Niccolò Machiavelli o spiskach. Walka o władzę we Włoszech epoki odrodzenia PDF
Preview Niccolò Machiavelli o spiskach. Walka o władzę we Włoszech epoki odrodzenia
ALESSANDRO CAMPI NICCOLÓ MACHIAVELLI O SPISKACH WALKA O WŁADZĘ WE WŁOSZECH EPOKI ODRODZENIA WYDAWNICTWO NAUKOWE! UNIWERSYTETU PEDAGOGICZNEGO 3 KRAKÓW NICCOLÓ MACHIAVELLI O SPISKACH Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Prace Monograficzne 1008 ALESSANDRO CAMPI NICCOLÓ MACHIAVELLI O SPISKACH WALKA O WŁADZĘ WE WŁOSZECH EPOKI ODRODZENIA Opracował Stefan Bielański Przekład z języka włoskiego Bogumiła Bielańska WYDAWNICTWO NAUKOWEJ UNtWtRSYTFTU P£DXJOGlC2NtGOi«AXOv M20 Recenzent dr hab. Małgorzata Kiwior-Filo, prof. UJ Publikacja dofinansowana przez Istituto Italiano di Cultura di Cracovia italiano © Copyright by Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2020 ISSN 2430-7865 ISBN 978-83-8084-566-4 e-ISBN 978-83-8084-567-1 DOI 10.24917/9788380845664 Wydawnictwo Naukowe UP 30-084 Kraków, ul. Podchorążych 2 Tel./fax 12 662-63-83, tel. 12 662-67-57 e-mail: [email protected] http://www.wydawnictwoup.pl Druk i oprawa: Zespół Poligrafii WN UP Alessandro Campi Machiavelli i spiski Wstęp Dla Emanuele i Giorgia W pismach Machiavellego, zwłaszcza w korespondencji dyplomatycznej i admi nistracyjnej oraz w Historiach florenckich, relacje i opisy spisków, intryg i tajnych porozumień pojawiają się nader często. Jednakże, to właśnie w Rozważaniach - w sławnym rozdziale 6 III księgi* - temat spisków został podjęty przez Machia- vellego w sposób systematyczny; jego ambicją było bowiem dokonanie zarówno szeroko rozumianego przeglądu wydarzeń historycznych (odnoszących się tak do epoki klasycznej, jak i do czasów mu współczesnych), jak i próba uogólnienia wydarzeń szczegółowych, ich klasyfikacja, osnowa pojęciowa i analiza techniczna. Wydaje się, że jego ocena w kontekście tej szczególnej i skrajnej formy walki politycznej - którą błędnie można uważać za typową dla minionej już fazy historii dziejów, podczas gdy jest ona nadal praktykowana, w sposób bezkrwawy, lecz bardziej subtelny, aniżeli miało to miejsce w przeszłości; czemu zresztą Machiavelli, jako teoretyk odwiecznych pasji ludzkich, z pewnością by się nie dziwił - pojawia się w swojej zdecydowanej i pozornie ostatecznej formie już na samym początku tekstu; tam mianowicie, gdzie o spisku mówi się, iż „nie ma nic bardziej niebez piecznego i ryzykownego dla człowieka aniżeli spiskowanie, jest ono bowiem w każdej swojej części niepewne i trudne, co powoduje, iż wiele takich czynów jest podejmowanych, lecz nieliczne osiągają zamierzony cel” (Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem Historii Rzymu Liwiusza, III, 6. 4i 2). Na podstawie tych słów, stanowiących w istocie rodzaj ostrzeżenia, zrodziła się tendencja, rozwijająca się pośród szerokiej rzeszy badaczy i czytelników pism Florentczyka, do podkreślania, czasem wręcz nadmiernego akcentowania, iż traktowanie spisków jako narzędzia walki i sposobu na dojście do władzy budziło jego wyraźną niechęć3. i Na temat dyfuzji wydawniczej tego rozdziału zob. Przypisy do tekstów. Wszystkie przypisy w języku polskim, dokonując zmian i uzupełnień za zgodą Autora, opracował S. Bielański. 2 Fragmenty tekstu O spiskach (Delie congiure) w tłumaczeniu B. Bielańskiej na podstawie Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio, III, 6, [w:] A. Campi, Niccoló Ma- chiavelli sulle congiure, Rubbettino Editore 2014, s. 141-184. 3 Odnośnie do tej kwestii opinie krytyków, poczynając od Oreste Tommasiniego do Gennaro Sasso, są prawie jednomyślne. Według pierwszego z nich, Machiavelli „Dla zasady był niechętny spiskom. Z własnego doświadczenia wiedział, że były one bezu żyteczne i szkodliwe” (O. Tom mas i ni, La vita e gli scritti di Niccoló Machiavelli nella 7 Alessandro Campi Podobnie brzmiące słowa pojawiają się zresztą już w Księciu: „Doświadczenie poucza, że z wielu spisków podejmowanych nieliczne tylko osiągnęły powo dzenie; by powrócić w nieco tylko zmodyfikowanej formie w Historiach florenckich: „jednak każdy zgani podobne przedsięwzięcia, bo jeśli tylko mają one w swym zamyśle jakiś cień pychy, to niemal zawsze w wykonaniu przynoszą ze sobą nieszczęście” 5*. Machiavelli nie miał do nich przekonania, odradzał ich stosowanie i potępiał tych, którzy je zawiązywali, nawet wówczas gdy spiskujący kierowali się wzniosłymi ideami. Przyczyny takiej postawy były wielorakie: skutki spisków często okazywały się fatalne, zgubne dla tych, którzy podejmowali się takich działań, świadczy o tym cały szereg przykładów wydarzeń historycznych; ich stosowanie nie dawało możliwości ustanowienia nowej, stałej równowagi sił w kręgach skupiających władzę: spiski bowiem, jeśli nawet nie kończą się nie powodzeniem, zawsze tworzą układy niepewne, obarczone ryzykiem porażki w dramatycznych okolicznościach. Machiavelli nie pochwalał spisków również ze względu na trudności z uzyskaniem poparcia czy aprobaty ludu dla tego rodzaju brutalnego działania, którego zamysł i wykonanie były zawsze domeną grup spo łecznie zamkniętych oraz wąskich oligarchii oderwanych od tkanki społecznej, działających w ścisłym kręgu władzy książęcej (a jest rzeczą powszechnie znaną w jakim stopniu przyjazne nastawienie ludu wobec księcia było uznawane przez Machiavellego za decydujące dla utrzymania silnej władzy, w obrębie jakiejkolwiek wspólnoty politycznej). Jego postawa wynikała wreszcie z faktu, iż wypróbował on na własnej skórze, przy jednej przynajmniej okazji, na jakie zagrożenia jest się narażonym (poczynając od tego, związanego z utratą życia) będąc mniej lub bardziej bezpośrednio wmieszanym w takie przedsięwzięcia, które wydają się być bardziej niegodziwe aniżeli odważne. Jednakże, tak wyraźna niechęć wobec spisków, nieskutecznych, a ponadto niebezpiecznych, których obawiał się tak z przyczyn osobistych, jak politycznych, powinna była, zgodnie z zasadami logiki, skłonić Machiavellego, do odrzucenia loro relazione col machiavellismo, vol. II, parte seconda, il Mulino, Bologna 1999, s. 68, wydanie oryginalne z 1911 r.). Zgodnie z równie lapidarną opinią drugiego z badaczy spisek „to przedsięwzięcie do którego czuł prawdziwą odrazę” (G. Sass o, Niccoló Machiavelli, vol. II. La storiografia, il Mulino, Bologna 1993, s. 467). 4M. Machiavelli, Książę, przeł. W. Rzymowski, oprać. K. Grzybowski, wyd. drugie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich -Wydawnictwo, Wrocław 1979, rozdz. XIX, s. 80, Biblioteka Narodowa, seria II, 159. 5 N. Machiavelli, Historie florenckie, przeł. K. Estreicher, krytyczne oprać. przekładu S. Widłak, B. Bielańska, Wstęp S. Bielański, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków 1990, Księga VI, rozdz. XXIX, s. 356-357. 8
The list of books you might like
