Table Of Content

http://dx.doi.org/10.18778/7525-811-0 Należyta staranność w prawie międzynarodowym Joanna Kulesza Należyta staranność w prawie międzynarodowym P o z n a ń - Ł ó d ź 2 0 1 3 Joanna Kulesza – Katedra Prawa Międzynarodowego i Stosunków Międzynarodowych Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Łódzki, 90-232 Łódź, ul. Kopcińskiego 8/12 e-mail: [email protected] RECENZENT Piotr Daranowski REDAKCJA I KOREKTA Magdalena Górna OKŁADKĘ PROJEKTOWAŁ Dariusz Głowacki Praca sfinansowana ze środków Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego © Copyright by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2013 © Copyright for this edition by Ars boni et aequi Przedsiębiorstwo Wydawnicze, Poznań 2013 All rights reserved Wydrukowano z gotowych materiałów dostarczonych do Wydawnictwa UŁ Wydanie I. W.06229.13.0.M ISBN 978-83-60550-41-0 (Ars boni et aequi) ISBN 978-83-7525-811-0 (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego) EISBN 978-8-3796-9910-0 Wydawcy Ars boni et aequi Przedsiębiorstwo Wydawnicze – Michał Rozwadowski 60-351 Poznań, ul. Zakręt 26/1 tel. (61) 868 83 23, tel./faks (61) 867 18 27 e-mail: książ[email protected] Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8 www.wydawnictwo.uni.lodz.pl e-mail: [email protected] tel. (42) 665 58 63, faks (42) 665 58 62 Druk i oprawa: Quick Druk Spis treści Wykaz skr(cid:243)t(cid:243)w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Kwestie terminologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Wina a odpowiedzialność w prawie międzynarodowym . . . . . . . . . . . . . . . 26 Należyta staranność w prawie krajowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Rozdział 1 GENEZA ZASADY NALEŻYTEJ STARANNOŚCI . . . . . . . . . . . . . . 33 1.1. Państwo jako kolektyw (cid:150) odpowiedzialność zbiorowa w czasach starożytnych i średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 1.2. Odpowiedzialność indywidualna władcy (cid:150) grocjańska koncepcja winy w epoce absolutyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 1.3. Oświeceniowe koncepcje odpowiedzialności państw. . . . . . . . . . . . . 42 1.4. Odpowiedzialność pośrednia (zastępcza) państwa według Oppenheima . . . 48 1.5. Odpowiedzialność obiektywna według Anzilottiego . . . . . . . . . . . . . 50 1.6. Spuścizna Anzilottiego w pracach Ago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Rozdział 2 NALEŻYTA STARANNOŚĆ W ORZECZNICTWIE MIĘDZYNARODOWYM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 2.1. Sprawa statku Caroline (1837) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 2.2. Należyta staranność a odmowa wymiaru sprawiedliwości . . . . . . . . . . 59 2.3. Sprawa statku Alabama (1872) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 2.4. Sprawa De Brissot i innych (1885) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 2.5. Sprawa Lovetta i innych (1892) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 2.6. Sprawa Davis (1903) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 2.7. Sprawa Tellini (1923) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 2.8. Sprawa Noyes (1933) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 2.9. Sprawa Denham (1933) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 2.10. Sprawa Adams (1933) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 2.11. Sprawa Terytorium Saary (1933) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 2.12. Sprawa huty w Trail (1941) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 2.13. Sprawa cieśniny Korfu (1949) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 2.14. Sprawa zatrucia Renu przez firmę Sandoz (1986) . . . . . . . . . . . . . . 85 2.15. Sprawa zakładnik(cid:243)w amerykańskich w Teheranie (1980) . . . . . . . . . . 88 2.16. Sprawa oddział(cid:243)w contras w Nikaragui (1986) . . . . . . . . . . . . . . . . 92 2.17. Sprawa Tadiča (1999) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 2.18. Sprawa ludob(cid:243)jstwa w Srebrenicy (2007). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 5 2.19. Kwestia legalności użycia broni nuklearnej (1996) . . . . . . . . . . . . . . 98 2.20. Sprawa zapory Gabcikovo-Nagymaros na Dunaju (1997) . . . . . . . . . . 100 2.21. Sprawa młyn(cid:243)w rzecznych (Argentyna p. Urugwajowi, 2010) . . . . . . . . 103 2.22. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Rozdział 3 ODPOWIEDZIALNOŚĆ PAŃSTWA (STATE RESPONSIBILITY) ZA BRAK NALEŻYTEJ STARANNOŚCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 3.1. Uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 3.2. Prace Ligi Narod(cid:243)w nad zasadami odpowiedzialności państw . . . . . . . . 108 3.3. Prace Komisji Prawa Międzynarodowego nad zasadami odpowiedzialności państw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 3.4. Należyta staranność w pracach KPM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 3.5. Zasady odpowiedzialności międzynarodowej państw . . . . . . . . . . . . 141 3.6. Przypisanie państwu czynu międzynarodowo bezprawnego . . . . . . . . . 144 3.7. Odpowiedzialność państwa za działania jego organ(cid:243)w . . . . . . . . . . . . 146 3.8. Odpowiedzialność państwa za podmioty wykonujące elementy władzy państwowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 3.9. Odpowiedzialność państwa za osoby prywatne działające pod kierownictwem lub kontrolą państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 3.10. Problem tzw. odpowiedzialności pośredniej (zastępczej) państwa za działania os(cid:243)b prywatnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 3.11. Okoliczności wyłączające bezprawność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 Rozdział 4 ODPOWIEDZIALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA (INTERNATIONAL LIABILITY) ZA BRAK NALEŻYTEJ STARANNOŚCI . . . . . . . . . . . . . 157 4.1. Należyta staranność a zasada dobrosąsiedztwa (cid:150) uwagi wstępne. . . . . . . 157 4.2. Geneza powstania i historia rozwoju obszaru badań nad odpowiedzialnością międzynarodową. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 4.3. Zasady odpowiedzialności międzynarodowej za szkodliwe konsekwencje czyn(cid:243)w niezakazanych prawem międzynarodowym . . . . . . . . . . . . . 161 4.4. Teorie odpowiedzialności międzynarodowej za czyny niezakazane prawem międzynarodowym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 4.5. Aplikacja reguł odpowiedzialności międzynarodowej . . . . . . . . . . . . 169 4.6. Należyta staranność a ryzyko i szkoda w reżimie odpowiedzialności międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 4.7. Pojęcie szkody transgranicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 4.8. Krytyka metodologii KPM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Rozdział 5 NALEŻYTA STARANNOŚĆ W REŻIMACH TRAKTATOWYCH . . . . . . 215 5.1. Uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 5.2. Należyta staranność w międzynarodowym prawie środowiska. . . . . . . . 218 5.3. Odpowiedzialność państwa w międzynarodowym prawie środowiska . . . . 221 5.4. Prawo morza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 5.5. Prawo międzynarodowych ciek(cid:243)w wodnych . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 6 5.6. Ochrona cudzoziemc(cid:243)w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 5.7. Należyta staranność w prawie dyplomatycznym . . . . . . . . . . . . . . . 243 5.8. Ochrona cudzoziemc(cid:243)w a obowiązki państwa wysyłającego. . . . . . . . . 248 5.9. Bezpieczeństwo międzynarodowe a należyta staranność . . . . . . . . . . . 249 5.10. Należyta staranność przy zapobieganiu przestępstwom o charakterze terrorystycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 5.11. Cyberterroryzm i cyberbezpieczeństwo a zasada należytej staranności. . . . 259 Rozdział 6 ZASADA NALEŻYTEJ STARANNOŚCI W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 6.1. Zasady og(cid:243)lne prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 6.2. Zasada odpowiedzialności międzynarodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 280 6.3. Zasada należytej staranności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 6.4. Konsekwencje naruszenia zasady należytej staranności . . . . . . . . . . . 292 Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 Akty prawa krajowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 Umowy międzynarodowe i inne źr(cid:243)dła prawa międzynarodowego . . . . . . . . . 303 Raporty Komisji Prawa Międzynarodowego i inne dokumenty miękkiego prawa międzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 Artykuły i monografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 Orzeczenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 Artykuły prasowe i inne źr(cid:243)dła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 7 8 Wykaz skr(cid:243)t(cid:243)w CBDR (cid:150) wsp(cid:243)lna ale zr(cid:243)żnicowana odpowiedzialność (Common But Differentiated Responsibility) CCIT (cid:150) Kompleksowa konwencja ws. zwalczania terroryzmu (Comprehensive Convention on International Terrorism) DNS (cid:150) Domain Name System Dz.U. (cid:150) Dziennik Ustaw EIA (cid:150) ocena oddziaływania na środowisko (Environmental Impact Assesment) EKPC (cid:150) Europejska Konwencja Praw Człowieka ETPC (cid:150) Europejski Trybunał Praw Człowieka ETS (cid:150) European Treaty Series GCTS (cid:150) Globalna Strategia Zwalczania Terroryzmu (Global Counter-Terrorism Strategy) I.C.J. Reports (cid:150) International Court of Justice Reports ICANN (cid:150) Internetowa Korporacja ds. Przyznanych Nazw i Numer(cid:243)w (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) IETF (cid:150) Zesp(cid:243)ł ds. Inżynierii Internetu (Internet Engineering Task Force) IGF (cid:150) Forum Zarządzania Internetem (Internet Governance Forum) ILA (cid:150) International Law Association ILM (cid:150) International Law Materials IMCO (cid:150) Intergovernmental Maritime Consullative Organisation IMO (cid:150) International Maritime Organisation KNZ (cid:150) Karta Narod(cid:243)w Zjednoczonych KoPM (cid:150) Konwencja Narod(cid:243)w Zjednoczonych o prawie morza KPM (cid:150) Komisja Prawa Międzynarodowego KWPT (cid:150) Konwencja wiedeńska o prawie traktat(cid:243)w KWSD (cid:150) Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych KWSK (cid:150) Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych LN (cid:150) Liga Narod(cid:243)w MARPOL (cid:150) Międzynarodowa Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (International Convention for the Prevention of Pollution from Ships) MTK (cid:150) Międzynarodowy Trybunał Karny MTKJ (cid:150) Międzynarodowy Trybunał Karny ds. Zbrodni w byłej Jugosławii MTS (cid:150) Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości ONZ (cid:150) Organizacja Narod(cid:243)w Zjednoczonych P.C.I.J. (cid:150) Publications of the Permanent Court of International Justice PiP (cid:150) Państwo i Prawo R.I.A.A. (cid:150) Reports of International Arbitral Awards RdC (cid:150) Recueil des Cours de l(cid:146)AcadØmie de droit international de La Haye RE (cid:150) Rada Europy 9 RfC (cid:150) Requests for Comments RGDIP (cid:150) Revue generale de droit international public STSM (cid:150) Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej U.N. Doc (cid:150) United Nations Document U.N.T.S. (cid:150) United Nations Treaty Series UCLAs (cid:150) Uniterally Controlled Latino Assets WGIG (cid:150) Grupa Robocza ds. Zarządzania Internetem (Working Group on Internet Governance) WSIS (cid:150) Światowy Szczyt Społeczeństwa Informacyjnego (World Summit on the Information Society) Y.I.L.C. (cid:150) Yearbook of the International Law Commission ZO ONZ (cid:150) Zgromadzenie Og(cid:243)lne ONZ 10