NIDI-rapport No. 80, Amsterdam KNAW Press, 243 p.

247 Pages·2009·4.51 MB·Dutch

Werkverband Periodieke Rapportage
Bevolkingsvraagstukken

BEVOLKINGSVRAAG-
STUKKEN IN NEDERLAND
ANNO 2009

Van groei naar krimp. Een
demografische omslag in beeld

Nico van Nimwegen
Liesbeth Heering (red.)

nederlands
interdisciplinair
demografisch
instituut

Rapport nr. 80

Amsterdam, 2009
De reeks NIDI rapporten wordt uitgegeven voor het Nederlands Interdisciplinair
Demografisch Instituut

Directeur:
Frans Willekens

Redactie:
Joop de Beer
Pearl Dykstra
Frans van Poppel

Redactiesecretariaat:
Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut
Postbus 11650, 2502 AR Den Haag
Lange Houtstraat 19, 2511 CV Den Haag
Telefoon: 070 - 3565200
Fax: 070 - 3647187
E-mail: [email protected]
Internet: http://www.nidi.nl

Technische coördinatie:
Jacqueline van der Helm

Uitgever: Uitgeverij Aksant, Postbus 2169,
1000 CD, Amsterdam, www.aksant.nl

ISSN 0922-7210
ISBN 978-90-6984-594-4

© 2009, NIDI, Den Haag
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt
door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook,
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
No part of this book may be reproduced in any form or by means, print,
photocopy, microfilm, or otherwise, without the prior written permission of the
publisher
Inhoudsopgave
Voorwoord

I. Samenvatting en discussie
1. Van groei naar krimp: een demografische omslag. Samenvatting en
discussie.............................................................................................................1
Nico van Nimwegen en Liesbeth Heering

II. Demografische ontwikkelingen
2. Demografische ontwikkelingen in de wereld en Europa..............................27
Gijs Beets

2.1. Wereld en werelddelen..........................................................................27
2.2. Europa.....................................................................................................35
2.3. Tot slot....................................................................................................47
3. Regionale trends in bevolking en huishoudens: groei naast krimp...............59
Andries de Jong en Joop Garssen

3.1. Overwegend groei in het afgelopen decennium...................................59
3.2. Tegengestelde regionale ontwikkelingen in de toekomst....................65
3.3. De rol van geboorte en sterfte................................................................65
3.4. De rol van buitenlandse migratie...........................................................69
3.5. De rol van binnenlandse migratie..........................................................71
3.6. Toekomstige ontwikkeling van het aantal huishoudens.......................73
3.7. Relatie tussen stad en ommeland...........................................................74
3.8. Bevolkingsontwikkeling per stadsgewest.............................................76
3.8.1. Huishoudensontwikkeling per stadsgewest.............................79
3.9. Conclusie................................................................................................82
III. Krimp en ruimte
4. Ruimtelijke gevolgen......................................................................................87
Frank van Dam

4.1. Demografische krimp: aard, omvang en regionale verschillen...........88
4.2. Krimp en de woningmarkt.....................................................................90
4.2.1. Huishoudensontwikkeling.........................................................90
4.2.2. Leegstand...................................................................................91
4.2.3. Tweede woningen.....................................................................93
4.2.4. Ruimte voor wonen...................................................................93
4.3. Krimp en de leefomgeving....................................................................94
4.3.1. Fysieke leefomgeving...............................................................94
4.3.2. Sociale leefomgeving................................................................97
4.3.3. Voorzieningenaanbod...............................................................98
4.4. Krimp en mobiliteit................................................................................99
4.4.1. Files..........................................................................................100
4.4.2. Autogebruik.............................................................................100
4.5. Krimp en milieu...................................................................................102
4.5.1. Welvaart en milieu..................................................................102
4.5.2. Internationaal perspectief........................................................104
4.6. Krimp en de vraag naar ruimte............................................................105
4.7. Besluit...................................................................................................106
4.7.1. Beperkte gevolgen...................................................................106
4.7.2. Buurten, wijken en dorpen......................................................107
4.7.3. Positieve effecten?...................................................................108
5. Beleidsreacties in krimpregio’s....................................................................113
Femke Verwest, Niels Sorel en Edwin Buitelaar

5.1. Krimp: een nieuwe beleidscontext......................................................113
5.2. Krimp en de woningmarkt: beleidsreacties.........................................114
5.2.1. Krimp bestrijden......................................................................115
5.2.2. Krimp begeleiden....................................................................117
5.3. Begeleiden beter dan bestrijden van krimp.........................................121
5.4. Omslag van krimp bestrijden naar krimp begeleiden is lastig...........123
5.4.1. Bestuursmentaliteit belemmert het begeleiden van krimp....124
5.4.2. Financieel instrumentarium stimuleert het bestrijden van
krimp........................................................................................125
5.5. Omslag van krimp bestrijden naar krimp begeleiden vergt een
lange adem............................................................................................126
5.5.1. Ontwikkelingen op gemeentelijk en regionaal niveau..........126
5.5.2. Ontwikkelingen op provinciaal niveau...................................129
5.5.3. Ontwikkelingen op rijksniveau...............................................132
5.6. Regionale afstemming bij krimp.........................................................135
5.6.1. Afstemming is noodzakelijk maar moeilijk...........................135
5.6.2. Regionale afstemming in de praktijk......................................137
5.6.3. Regionale uitvoering...............................................................138
5.7. Tot besluit.............................................................................................139

IV. Krimp en economie
6. Bevolkingskrimp en de arbeidsmarkt...........................................................145
Rob Euwals, Kees Folmer, Thijs Knaap en Maikel Volkerink

6.1. Inleiding................................................................................................145
6.2. Beroepsbevolking tot 2025..................................................................147
6.3. Sectorale aanpassingen........................................................................152
6.4. Aanpassingen beloningsstructuur........................................................156
6.5. Beleidsopties en conclusies.................................................................158
7. Regionaal economische gevolgen van bevolkingskrimp............................163
Eugene Verkade

7.1. Inleiding................................................................................................163
7.2. Lange termijn vooruitzichten...............................................................164
7.3. Regionale spreiding van economische groei......................................167
7.3.1. Spreiding naar landsdeel.........................................................167
7.3.2. Spreiding naar COROP regio.................................................169
7.4. Regionale verdeling bij afnemende bevolkingsgroei.........................169
7.4.1. Afnemende nationale bevolkingsgroei...................................169
7.4.2. Nationale bevolkingskrimp.....................................................173
7.4.3. Regionale bevolkingskrimp....................................................174
7.5. Effecten van bevolkingskrimp op de regionale arbeidsmarkt............175
7.5.1. Regionale arbeidsvraag en -aanbod........................................176
7.5.2. Regionale werkloosheid..........................................................177
7.6. Andere (regionaal) economische effecten van bevolkingkrimp........178
7.6.1. Ruimtelijke sortering...............................................................178
7.6.2. Agglomeratie-effecten.............................................................180
7.6.3. Draagvlak voorzieningen........................................................182
7.6.4. Ruimtedruk en mobiliteit........................................................183
7.7. Beleidsopties en conclusies.................................................................184

V. Krimp en samenhang
8. Sociale samenhang en bevolkingskrimp......................................................189
Rob Bijl

8.1. Behoefte aan en aanbod van formele en informele zorg....................192
8.1.1. Verpleging en verzorging (formele zorg)...............................192
8.1.1.1. Trends in determinanten.........................................193
8.1.1.2. Ramingen................................................................193
8.1.2. Behoefte aan en aanbod van informele zorg..........................194
8.1.2.1. Geringe groei verwacht van de groep
ontvangers van informele zorg...............................194
8.1.2.2. Nu en in de toekomst veel meer hulpverleners
dan ontvangers........................................................195
8.1.2.3. Informele zorg en afstand tot familie en
vrienden...................................................................196
8.1.2.4. Bereidheid informele zorg te geven en te
ontvangen................................................................197
8.1.2.5. Europese context.....................................................198
8.2. Vrijwilligerswerk.................................................................................199
8.2.1. Deelnamecijfers en kwantitatieve verwachtingen.................200
8.2.2. Ontwikkelingen in de Nederlandse samenleving...................201
8.2.3. Veranderingen in het veld.......................................................201
8.2.4. Samenvatting en verwachtingen.............................................202
8.3. Epiloog..................................................................................................204
9. Bevolkingskrimp in Nederland: somber stemmend of een wenkend
perspectief?....................................................................................................207
Harry van Dalen en Kène Henkens

9.1. Inleiding................................................................................................207
9.2. Hoe kijkt Nederlander tegen bevolkingskrimp en -groei aan?..........209
9.3. Wat gaat er achter attitudes schuil?.....................................................216
9.4. Conclusies.............................................................................................222

Lijst van auteurs...................................................................................................227

Lijst van NIDI rapporten.....................................................................................229