Nood aan een autonome incriminatie van identiteitsfraude?

159 Pages·2017·1.64 MB·Dutch

Nood aan een autonome
incriminatie van identiteitsfraude?
Rechtsvergelijkend onderzoek tussen België en

Nederland.

Masterproef neergelegd tot het behalen van
de graad van Master in de rechtsgeleerdheid
door Freya De Schamphelaere
(Studentennummer: 01204226)

Academiejaar 2016-2017
Promotor : Prof. Dr. J. Janssens
Commissaris : mevrouw E. Christiaens

1
Een woord van dank

Vooraleer deze scriptie aan te vatten wil ik van de gelegenheid gebruik maken om een aantal mensen te
bedanken.
Eerst en vooral wil ik mijn promotor prof. dr. Jelle Janssens bedanken om mij de kans te geven dit
onderzoek te doen en mij dit onderwerp aan te reiken. Daarnaast wil ik de professor ook van harte
bedanken voor de feedback op mijn onderzoeksplan en de verdere aanmoediging voor het onderzoeken
van één rechtszaak. Zonder de aanzet van mijn promotor zou ik geen verhelderend en aangenaam gesprek
met de heer Verschoore hebben gehad. Ten slotte wil ik prof. Janssens ook bedanken om mij toch de
vrijheid te geven om dit onderzoek naar mijn hand te zetten.
Vervolgens zou ik graag de mensen willen bedanken die mij geholpen hebben verdere informatie over dit
onderwerp te verkrijgen. Met stip wil ik hier graag de heer Verschoore bedanken, die voor mijn onderzoek
tijd wou vrijmaken om enkele zaken dieper te bespreken. Ook bedank ik de heer Schuytten om dit gesprek
mogelijk te maken. Hiernaast zou ik graag ook mevrouw Elpers bedanken, die mij vanuit het kabinet van
de minister van Justitie heeft geïnformeerd.
Ten slotte wil ik mijn familie en vrienden bedanken. Mijn vrienden om zonder verwijten te accepteren dat
ik de voorbije maanden niet altijd aanwezig kon zijn. Mijn familie, en in het bijzonder mevrouw B. Van
de Steene en de heer B. Van de Steene, voor het nalezen en de vele terechte opmerkingen op deze tekst.
Ook mijn ouders wil ik in het bijzonder bedanken om mij de kans te geven deze tekst in Amsterdam te
schrijven en het nalezen van de tekst.
Als laatste wil ik graag de lezer bedanken om tijd te maken zich in het fenomeen van identiteitsfraude te
verdiepen.

2
Gedetailleerde Inhoudstafel
Inleiding ............................................................................................................... 10
Probleemstelling: identiteitsfraude ............................................................................................. 11
Afbakening en onderzoeksvragen ............................................................................................... 13
Methodologie .............................................................................................................................. 14
Opbouw ...................................................................................................................................... 15
Theoretische Afbakening .................................................................................... 16
Afdeling 1. Identiteit ............................................................................................................... 16
1.1. Een tijdslijn van identiteit ........................................................................................................ 16
1.2. Identiteit volgens Van Dale ..................................................................................................... 18
1.3. Identiteit als juridisch begrip ................................................................................................... 19
§1. Personenrecht ....................................................................................................................... 19
§2. Persoonsgegevens ................................................................................................................. 19
§.3. Elektronische identificatie ................................................................................................... 20
1.4. Identifiers of identificatiegegevens .......................................................................................... 21
1.5. Identiteit en Identificatiegegevens ........................................................................................... 22
Afdeling 2. Fraude en diefstal ................................................................................................. 23
2.1. Fraude ...................................................................................................................................... 23
2.2. Diefstal .................................................................................................................................... 24
Afdeling 3. Identiteitsfraude en aanverwante begrippen ........................................................ 24
3.1. Identiteitsfraude ....................................................................................................................... 24
§1. Definitie uit de VS, voorloper in de strijd van identiteitsdiefstal........................................... 24
§2. Nederland ............................................................................................................................. 25
§3. België .................................................................................................................................... 25
3.2. Identiteitsdiefstal ..................................................................................................................... 26
3.3. Documentfraude ...................................................................................................................... 26
3.4. Conclusie ................................................................................................................................. 27
Afdeling 4. Toepassing Identiteitsfraude ................................................................................ 27
4.1. Look a like fraude .................................................................................................................... 27
4.2. Identiteitsfraude online ............................................................................................................ 27
§1. Valse accounts ...................................................................................................................... 27
§2. E – commerce ....................................................................................................................... 28
§3. Data breaches ....................................................................................................................... 28
§4. Methoden om gegevens te stelen via de computer................................................................. 28
3
4.3. Financiële identiteitsfraude ...................................................................................................... 29
4.4. Criminele identitieitsfraude ..................................................................................................... 29
Deel A. Rechtsvergelijking België en Nederland .............................................. 30
Hoofdstuk1. Identiteitsinfrastructuur in België en Nederland ............................. 30
Afdeling 1. Identiteitsinfrastructuur België ............................................................................ 30
1.1. Belgische Identiteit .................................................................................................................. 30
1.2. Belgische Nationaliteit ............................................................................................................ 30
1.3. Belgisch Identiteitsbewijs ........................................................................................................ 31
§1. Basis: rijksregister ................................................................................................................ 31
§2. Nationale identiteitskaart of eID .......................................................................................... 32
§3. Beveiligingsproblemen eID................................................................................................... 33
Afdeling 2. Identiteitsinfrastructuur Nederland ...................................................................... 34
2.1. Nederlandse Identiteit .............................................................................................................. 34
2.2. Nederlandse Nationaliteit ........................................................................................................ 35
2.3. Nederlandse Identiteitsbewijs .................................................................................................. 36
§1. Basis: Basisregistratie Personen (BRP) ............................................................................... 36
§2. De Nederlandse identiteitskaart ........................................................................................... 36
§3. DigiD .................................................................................................................................... 37
§4. Elektronische identiteitskaart ............................................................................................... 37
Afdeling 3. Europese Unie ...................................................................................................... 38
3.1. Europees Burgerschap ............................................................................................................. 38
3.2. Verordening betreffende de elektronische identificatie en vertrouwensdiensten ..................... 38
Afdeling 4. Conclusie ............................................................................................................. 39
Hoofdstuk 2. Begrip identiteitsfraude ................................................................. 41
Afdeling 1. Waarom focus op begrip? .................................................................................... 41
Afdeling 2. Begrip identiteitsfraude in België ........................................................................ 41
2.1. Dienst Strafrechtelijk Beleid: identiteitsmisdrijven ................................................................. 41
2.2. Verschillende invullingen op verschillende beleidsdomeinen ................................................. 42
§1. Eerste invulling door de politie............................................................................................. 42
§2. Tweede invulling door de Financiële wereld ........................................................................ 43
§3. Derde invulling door parlementsleden en overheidsdiensten ............................................... 43
2.3. Invulling anno 2017 ................................................................................................................. 44
§1. Nationaal veiligheidsplan (NVP) 2016 – 2019 ..................................................................... 44
§3. Task Force “Preventie en bestrijding van identiteitsfraude” ............................................... 45
4
2.4. Conclusie Begrip in België ...................................................................................................... 45
Afdeling 3. Begrip identiteitsfraude in Nederland .................................................................. 46
3.1. Verschillende invullingen op verschillende beleidsdomeinen. ................................................ 46
§1. Burgerservice nummer.......................................................................................................... 47
§2. Financieel ............................................................................................................................. 47
3.2. Algemene Werkdefinitie .......................................................................................................... 48
§1. ‘En’ ....................................................................................................................................... 48
§2. Geen persoon aanduiding ..................................................................................................... 48
§3. Identifiers in plaats van identiteit ......................................................................................... 48
§4. Wijze van verkrijging van de identificatiemiddelen .............................................................. 49
§5. ‘Vals’ .................................................................................................................................... 49
§6. Vervolggedraging ................................................................................................................. 49
§7. Geen onderscheid verticale of horizontale identiteitsfraude ................................................. 49
§8. Kritiek ................................................................................................................................... 50
3.3. Definities uit de Nederlandse rechtsleer .................................................................................. 50
§1. B.J. Koops en R. Leenes........................................................................................................ 50
§2. P. Van Schijndel ................................................................................................................... 50
§3. J.H.A.M. Grijpink ................................................................................................................. 51
3.4. Conclusie begrip Nederland..................................................................................................... 51
Afdeling 4. Vergelijking ......................................................................................................... 52
4.1. Algemeen ................................................................................................................................ 52
4.2. Parameters ............................................................................................................................... 53
Afdeling 5. Conclusie: welke invulling verder gebruiken? .................................................... 54
Hoofdstuk 3. Preventie ....................................................................................... 55
Afdeling 1. Preventieve maatregelen van informatieve aard .................................................. 55
1.1. België ...................................................................................................................................... 55
§1. Private sensibilisering .......................................................................................................... 55
§2. Know how samenwerkingen.................................................................................................. 55
1.2. Nederland ................................................................................................................................ 56
§1. Informatie vanuit de overheid ............................................................................................... 56
§2. Sensibilisering ...................................................................................................................... 57
§3. Know How samenwerking .................................................................................................... 58
1.3. Vergelijking België en Nederland ........................................................................................... 59
§1. Gelijkenissen ........................................................................................................................ 59
5
§2. Verschillen ............................................................................................................................ 60
1.4. Conclusie ................................................................................................................................. 60
Afdeling 2. Preventieve maatregelen van technologische aard .............................................. 61
2.1. België ...................................................................................................................................... 61
§1. Checkdoc .............................................................................................................................. 61
§2. Biometrie .............................................................................................................................. 61
§3. Technische kenmerken van de Belgische eID........................................................................ 62
§4. Mobiele Applicatie ................................................................................................................ 63
2.2. Nederland ................................................................................................................................ 63
§1. Controle site ......................................................................................................................... 63
§2. Biometrie .............................................................................................................................. 64
§3. Technische kenmerken van de Nederlandse identiteitskaart ................................................. 64
§4. Mobiele Applicaties .............................................................................................................. 64
2.3. Europese aanpak beveiliging van reisdocumenten ................................................................... 65
§1. Paspoort voor EU burgers .................................................................................................... 65
§2. Documenten voor onderdanen van derde landen .................................................................. 67
§3. Informatiesystemen ............................................................................................................... 67
§4. Evaluatie ............................................................................................................................... 68
2.4. Actieplan ter versterking van de Europese aanpak van de reisdocumentfraude ....................... 68
2.5. Vergelijking ............................................................................................................................. 71
§1. Gelijkenissen ........................................................................................................................ 71
§2. Verschillen ............................................................................................................................ 71
2.6. Conclusie ................................................................................................................................. 73
Afdeling 3. Conclusie ............................................................................................................. 73
Hoofdstuk 4. Handhaving................................................................................... 74
Afdeling 1. Handhavingsdiensten ........................................................................................... 74
1.1. België ...................................................................................................................................... 74
§1. Gemeentelijke referentieambtenaar ...................................................................................... 74
§2. Centrale Dienst voor valsheden van de federale politie (OCRF-D) ...................................... 75
§3 Helpdesk ................................................................................................................................ 75
1.2. Nederland ................................................................................................................................ 76
§1. Regionale ID – Desks ........................................................................................................... 76
§2. Centraal Meldpunt Identiteitsfraude ..................................................................................... 76
1.3. Europese Unie ......................................................................................................................... 77
6
§1. Frontex ................................................................................................................................. 77
§2. Europol ................................................................................................................................. 77
1.4. Vergelijking ............................................................................................................................. 77
1.5. Conclusie ................................................................................................................................. 78
Afdeling 2. Procedureelrechtelijke bestrijdingsmechanismen ................................................ 78
1.1. België ...................................................................................................................................... 78
§1. Opsporing documentfraude .................................................................................................. 78
§2. Digitale opsporing. ............................................................................................................... 79
1.2. Nederland ................................................................................................................................ 80
§1. Opsporing documentfraude .................................................................................................. 80
§2. Digitale opsporing ................................................................................................................ 81
1.3. Vergelijking ............................................................................................................................. 81
Afdeling 3. Conclusie ............................................................................................................. 81
Hoofdstuk 5. Repressieve maatregelen ............................................................... 83
Afdeling 1. Inleiding. .............................................................................................................. 83
Afdeling 2. (Straf)Rechtelijke kwalificatie in België ............................................................. 83
2.1. Eerst fase: toe-eigenen identiteit .............................................................................................. 84
2.2. Tweede fase: benutten van identiteit voor het plegen van fraude............................................. 85
§1. Aanmatiging van naam (artikel 231 Sw.) .............................................................................. 85
§2. Valsheidsdelicten (artikel 193 Sw tem 214 Sw.) .................................................................... 86
§3. Oplichting en bedriegerij (artikel 496 Sw. tem 504 Sw.) ...................................................... 91
§4. Informaticabedrog (504 quater Sw.) ..................................................................................... 92
§5. Hacking (art 550bis Sw) of data sabotage (art 550ter Sw) ................................................... 92
Afdeling 3. (Straf)Rechtelijke kwalificatie in Nederland ....................................................... 93
3.1. Artikel 225 Sr. ......................................................................................................................... 93
3.2. Artikel 231 Sr. ......................................................................................................................... 95
3.3. Artikel 231a Sr. ....................................................................................................................... 97
3.4. Artikel 231b Sr. ....................................................................................................................... 98
3.5. Artikel 232 Sr. ....................................................................................................................... 100
3.6. Andere ................................................................................................................................... 100
Afdeling 4. Conclusie ........................................................................................................... 100
Deel B. Noodzaak aan een Belgisch strafrechtelijke kader ............................ 102
Hoofdstuk 1. Identiteitsfraude als valsheidsdelict ............................................ 102
Afdeling 1. Feiten ................................................................................................................. 102
7
Afdeling 2. Valsheid in geschrifte ........................................................................................ 103
2.1. Valsheid in geschrifte ............................................................................................................ 103
§1. Artikel 196 Sw..................................................................................................................... 104
§2. Artikel 197 Sw..................................................................................................................... 105
§3. Artikel 213 Sw..................................................................................................................... 105
2.2. Bezit van een vervalst identiteitsdocument ............................................................................ 105
§1. Heling ................................................................................................................................. 105
§2. Bedrieglijke verberging ...................................................................................................... 106
§3. Valsheidsdelict .................................................................................................................... 106
2.3. Nederland .............................................................................................................................. 106
§1. Valsheid in geschrifte ......................................................................................................... 106
§2. Artikel 213 Sr. ..................................................................................................................... 107
Afdeling 3. Valsheid in de informatica ................................................................................. 108
3.1. Valsheid in informatica ......................................................................................................... 109
§1. Artikel 210bis §1 Sw ........................................................................................................... 109
§2. Artikel 210bis §2 Sw ........................................................................................................... 110
§3. Artikel 213 Sw..................................................................................................................... 113
3.2. Nederland .............................................................................................................................. 114
§1. Artikel 231 Sr en 231b Sr .................................................................................................... 114
§2. Valsheid in geschrifte ......................................................................................................... 114
3.3. Phising ................................................................................................................................... 115
Afdeling 4. Conclusie ........................................................................................................... 116
4.1. België .................................................................................................................................... 116
§1. Samenloop tussen valsheid in geschrifte en valsheid in informatica ................................... 116
§2. Oorsprong van het geschrift bij valsheid in Geschrifte ....................................................... 117
§3. Discriminatie in de hoedanigheid bij de valsheiddelicten ................................................... 118
§4. Samenloop met aanmatiging van naam .............................................................................. 118
4.2. Nederland .............................................................................................................................. 118
§1. Samenloop tussen valsheid in geschriften en identiteitsfraude ........................................... 118
§2. Restricties aan Nederlands kader voor identiteitsfraude .................................................... 119
Hoofdstuk 2. Nood aan wetgevend kader in België? ....................................... 120
Afdeling 1. Beschikbare cijfers ............................................................................................. 120
1.1. België .................................................................................................................................... 120
1.2. Nederland .............................................................................................................................. 120
8
Afdeling 2. Evaluatie van het Belgische beleid .................................................................... 121
2.1. Begripsafbakening ................................................................................................................. 122
2.2. Preventie ................................................................................................................................ 123
§1. Informatief .......................................................................................................................... 123
§2. Technologisch ..................................................................................................................... 124
2.3. Handhaving ........................................................................................................................... 126
§1. Gemeentelijke en nationale SPOC ...................................................................................... 126
§2. Slachtoffer identiteitsfraude ................................................................................................ 127
2.4. Strafrechtelijke kwalificatie ................................................................................................... 128
2.5. Identiteitsfraude als valsheidsdelict ....................................................................................... 128
§1. Relatie tussen het gebruik en de valsheid ........................................................................... 128
§2. Relatie valsheid in de informatica en valsheid in geschriften ............................................. 129
§3. Ambtenaar of openbare officier .......................................................................................... 131
§4. Bezit van een vervalst document ......................................................................................... 131
Afdeling 3. Noodzaak ........................................................................................................... 131
Afdeling 4. Autonoom strafrechtelijke kader ....................................................................... 133
4.1. Gemeenrechtelijke valsheid ................................................................................................... 133
4.2. Identiteitsfraude als lex specialis van valsheid in geschriften ................................................ 134
Bibliografie ...................................................................................................... 136
Bijlages ............................................................................................................ 146

9
Inleiding

Identiteit is goud waard. Wie er op betrouwbare wijze in slaagt te bewijzen dat hij is wie hij zegt te zijn,
heeft toegang tot een wereldwijd aanbod van diensten en producten. Daarenboven heeft die persoon in de
meeste gevallen zekerheid over zijn nationaliteit en de ermee gekoppelde woonstaat. De overheid is voor
identificatie het orgaan bij uitstek dat een dienst kan uitbouwen voor een betrouwbaar identificatiemiddel
omdat die overheid er bij gebaat is dat zij in staat is haar burgers juist te identificeren voor het innen van
belastingen, het voorzien in zorg via sociale zekerheid, onderwijs, enzovoort. Ook de burger heeft voordeel
uit een sterk identiteitsmiddel. Zo kan hij naar derden toe een bewijsmiddel voorleggen om aan te tonen wie
hij is voor het verkrijgen van bepaalde diensten of producten, zowel offline als online. Identiteit is dus goud
waard voor alle actoren in de maatschappij.
Een overheid en de burger zijn er bij gebaat dat dit identiteitsmiddel zo sterk mogelijk is, hierdoor gaat de
betrouwbaarheid van identificatie toenemen. Het identiteitsbewijs afgeleverd door de overheid moet zo
authentiek mogelijk zijn. Mogelijkheden tot vervalsingen van het bewijs doen de waarde van de identiteit
dalen. Vandaag zijn het aantal mogelijkheden om identiteitsgegevens te bemachtigen aan het toenemen. Dit
trekt wereldwijd fraudeurs aan die in staat zijn om identiteitsbewijzen te vervalsen en via deze vervalsingen
een voordeel te krijgen dat hen niet toekomt. Dit fenomeen wordt ‘identiteitsfraude’ genoemd.
Identiteitsfraude is een modus operandi bij veel verschillende vormen van illegale en criminele activiteiten
zoals illegale migratie, mensensmokkel, terrorisme en verschillende types van fraude. Het staat de daders
toe zich onder een valse identiteit te verbergen zodat bepaalde misdrijven niet aan hen gelinkt zouden
kunnen worden.
Identiteitsfraude berokkent zowel de overheid als de burger schade. De overheid gaat een identiteitsfraudeur
voorzieningen toekennen waar die persoon in feite geen recht op heeft. Ook burgers onderling, zeker burgers
en bedrijven, kunnen geconfronteerd worden met schade indien zij handel drijven met een
identiteitsfraudeur maar de verschuldigde betaling niet ontvangen. De nadelen van identiteitsfraude zijn
duidelijk voor burgers, overheid en de economie.
Identiteitsfraude brengt de samenleving structurele schade toe. Het fenomeen is in staat het vertrouwen in
de financiële instellingen, in de sociale voorzieningen, in de digitale economie en digitale overheid te
ondermijnen. Daarenboven tast identiteitsfraude ook het rechtsgevoel aan, de juiste persoon moet verkrijgen
10