Nevşehir Mektepleri (1820-1920) Metin-Sözlük-Tıpkıbasım

209 Pages·2015·4.817 MB·Turkish

by  Adem Öger, Oğuz Özdem

N O T İR
MEKTEPLERİ
1820 1920
( - )
Doç. Dr. Adem Öger-Oğuz Özdem
Nevşehir Hacı Bektas Veli Üniversitesi yayınları: 10

NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI: 10
NEVŞEHİR MEKTEPLERİ
1820 1920
( - )
Metin-Sözlük-T ıpkıbasım
Doç. Dr. Adem ÖGER
Oğuz ÖZDEM
NEVŞEHİR HACI BEKTAŞ VELİ ÜNİVERSİTESİ KAPADOKYA ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ - NEVKAM
Ankara, 2015
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesine aittir. Bütün hakları saklıdır.
Kitabın tümü ya da bölümü/bölümleri Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesinin yazılı izni olmadan elektronik,
optik, mekanik ya da diğer yollarla basılamaz, çoğaltılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright (2015) by Nevşehir Hacı Bektaş Veli University. Ali rights reserved.
No part of this book may be printed, Reproduced or distributed by any electronical, optical, mechanical or
other means without the written permission of Nevşehir Hacı Bektaş Veli University.
NEVŞEHİR MEKTEPLERİ (1820-1920)
Metin-Sözlük-Tıpkıbasım
Yazarlar
Doç. Dr. Adem ÖGER ve Oğuz ÖZDEM
ISBN: 978-605-4163-19-9
1. Baskı
Haziran, 2015 / Ankara
500 Adet
Kapak Düzeni: Pınar GÜNGÜR
Sayfa Tasarımı, Baskı ve Cilt
DBDEII
YAYINCILIK
DETAY ANATOLIA AKADEMİK YAYINCILIK LTD. ŞTİ.
Adakale Sokak No: 14/1 Kızılay/ANKARA
Tel : [phone] • Faks: (0.312) 434 31 42
Web: www.detayyayin.com.tr • e-posta: [email protected]
İÇİNDEKİLER
Sunuş.................................................................................................................................... v
On Söz.................................................................................................................................. vii
1. Mukaddime..................................................................................................................... 1
2. Malumat-ı Tarihi(y)e...................................................................................................... 3
3. Patriarhikon Siyilion........................................................................................................ 37
4. Böyük Simalar................................................................................................................. 41
4.1. Aıhiereaslar........................................................................................................... 41
4.2. Theologoslar.......................................................................................................... 41
4.3. Tabipler................................................................................................................. 41
4.4. Erbab-ı Hukuk....................................................................................................... 41
4.5. Gazeta Muharrirleri.............................................................................................. 41
4.6. Senayi-i Nefise....................................................................................................... 42
4.7. Ticaret ve Senayi................................................................................................... 42
5. Teracim-i Ahval.............................................................................................................. 45
5.1. Theoktistos............................................................................................................. 45
5.2. Nektarios................................................................................................................ 45
5.3. Vasilios Kraniadis................................................................................................. 46
5.4. İoannis Evmolpidis............................................................................................... 46
5.5. Arhangelos Gavriil................................................................................................ 49
5.6. Eleftherios Kontopulos......................................................................................... 50
5.7. Vasilios Kontopulos.............................................................................................. 51
6. Adat ve Ahlak.................................................................................................................. 53
6.1. Lisan....................................................................................................................... 53
6.2. Telebbüs................................................................................................................. 53
6.3. Adat ve Ahlak........................................................................................................ 54
7. Everyetisler....................................................................................................................... 56
8. Cemi(y)etler...................................................................................................................... 60
9. Bazı Türkçe İsimler.......................................................................................................... 62
9.1. Erkek İsimleri........................................................................................................ 62
9.2. Kadın İsimleri........................................................................................................ 63
10. Sözlük.............................................................................................................................. 65
11. Tıpkıbasım...................................................................................................................... 73
SUNUŞ
Nevşehir ve çevresi, tarihin en eski devirlerinden beri farklı kültür, din ve
medeniyetlerin gelişmesinde önemli bir yere sahip olmuştur. Eşsiz coğrafyası ve
hoşgörüsüyle farklı kültürlerin bir arada yaşamasına izin veren bu topraklar,
günümüzde turizmin gelişmesiyle ülkemizin en önemli seyahat alanlarından biri
haline gelmiş ve bu noktada tarih içindeki işlevini sürdürmeye devam
etmektedir.
Asırlar boyunca Nevşehir ve çevresinde yaşayan topluluklardan biri
Karamanlı Ortodokslar'dır. Nevşehir merkez ve ilçelerinde Müslüman Türklerle
bir arada ve hoşgörü içerisinde yaşayan bu zümre, TBMM ile Yunan hükümeti
arasında yapılan anlaşma gereğince 1923 yılında Yunanistan'a göç etmiştir.
Mübadelenin ardından bu zümrenin geride bıraktığı kilise, okul, hamam ve
çeşme gibi yapıların sayısı oldukça fazladır. Bugün Nevşehir merkez başta olmak
üzere Kapadokya bölgesinin hemen her yerleşiminde Karamanlı Ortodokslara ait
sivil mimari örneklerine ve Karamanlı Türkçesiyle (Grek harfleri ile Türkçe)
yazılmış kitabelere rastlamak mümkündür. Ayrıca Karamanlı Türkçesiyle
kaleme alınmış dini ve dindışı kitapların sayısı da azımsanmayacak orandadır.
16. yüzyılın ortalarından başlayarak 20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar
Karamanlı Türkçesiyle çeşitli eserler verilmiştir. Yüzyıllarca Anadolu'da -
özellikle Kapadokya bölgesinde- Müslüman Türklerle bir arada yaşayan ve
Türkçe konuşan Karamanlı Ortodokslar üzerine yapılacak çalışmalar, Türk tarihi,
kültürü, dili ve edebiyaü hakkında önemli bilgiler içermesi açısından büyük
önem arz etmektedir.
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, kurulduğu günden bu yana eğitim-
öğretim faaliyetleriyle birlikte bir yandan ürettiği bilimsel bilgiyi evrensel
düzeyde paylaşırken diğer taraftan da içinde bulunduğu eşsiz coğrafyanın
bağrında büyüttüğü medeniyetlerin kültürel miraslarını ve değerlerini korumaya
ve tanıtmaya çalışmaktadır. Bu bağlamda Grek harfli Türkçe metin olarak basılan
ve Nevşehir'de yaşayan Karamanlı Ortodoksların yaşamı, okulları, nüfusu,
gelenekleri ve yetişmiş önemli simaları hakkında bilgi veren eserlerden biri de
"Nevşehir Mekteplerinin Dersaadet Eforiasının Yüzüncü Sene-i Devri(y)esi
(1820-1920)"dir. Nevşehir tarihi ve kültürü üzerine yapılacak çalışmalarda
önemli bir kaynak niteliğindeki bu eseri, Nevşehir Mektepleri (1820-1920) ismiyle
yayma hazırlayan Doç. Dr. Adem ÖGER ve Oğuz ÖZDEM'i kutlar,
çalışmalarında başarılar dilerim.
Prof. Dr. Filiz KILIÇ
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Rektörü
ÖN SÖZ
Nevşehir ve çevresi, tarihi dönemler içinde çok sayıda kültür ve medeniyete
ev sahipliği yapmıştır. Bunlardan biri, Karamanlı Ortodokslar olarak
adlandırılan ve Mübadele ile 1923 somasında Yunanistan'a göç eden zümredir.
Balkanlar, Kırım, Suriye, İstanbul ve özellikle Anadolu'nun değişik yörelerinde
dağınık olarak yaşamış olan Ortodoks Hıristiyanların Türkçe konuşanlarına
Karamanlı; bunların konuştukları dile Karamanlıca; Grek harfleriyle yazılmış
Türkçe eserlere de Karamatılidika denmektedir. Bu zümre tarihî süreçte "Türk
Ortodokslar", "Karamanlı Ortodokslar", "Zımmiyan-ı Karaman",
"Karamanyan/Karamaniyan", "Karamanlılar", "Anadolu Hıristiyanları",
"Ortodoks Hıristiyanlar", "Hıristiyan Ortodokslar", "Anadolu'nun Hıristiyan
Ortodoksları", "Anadolu Rumları" ve "Türkopoller" gibi isimlerle anılmışlardır.
Karamanlı Ortodoksları bir zümre olarak adlandırmaya yönelik kullanılan
ifadelerde onların Hıristiyan Ortodoks olmalarına, Türkçe konuşmalarına ve
Anadolu'da yaşamış olmalarına vurgu yapıldığı görülmektedir. Günümüzde
Yunanistan'da yaşamakta olan Karamanlı Ortodokslar ise bir zümre olarak
kendilerini "Anadoluluyuz", "Karamanlıyız" veya "Anadolulu Rumuz"; bireysel
olarak ise Anadolu'dan göç ettikleri köy, kasaba ya da şehir adıyla Niğdeliyiz,
Çarıklılıyız, Konyalıyız, Sinasosluyuz, Mistiliyiz, Gelveriliyiz şeklinde
tanımlamaktadırlar.1
Karamanlı Ortodokslar; Balkanlar, Besarabya, Suriye ve Kırım'da
yaşamakla birlikte nüfusun yoğunluğu Türk-Yunan nüfus mübadelesine kadar
Anadolu'nun takriben Trabzon, Fırat, Toros ve Silifke hattından batıya düşen
kısmında bilhassa Kayseri, Nevşehir, Niğde ve Konya bölgesinde; Karadeniz'in
sahil mıntıkasında, İstanbul'da ve başka yerlerde dağınık olarak yaşamakta
idiler. Orta Anadolu'da ise Niğde, Nevşehir, Kayseri ve Aksaray illeri ile bunlara
1 Bu tanımlamalar, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi tarafından desteklenen
NEÜBAP13S32 Nolu Bilimsel Araştırma Projesi kapsamında, 15.07.2013-30.08.2013
tarihleri arasında Yunanistan’da (Karamanlı Ortodoksların yaşadığı 40 civarında yerleşim
yerinde) yaptığımız saha araştırmasında tespit edilmiştir.