nos in schola latine loquimur. ars latine loquendi

369 Pages·2010·1.33 MB·French

NOS IN SCHOLA LATINE LOQUIMUR.
ARS LATINE LOQUENDI
"PUERIS, AMATORIBUS FAUTORIBUSQUE LINGUAE
LATINAE DEDICATA
A THOMA ELSAESSER O. S. B.
MAREDSOUS.
NOVA EDITIO EMENDATA ET AUCTA.
JULES DE MEESTER
lMPRMEUR-EDITEUR
Rue S. Alphonse. 7 & 9
ROULERS.
Rue de l'Industrie, 27
BRUXELLES.
1909
DROITS DE REPRODUCTION RÉSERVÉS.
- IV -
INDEX RERUM.
PRAEFATIO
1. Colloquium de Schola
2. De sero venientibus
3. Excusandi modus
4. De scriptione
5. De commentariis emendatis
6. De attentione animi
7. De charta
8. Quomodo vocabulum « morceau » Latine exprimatur
9. De permissione.
10. De calamo.
11. De atramento
12. De adverbio « encore »
13. Modus salutandi
14. De risu et cachinnatione
15. De lectione et recitatione
16. De verbo videndi
17. Dum felis dormit, mus gaudet et exsilit antro
18. De libro
19. Quomodo adjectivum « beau » Latine sit reddendum
20. De silentio
21. De opera danda et de gratiarum actione
22. Interrogandi ad grammatices rudimenta pertinentes
formulae
23. Colloquium de commentatione
24. Quae sint indecora
25. De joco
26. De poena
27. De chartulis et de studii constantia
28. De feriis
29. Quomodo locutio « s'il vous plait » in Latinum sit
convertenda
30. De vitae genere deligendo
31. De verbo mirandi
32. Quomodo « voici, voilà » Latine exprimantur.
33. Querendi vel accusandi formulae
34. Quemodo vocabula « traduction, traduire » Latine
denotentur
35. Quid lingua differat a sermone
36. De verbis interrogandi
37. De responso
38. Formulae ad tempus pertinentes
39. Colloquium in salutatorio habitum
40. Affirmandi et negandi formulae
41. De valetudine
42. De excursione ad Mosam facta
43. De aetate
44. Reprehendendi modus
45. Laudandi modus
46. Aliae approbandi et improbandi formulae
47. De declamatione
48. Formulae ad consuetudinem pertinentes
49. Quomodo verbo « exprimere » sit utendum.
50. Quomodo adverbium « celeriter » a Romanis usurpetur
51. Quid sit argumentum
52. Quae notio subjecta sit verbo significandi
53. Quomodo locutio Gallica « rester à court » Latine sit
reddenda
54. De interjectionibus
55. De arte musica.
56. De vocibus animalium
57. Colloquium, quo usus ad.jectivi et adverbii « superficiel,
superficiellement » explanatur
58. De adverbio « généralement, en général »
59. De locutione: « Je regrette, je suis fâché »
60. Quomodo « avoir raison, avoir tort » lingua Latina
exprimatur
61. Quomodo « possible, impossible» Latine dicatur
62. Quomodo verbis « velle, posse, libet » utendum sit
63. De Genitivo partitivo
64. Quomodo « il faut » sermone Latino exprimatur
65. Colloquium de epistola
66. De variis partibus epistolae
67. Epistolam superiorem tuam accepi
68. Colloquium de tempestate vel statu coeli
69. De eruditionis vel scientiae tentatione
70. Quomodo scholarum inspector examinet, quid pueri
inferioris classis didicerint
71. Proverbia
72. Per ferias
73. Peccata confitendi formulae
74. Terrarum nomina
75. Urbium nomina
- V -
PRAEFATIO.
Deesse mihi nolo, amice lector, quin paucis tibi quomodo
hoc opusculum ortum sit, exponam.
Plerumque proh dolor! accidit, ut pueri haud ita pauci
quamquam a magistris doctis utique atque assiduis per
complures deinceps annos instructi, tamen exercitationis
ususque defectu, quippe cum Latinus sermo hac nostra aetate
jam nusquam fere ad docendum usurpetur, tum propter
multitudinem, quarum hodie ratio habenda est, disciplinarum
diligentiori Latinitatis studio obstantium, schola absoluta
lingua Latina adeo sint imprompti, ut vix ullam sententiam ex
usu vitae sumptam sine negotio reddere, nedum epistolam
conscribere pure ac Latine queant.
Quod incommodum ipse puer expertus, molestissime
semper tuli linguae illius nobilissimae usum, qui quidem
majoribus nostris per tot saecula decori fuit atque gloriae,
magis magisque in oblivionem adduci.
Quam ob rem posterioribus annis quidquid mihi otii erat, ut
praestantissimos scriptores tam veteres quam recentiores non
deliciarum solum causa evolverem, verum etiam, quae ad
sermonem quotidianum pertinerent, et verba et sententias
diligenter exscriberem, in hoc potissimum studium contuli
atque impendi.
Quid igitur mirum, si procedentibus annis quae singulis
diebus excerpsi, in volumen accreverunt.
Docti quidam viri in scholis Latine docentes, quos
occasione oblata hac de re consultavi, multis haud parvae
utilitati fore iterum atque iterum affirmabant, si ex collecta
materia eum librum componerem, quo sermo scholae maxime
accommodatus proferetur. - VI -
Quorum precibus cedens hoc opusculum confeci, quod si
cui usui erit, gaudebo, si minus, non aegre feram, cum
longissime absit a me, ut difficultates, quas in opere
exsequendo plurimas et maximas inveni, omnes a me solutas
esse mihi videar.
Ceterum minime in animo erat opus eruditum edere, sed iis
qui sermone Latino delectarentur, quae usui esset, materiam
aliquam et normam subjicere.
Quod ad dispositionem libri attinet, certum ordinem
secutus eas potissimum res ad dialogi formam redegi atque
digessi, quae in scholis et disci et doceri et fieri solent, quibus
et verba et sententiae quae ad emendate loquendum maxime
pertinent, tradantur et explicentur. Praeterea epistolarum et
praecepta et exempla quaedam interposui.
Quod autem multis locis interpretationem adjutixi:
expertus persuasum habeo vix quidquam pueris prodesse
verba praeclara, nisi quid patria lingua significent, plane
intelligant.
Saepissime praeterea et verbis et sententiis vel singulas vel
plures dictiones consimiles interponendas esse censui, ut
lectori non modo, quo libido ferret, e pluribus eligendi, sed
uberiorem etiam Latini sermonis cognitionem usumque
consequendi daretur copia.
Maretioli Calendis Januariis 1906.
U. I. O. G. D.
- VII -
NOVAE EDITIONIS
PRAEFATIO.
Triennium intercessit, cum haec « Ars Latine loquendi »
primum prodiit.
Interea compluribus in locis a viris litteratis in judicium
vocata praeter exspectationem uno fere, quod quidem in
nostram notitiam pervenerit, consensu benigne interpretata,
approbata, linguae Latinae studiosis commendata est.
Sic autem de opusculo existimant: hoc genere litterarum
pueros certe non minus delectari quam ad amorem
studiumque linguae Latinae excitari; docendi rationem
popularem esse et festivam; latinitatem, licet satis multi in
librum irrepserint errores, ceterum tamen puram atque
emendatam; singula denique capita jucunda excellere
varietate magnaque copia rerum.
In hac nova editione ordinem ac dispositionem operis
mutanda non esse putavimus; contra nobis curae fuit tam
latinitatem et quae praeterea correctione indigebant,
recognoscere et emendare, quam compluribus in locis rimas
explere et quae saepissime adscripta est interpretationem
Gallicam typis Italicis, quos vocant, a textu Latino
distinguere magis et separare.
Unum praeterea caput novum (72) priorum numero
addidimus multaque capiti 75 nomina urbium.
Maretioli Idibus Juliis 1909.
- 1 -
NOS IN SCHOLA LATINE LOQUIMUR.
____________
1. Colloquium de Schola. (*)
Q. Heus quo properas (quo te rapis), Semproni?
S. In scholam, Quinte, in ludum eo.
Q. Quid? quem putavi pridem egressum, tu adhuc scholae
operaris (tu vas encore à)?
S. At a magistris non digrediar nisi proxime sequenti
mense Augusto.
Q. Cujusnam ludum frequentas?
S. Ad scholam ito, quam magister quidam nuper aperuit,
quo plurimi suburbis pueri conveniunt.
Q. Quod illi est nomen? Unde venit? Quam pridem
scholam habet (tuetur, exercet)?
S. Ei nomen est Tiburtio, natione Germanus, qui primo, ut
fertur, Bruxellis pueros docebat (avait une école), deinde
Antverpiae ludum exercebat, postremo huc
venit.____________________
(*) Quid interest inter scholam et ludum?
Quilibet locus, quo pueri vel adolescentes docendi
convenire solent, schola dici potest. Sed omnis schola non est
ludus, cum ludus illam significet, ubi elementa i. e. legere,
scribere etc. docentur (ludus litterarum, litterarius).
Attamen veteres minime dubitabant et illas promiscue
appellare ludos et scholas, ubi artes liberales (les humanités),
quae quasi elementa altiorum constituerent studiorum,
docebantur (ludus ingenuarum litterarum).
Academia artium vero (université) schola, non ludus est
appellanda.____________________
- 2 -
Q. At quid est, cur pater viri peregrini institutioni te
committat (envoyer à l'école d'un étranger)? Nonne ludi
magistri nostri multo melius te instituant?
Ego puer apud Cajum sedi (Cajo magistro usus sum
aller à l'école de), qui adhuc fama eximii magistri floret.
S. Qui sint magistri, equidem nihil oninino curo (m'est tout
indiférent), quippe cum, in quacumque schola sedet, puero
discenti tantundem sit patiendum.
Q. Numquid iste magister tam acerbe est severus?
S. Summa profecto austeritate, qui virgae non parcat; quem
in ridendo vel fabulando deprehendit, is sine misericordia
vapulat (plectitur).
Vah, quam satis habebo, si scholam aliquando absolvero;
tunc tandem ab omni vi et necessitate (contrainte) liber
liberatusque ero.
Q. Patienter exspectabo bono, et forti animo esto, qui
multos laborum socios habeas. Homo enim, ait Sallustius,
sorte duxit laborem (sortitus est laborem).
An putas, illos, qui ludum militarem, ludum gladiatorum,
ludum fidicinum, officinam eloquentiae, academiam artium
frequentant, non item sudare?
Bene igitur spera, amice, (consolez-vous) et illud quoque
cogita: nonne is, qui litteris semel est eruditus (qui homo est
e schola politus), multo facilius rebus in hoc saeculo
consulet suis (faire sa fortune)? Praeterea, qui bene artibus
est institutus (instruit dans les sciences) - institutus ad
dicendum, ad Latine loquendum - ah, quam magnifice jactare
se potest (être fier)!
Ceterum nunquam, dum vives, scholam fugâ evitabis;
unam egressus in aliam intrabis. An non tota, quam tu adhuc
ignoras, hominis vita est schola, quae magis quam quaevis
disciplina alium aliter docet veram sapientiam? Plurimi enim
sapientiores fiunt experientia praeceptrice (à l'école de), cujus
nulla praestantior est disciplina; illi paupertate magistra (à
l'école), quae rebus - 3 - adversis vel fortunae tormentis nos
docet patientiam. Sed haec hactenus, ne amplius
philosophando tibi molestiam afferam.
Hem, administratne iste magister scholam suam solus?
S. Non solus scilicet: complures adjutores habet, quibus
variae disciplinae sunt distribuitae (assignatae). Doctoribus
ad docendum utimur aptissimis (nous avons), quorum sua
quisque arte profecto est dignus (fort dans sa branche) nisi
forte qui Graece profitetur (Professeur de Grec) minus
idoneus ad tuendam scholam esse videatur.
Q. Quod ipse quisque scit, aliis tradere potest (donner).
Quis apud vos Latine profitetur? Quis vobis tradit praecepta
grammatica (donner la grammaire)? Quo doctore rhetorico
(vel dicendi) utitur classis (*) tua? Quae est docendi ratio eius
vel genus instituendi (méthode)?
Quem rerum explicatorem habetis (professeur d'histoire)?