necip fazıl'da allah-âlem-insan münasebeti

122 Pages·2010·0.79 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE ve DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
DİN FELSEFESİ BİLİM DALI

NECİP FAZIL’DA
ALLAH-ÂLEM-İNSAN MÜNASEBETİ

Fatma MAHİM

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman
Doç. Dr. Naim ŞAHİN

Konya–2010
İÇİNDEKİLER

Bilimsel Etik Sayfası…………………………………………………………………iii
Tez Kabul Formu……………………………………………………………………..iv
Önsöz……………………………………………………………………….…………v
Özet…………………………………………………………………………………..vii
Summary………………………………………………………………………….....viii
Kısaltmalar.……………………………………………………………...……...........ix
Giriş ………………………………………………………………………...………...1
Tanrı-Âlem-İnsan Problemine Genel Bir Bakış………………………………………1

BİRİNCİ BÖLÜM
NECİP FAZIL’DA ALLAH-ÂLEM MÜNASEBETİ

1.1. Varlık Nazariyesi ve Allah’ın Varlığı……………………………………………7
1.2. Allah’ın Varlığını Delillerle Temellendirmenin İmkanı………………………..12
1.3. Allah’ın Varlığına Dair Deliller……..………………………………………….14
1.3.1. Ontolojik Delil…………………………………………………………….15
1.3.2. Kozmolojik ve Teleolojik Delil…………………………………………...16
1.3.3. Dini Tecrübe Delili………………………………………………………..19
1.4. Allah’ın İsim ve Sıfatları……………………………………………………….23
1.5. Allah-Alem Münasebetinde Benimsediği Görüşler…………………………….34
1.5.1. Teizm……………………………………………………………………...34
1.5.2. Vahdet-i Vücud ve Vahdet-i Şühud……………………………………….35
1.6. Allah-Alem Münasebetinde Karşı Çıktığı Tanrı Tasavvurları…………………39
1.6.1. Panteizm ……………………………………………………………….....39
1.6.2. Deizm……………………………………………………………………...40
1.7. Allah’ın Varlığını İnkar Eden Bazı Akımlara Eleştirileri………………………43
1.7.1. Darwinizm…………………………………………………………………44
1.7.2. Tarihi Materyalizm……………………………………………………......45
1.7.3. Varoluşçuluk (Egzistansiyalizm)………………………………………….47

i
İKİNCİ BÖLÜM
NECİP FAZIL’DA ALLAH-İNSAN MÜNASEBETİ

2.1. İnsan ve Mahiyeti…….…………………………………………………………50
2.1.1. Ruh ve Nefs……………………………………………………………......53
2.1.2. Akıl ve Sezgi………………………………………………………………58
2.2. Allah-İnsan İletişimi …………………………………………………………...62
2.2.1. Peygamberlik ve Vahiy……………………………………………………62
2.2.2. İbadet ve Dua……………………………………………………………...69
2.3. Bazı Varoluş (Egzistans) Kavramları ve İnsan ………………………………...75
2.3.1. “Ben” Kavramı ……………………………………………………………80
2.3.2. Sorumluluk ve Özgürlük………………………………………………......85
2.3.3. İnsanın Ruhi Sarsıntısı: “Çile”…………………………………………….90
2.3.4. Zaman, Sonluluk ve Ölümsüzlük………………………………………….95

SONUÇ..…………………………………………………………………………..102
BİBLİYOGRAFYA.……………………………………………………………...105
ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………112

ii
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe
ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik
davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez
yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

Öğrencinin Adı Soyadı
(İmza)

iii
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU

Fatma MAHİM tarafından hazırlanan “Necip Fazıl’da Allah-Âlem-İnsan
Münasebeti” başlıklı bu çalışma 17/06/2010 tarihinde yapılan savunma sınavı
sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi
olarak kabul edilmiştir.

Ünvanı, Adı Soyadı Başkan İmza
Prof. Dr. Ramazan
ALTINTAŞ
Ünvanı, Adı Soyadı Danışman İmza
Doç. Dr. Naim ŞAHİN
Ünvanı, Adı Soyadı Üye İmza
Doç. Dr. Bayram
DALKILIÇ

iv
ÖNSÖZ
Allah-Âlem-İnsan münasebeti konusu, felsefe ve düşünce tarihinde ele alınan
konuların en önemlilerindendir. Tanrı’ya inanmayanlar dahi, bu üç varlık arasındaki
ilişkiden yola çıkarak, görüşlerini açıklama durumda kalmışlardır. Çünkü Tanrı’nın
varlığı kabul edilmese bile âlemin ve insanın varlığı açık bir gerçek olarak gözler
önündedir. Âlemi ve insanı, Tanrı’nın varlığını inkar ederek açıklamaya çalışmak,
yine de bir şekilde Tanrı’yı gündeme getirmektir. Tanrı’nın varlığına inanıldığında
ise zaten bu üç varlık arasındaki münasebet görülecektir.
Üç ilahi dinden sonuncusu olan İslam’ın kutsal kitabı Kur’an bize, Allah’ın
Hz. Adem’e tüm isimleri öğrettiğini bildirmektedir. Bu ayete göre insan eşyanın
mahiyetini anlamak için, üç temel gerçekliği hesaba katmalıdır: Allah, insan ve âlem.
Kur’an ya da İslam bize bunları söylerken, Müslümanların, düşünceye yön
verme açısından, eski otoritesinin ortadan kalktığı, üzücü bir gerçektir. Bu sadece
öncekiler gibi geniş ufuklu düşünürlerin yokluğundan kaynaklanmamaktadır. Yakın
tarihte ve günümüzde de değerli fikir adamları bulunmaktadır. Buna rağmen
düşünceye eskisi kadar önem gösterilmemesi, Müslümanların gündeminin başka
konulara kaymasındandır. Fikir üretme ve bu fikirleri gerçekleştirme uğrunda her
türlü zorluğa katlanacak düşünürlerin gündeme getirilmesi ise, bahsettiğimiz eksen
kaymasını ortadan kaldırabilir.
Biz de bu bağlamda, çalışmamızda, müslüman bir sanatkar kimliğine sahip
olup, sanatı Allah’ı arama aracı gören Necip Fazıl’ın Allah-Âlem-İnsan münasebeti
hakkındaki görüşlerini incelemeyi uygun gördük. Necip Fazıl, hayatı boyunca
Allah’ın insana verdiği değeri ve insanın âlemde Allah’ın halifesi olarak bulunduğu
gerçeğini anlatmıştır. O, bunu, insanın sorumluluğu, kendi değerini fark edip esas
meselesi ile uğraşması açısından yapmaya çalışmıştır. Necip Fazıl’ın bu uğurda
defalarca hapse girmesi, hayatını çilelerle geçirmesi, her şeyin farkında olan, tarihine
bakıp kendisine neyin hayat verdiğini gören, oluş yolunda ilerlemesinde çürümeye
sebebiyet veren şeyi bilen, gözü keskin, gözü kara bir gençlik oluşturmak içindir. O
gençlikten kendi şahsı için bir şey beklememektedir. İnandığı hak davayı gençliğin
sırtına bir vasiyet olarak yüklemektedir. Umarız bu çalışma, onun bu vasiyetini bir
nebze de olsa yerine getirmemizi sağlamıştır.
v
Çalışmamız giriş, ana konuyla ilgili iki bölüm ve sonuçtan meydana
gelmiştir.
Girişte Tanrı, âlem ve insan meselelerinin felsefe tarihinde işlenişini genel
hatlarıyla ele aldık. Bu münasebetleri yorumlamada ortaya çıkan Tanrı tasavvurlarını
ve Tanrı’ya inananların kullandıkları delilleri ana hatlarıyla irdeledik.
Birinci bölümde, Necip Fazıl’ın varlık hakkındaki düşüncelerini, ona göre
Allah’ın varlığı meselesini, Allah’ın varlığının delillerle temellendirmenin imkanını,
Allah’ın varlığını temellendirme yönünde kullanılan delilleri, Allah’ın isim ve
sıfatlarını ve Allah-Âlem münasebetinde ortaya çıkan görüşleri ele aldık.
İkinci bölümde ise, insanın mahiyetiyle ilgili meseleler olan, ruh, nefs, akıl,
sezgi konularını, Allah ile insan arasındaki haberleşme münasebetini aktarmaya
çalıştık. Bir de araştırma yaparken, Necip Fazıl’ın insan anlayışında, varoluşçu
felsefenin (egzistansiyalizm) kavramlarıyla benzer yönler bulunduğunu fark ettik. Bu
nedenle, aslında ayrı bir çalışma konusu olan, Necip Fazıl’ın düşüncesinde bazı
varoluş kavramları açısından insanı değerlendirmeye gayret ettik.
Sonuçta da çalışmanın genel bir değerlendirmesini yaptık.
Çalışma konusunun tespiti, projenin hazırlanması ve çalışmanın yürütülmesi
esnasında desteğini ve katkılarını esirgemeyen danışmanım Doç. Dr. Naim Şahin’e,
çalışma boyunca teşvikleri ve tavsiyeleri ile destek olan hocam Dr. Mehmet
Harmancı’ya, değerlendirmeleinden ve yapıcı eleştirilerinden dolayı hocam Yusuf
Daşdemir’e, metin tashihinde yardımcı olan dostlarım Elif Katırcı ve Fatma
Ceylan’a, ayrıca dostum Gülşen Şahin’e müteşekkirim.

Fatma MAHİM
KONYA 2010

vi
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Fatma MAHİM Numarası: 074245021004
n
i
n Ana Bilim / Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı/ Din Felsefesi
i
c
n Bilim Dalı Bilim Dalı
e
r
ğ Danışmanı Doç. Dr. Naim ŞAHİN
Ö

Tezin Adı Necip Fazıl’da Allah-Âlem-İnsan Münasebeti

ÖZET
Varlık Necip Fazıl’ın Allah’ı, âlemi ve insanı açıklama ifadesidir. Ona göre her
şeye varlık veren Allah’ın varlığını temellendirmek için deliller oluşturmaya
çalışmak gereksizdir. Ancak onda temellendirme mahiyetinde düşünceler vardır.
Necip Fazıl’a göre Allah her türlü idrakin ötesindeki Zat’tır. Bu onun tenzihle ilgili
görüşüdür. Allah isim ve sıfatlarıyla bilmeye çalışılmalıdır bununla birlikte O’nu
hakkıyla bilmek mümkün değildir. Allah’ın âlemle ilgilenmesi aşkınlığına halel
getirmez. Varlık bakımından mümkün olan bu âleme her an varlık vermektedir. Bu
durum insan tarafından sürekli bir varlık gibi algılanmaktadır. Necip Fazıl’ın vahdet-
i vücudun anlaşılmasında önemle üstünde durduğu nokta budur. Vahdet-i vücud asla
panteizmle karıştırılmamalıdır. Zira Allah’ın varlık vermesi âlemle aynı olması
anlamına gelmez. Allah hakkında sahip olunan yanlış düşüncelerden biri de O’nu
inkar etmektir. İnsanlık her halükarda Allah’ın var olduğunu anlayacaktır. İnsan ruh
ve bedenin terkibinden oluşan insan nefs denilen yapıya sahiptir. İnsanın bu dünyada
bulunma amacı özünde mevcud olan fıtratına dönmesidir. Varoluşçularla benzer
kavramlara sahip olan Necip Fazıl’a göre insan dünyada nefsini ya da özünü
şeçmekte özgürdür. Bu özgürlük, insanı kaygılandıracak, çileye sokacaktır. Bu
durumda insan ya nefs yanını seçip yoklukta kalacak ya da özüne dönüp zamanı
aşacak, ölmeden önce ölerek ölümsüzlüğe ulaşacaktır.

Anahtar Kelimeler: Allah, varlık, peygamber, özgürlük, çile, zaman, ölüm.
vii
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Fatma MAHİM Numarası: 074245021004
n
i
n Ana Bilim / Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı/ Din Felsefesi
i
c
n Bilim Dalı Bilim Dalı
e
r
ğ Danışmanı Doç. Dr. Naim ŞAHİN
Ö

Tezin İngilizce Adı The Relatıonshıp Of God, Unıverse And Human Beıng
For Necip Fazıl

SUMMARY
Presence is a kind of explanation statement for God, universe and human by
Necip Fazıl. For him, it is unnecessary to establish evidences for the existence of
God that creates everything. But there’re ideas for foundation in nature. For Necip
Fazıl, God is essence beyond every kind of understanding. This is his idea for
consideration one to be free of guilt. God has to be known for God’s names and
adjectives; nonetheless, it is impossible to know God properly. Careness for universe
of God does not bring harm to God’s sublimity. The possible thing in terms of
presence is to always give presence to this universe. This situation is always
perceived by human being as a presence. It is the exact point that Necip Fazıl
emphasizes unity of body for understanding. Unity of body has to be never compared
with pantheism. Because, it does not mean that God is as same as universe as God
gives existence. One of the wrong ideas that is believed about God is to deny God.
Human being will understand any case that God exists. Human being has a structure
of human self combined with soul and body. The existence aim of human being in
the world is to return his nature which is existed in his gist. To Necip Fazıl, who has
similar concepts with existentialists, human being is free of choosing his self and his
gist in the world. This freedom will concern human being and makes them suffer
from it. In this situation, human being either choose his self and makes him reduce in
beggary or return his own nature and will extend the time and reach immortality by
dying before death.
Key words: God, Presence, Prophet, Freedom, Suffering, Time, Death.
viii
KISALTMALAR

Age Adı geçen eser
AO Ankara Okulu
BD Büyük Doğu
bkz. Bakınız
Bs. Baskı
çev. Çeviren
haz. Hazırlayan
İL-VAK İzmir İlahiyat Vakfı
İÜEF İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Mat. Matbaası
MÖ Milattan önce
s. Sayfa
SBE. Sosyal Bilimler Enstitüsü
TİB Temel İslam Bilimleri
UÜ. Uludağ Üniversitesi
Yay. Yayınları
FÜ. Fırat Üniversitesi
EÜ Erciyes Üniversitesi
AÜ Ankara Üniversitesi
BDE Batı Dilleri Edebiyatı
CBÜ Celal Bayar Üniversitesi

ix