Table Of Content

“Azərbaycan məktəbi” 2013/3 İdarəetmə məsələləri MƏKTƏBƏQƏDƏR TƏHSİLİN İDARƏ EDİLMƏSİNİN NORMATİV-HÜQUQİ ƏSASLARI Laləzar Cəfərova pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Azadə Əhmədova Yasamal rayonu 11 nömrəli uşaq bağçasının müdiri Açar sözlər: məktəbəqədər təhsil, pedaqoji proses, təhsilin modernləşdirilməsi, idarəetmə, normativ-hüquqi sənədlər. Ключевая слова: дошкольное воспитание, педагогический процесс, модерниза- ция образования, управления, нормативно-правовые документы. Key word: preschool education, pedagogical process, modernization of education, management, normative legal documents. Təhsil müəssisəsinin idarəolun ma sı nın cəmiyyətin səylərini birləşdirmək, tədris dövlət-ictimai prinsiplər əsasında həyata ke- pro se sinin məzmununu, forma və metod la rı- çirilməsi, pedaqoji proses iştirakçı la rının nı, müxtəlif tip təhsil müəssisələrini seçmək- fəa liyyəti üçün ən əlverişli şəraitin yaradıl- də müəllimlərə, şagirdlərə, valideynlərə bö- ması, onların sosial müdafiəsi və pers pek tiv- yük hüquqlar və azadlıqlar vermək təşkil də ictimai-dövlət idarəetmə sis teminə ke çil- edir. Təhsil sisteminin idarə olunmasının (o məsi müvafiq sənədlərdə qarşıya əsas məq- cümlədən məktəbəqədər təhsil müəssisə ləri- səd kimi qoyulmuşdur. nin) dövlət xarakteri o deməkdir ki, ölkədə Ölkəmizdə Təhsil müəssisələrinin fəa- təhsil sahəsində dövlətin vahid siyasəti hə- liy yətini tənzimləyən nor mativ – hüquqi sə- yata keçirilir. nədlərdə təhsil siste mi nin idarəolunması Azər baycan Respublikasında təhsil prob lemlərinə xüsusi münasibət bildirilmiş sahəsi prio ritet sahə hesab olunur. Priori tet lik və demokratik cəmiy yətdə təhsilin idarə- o demək dir ki, ölkənin sosial-iqtisadi, si ya si, olun ması, ona rəhbərlik və nəzarətin həyata mə dəni və beynəlxalq sahələrdə uğur ları təh - keçirilməsinin huma nist ləş mə və demok ra - sil sis temi ilə əlaqələndirilir. Təhsil sisteminin tik ləşmə prinsiplərinə uyğun şəkildə qurul - ida rə olunmasının dövlət xarak teri təhsil sa - ması məqsədəuyğun sa yıl mışdır. hə sin də dövlət siyasətinin prin siplərində təs - Müasir təhsil müəssisəsinin xüsusiy - bit olunmuşdur. Həmin prinsip lər Təhsil haq - yət lərin dən biri dövlət idarəetmə sistemin - qında Azərbaycan Respublika sının Qanu nun - dən dövlət-ictimai idarəetmə sisteminə ke - da qeyd olunduğu kimi təh silin humanist xa - çil mə si dir. Təhsilin dövlət-ictimai prinsiplər rakteri, təhsilin dünyəvi xa rakteri, hamı nın əsa sın da idarə edilməsinin əsas ideyası təhsil təh sil almaq hüququna ma lik olması, təhsilin problemlərini həll etmək üçün dövlətin və demokratik, dövlət-ic timai xarakter daşıması 71 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi və s. ifadə olun muş dur. sas münasibətinin formalaşmasını təmin Son illər respublikamızda məktəbə - etməsi bir vəzifə kimi qeyd olunur. qədər təhsilə dövlət nəzarəti gücləndiril miş- Məktəbəqədər hazırlığın təşkili qayda- dir. Bu gün Azərbaycanda təhsilin bütün larına əsasən, Təhsil haqqında qanuna uyğun pillələrində olduğu kimi, məktəbəqədər təh- hazırlanan bu qaydalar məktəbə hazırlığın sil pilləsində də əsaslı dəyişikliklər aparılır. təşkili məsələlərini tənzimləyir. Sənədə əsa- Məktəbəqədər təhsilin modernləşdirilməsi- s ən, 5 yaşlı uşaqlar üçün məktəbə hazırlıq nin əsası 1999-cu ildə 15 iyun tarixdə zə ruri hesab olunur. Lakin məktəbəqədər ümum milli lider Heydər Əliyev tərəfindən yaş lı uşağın təhsili onun inkişafının süni su - təs diq olunmuş “Azərbaycan Respub likası- rətdə tezləşməsinə deyil, zənginləşdiril mə- nın təh sil sahəsində İslahat Proqramı”nda qo - sinə istiqamətləndirilməlidir. Məktəbəqədər yul muş dur. təhsil müəssisələrində məktəbəhazırlıq qrup- Müstəqillik illərində Respublikamızda ları 5 yaşdan 6 yaşadək uşaqları əhatə edir və məktəbəqədər təhsil sahəsində mövcud nor- mülkiyyət formasından asılı olmayaraq, mativ və hüquqi sənədlərin yeniləş dirilməsi bütün məktəbəqədər təhsil müəssisələrində 5 zərurəti yarandı. Bu gün bu problemlər yaşlı uşaqlar üçün məktəbəhazırlıq qrupları müəy yən qə dər öz həl lini tapıb. Artıq müv a- təşkil olunmalıdır. Qaydalara əsasən, 5 yaşlı- fiq sənədlər ha zır lanmış və məktəbəqədər la rın məktəbə hazırlığı “Məktəbəqədər təh sil müəs sisə lərində tətbiq edilməyə baş- müəs sisələrdə tərbiyə və təlim Proqramı” lanılmışdır. əsa sında (məktəbəqədər təhsilin kuriku lu- Respublikanın Prezidenti cənab İlham mu) həyata keçirilməlidir. Eyni zamanda ye- Əliyev tərəfindən12 aprel 2007-ci il tarixdə ni alternativ proqramlardan da istifadə oluna “Azərbaycan Respubli ka sında Məktəbə qə- bilər. dər təhsilin yeniləşdirilməsi Proqramı” im- Müasir dövrdə məktəbəqədər təhsilin za lanmışdır. Proqramda deyi lir: “...məktəbə- problemlərinə çox böyük əhəmiyyət verilir. qə dər təhsilin məzmunca yeni ləşdirilməsi Bu məqsədlə Azərbaycan Respublikası Na- məq sədilə məktəbə hazırlıq baxımından zirlər Kabinetinin 2010-cu il 16 iyul tarixli, uşaq ların fiziki, sosial-mənəvi, estetik və 137 nömrəli qərarı ilə “Məktəbəqədər təh si- psi xoloji inkişafı, dərketmə və nitq qabiliy- lin dövlət standartı və proqramı” təsdiq edil- yətlərinin yüksəldilməsi üzrə əsas tə ləbləri mişdir. “Məktəbəqədər təhsilin dövlət stan- özündə ehtiva edən, həmçinin pe da qoji pro- dar tı və proqramı” (bundan sonra - dövlət sesin humanistləşməsini nəzərdə tu tan mək- stan dartı) “Təhsil haqqında” Azərbaycan təbəqədər təhsil üzrə milli kuriku lu mun ha- Respublikası Qanununun 6.3-cü maddəsinə zır lanması və müvafiq qaydada təs diq olun- uyğun hazırlanmışdır və tabeliyindən, mül- masıdır”. kiy yət formasından asılı olmayaraq, respub- “Təhsil haqqında” Azərbaycan Res - likada fəaliyyət göstərən bütün məktəbə- publikasının Qanununda işə məktəbəqə dər qədər təhsil müəssisələrinə şamil olunur və təhsil təhsilin ilk pilləsi olmaqla, ailənin və bu tipli təhsil müəssisələrində məktəbəqədər cəmiyyətin maraqlarına uyğun olaraq, uşaq - təhsilin vəzifələrinin yerinə yetirilməsinə, ların erkən yaş dövründən intellektual, fiziki tədris-metodiki rəhbərliyin tələblərinə əməl və psixi inkişafını, sadə əmək vər diş lərinə olunmasına dövlət nəzarətinin həyata ke- yiyələnməsini, istedad və qabiliy yətinin üzə çirilməsini təmin edir. çıxarılmasını, sağlamlığının qorunmasını, Proqramda məktəbəqədər təhsil müəs- estetik tərbiyəsini, təbiətə və insanlara həs - sisə ləri şəbəkəsinin optimallaşdırılması və 72 “Azərbaycan məktəbi” 2013/3 maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsi, yətyönümlülük təhsil proqramının (kuriku- idarəetmənin yeni iqtisadi münasibətlər zə- lu mun) məqsəd və məzmunu ilə bağlı olub, minində təkmilləşdirilməsi, təşkilat-hüquqi cəmiyyət üçün yararlı üzvün formalaşdırıl- və iqtisadi mexanizmlərin bu müəssisələrin ma sının yerinə yetirilməsini təmin edir. səmərəli fəaliyyətinə yönəldilməsi, məktə- Mək təbəqədər təhsilin kurikulumu komp- bə qədər təhsil xidmətlərinin əhalinin aztə mi- leks sənəd kimi yeni struktura malikdir. Sə- natlı təbəqəsinin imkanlarına uyğun olması, nəd məktəbəqədər təhsilin məzmunu, təlim kadr təminatının yaxşılaşdırılması, yeni strategiyaları və uşaq nailiyyətlərinin qiy- kurikulumun hazırlanması, bütövlükdə mək- mət ləndirilməsini əhatə edir. Məktəbəqədər tə bəqədər təhsilin ictimai statusunun yük səl- təhsilin məzmunu dedikdə bu sahədə məz- dilməsi önəmli vəzifələr kimi qarşıya qoyu- mun standartları başa düşülür. Onların lub, ən başlıcası isə dünya təcrübəsinə uyğun müəy yənləşdirilməsi və təsdiq olunması olaraq 5 yaşlı uşaqların zəruri məktəbəqədər pers pek tiv fəaliyyət üçün zəruri hesab edilir. təhsilə cəlb olunması, məktəbəqədər təhsil Həmin standartlar uşaqların inkişafını izlə- haqqında ayrıca qanunun qəbul edilməsi nə- mək və istiqamətləndirmək üçün ardıcıl qiy- zərdə tutulub. Bununla müstəqil Azərbayca- mətlən dirmə aparmağa imkan yaradır. nın məktəbəqədər təhsil tarixində yeni mər- Standartlar dövlət tələbidir. Dəyişil- hələnin təməli qoyulmuşdur. mir. Standartlar bütün yaş qrupları üçün ey- Məktəbəqədər təhsil proqramı (kuri- ni dir. Lakin yaş qrupuna uyğun olaraq, alt ku lumu) məktəbəqədər təhsilin dövlət stan- standartlar tədricən mürəkkəbləşir və dəyi- dartı və proqramına əsasən hazırlanmışdır. şir. Hər bir standart bilik qazanmaq və fəa- Bu sənəd daim dəyişən cəmiyyətin tələ batı- liyyətlə bağlıdır. Bütün fəaliyyətlərdə uşağın na uyğun olaraq, inteqrasiya olunmuş həyati təfəkkür fəallığının inkişaf etdirilməsinin, bacarıqlara və fəaliyyətə əsaslanır. psixomotor bacarıqların formalaşdırılma sı- Azərbaycan cəmiyyətinin tələb və eh- nın ön planda dayanması zəruri tələb kimi ti yaclarına uyğun, son illərdə nəticəyönüm- diqqət mərkəzində dayanmışdır. lü, yəni təhsil sistemində əldə olunması nə- Təlim strategiyaları təlim prosesinin zər də tutulan təlim nailiyyətlərinin nəticələr təş kilinə verilən tələbləri, istifadə edilən for- formasında qabaqcadan müəyyən edilməsi ma, üsul, vasitələri və pedaqoji texnologi ya- və müvafiq nəticələrdən ibarət şəxsiyyətyö- ları əhatə edir. Yeni kurikulumlarda təlim nüm lü təhsil sisteminin yaradılması sahə sin- strategiyaları anlayışının işlənməsi və peda- də xeyli işlər görülmüşdür. Məktəbəqədər qoji prosesin təşkilində ondan daha səmərəli təh silin təlim nəticələrindən ibarət yeni məz- şəkildə istifadə olunması, ilk növbədə, əsas mun, yeni təlim strategiyaları və uşaq nai liy- pedaqoji anlayışlardan biri kimi təhsilin yətlərinin qiymətləndirilməsi sistemi hazır - müa sir tələblər baxımından izahını tələb lan mış dır. edir. Məktəbəqədər təhsilin kurikulumu Məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin hazırlanarkən şəxsiyyətyönümlülük, nəticə - və uşaq evlərinin pedaqoji şuraları haqqında yö nümlülük, uşaqyönümlülük, inteqrativlik, Nümunəvi Əsasnaməsinə əsasən, pedaqoji tələbyönümlülük, millilik və dünyəviliyin şura məktəbəqədər təhsil müəssisəsinin nəzərə alınması, hər bir uşağın inkişafı üçün idarəolunmasının şəffaflığını təmin etmək bərabər imkanların yaradılması, uşaqların məqsədi ilə təhsil müəssisəsində tərbiyəçi- mək təb təliminə hazırlanmasının zəruriliyi lər lə aparılan metodiki və uşaqlarla təşkil kimi prinsiplər əsas götürülmüşdür. Şəxsiy - edilən tədris-təlim işləri üzrə mühüm mə sə- 73 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi lələrə baxılması üçün daim fəaliyyətdə olan mişdir. ali idarəetmə orqanıdır. Pedaqoji şuranın 2. Məktəbəqədər təhsilin proqramı yaradılması və fəaliyyəti əsasnaməyə uyğun (kurikulumu). RNK-nın 10 iyul 2012-ci il olaraq, məktəbəqədər təhsil müəssisəsinin qərarı ilə təsdiq edilmişdir. tə sisçisi tərəfindən təsdiq olunmuş əsas na- 3. Məktəbəqədər təhsil müəssisələri- mə yə və təhsil müəssisəsinin nizamnamə sinin və uşaq evlərinin pedaqoji şuraları haq- nə əsasən müəyyən edilir. qında Nümunəvi Əsasnamə. RNK-nın 9 Sənəddə pedaqoji şuranın fəaliyyət avqust 2012-ci il qərarı ilə təsdiq edilmişdir. istiqamətləri, hüquqları, vəzifələri göstərilir. Şuranın əsas vəzifəsi uşaqlarla aparılan təd- Л.Джафарова, ris-tərbiyə işinin keyfiyyətini yüksəlt mək, А.Ахмедова pe daqoji elmlər sahəsində olan nailiy yət- lərdən, yeniliklərdən və qabaqcıl iş təcrü bə- Нормативно-правовая база по lərindən istifadə etmək, tərbiyəçilərin pe- управлению дошкольным daqoji iş qabiliyyətini yüksəltmək, yaradıcı- образованием lıq larını inkişaf etdirmək, məktəbəqədər təh- sil müəssisələrində yeni interaktiv təlim me- Резюме todlarından istifadə üzrə işi təkmilləşdir- Управление дошкольным учрежде- məkdir. нием осуществляется в соответствии с Məktəbəqədər müəssisələrin nü mu nə vi Законом AР “Об образовании”, Типовым nizamnaməsi təhsil haqqında qanuna əsa sən положением о дошкольном образователь- hazırlanıb və tabeliyindən, təşkilati-hüquqi ном учреждении, Уставом ДОУ и строит- formasından asılı olmayaraq, bütün məktəbə - ся на принципах единоначалия и само- qədər təhsil müəssisələrinin fəaliy yətini управления, призванных обеспечить го- tənzimləyir. Məktəbəqədər təhsil müəs sisəsi су дар ст венно-общественный характер mülkiyyət növünə görə dövlət, bələdiyyə və управления. özəl məktəbəqədər təhsil müəs sisələrinə Все документы, указанные в дош - bölünür. Sənəddə məktəbəqədər təhsil müəs - кольных образовательных учреждениях sisə si nin növləri, yaş qrupları, hər bir qrupda служат для организации и управления uşaqların sıxlığı və s. müəy yənləşdirilmişdir. педагогическим процессом. Eyni zamanda sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün xüsusi uşaq bağçalarının L.Cafarova, növləri də müəyyən edilmişdir. A.Ahmadova Nəzərdən keçirdiyimiz sənədlərin ha- mısı məktəbəqədər müəssisələrdə peda qoji Normative legal bases of mana- prosesin təşkili və səmərəli idarəolunmasına ging preschool education xidmət edir və bu müəssisələrin inkişafına Summary geniş imkanlar açır. Management of pre-school institution is based on Standard Education, (Statement Rəyçi: prof. A.Mehrabov of preschool education, the Charter of the Dow) and on the principles of government İstifadə edilmiş ədəbiyyat management. All documents referred to pre- 1. Məktəbəqədər təhsilin dövlət stan - school institutions are used to organize and dartları və proqramı (kurikulumu). RNK-nın manage the pedagogical process. 16 iyul 2010-cu il qərarı ilə təsdiq edil - 74