Table Of Content

“Azərbaycan məktəbi” 2013/3 Tərbiyə məsələləri MİLLİ-MƏNƏVİ DƏYƏRLƏR AİLƏNİN TƏRBİYƏ MƏKTƏBİDİR Miri Həsənov pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Açar sözlər: milli-mənəvi dəyərlər, tərbiyə, pedaqogika, müəllim, şagird. Ключевые слова: национально-морального, воспитание, педагогика, учитель, ученик. Key words: national moral values, upbringing, pedagogy, teacher, student. Qloballaşma dövründə dünya xalqları- Allahın vahidliyinə, gözəgörünməzliyinə, nın, o cümlədən İslam dünyasının tarixən əvəz edilməzliyinə, onun yenilməz ilahi qüd- ya ratdığı adət-ənənələr, milli-mənəvi dəyər- rətinə, mərhəmətinə və axirət dünyasına lər, ailə-nikah məsələləri, ailənin quruluşu inam, iman və itaət, onun qarşısında pak, sə- və s. yenidən göz önünə gəlir. Yeni dünyada da qətli, mərhəmətli, rəhimli, əqidəli, cə sa- yeni əxlaqi tələblərlə üzləşməli olursan... Bu rətli, fədakar, humanist, xeyir xah, təvazökar tələblərə cavab vermək, düzgün tərbiyə sis- və s. mənəvi dəyərlərdə özü nü təcəssüm et- temi yaratmaq üçün “Qurani Kərim”ə, islam dirir. Bu sıraya islam üm mətinin Allah qarşı- dəyərlərinə, şifahi xalq yaradıcılığına, milli, sında itaətə, inama, mənəvi saflığa, əqidə- yazılı ədəbiyyatımıza daha dərindən bələd liliyə, sədaqətə dəlalət edən namaz, orucluq, olmaq zərurəti yaranır... həcc və digər müqəddəs dini yerləri ziyarət Azərbaycan Respublikasının Prezi - də daxildir. denti İlham Əliyevin sərəncamı ilə 2006-cı il - İslamın, onun mənəvi dəyərlərinin 30 av qust da qəbul edilmiş Azərbaycan meydana gəlməsi və formalaşmasının nəsil- Gəncliyi Dövlət Proqramının (2005-2009) lərə ötürülməsi imkan və yollarının izlənil- 1.17-ci bəndində göstərilən “Gənclərin məsi müasir tələblər baxımından da çox milli-ənənəvi və dini dəyərlərə uyğun tər- vacib və önəmlidir; biyə olunması işinin təkmilləşdiril məsi ön - Araşdırmalar göstərir ki, islam də- pla na çəkilməlidir” çağırışı İslam dəyərlə- yərləri çox zəngin nəzəri bazaya malikdir. rinə əsas lanaraq gənclərin tərbiyəsinin tək - Bu, özünü müqəddəs “Qurani Kərim”də, milləş məsinə münbit şərait yaradıldığının Mə həmməd Peyğəmbərin və imamların aydın təzahürüdür. hədis və deyimlərində də göstərir; İslamın təşəkkülü dünya sivilizasiya - - Mövcud şəraitin, milli adət-ənə- sının tarixində çox mühüm hadisə olmuşdur. nələrin, təlim alanların yaşayış tərzinin, mə- O, Ulu Yaradanın iradəsi və Onun Rəsulu nəvi səviyyəsinin nəzərə alınması böyümək- Mə həmməd Peyğəmbərin cəsarətli, davamlı də olan nəslin, o cümlədən şagirdlərin islam fəaliyyəti sayəsində meydana gəlmişdir. mənəvi dəyərləri əsasında tərbiyəsinin sə- İslam dini dünyəvi sivilizasiyalardan biri mərəliliyində mühüm şərtdir; ola raq, bəşər cəmiyyətinə ülvi mədəniyyət, Məlumdur ki, bəşər cəmiyyətinin bü- mənəviyyat nümunələri bəxş etmişdir. Onlar tün inkişafı tarixində yaşlı nəslin nümayən- ___________________________ 97 * 7 “Azərbaycan məktəbi” № 3 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi dələri uşaqların inkişafı və tərbiyəsinin qay- “Dünyada hər bir iş və hər bir sənət tədriclə ğısına qalmışlar. Uşağın qayğısına qalmaq kamala çatdığı kimi, tərbiyə işi də qərinələr və onu tərbiyə etmək, hər şeydən əvvəl, ona təcrübəsilə imtahanlardan çıxıb bu əsrimizdə gö rə zəruri olmuşdur ki, insan son dərəcə dərəcəyi kəmalə yetişibdir”. aciz və müstəqil yaşamağa qabil olmayan bir Doğrudan da, şifahi xalq ədəbiyyatı məxluq kimi doğulur və onun uşaqlıq çağları nü munələri ilə tanışlıq göstərir ki, zəhmət keş uzun müddət davam edir. Əgər bu müddət xalq tərbiyə sahəsində bir sıra adət və ənə nə - ərzində uşağın mühafizə olunmasına müntə- lər, qayda və qanunlar yaratmışdır. Heç bir zəm qayğı göstərilməzsə, tərbiyəsinə fikir yerə yazılmamış olan bu adət və ənə nə lərin, verilməzsə, uşaq yaşlılar tərəfindən bəslənib qayda və qanunların əha tə dairəsi ge niş olub, yetişdirilməzsə, o, cismən və ən başlıcası isə insanın öz-özünə, baş qalarına, və tənə, təbiət mənən məhv olar, insan nəsli inkişaf edib və cəmiyyət hadi sə lərinə mü nasibətinə, artmaz. Halbuki öz nəslini davam etdirmək adamın nə kimi sifət lərə, hansı keyfiyyətlərə qayğısına qalmaq insanda da sövqi-təbiidir. yiyələnməsi məsə lələrinə, müa sir istilahlar la İnsanlar heç vaxt rahat qocalığı təmin edən, desək, pedaqogi kanın ümu mi məsələlə rinə, “bel bağlamağa” ümid verən etibarlı nəsil təhsil, təlim və tərbi yənin mahiyyətinə, məz - yetişdirmək üçün əllərindən gələni əsirgə- mununa, məq sədinə, forma və üsulları na, mə mişlər. Beləliklə, uşaqların-varislərin ailə tərbiyəsinə, tərbi yəçi probleminə və s. inki şa fı və tərbiyəsi ilə məşğul olmaq insan- aiddir. Bütün bu məsə lələr barəsində zəh mət la rın, hər şeydən əvvəl, öz nəslini artırıb in- adamlarının ya müs tə qil şəkildə, ya do la yı ki şaf etdirməsi, son nəticədə isə cəmiyyətin yollarla, ya məcazi şə kildə, ya da ki, eyham - irəli yə doğru inkişafını təmin etməsi üçün larla və s. vasitələrlə ifadə et diyi son dərəcə zə ruridir. Yaşlı insanlar öz nəsillərini, cə- dərin və dəyərli fikir lər tarix boyu milyon- miy yəti yaşatmaq və irəliyə doğru inkişaf mil yon insanların, o cümlədən ma arifpərvər etdirmək üçün uşaqları ictimai hə yata ha- şair və ədiblərimizin ümumi inki şafına qüv - zırlamalı, onları tərbiyə etməlidilər. Bütün vətli təsir göstərmiş dir. bunlar göstərir ki, tərbiyə insanların ictimai Yazılı ədəbiyyatımızın çox görkəmli əmək fəaliyyəti prosesində yaranmış, bə- nümayəndələrindən olan Q.Təbrizinin, şəriy yətin praktik tələbatından asılı olmuş və M.Gən cəvinin, F.Şirvaninin, Ə.Xaqaninin, cəmiyyətin yarandığı lap ilk vaxtlardan N.Gəncəvinin (XI-XII əsrlər), İ.Həsənoğ lu- mey dana gələrək onun inkişafına təsir gös- nun, Nəsiminin (XIII-XIV əsrlər), M.Füzu- tərən mühüm bir vasitə olmuşdur. linin, Ş.Xətainin (XVI əsr), S.Təb rizinin Beləliklə, sözün əsl mənasında tərbi- (XVII əsr), M.P.Vaqifin, M.V.Vi dadinin yənin məzmunu və yolları haqqında müla- (XVIII əsr), A.Bakıxanovun, Q.Zakirin, hizə, fikir və təkliflər irəli sürülür, sınaqdan M.F.Axundzadənin, S.Ə.Şirvaninin, H.Zər- keçirilir və uzun illər boyu bir nəsildən baş - da binin (XIX əsr), C.Məmmədqulu zadənin, qa nəslə ötürülür. Pedaqogika elminin tari - Ə.Haqverdiyevin, M.Ə.Sabirin (XX əsr) və xinə bu baxışdan yanaşsaq, ona aid fikirlərə başqalarının yaradıcılığından bunu sübut çox qədimdən bəri, daha doğrusu, bəşər cə - edən çoxlu misallar gətirmək olar. Məsələn, miy yətinin yarandığı vaxtdan eti barən təsa - N.Gəncəvinin yazdığı orijinal nağıllardan düf edildiyini söyləyə bilərik. Bu mənada “Bəh ramın ova çıxması” nağılı öz quruluşu Azərbaycanın görkəmli ictimai xa dimlərin - və ideyası etibarı ilə “Ovçu Məm məd” xalq dən və pedaqoqlarından olan S.M.Qəniza - nağılına, “Xeyir və Şər” na ğılı isə “Mərd və dənin aşağıdakı sözləri çox yerində səslənir: Namərd” nağılına oxşayır. Bu nağıllardan çı- 98 “Azərbaycan məktəbi” 2013/3 xan tərbiyəvi nəticə də eynidir: adam gördü- lərin islam mənəvi dəyərləri əsasında tər- yü işin məqsədini özü üçün aydınlaşdırsa, biyəsinin səmərəsini daha da yüksəldərdi. hər cür çətinliyə qalib gələ bilər. Azərbaycan və İslam dünyası nümu - Rəyçi: prof. Ə.Ağayev nəsindən əldə edilmiş elmi ümumiləş dir- mələr və nəticələr əsasında təhsil prosesində İstifadə edilmiş ədəbiyyat şa girdlərin islam mənəvi dəyərləri əsasında tərbiyəsinin səmərəsini yüksəltmək naminə 1. Kazımov N. Məktəb pedaqogikası. aşağıdakı əməli təklifləri təqdim etmək Bakı, 2009. məqsədəuyğun olardı: 2. Axund Hacı Salman. Hidayət yolu. - İslam mənəvi dəyərlərini aşılayar kən Bakı, 2000. nəinki ölkənin, habelə təhsil müəs sisə lərinin 3. Baxışova S. İslam dəyərləri və yerləşdiyi mühit nəzərə alınmalıdır; kiçikyaşlı uşaqların mənəvi tərbiyəsi. Bakı, - İslam mənəvi dəyərlərini böyümək də 2009. olan nəslə aşılayarkən siniflərin ümumi bilik 4. Həşimov Ə., Sadıqov F. Azərbaycan və mənəvi səviyyəsi ilə yanaşı, şa girdlərin xalq pedaqogikası. Bakı, 2000. fərdi mənəvi hazırlıqları, psixoloji durumları öyrənilməlidir; М.Гасанов - İslam mənəvi dəyərlərini şagirdlərə aşılayarkən ailə və məktəbin birgə işinə Национально-моральные ценно- diqqət yetirilməlidir; сти источник семейного воспитания - Azərbaycan Respublikasında tədris prosesində şagirdlərin islam mənəvi də yər- Резюме ləri əsasında tərbiyəsi zamanı müəllim və В статье говорится о роли нацио- ailə nin yeri, birgə tərbiyə işi müəyyənləş- нально - моральных ценностей в форми- dirilmişdir. ровании учащихся как личность отмеча- Şagirdlərin tədris prosesində islam ется забота старшего поколения во всех mənəvi dəyərlərini kompleks şəkildə aşıla- этапах развития общества. yar kən bəzi mənəvi dəyərlərə (na maza, oru- ca, həccə, möhkəm əqidəliliyə, mə nəvi saflı- M.Hassanov ğa, təvazökarlığa və s.) üstünlük verilməli- dir. National moral values is the Şifahi xalq yaradıcılığının qaynaqla- upbringing school of family rına əsaslanmaq bugünkü gənclərimiz üçün daha çox əhəmiyyətlidir. Summary Ailə münasibətlərində, ailə-nikah mə - In the article it is spoken about the role sələlərində gənclərin islam əxlaqi nəzəriy - of national moral values in forming stu- yəsi ilə dərindən tanışlığı daha çox vacibdir. dents’ personality. It is noted that the adults Fikrimizcə, təqdim olunan təkliflərin always took care of the youth in the develop- nəzərə alınması ailənin, o cümlədən şagird - ment history of the society. ___________________________ 99 * 7