'n ONDERSOEK VAN AFRIKAANSSPREKENDES SE BEHOEFTES AAN AFRIKAANSE ...

443 Pages·2014·7.86 MB·English

'n ONDERSOEK VAN AFRIKAANSSPREKENDES SE
BEHOEFTES AAN AFRIKAANSE TELEVISIEPROGRAMME -
'n GEVALLESTUDIE
deur
JOHANNES MARTHINUS GROBLER
voorgele ter vervulling van die vereistes vir
die graad
MAGISTER ARTIUM
in die vak
KOMMUNIKASIEKUNDE
aan die
UNIVERSITEIT VAN SUID-AFRIKA
STUDIELEIER: PROF G M DU PLOOY
MEDESTUDIELEIER: PROF M PITOUT
JUNIE 2001
BAIE DANKIE
• Thea, my vrou, dankie vir jou begrip, ondersteuning en slapelose nagte met die
tegniese versorging van die verhandeling
• Prof Trudie du Plooy, dankie vir inspirasie, intellektuele verrryking en die
aankweek van akademiese dissipline
• Prof Magriet Pitout, dankie vir aanmoedinging en die voorreg om in jou
akademiese insig en ervaring te deel
• David Wigston, dankie vir jou rigtinggewende insette
• Dawie Malan, dankie dat jy geen moeite ontsien het in die immer soeke na bronne
nie
• Schalk van Vuuren, dankie vir die statistiese verwerking van die navorsingsdata
en les bes
• Die Almagtige Skepper, dankie vir onverdiende genade!
384.554430893936 GROB
\\\1\11111\11\1
0001799134
OPSOMMING
Hierdie studie ondersoek die behoeftes van Afrikaanse televisiekykers aan Afrikaanse
televisieprogramme te midde van die veranderinge wat sedert demokratisering aan die
Suid-Afrikaanse medialandskap plaasvind. Hierdie behoeftes word ondersoek by wyse
van 'n gevallestudie ender graad 10-leerders in Pretoria. Die gebruike- en
bevredigingsbenadering dien as teoretiese onderbou vir die studie en die invloed van 'n
aantal veranderlikes word ondersoek. Hierdie veranderlikes is televisiegerig (inhoud,
aanbod en struktuur van Afrikaanse programme), tegnologiegerig (nuwe mediategnologiee
socs satelliettelevisie en die Internet) en kykergerig (sosio-kulturele, persoonlike en
demografiese faktore). Die studie bevind dat daar 'n verband is tussen hierdie
veranderlikes en respondente se behoeftes aan Afrikaanse televisieprogramme. Die
studie bevind dat Afrikaanse programme nie respondente se behoeftes bevredig nie.
Nuwe mediategnologiee verbreed respondente se sosio-kulturele horlE;onne sodat hulle
gemaklik met programme in Engels omgaan. Te midde van die toenemende aanbod van
oorsese programme in Engels, neem die behoefte aan Afrikaanse programme af.
ii
SUMMARY
This study investigates the need for Afrikaans television programmes among Afrikaans
viewers in the changing media environment in South Africa. Needs are studied by means
of a case study among grade 10 learners in Pretoria. The uses and gratifications
approach serves as the theoretical framework of the study and a number of variables are
investigated. These variables are television driven (supply, content and structure),
technology driven (new media technologies such as satellite television and the Internet)
and viewer driven (socio-cultural, personal and demographic factors). The study finds that
there is a connection between these variables and the need for Afrikaans programmes
among respondents. The supply, content and structure of Afrikaans programmes do not
gratify respondents' needs. New media technologies broaden respondents' socio-cultural
horizons, enabling them to comfortably watch English programmes. Amidst the increasing
supply of overseas programmes in English, the need for Afrikaans programmes is
diminishing.
KEY TERMS
Television needs; Afrikaans television; grade 1O learners; language; culture; globalisation;
satellite television; uses and gratifications approach; media transformation; SABC.
iii
INHOUDSOPGAWE
LYS VAN TABELLE
Tabel 3.1 Die aktiewe kykproses 47
Tabel 4.1 Demografiese profiel van die gerealiseerde steekproef 87
Tabel 4.2 ltemtipes in die meetinstrument 89
Tabel 4.3 Konstruksie van die meetinstrument 90
Tabel 5.1 Wilcoxon rangsomtoets 100
Tabel 5.2 Veranderlikes - Chi-kwadraattoetsing 103
Tabel 5.3 Item 19: Kykervoorkeur per genre 120
Tabel 5.4 Taalvoorkeur per genre 121
Tabel 5.5 Genrevoorkeur per geslag 146
LYS VAN FIGURE
Figuur 3.1 Televisiegebruike en -bevredigingsmodel 63
Figuur4.1 Demografiese profiel van die gerealiseerde steekproef
- persentasies 88
Figuur 5.1 Ooreenstemmingsontleding 101
Figuur 5.2 Toegang tot televisie 107
Figuur 5.3 Taalvoorkeur per genre 122
Figuur 5.4 Toegang tot die Internet 132
Figuur 5.5 Voorkeur vir Afrikaanse of Engelse programme 138
Figuur 5.6 Voorkeur vir Suid-Afrikaanse of oorsese programme 138
Figuur 5.7 Redes vir televisiekyk 149
HOOFSTUK 1: IN LEIDING 1
1.1 lnleiding 1
1.2 Agtergrond tot die studie 3
1.3 Afbakening van die studie 3
1.4 Motivering van die studie 4
1.5 Navorsingsdoelstelling 5
1.6 Navorsingsprobleem 5
1.7 Navorsingsmetodologie 6
1.7.1 Literatuuroorsig 6
1.7.2 Empiriese ondersoek 6
1.8 Omskrywing van sleutelbegrippe 6
1.8.1 Afrikaans 7
1.8.2 Afrikaanssprekendes 7
1.8.3 Te/evisiekyker 7
1.8.4 SABC2 7
iv
1.8.5 kykNET 8
1.8.6 Behoeftes 8
1.8.7 Afrikaanse televisieprogramme 8
1.8.8 Bevredigings 8
1.8.9 Kultuur 8
1.8.10 Graad 10-leerders 9
1.8.11 Afrikaanse hoerskool 9
1.9 Struktuur van die verhandeling 9
1.9.1 Hoofstuk 2 9
1.9.2 Hoofstuk 3 9
1.9.3 Hoofstuk 4 10
1.9.4 Hoofstuk 5 10
1.9.5 Hoofstuk 6 10
1.10 Samevatting 10
HOOFSTUK 2: TAAL, KULT UUR EN TELEVISIEGEBRUIK 12
2.1 lnleiding 12
2.2 Taal as sosiale verskynsel 13
2.2. 1 Taal en denke 13
2.2.2 Taal en die sosiale werklikheid 14
2.2.3 Taal en die afbakening van sosiale grense 15
2.2.4 Afrikaanssprekendes, taal en die sosiale werklikheid 16
2.3 Taal, die sosiale werklikheid en kultuur 16
2.4 Kultuur as tweede betekenisdimensie 17
2.5 Televisie, kultuur en die konstruksie van betekenis 19
2.5.1 Die televisieteks en die kyker- teoretiese perspektiewe 19
2.5.2 Die kyker en die televisieteks met spesifieke verwysing na die
Afrikaanse kyker in 'n postapartheid Suid-Afrika 21
2.5.3 Televisie as betekenisskepper 25
2.5.4 Televisie en 'n nuwe Suid-Afrikanisme 33
2.6 Globalisering: moontlike invloed daarvan op televisiegebruik deur
Afrikaanse televisiekykers 34
2.6.1 Globa/isering en 'n nuwe wereldkultuur 34
2.6.2 Die omvang van globalisering 35
2.6.3 Die uitwerking van globalisering 37
2.6.4 Globalisering en die Afrikaanse televisiekyker 38
2. 7 Samevatting 38
HOOFSTUK 3: TEORETIESE ONDERBOU VAN DIE STUDIE 40
3.1 lnleiding 40
3.2 Die gebruike- en bevredigingsbenadering as teoretiese onderbou van die
studie - motivering 41
v
3.3 Die gebruike- en bevredigingsbenadering 42
3.3.1 Historiese agtergrond 42
3.3.2 Aannames van die gebruike- en bevredigingsbenadering 43
3.4 Kritiek teen die gebruike- en bevredigingsbenadering 51
3.5 Veranderlikes wat kykers se bevredigings uit televisiekyk kan be'invloed 54
3.5.1 Programaanbod, -inhoud en -struktuur 54
3.5.2 Taal, die sosiale omgewing en ku/tuur 56
3.5.3 Nuwe mediategnologiee 59
3.5.4 Persoonlike en demografiese faktore 60
3.6 Televisiegebruike- en -bevredigingsmodel vir Afrikaanse televisiekykers 61
3.7 Samevatting 64
HOOFSTUK 4: NAVORSINGSMETODOLOGIE 67
4.1 lnleiding 67
4.2 Afbakening van die studie 67
4.2.1 Afbakeningskriteria 67
4.2.2 Motivering vir die gebruik van 'n geval/estudie 68
4.3 Doelstellings van die navorsing 69
4.3.1 Verkennende doe/stellings 69
4.3.2 Beskrywende doe/stellings 70
4.3.3 Verklarende doelstellings 71
4.4 Opnamenavorsing 71
4.4.1 Kenmerke van opnamenavorsing 71
4.5 Probleemstelling 73
4.5.1 Hoofprobleem 73
4.5.2 Subprobleme 74
4.5.3 Navorsingsvrae 74
4.6 Aannames 76
4.7 Etiese oorwegings 77
4.8 Data-insamelingsmetode 78
4.8.1 Groepsgeadministreerde vrae/yste 79
4.9 Populasie 79
4.9.1 Motivering vir die keuse van Afrikaanse graad 10-/eerders in Pretoria vir
die gevallestudie 80
4.9.2 Beskrywing van die populasie 81
4.9.3 Popu/asieparameters 82
4.10 Steekproef 82
4. 10. 1 Steekproeftrekking 83
4.10.2 Metode van steekproeftrekking 84
vi
4.10.3 Akkuraatheid van steekproeftrekking 85
4. 10.4 Vertroue 86
4.10.5 Demografiese profie/ van die steekproef 87
4.11 Meetinstrument 88
4.11.1 Die keuse van 'n vrae/ys as meetinstrument 88
4.11.2 Vooraftoetsing van die meetinstrument 89
4.11.3 Konstruksie van die meetinstrument 89
4.11.4 Kwantitatiewe en kwalitatiewe aard van die meetinstrument 92
4.12 Samevatting 94
HOOFSTUK 5: DATAVERWERKING EN -VERTOLKING 96
5.1 lnleiding 96
5.2 Aard en kenmerke van data 97
5.3 Dataverwerking - geslote items 97
5.3.1 Frekwensies, persentasies en kumulatiewe persentasies 98
5.3.2 Kruistabelle 99
5.3.3 Wilcoxon rangsomtoets 99
5.3.4 Ooreenstemmingsontleding 100
5.3.5 Faktorontleding 101
5.3.6 Chi-kwadraattoetsing 102
5.4 Datavertolking - oopitems 104
5.5 Betroubaardheid 105
5.5. 1 Ges/ote items 105
5.5.2 Oopitems 106
5.6 Metingsgeldigheid 106
5. 7 Aanbieding van resultate 107
5. 7.1 Subprobleem 1 108
5. 7.2 Subprob/eem 2 130
5.7.3 Subprob/eem 3 134
5. 7.4 Subprob/eem 4 143
5.8 Samevatting 150
HOOFSTUK 6: GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS 153
6.1 lnleiding 153
6.2 Gevolgtrekki ngs 153
6.3 Beperkings van die studie 157
6.3.1 Beperkings van opnamenavorsing 157
6.3.2 Beperkings van die vrae/ys as meetinstrument 158
6.3.3 Beperkings van die gebruike- en bevredigingsbenadering 159
vii
6.4 Aanbevelings vir opvolgnavorsing 160
6.5 Samevatting 161
BRONNELYS 163
L YS VAN BYLAES
BYLAAG A: TOELIGTENDE BRIEF AAN SKOOLHOOFDE 173
BYLAAG 8: TOELIGTENDE DEKKINGSBRIEF AAN RESPONDENTE 175
BYLAAG C: MEETINSTRUMENT 177
BYLAAG D: FREKWENSIES, PERSENTASIES EN KUMULATIEWE
PERSENTASIES 187
BYLAAG E: KRUISTABELLE 203
BYLAAG F: WILCOXON RANGSOMTOETSGROOTHEID 233
BYLAAG G: OOREENSTEMMINGSONTLEDING 250
BYLAAG H: FAKTORONTLEDING 255
BYLAAG I: CHl-KWADRAATTOETSING 265
BYLAAG J: DATAVERWERKING - OOPITEMS 396
BYLAAG K: BETROUBAARHEID 430
1
HOOFSTUK 1: INLEIDING
1.1 lnleiding
... die nuwe Suid-Afrika is nou deel van die dorp genaamd die aarde. Wat
met die Afrikaanse mense gebeur in die volgende millennium kan nooit weer
in isolasie gebeur nie (De Vries 1998:3).
De Vries (1998:3) impliseer met die uitspraak dat Afrikaanssprekendes nie net besig om
hulle te hervind in die nuwe Suid-Afrikaanse demokrasie nie, maar oak in 'n nuwe kultuur
van globalisering en kulturele wereldburgerskap. (Vir die doeleindes van die studie verwys
demokrasie na gebeure in die vroee negentigerjare soos die ontbanning van die African
National Congress [ANC], die vrylating van politieke leiers soos Nelson Mandela en die
eerste vrye verkiesing in 1994.) Die posisie van Afrikaans in die nuwe demokratiese orde,
en veral in die media, kom sedert die vroee negentigs telkens onder die soeklig en is by
tye die onderwerp van heftige debat. Een van die belangrikste uitvloeisels van hierdie
debat is 'n ope brief van 'n groep vooraanstaande Afrikaanse skrywers, akademici en
kunstenaars in November 1999 aan president Thabo Mbeki waarin 'n Handves vir
Minderheidsregte bepleit word om aan Afrikaanssprekendes grater inspraak te gee ten
opsigte van onder meer Afrikaans in die elektroniese media:
Kulturele minderhede het die reg om self beheer uit te oefen oar die (veral
elektroniese) media wat hulle bedien, anders kan hulle aan 'n soort kulturele
neo-kolonialisme blootgestel word (Barnard, C, Breytenbach, Cilliers, De
Vries, Degenaar, Du Rand, Du Tait, Geldenhuys, Gilliomee, Goosen,
Haasbroek, Heyns, Krogh, Links, Malan, Muller, Prinsloo, Sadie, Steyn,
Strydom, Van Coller, Van der Merwe, Van Zyl & Weideman 1999:25).
Hierdie aanspraak van Barnard et al (1999:25) op grater beheer vir Afrikaanssprekendes
oar Afrikaanse televisie berus ooglopend op die aanname dat Afrikaanssprekendes
programme in die elektroniese media in Afrikaans verkies. Is dit egter noodwendig waar?
Kan sander meer aanvaar word dat kulturele minderhede soos Afrikaanssprekendes
steeds voorkeur aan programme in die taal gee? Barnard et al (1999:25) verwys na 'n
sogenaamde kulturele neo-kolonialisme waaraan Afrikaanssprekendes blootgestel word.