . èr sie àber ze gesihte chó-
mèn. Uel recurrat circulum astri . quocumque micans
10 nox pingitur. Aide óuh hóhór gestigenez . sélben dén
himel erréiche . ih méino daz firmamentum . dàz ke-
méine ring ist . àllero dero ànderro stérnón . die in
héiterero nàht skìnent. Atque ubi iam exhausti fuerit
satis . relinquat polum extimum . et premat dorsa uelocis
15 gtheris . i. firmamenti . compos uerendi luminis. tJnde
so iz knùog hóho gestìget . ten ùzeròsten himel under
imo làze . ùnde dia óbenàhtigi . des ùmbelóufenten
firmamenti tréttoe . ùnde dar danne gebruochende sì.
dés èrhàftesten liehtes . tàz iz an sélbemo góte sihet.
20 Hie tenet sceptrum . dominus regum . orbisque habenas
temperai. Tàr sizzet mit sceptro . hèrro àllero chù-
ningo. TJnde des uuérlt/zimberes zuol zihet er . ùnde
intlàzet er. Et uolucrem currum stabilis regit . rerum
coruscus arbiter. tJnde stiller chèret er snèlla réita .
25 (231) àllero dingo scòne chóstare. Si te uia referat redu-
cem hue . i. ad hanc patriam . quam nunc requiris .
2 genàmot Ìz aus h korr. 4 gàgenuuertun 6 àlde
von anderer Hand über umzäuntem unde 10 hóhor
12 stérnon. 13 héitero Kelle 303, Anni. 1 16 ho
17 óbenàhtigi. 18 gebrüchende Kelle 256, Anm. 1 19 des
liehtes dàz 24 er:snèlla Rasur
1—2 qui senex depingitur et gelidus senex dicitur eo
quod superior sole —, ideo gelidus quia senex et ideo
senex quia gelidus R. 9 firmamentum X. 15 luminis :
dei X, divinae majestatis R. 26 i. patriam X.
250
immemor dices . memini . hçc est mihi patriaKeléitet
ti h ter uuég tara ze déro sélbûn stéte . [A 186] dâra
dû dóh nû gérôst . târ chîst tu . hier bechénno ih
mih . hîer bin ih héime. Hinc ortus . hic sistam gra-
5 dum. Hinnân bin ih purtîg . hîer sòl ih kestâtôn.
Quod si placeat tibi uisere relictam noctem terrarum .
cernes exules toruos tyrannos . quos timent miseri po-
puli. Uuile du dânne hâra séhen . ze dero uuérlt-
-finstri . dânnân du fûore . sô gesihest tu in ihseli .
10 die brûttisken uuâltesara . dîe nû mânige uuênege
fûrhtent.
4. NON ESSE POTENTES . QVI NEQUEVNT ADI-
PI SCI . QUOD CUPIUNT.
Turn ego. Tô ântuuurta ih irò. Pape inquam .
15 ut magna promittis. Ói chad ih . uuìo fèrro du ge-
héizest. Nec dubito . quin possis efficere. Ìh nezuìue-
lôn óuh . tû nemûgîst iz keléisten. Tu modo ne more-
ris quem excitaueris. Ëchert nû nefriste mih . tés tu
mir intuuânet éigîst. Primum igitur inquit agnoscas
20 licebit . bonis semper adesse potentiam . malos cunctis
uiribus esse desertos. Nû sólt tû châd si . dâz sâr
ze êrest uuizen . dâz io dien gûotên gelâzen sint
mâhte . unde die ubelen ze getâte chrâftelôs sint.
Quorum quidem alterum demonstratur ex altero. Téro
25 zuéio rédôn. uuirt îouuéderiv / gestérchet fóne ânderro.
Nam cum bonum malumqhe contraria sint . si bonus
potens esse constiterit. liquet imbecillitas mali. Uuânda
sîd kûot . unde ubel uuideruuârtîg sint . ist ter gûoto
1 immemor von anderer Hand mit Häkchen übergeschr.
5 Hinnan pUrtîg 6 noctem : terrarum Rasur 10 prütti-
sken 19 e am Rande teilweise ausradiert; inquit von an-
derer Hand mit Häkchen übergeschr. 23 übelen auf Rasur
24 quorum : istorum duorum R.
251
(232) guisso mähtig . so ist offen diu ünmäht tes
übelen. At si fragilitas clarescat mali . boni firmitas
nota est. Ist óuh tes übelen bròdi skinbäre . só ist
tännän offen . diu fésti des küoten. So-uuäz fóne demo
5 éinemo gesàget uuirt . täz uuirt nòte uuidersäget fóne
demo ändermo. Täz ist fóne diu . uuànda also si sélba
chit . bonum et malum sint éin-ànderèn contraria.
Pediu béizet óuh täz argumentum . däz si mitetüot
a contrariis. Sed ut sit abundantior fides nostra sen-
io tenti$ . alterutro calle procedam . nunc hinc nunc inde
proposito, confirmans. Ünde däz min zäla dir déste
gelóublichòra sì . la mih hértóndo féstenón . dàz ih
pedigen habo . uuilòn fóne dien éinèn . i. bonis . uuilón
fóne dien änderen . i. malis.
16 5. SINE POSSE ET UELLE NIHIL EFFICI.
Duo sunt . quibus constat omnis effectus humano-
rvm actuum . uoluntas scilicet oc potestat. Zuéi ding
sint . fóne dien älliu uuérh kefrümet uuérdent . täz
ist uuillo ünde mäht. Quorum si alterutrum desit .
20 nihil est quod explicari queat. Kebristet téro deuué-
deres . so nemäg tero dingo nehéinez keziugöt uuér-
den. Deficiente etenim uoluntate . ne aggreditur qui-
dem quisque quod non uult. Übe der [A 187] uuillo
dar neist . so nebeginnet sär der män . dés er ünuuil-
25 lig ist. At si potestas absit . uoluntas frustra sit. Übe
diu mäht tär neist . so neferfahet ter uuillo nleht.
Täz ist argumentum a causa. Uuio mag effectum
geskéhen sine causa ? Quo fit ut si quem uideas uelle.
adipisci . quod minime adipiscatur . dubitare non possis.
30 huic defuisse ualentiam . optinendi quod voluerit. Fóne
1 ùnmaht 3 sklnbare . 10 procedamus. 14 an-
deren i. 24 nebeginnet] nebinget vgl. Graff Ausgabe
S. 178
10—11 de bono et de malo R.
262
(233) díu máht tu guis sîn . sô man dáz neguuínnet. táz
er guúnnen uuólta . dáz er iz kuuínnen nemáhta.
Perspicuum est inquam. Táz íst óffen chád íh. Nec
ullo modo negari potest. Js nemág nehéin lóugen sin.
5 Quem uero uideas effecisse . quod uoluerit . nurn etiarn
potuisse dubitabis ? Tèmo óuh tés kespûot . tés ín
jústet chád si . sólt tû dés máhte zuîuelôn ? Minime.
Néin chád ih. Quod uero quisque potest . in eo uali-
dus . quod uero non potest . in hoc imbecillis esse cen-
10 sendus est. Fóne díu íst tér mán ze áhtónne chád si.
dés keuuáltíg . táz er gemág . únde úngeuuáltíg . tés
er níeht negemág. Fateor inquam. Ih iího dir is
chád ih.
6. BONOS POTENTES . MALOS AUTEM INBECIL-
16 LOS ESSE.
Meministine igitur inquit . superioribus rationibus
esse collectum . omnem intentionem human§ uoluntatis .
qy% diuersis studiis agitur . ad beatitudinem festinare?
Nú gehúgest tu chád si . dáz tár-fóre mít syllogismo
20 geféstenót íst. állero ménniskón uuíllen . dér síh mís-
seliches tinges flizet . ze sálighéite rámén ? Memini in-
quam . illud quoque esse demonstratum. Táz uuéiz íh
óuh tár/fóre geságet uuésen chád íh. Num recorda-
ris beatitudinem ipsum esse bonum . eoque modo cum
25 beatitudo petitur . ab omnibus desiderari bonum? Neer-
húgest tv / chád si . dia sálighéit uuésen daz kuot .
únde in dia uuís álle gúotes kérón . die sálighéite
gérónt ? Minime inquam recordor . quoniam id memo-
rig fixum teneo. Néin chád íh neerhúgo . uuánda íh
30 iz in gehúhte hábo. Omnes igitur homines . boni pa-
1 mán neguínnet 12 negemág., gího 17 nach om-
nem Rasur 24 bonum 26 kûot "Tí 29 chad
16 per syllogismum R.