Myths Of Elder Women And World’s Stereotypes, Making Injustice Visible & Woman – Master Of Her Own Fate

0.23 MB·English

by  Irina Batiashvili

INTERNATIONAL JOURNAL OF LAW: ““LLAAWW AANNDD WWOORRLLDD““
April 2021 (№17). Volume 7; Issue 2; Page No. 56-68
https://doi.org/10.36475/7.2.5
www.lawandworld.ge
ISSN: 2346-7916 (Print); ISSN: 2587-5043 (Online)
https://creativecommons.org/about/cclicenses/ (Licensed under: CC BY-SA)
MYTHS OF ELDER WOMEN
AND WORLD’S STEREOTYPES
Making Injustice Visible & Woman – master of her own fate

Irina Batiashvili
Lecturer of Cons(cid:415) tu(cid:415) onal Law and Human Rights at Georgian Technical University,
Adviser of Head of Legal Department, LLC „Tbilisi Energy”,
Member of Media(cid:415) on and Arbitra(cid:415) on Commi(cid:425) ee (Georgian bar Associa(cid:415) on)
ABSTRACT
Government should start thinking about Gender-responsive Works Programs. In order not to turn gender
responses into lawmakers-illusionists’ one big bluff and a cascade of tricks, it is necessary for the country to
have a gender-aware economists to support the forming, implementation and monitoring of gender responsive
economic policies.
Lack of work in formal sector is the fi rst motivator for women to go in informal sector and fi nd job with poor
wage and without the necessary conditions for health security.
As we see the role of women in society by aging is minimized to caregivers.Society sees the little girls,
adolescent girls and women as reproductive line - contributors of life and not as individuals who are mothers,
workers, educators, mentors, managers, politicians and active participants of society.
What is aging? How elder women can fi nd new opportunities and how than can use new opportunities in
creative ways if society is stereotyping them as burden to family, as caregivers and as not valuable asset to
country?
What are these aspects on which should be built new system for elder women to raise their potential con-
tribution?
Idealistic people create a real society based on the concept of love and peace.
KEYWORDS: Women’s Economic Empowerment, Informal Work Sector, The Fate of Elder Women
“Positive philosophy begins not with thinking about given to him in a ready form…Philosophical thinking
something, but with free action. Its origin is the act of must determine it for itself.”1
will – I will, I want, I act…Yes, it is based on experience From this philosophical paradigm, we can see the
as on an occasion. But this is a completely different superiority of the act of will… the main thing is the will
experience than the usual sensual experience thus and action… the genuine desire of the state to achieve
nourished by empirical philosophy and the empirical the full integration of women in society and the realiza-
sciences. It is an existential experience, as a result of tion of their potential. We know the supreme value as
the supreme divine and at the same time of my free
will and action…Philosophy, unlike other sciences,
1 Book: Schelling’s Philosophy of Revelation”; Author –
seeks and determines its own subject. The latter is not Irakli Batiashvili (p. 11) 2019.
1
““LLAAWW AANNDD WWOORRLLDD““
a primary value – equality, but the state must be able support the forming, implementation and monitoring
to establish, determine and embody this value. of gender responsive economic policies.
The brief content of the UN Women policy sets out First step is to negotiate with businesses to col-
easily the key messages to create dignifi ed living con- laborate and be involved in gender-responsive work
ditions for women: programs. The aim of the government should be to
“KEY MESSAGES raise women’s ratio in the workforce by setting equal
1. Women contribute substantially to economic wages for men and women, allowing childcare facil-
and social development, but are discriminated against ities to be provided on worksites and requiring pro-
in the world of work; vision of work close to homes. Women should also
2. Invest in gender equality and women’s econom- be involved in monitoring and managing their health
ic empowerment, more jobs and decent work for wom- improvement scheme. When childcare would be no
en because it is the right thing to do and it promotes boundary the level of participation of women in a la-
sustainable growth and development; bor market will rise higher.
3. Implement development strategies, policies and Government should give power to the labor in-
programs that generate more jobs and ensure decent spection offi ce to monitor decent work conditions of
work for women, particularly in the informal sector; self-employed women in informal works. For example:
4. Promote women’s leadership in public and cor- household working, childcare, aged people care and
porate economic decision-making and in employer’s other informal activities. This fi eld is very sensitive and
and worker’s organizations; when women’s economic and social situation depends
5. Promote a culture of equality and shared re- on work, they sometimes close eyes on working condi-
sponsibility between men and women in paid and un- tions or they do not ask question to themselves: Is it a
paid care work“.2 decent working condition in 21st Century?
Countries which regulate women’s health and edu- Reality is that women dominate the unprotected
cation tasks better, must focus on women’s economic informal sector.
and political tasks. In my opinion these two is strongly “Many women do get paid for domestic work—
related to each other. Education's benefi t for women is cleaning homes, babysitting, and doing other tasks
to become a good workforce and workforce's benefi t for wealthier families. But even this work (in what is
is having good wage and this wage should be equal known as the „informal sector”) falls outside of of-
wage as men have. This all needs to be integrated in fi cial statistics because it is often „under the table“.
the political long-term program of a country. The vast majority of these paid domestics are women
After pandemic or crisis situation women need to lacking benefi ts or security in their jobs. This kind of
be fully engaged in fi nding responses to new challeng- work can provide women with some income, but such
es, planning recovery strategies. It means that women unregulated jobs are usually low paying and can trap
and men should have equal voices and opportunities women in situations that provide neither benefi ts nor
at all levels of economic decision-making. means of advancement“.4
“Empowering women economically and making Georgia faces this sensitive and diffi cult situa-
them central to solutions is a moral imperative. But it tion. Informal Works are not regulated at all. In re-
also makes good economic sense. A growing body of re- ality there is more harm for women in this fi eld than
search shows that enhancing women’s economic partic- benefi ts. The lack of work in formal sector is the fi rst
ipation improves national economies, increases house- motivator for women to go in informal sector and fi nd
hold productivity and living standards, enhances the job with poor wages and without the necessary con-
wellbeing of children with positive long-term impacts“.3 ditions for health security.
Government should start thinking about Gen- “The lack of offi cial recognition of the informal
der-responsive Works Programs. In order not to turn sector has two main effects: on a local level, it ex-
gender responses into lawmakers-illusionists’ one empts such jobs from health and labor standards,
big bluff and a cascade of tricks, it is necessary for which laboring in a globalized world may result in
the country to have gender-aware economists to unsafe conditions. And on a global level, like the
invisibility of domestic work, it contributes to the
2 UN Women Policy Brief „Decent Work and Women’s
continued marginalization of women in the global
Economic Empowerment: Good Policy and Practice”
economy, through international policies that disad-
2012.
3 UN Women Policy Brief (Decent Work and Women’s
Economic Empowerment: God Policy and Practice; 4 Book: „Outrage to Courage” Author – Anne Firth Murray
Published 2012). (new and revised second edition).
2
““LLAAWW AANNDD WWOORRLLDD““
vantage or overlook such work and therefore the same quality of education and training and the same
women who perform it“.5 opportunities in that sphere as men.
When the world is emphasizing on human beings’ Unpaid care work can be arduous, stressful,
dignity, we should realize that this value is like a liv- emotionally diffi cult and even dangerous for exam-
ing creature and depends on living conditions of a ple: household work and childcare. If left women un-
human being. supported with heavy unpaid care responsibilities the
„The right to work is often a crucial enabling fac- mental and physical health of women may deterio-
tor for dignity, personal development and social and rate and degrade dangerously.
economic inclusion“. – Committee on Economic, So- States must work towards tackling and softly
cial and Cultural Rights, general comment No. 18. transforming traditional gender norms and stereo-
As Georgia faces large number of informal jobs, types. The goal of this tackling should be: an equal
the fi rst step is that we need to make statistics to distribution of unpaid care work at home and sharing
know exact number of informal workers, in parallel responsibilities by men and women equally.
this process should monitor working conditions of “Increasing women’s participation in the formal or
these workers. Afterwards, the government should informal labor system was not seen as detrimental to
think about the legal framework which will regulate women’s unpaid work, since such unpaid work was
informal sector working conditions. This act should never recognized or measured“.7
be mandatory for country’s population and should The fact is that working in the informal or formal
have normative power. In my view, this document sector has a direct proportional effect on the deteri-
should be a guide to the working conditions in in- orating working conditions of women's unpaid work
formal sector (working hours, decent working con- (housework) and the creation of a stressful environ-
ditions, decent working wages, working strength for ment if unpaid work is not fairly shared between men
ageing people, workers rest and leisure time and oth- and women.
er general aspects). We see how many problems young women face
But if we want to eliminate discrimination in in- ... and we fearfully think about what happens with
formal or formal works, we should fi nd its roots. In ageing?
article 24 Universal declaration of human rights What is aging? A new stage of development, a
women have the right to rest and leisure and they new challenge for women, a new phase of life. How
should have conditions to enjoy these rights. Obvi- can elder women fi nd new opportunities and how than
ously, women couldn’t enjoy this right equally with can they use new opportunities in creative ways if so-
men if they will have a disproportionate share of (un- ciety is stereotyping them as a burden to family, as
paid) work at home. If we look closer stereotypical caregivers and as not valuable asset for a country?
assumptions and perceptions about, family and car- 11.. Society and a country itself should change this
ing responsibilities, exactly these stereotypes are the concept, distorted perception, prejudices and realize
root of the discrimination and limitations of women that elder women are productive members of society
involvement in the labor market. The limitation types and they must be treated with dignity and give them
as we see globally is different: resources to fully exercise their rights.
● barriers to entering employment and work; “Examination of myths and stereotypes that sur-
● lower wages of formal work and higher levels round older woman shows how gender bias and dis-
of informal and insecure work; crimination intensify in old age everywhere, though
● fewer opportunities for advancement.6 the cultural forms may differ. Perhaps the most wide-
International labor standards also address equal spread stereotype is that of women as natural care-
opportunities and equal treatment for men and wom- givers, a notion that continues to sustain the belief in
en workers with family responsibilities. – ILO Con- many countries especially, in resource – poor coun-
vention No. 156 and corresponding ILO Recommen- tries, that the „traditional family" will take care of its
dation No. 165. elderly. As several papers in this volume point out,
As is mentioned in Article 10 of the Convention on the view of women as „natural" family caregivers is
the Elimination of All Forms of Discrimination against one that is continually constructed and constantly re-
Women States must take all appropriate measures to inforced by social expectations and strictures. One
ensure that women can enjoy the same access to the study, in Italy, examines the ways in which these
5 Book: „Outrage to Courage”; Author – Anne Firth Murray
(chapter: laboring in a globalized world pg. 196). 7 Book: „Outrage to Courage”; Author – Anne Firth Murray
6 ILO and UNDP, Work and Family. (chapter: laboring in a globalized world pg. 197).
3
““LLAAWW AANNDD WWOORRLLDD““
expectations permeate even casual conversations: „Ageing, as a stage of development, is a challenge
women typically apologize if they are not caring for for women. In this period of life, women should be
an additional family member, while men, far from be- enabled to cope in a creative way with new oppor-
ing expected to care for family members, are regard- tunities. The social consequences arising from the
ed as peculiar when they do“.8 stereotyping of elderly women should be recognized
As we see the role of women in society by aging and eliminated. Subsequent meetings on ageing be-
is minimized to caregivers. Why? Maybe the reason gan to emphasize the integration of older persons into
is in the roots. Society sees the little girls, adolescent the life of society, regarding them not as a burden on
girls and women as reproductive line – contributors productive members of society but as creative and
of life and not as individuals who are mothers, work- productive members in their own right. Women, who
ers, educators, mentors, managers, politicians and because they live longer, represent the majority of
active participants of society. Stigmas sometimes older people in almost every country, are a particular-
give much harsh and devastating results than we can ly neglected resource in their elder years“.
imagine. When society gives one main role to wom- What are these aspects on which the new system
en like reproductive potential, after some period they for elder women should be built to raise their poten-
are seen useless, not because society is so terrible tial contribution?
and inhuman, but because this prejudice is formed INSTRAW is addressing concepts that have led
on the basis of the collective unconscious. After this to the injustice and afterwards is searching for poten-
type of formation society gives women an extra role tial contributions that every woman can make to its
(as extra benefi t): caregivers. When we want to start society. Also it is worthy to discuss the role of modern
return elders their real and own place in society, we technology in the improvement of women’s economic
should fi rst change perceptions and attitudes of our condition. In my opinion fee-free programs for learn-
collective unconscious. ing computers and new technologies can organize
“Even in wealthy countries, older women’s pro- government in rural communities for women. Coun-
ductive contributions are seldom formally recog- try, government together with private business sector
nized. Many perceptions of older women as unpro- have power to increase recognition of importance of
ductive stem from the belief that women’s productive women and to give women the feel that they are mas-
role is limited to their reproductive capacity. Women’s ters of their own fate. One way to give women control
value is believed to lie in their ability to bear children, over their fate is giving them a chance for econom-
and particularly sons. Once women pass the age of ic activities. This includes the microfi nancing loans
reproductive potential, they are seen as useless. It is for women. The reasons for special loan type can
assumed that they will no longer contribute to society be: cottage industries, farming, cooking, agricultur-
and will instead become burdens, dependent upon al work. Government should appreciate works which
support from their children and possibly their national will not harm elder women, transform their role in so-
government“.9 ciety, decrease discrimination and fi nally eliminate it.
22.. Economic situation of a country and fi nances At fi rst sight reader may think: can this small invest-
should be aimed at the well-being of the elderly and ment be substantial for changing status of women?
their integration into society. The main issue in this My answer is Yes… Yes…everything starts from Will.
topic is the stage of the country's economic devel- The severe reality is that social exclusion, pov-
opment: does the country have a poor economy or a erty, discriminatory attitudes, prejudices and per-
stable well-built economy? Afterwards it is crucial for ceptions regarding the role of women are generally
a country to implement fi nancial methods and system more acute for older women than they are for older
which raises the role of women in gaining money and men. It’s obvious, this women’s disadvantaged status
making them as an active workforce. takes roots from childhood and adulthood and day by
As is mentioned in INSTRAW publication „Ageing day intensifi ed in older age.
in Gendered World: Women's Issues and Identities”: At fi rst glance longer life expectancy is no doubt
a sign of progress, which is the result of increasing
8 United Nations International Research and Training wealth and access to medical care all over the world
Institute for the Advancement of Women (INSTRAW) according to relevant percentage. When you look this
„Ageing in Gendered World: Women's Issues and
picture from one point it is tempting to think that the
Identities" (Santo Domingo, Dominican Republic 1999).
problem of women in poverty is gradually and moder-
9 Book „From Outrage to Courage" Chapter: „Aging in
ately ebbing, but unfortunately this is a false impres-
Men's world"; Author – Anne Firth Murray (new and
revised second edition). sion. When you come closer and closer to this mosaic
4
““LLAAWW AANNDD WWOORRLLDD““
you see a lot of problems regarding elder women and goals in community. We also must focus on this is-
growing number of them without growth of economy sue. We need to make changes without disempower-
and without changing the world's perception. Stereo- ment of men and real equality with women and men.
types bring devastating effect on elder women and Men will be as gentlemen in society with new vision
for world as well. and respectful values. These are new challenges not
Georgia has one good challenge that elder wom- only for Georgia, but for the whole world.
en are employed in education system, as Scientifi cs I think these issues need to be deepened, ex-
as Teachers, as Lecturers. But these are small per- panded and will be present alternatives to goal set-
centages. ting / implementation around this core. So I decided
We need to translate laws, normative acts, state’s to expand the vision in my dissertation.
NOTES:
1. Irakli Batiashvili (2019) Schelling’s Philosophy of Revelation. p. 11. (In Georgian)
2. UN Women Policy Brief “Decent Work and Women’s Economic Empowerment: Good Policy and Practice”
(2012). (In English)
3. Anne Firth Murray - Outrage to Courage (2nd Ed.). (In English)
4. Anne Firth Murray - Outrage to Courage (chapter: laboring in a globalized world.) p. 196 (In English)
5. Committee on Economic, Social and Cultural Rights, general comment No. 18
6. ILO and UNDP, Work and Family. (In English)
7. Anne Firth Murray - Outrage to Courage (chapter: laboring in a globalized world.). p. 197 (In English)
8. United Nations International Research and Training Institute for the Advancement of Women (INSTRAW)
"Ageing in Gendered World: Women's Issues and Identities" (Santo Domingo, Dominican Republic 1999).
(In English)
9. Anne Firth Murray - From Outrage to Courage (Chapter: "Aging in Men's world"). (2nd Ed.). (In English)

5
““LLAAWW AANNDD WWOORRLLDD““
მმიითთეებბიი აასსააკკოოვვაანნ ქქაალლეებბზზეე დდაა მმსსოოფფლლიიოოსს სსტტეერრეეოოტტიიპპეებბიი
უუსსაამმაარრთთლლოობბიისს მმხხიილლეებბაა დდაა ქქაალლიი –– სსააკკუუთთაარრიი ბბეედდიისს შშეემმქქმმნნეელლიი

ირინა ბათიაშვილი
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის სამართლისა და საერთაშორისო ურთიერთობების
ფაკულტეტის ლექტორი საკონსტიტუციო სამართალში და ძირითად უფლებებში,
შპს „თბილისი-ენერჯის“ იურიდიული დეპარტამენტის უფროსის მრჩეველი,
საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის მედიაციის და არბიტრაჟის კომიტეტის წევრი

საკვანძო სიტყვები: ქალების ეკონომიკური გაძლიერება, არაფორმალური სამუშაო სექტორი,
ასაკოვანი ქალების ბედი
„პოზიტიური ფილოსოფია იწყება არა აზრო- ეკონომიკურ და სოციალურ განვითარებას, მა-
ვნებით რაღაცის შესახებ, არამედ თავისუფალი გრამ ისინი დისკრიმინაციას განიცდიან სამუ-
ქმედებით. მისი ამოსავალი ნებელობითი აქტია შაო სამყაროში
– მე მნებავს, მე მინდა, მე ვქმედებ… დიახ, ის 2. ჩადეთ ინვესტიცია გენდერულ თანასწო-
ეფუძნება გამოცდილებას, როგორც ხდომილე- რობაში და ქალთა ეკონომიკურ გაძლიერებაში,
ბას. მაგრამ ეს სულ სხვა გამოცდილებაა, ვიდრე მეტი სამუშაო ადგილების და ქალთა ღირსეული
ჩვეული გრძნობადი გამოცდილება, რითაც საზ- სამუშაოს შექმნა სწორი საქმეა და ხელს უწყობს
რდოობს ემპირიული ფილოსოფია და ემპირი- მდგრად ზრდას და განვითარებას
ული მეცნიერებები. ეს ეგზისტენციალური გა- 3. განახორციელეთ განვითარების სტრატე-
მოცდილებაა, როგორც უზენაესი ღვთაებრივი გიები, პოლიტიკა და პროგრამები, რომლებიც
და იმავდროულად, ჩემი თავისუფალი ნების და მეტ სამუშაო ადგილს ქმნის და განსაკუთრებით
ქმედების რეზულტატი… ფილოსოფია, განსხვა- უზრუნველყოფს ქალთა ღირსეულ მუშაობას
ვებით სხვა მეცნიერებებისგან, თავად ეძებს და არაფორმალურ სექტორში
ად გენს თავის საგანს. ეს უკანასკნელი მას არ 4. ხელი შეუწყვეთ ქალთა ლიდერობას საზო-
ეძლევა მზა სახით… ფილოსოფიურმა აზროვნე- გადოებრივი და კორპორაციულ-ეკონომიკური
ბამ თავად უნდა დაადგინოს იგი“.1 გადაწყვეტილებების მიღებაში, დამსაქმებელ-
ამ ფილოსოფიური პარადიგმიდან გამო- თა და მშრომელთა ორგანიზაციებში
მდინარე, შეგვიძლია დავინახოთ ნებელობითი 5. განავითარეთ ქალთა და მამაკაცთა თანა-
აქტის უპირატესობა… მთავარია ნება და ქმედე- სწორობის კულტურა და ასევე, ხელი შეუწყვეთ
ბა… სახელმწიფოს ჭეშმარიტი სურვილი, რომ ქალთა და მამაკაცთა შორის პასუხისმგებლო-
განახორციელოს ქალების სრულფასოვანი ბის გაზიარებას ანაზღაურებად თუ ანაზღაურე-
ინტეგრაცია სოციუმში და მათი შესაძლებლო- ბის გარეშე ზრუნვით საქმიანობაზე.“2
ბის რეალიზაცია. ის უზენაესი ღირებულებაა, ქვეყნებმა, რომლებიც უკეთესად არეგული-
როგორც პრიმარული მოცემულობა – თანასწო- რებენ ქალების ჯანმრთელობისა და განათ-
რობა, ვიცით… მაგრამ სახელმწიფომ უნდა შეძ- ლების ამოცანებს, ყურადღება უნდა მიაქციონ
ლოს ამ ღირებულების დამკვიდრება, დადგენა ეკონომიკურ და პოლიტიკურ საკითხებს. ჩემი
და ხორცშესხმა. აზრით, ეს ორი ერთმანეთთან მჭიდრო კავ-
გაეროს ქალთა ორგანიზაციის პოლიტიკის შირშია. ქალებისთვის განათლებიდან მიღებუ-
მოკლე შინაარსში მარტივად ჩამოყალიბებუ- ლი სარგებელია, რომ გახდნენ კარგი სამუშაო
ლია მთავარი მესიჯები ქალებისთვის ღირსეუ- ძალა, ხოლო მუშახელის სარგებელი არის კა-
ლი ცხოვრების პირობების შესაქმნელად: რგი ხელფასი და ამავდროულად ეს ხელფასი
„ძირითადი შეტყობინებები: მამაკაცების ხელფასის თანაბარი უნდა იყოს. ეს
1. ქალები მნიშვნელოვნად უწყობენ ხელს ყველაფერი კი ქვეყნის პოლიტიკურ გრძელვა-
1 ირაკლი ბათიაშვილის წიგნი: „შელინგის გა- 2 UN Women Policy Brief “Decent Work and Women’s
მოცხადების ფილოსოფია“ (მე-11 გვერდი) 2019 Economic Empowerment: Good Policy and Practice” 2012
წელი. year.
6
““LLAAWW AANNDD WWOORRLLDD““
დიან პროგრამაში უნდა იყოს ინტეგრირებული. თვითდასაქმებული ქალების ღირსეულ სამუშაო
პანდემიური ან კრიზისული სიტუაციის შე- პირობებს. მაგალითად: საყოფაცხოვრებო სა-
მდეგ, ქალები სრულად უნდა იყვნენ ჩარ თულნი მუშაო, ბავშვზე ზრუნვა, ასაკოვანი ადამიანის
ახალ გამოწვევებზე პასუხის ძიების პროცესში მოვლა და სხვა არაფორმალური საქმიანობა.
და მდგომარეობის აღდგენის სტრატეგიის და- ეს სფერო საკმაოდ მგრძნობიარეა. როდესაც
გეგმვაში. ეს ნიშნავს, რომ ქალებსა და მამაკა- ქალების ეკონომიკური და სოციალური მდგო-
ცებს თანაბარი ხმა და შესაძლებლობები უნდა მარეობა სამუშაოზეა დამოკიდებული, ისინი
ჰქონდეთ ეკონომიკურ საკითხებთან დაკავ- ხან დახან ხუჭავენ თვალს სამუშაო პირობებზე
შირებული გადაწყვეტილების მიღების ყველა ან საკუთარ თავს არ უსვამენ კითხვას: არის კი
დონეზე. ეს ღირსეული სამუშაო პირობები 21-ე საუკუნე-
„ქალების ეკონომიკურად გაძლიერება და ში?
მათი გადაწყვეტილების ცენტრში მოქცევა არის სინამდვილე ისაა, რომ დაუცველ არაფორ-
მორალური აუცილებლობა. ამას კარგი ეკონო- მალურ სამუშაო სექტორში ქალები დომინირე-
მიკური მნიშვნელობა აქვს. კვლევის მზარდი ბენ.
ნაწილი აჩვენებს, რომ ქალთა ეკონომიკური „ბევრი ქალი იღებს ანაზღაურებას საშინაო
მონაწილეობის გაზრდა აუმჯობესებს ეროვნულ სამუშაოსთვის – სახლის დასუფთავებისთვის,
ეკონომიკას, ზრდის შინამეურნეობების პრო- ბავშვის მოვლისთვის და უფრო შეძლებული
დუქტიულობასა და ცხოვრების დონეს, ზრდის ოჯახებისთვის სხვა დავალებების შესრულების
ბავშვების კეთილდღეობას პოზიტიური გრძე- შედეგად, მაგრამ ეს საქმიანობაც (როგორც
ლვადიანი ზემოქმედებით“.3 მას არაფორმალურ სექტორს უწოდებენ) ოფი-
გენდერზე საპასუხო სამუშაო პროგრამების ციალური სტატისტიკის მიღმა რჩება, რადგან
შექმნის შესახებ მთავრობამ ფიქრი უნდა და- უმეტესად ის „მაგიდის ქვეშ“ არის. საშინაო სა-
იწყოს იმისათვის, რომ გენდერულ საკითხებ- მუშაოების შემსრულებელი აბსოლუტური უმ-
ზე რეაგირება არ გადაიქცეს კანონშემოქმედი რავლესობა არიან ქალები, რომლებთაც არ
ილუზიონისტების ერთ დიდ ბლეფად და ფოკუ- აქვთ შეღავათები ან უსაფრთხოება თავიანთ
სების კასკადად. აუცილებელია, სახელმწიფოს სამსახურში. ამგვარმა სამუშაომ შეიძლება ქა-
გენდერულ საკითხებში გათვითცნობიერებული ლები გარკვეული შემოსავლით უზრუნველყოს,
ეკონომისტები ჰყავდეს, რომლებიც ხელს შეუ- მაგრამ ასეთი არარეგულირებული სამუშაოები,
წყობენ გენდერულ საკითხებზე ორიენტირებული როგორც წესი, დაბალ ანაზღაურებადია და ქა-
ეკონომიკური პოლიტიკის შემუშავებას, განხო- ლებს აყენებს ისეთ სიტუაციაში, რომელიც არც
რციელებას და მონიტორინგს. სარგებლის და არც წინსვლის საშუალებას არ
პირველი ნაბიჯი უნდა იყოს მოლაპარაკება იძლევა“.4
ბიზნეს სექტორთან, რომ თანამშრომლობა შედ- საქართველოშიც ასეთივე სენსიტიური და
გეს და ბიზნესი გენდერული თანასწორობით მძიმე სიტუაციაა. არაფორმალური სამუშაო-
დარეგულირებულ სამუშაო პროგრამებში ჩაე- ები საერთოდ არ არის რეგულირებული. რეა-
რთოს. მთავრობის მიზანი უნდა იყოს ქვეყნის ლურად, ჯერჯერობით ეს სფერო ქალებისთვის
მასშტაბით სამუშაო ძალაში ქალთა თანაფა- უფრო მეტად ზიანის მომტანია, ვიდრე სარგებ-
რდობის ამაღლება მამაკაცთა და ქალთა თა- ლისა. ფორმალურ სექტორში სამუშაოების
ნაბარი ხელფასის დაწესებით, ასევე სამუშაო არარსებობა პირველი გამომწვევი მიზეზია ქა-
ადგილებზე ბავშვების მოვლისთვის განკუთვ- ლებისათვის, რომ წავიდნენ არაფორმალურ
ნილი სივრცეებისა და საცხოვრებელი ადგილე- სექტორში და იპოვონ სამუშაო დაბალი ხელ-
ბის მახლობლად სამუშაოების უზრუნველყოფის ფასით, ამასთან, ჯანმრთელობის უსაფრთხოე-
გზით. ქალები ასევე უნდა იყვნენ ჩართულნი ბისთვის აუცილებელი პირობების გარეშე.
მათი მდგომარეობის გაუმჯობესების სქემის მო- „არაფორმალური სექტორის ოფიციალური
ნიტორინგში და მართვაში. როდესაც ბავშვზე აღიარების არარსებობას ორი ძირითადი ეფექტი
ზრუნვა აღარ იქნება წინაღობა, შრომის ბაზა- აქვს: ადგილობრივ დონეზე, ის ათავისუფლებს
რზე ქალთა მონაწილეობის დონე გაიზრდება. ისეთ სამუშაო ადგი ლებს ჯანმრთელობისა და
მთავრობამ უნდა მიანიჭოს უფლებამოსი- შრომის სტან დარტებისგან, სადაც შრომის პრო-
ლება შრომის ინსპექციის სამსახურს, რათა ცესი გლობალიზებულ სამყაროში შეიძლება მი-
დააკვირდეს არაფორმალურ სამუშაოებში მდინარეობდეს სახიფათო პირობებში…და გლო-
3 UN Women Policy Brief (Decent Work and Women’s
Economic Empowerment: Good Policy and Practice; 4 Book: “Outrage to Courage” Author – Anne Firth Murray
Published 2012). (new and revised second edition).
7
““LLAAWW AANNDD WWOORRLLDD““
ბალურ დონეზე, როგორც საშინაო (საოჯახო) ლი წილი მამაკაცებთან შედარებით. თუ ყურა-
სამუშაოს დაუნახაობა, ის ხელს უწყობს გლობა- დღებით დავაკვირდებით სტერეოტიპულ ვარა-
ლურ ეკონომიკაში ქალთა მარგინალიზაციას სა- უდებსა და აღქმებს ოჯახის და ზრუნვისთვის
ერთაშორისო პოლიტიკის მეშვეობით, რომელიც აღებულ პასუხისმგებლობის შესახებ, ზუსტად
უარყოფს ან უგულვებელყოფს ასეთ სამუშაოს ეს სტერეოტიპებია შრომის ბაზარზე ქალთა ჩა-
და, შესაბამისად, ამ სამუშაოს შემსრულებელ ქა- რთულობის შეზღუდვების და დისკრიმინაციის
ლებს“.5 საფუძველი. შეზღუდვის სახეობები, როგორც
როდესაც სამყარო ადამიანის ღირსების გლობალურად ვხედავთ, განსხვავებულია:
პრიმატს ხაზს უსვამს, უნდა გავითვალისწინოთ, ● დასაქმებისას და სამუშაოს მოძიებისას
რომ ეს ღირებულება ცოცხალ არსებას ჰგავს შექმნილი ბარიერები
და დამოკიდებულია ადამიანის ცხოვრების პი- ● ფორმალურ სექტორში სამუშაოებზე
რობებზე. დაბალი ხელფასის არსებობა და
„მუშაობის უფლება ხშირად ღირსების, პი- არაფორმალური და დაუცველი სამუშაოს
როვნული განვითარების და სოციალური და არსებობის უფრო მაღალი კოეფიციენტი
ეკონომიკური ჩართულობის გადამწყვეტი ხელ- ● წინსვლის ნაკლები შესაძლებლობები.7
შემწყობი ფაქტორია“.6 შრომის საერთაშორისო სტანდარტები ოჯა-
რადგან საქართველოში არაფორმალუ- ხის პასუხისმგებლობის საკითხში ასევე ეხება
რი სამუშაოების დიდი რაოდენობა არ სებობს, თანაბარ შესაძლებლობებსა და თანაბარ მო-
პირველ რიგში, ჩვენ უნდა გამოვიკვლიოთ პყრობას ქალ დასაქმებულსა და მამაკაც და-
სტატისტიკური მონაცემები არაფორმალურ საქმებულს შორის – შრომის საერთაშორისო
სექტორში მომუშავეთა ზუსტი ციფრის შესა- ორგანიზაციის No156 კონვენცია და შრომის
ხებ, ხოლო ამ პროცესის პარალელურად უნდა საერთაშორისო ორგანიზაციის შესაბამისი 165-
მოხდეს ზემოაღნიშნულ სექტორში დასაქმებუ- ე რეკომენდაცია (ILO Convention No. 156 and
ლთა სამუშაო პირობების მონიტორინგი. ამის corresponding ILO Recommendation No. 165).
შემდგომ, ხელისუფლებამ უნდა იზრუნოს სამა- როგორც ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის
რთლებრივ ჩარჩოზე, რომელიც დაარეგული- ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ კონვენ-
რებს არაფორმალურ სექტორში დასაქმებუ- ციის (შემდგომ – INSTRAW) მე-10 მუხ ლშია ნა-
ლთა სამუშაო პირობებს. ეს აქტი ნორმატიულ ხსენები, სახელმწიფოებმა უნდა მიიღონ ყვე-
ხასიათს უნდა ატარებდეს და საქართველოს ლა შესაბამისი ზომა იმის უზრუნველსაყოფად,
მოსახლეობისთვის შესასრულებლად სავალდე- რომ ქალებს ჰქონ დეთ იგივე წვდომა და შესაძ-
ბულო უნდა იყოს. ჩემი ხედვით, ეს დოკუმენტი ლებლობები იგივე ხარისხის განათლებისა და
უნდა გახდეს არაფორმალური სექტორის სამუ- ტრენინ გის სფეროში, როგორც კაცებს.
შაო პირობების გზამკვლევი (სამუშაო საათების აუნაზღაურებადი სამუშაო შეიძლება იყოს
რაოდენობა, ღირსეული სამუშაო პირობები, მძიმე, სტრესული, ემოციურად რთული და საში-
ღირსეული ანაზღაურება, სამუშაოს სიძლიერე ში, მაგალითად: საყოფაცხოვრებო სამუშაო და
ხანდაზმული ადამიანებისთვის, დასაქმებულთა ბავშვის მოვლა. თუ ქალებს მხარდაჭერის გა-
დასვენების და შესვენების დრო და სხვა ზოგა- რეშე დაუცვე ლებს დავტოვებთ მძიმე აუნაზღა-
დი ასპექტები). ურებადი საშინაო სამუშაოს პასუხისმგებლობის
მაგრამ ჩვენ თუ გვინდა არაფორმალურ თუ პირისპირ, ქალთა ფსიქიკური და ფიზიკური ჯა-
ფორმალურ სექტორში აღმოვფხვრათ დისკრი- ნმრთელობა შეიძლება გაუარესდეს და დეგრა-
მინაცია, ჩვენ უნდა მოვძებნოთ მისი ფესვები. დირდეს, რაც საშიშია.
ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლა- სახელმწიფოებმა უნდა იმუშაონ ტრადიციუ-
რაციის 24-ე მუხლში ქა ლებს აქვთ დასვენებისა ლად დამკვიდრებული გენდერული ნორმებისა
და შესვენების უფლება და ამ უფლებებით სა- და სტერეოტიპების დაძლევასა და რბილ ტრა-
რგებლობისთვის მათ შექმნილი უნდა ჰქონდეთ ნსფორმაციაზე. ამ პრობლემის მიზანი უნდა
შესაფერისი პირობები. ცხადია, ამ უფლებით იყოს: პასუხისმგებლობების და აუნაზღაურება-
ქალები და მამაკაცები თანაბრად ვერ ისარგებ- დი საშინაო სამუშაოს თანაბარი გადანაწილება
ლებენ, თუ ქალებს ექნებათ საშინაო-საოჯახო ქალებსა და მამაკაცებს შორის.
(აუნაზღაურებადი) სამუშაოს არაპროპორციუ- „ფორმალურ ან არაფორმალურ შრომით
სისტემაში ქალთა მონაწილეობის გაზ რდა არ
5 Book: “Outrage to Courage”; Author – Anne Firth Murray
იყო მიჩნეული საზიანოდ ქალთა აუნაზღაურება-
(chapter: laboring in a globalized world pg. 196).
6 Committee on Economic, Social and Cultural Rights,
general comment No. 18. 7 ILO and UNDP, Work and Family.
8
““LLAAWW AANNDD WWOORRLLDD““
დი სამუშაოსთან მიმართებაში, რადგან ასეთი მოლოდინები (ცრურწმენები) გამოიხატება:
ანაზღაურების გარეშე სამუშაო, სამწუხაროდ, ქალები, როგორც წესი, ბოდიშს გიხდიან, თუ
არასოდეს იყო აღიარებული და გაზომილი“.8 ისინი არ ზრუნავენ ოჯახის დამატებით წევრზე,
ფაქტია, რომ არაფორმალურ თუ ფორმა- ხოლო, რადგან კაცების მიმართ არ არსებობს
ლურ სექტორში მუშაობა პირდაპირპროპორცი- ოჯახის წევრებზე ზრუნვის მოლოდინი, როცა
ულ გავლენას ახდენს ქალების ანაზღაურების კაცები ზრუნვას გამოხატავენ – ეს უჩვეულოდ
გარეშე (სახლის სამუშაოს) სამუშაო პირობების მიიჩნევა“.9
გაუარესებაზე და სტრესული გარემოს შექმნაზე, როგორც ვხედავთ, საზოგადოებაში ქალე-
თუ საშინაო სამუშაო ქალსა და მამაკაცს შორის ბის როლი მინიმალიზებულია და დაყვანილია
გონივრულად არ იქნება გადანაწილებული. აღმზრდელებამდე (მომვლელებამდე). რა-
ჩვენ ვხედავთ, ახალგაზრდა ქალები რამდე- ტომ? ალბათ, მიზეზი ფესვებშია. საზოგადო-
ნი პრობლემის წინაშე დგანან და შიშით გვე- ება პატარა გოგოებს, თინეიჯერ გოგოებს და
ფიქრება – რა შეიძლება მოხდეს ასაკის მატება- ქალებს უყურებს, როგორც რეპროდუქციულ
სთან ერთად? ხაზს – სიცოცხლის კონ ტრიბუტორებს და არა
რა არის დაბერება? განვითარების ახა ლი ინდივიდუალებს, რომლებიც არიან დედები,
ეტაპი? ქალის ახალი გამოწვევა? ცხოვრების დასაქმებულები, განმანათლებლები, მენტო-
ახალი ეტაპი?.. როგორ შეუძლიათ ასაკოვან რები, მენეჯერები, პოლიტიკოსები და საზო-
ქალებს ახალი შესაძლებლობების პოვნა და გადოების აქტიური მონაწილეები. სტიგმები
როგორ შეუძლიათ ახალი შესაძლებლობების ხანდახან მეტი ზიანის და დამანგრეველი შედე-
გამოყენება კრეატიული გზებით, როცა საზოგა- გის მომტანია, ვიდრე ჩვენ წარმოგვიდგენია.
დოება მათ სტერეოტიპებით შტამპავს, როგორც როცა საზოგადოება ქალებს აძლევს მხოლოდ
ოჯახის ტვირთებს, როგორც მხოლოდ მზრუნ- ერთ როლს რეპროდუქციული პოტენციალის
ველთა კატეგორიას და როგორც ქვეყნისთვის სახით, რაღაც პერიოდის შემდეგ ისინი გამო-
არაღირებულ აქტივს? უსადეგარები ჩანან, არა იმიტომ, რომ საზოგა-
1. საზოგადოებამ და ქვეყანამ უნდა შეცვა- დოებაა არაადამიანური ან საშინელი, არამედ
ლოს ის კონცეფცია, დამახინჯებული აღქმა, იმიტომ, რომ ეს პრეჯუდისი მათ ჩამოყალიბე-
ცრურწმენები (პრეჯუდისები) და გააცნობიე- ბული აქვთ კოლექტიური არაცნობიერის სა-
როს, რომ ასაკოვანი ქალები საზოგადოების ფუძველზე. ამ ტიპის ფორმირების შემდეგ სა-
პროდუქტიული წევრები არიან, რომ მათ ღირ- ზოგადოება ქალებს დამატებით როლს ანიჭებს
სეულად უნდა მოეპყრან და მისცენ რესურსები (როგორც დამატებით სარგებელს): მომვლელ-
საკუთარი უფლებების სრულად განხორციელე- მზრუნველების სახით. როდესაც გვინდა დავუბ-
ბისათვის. რუნოთ ასაკოვან ადამიანებს მათი კუთვნილი
„მითების და სტერეოტიპების გამოკვლევა, და რეალური ადგილი საზოგადოებაში, პირ-
რომლებიც ასაკოვან ქალებს შეეხება, აჩვენე- ველ რიგში უნდა შევცვალოთ ჩვენ კოლექტიურ
ბს, თუ როგორ მძაფრდება ყველგან ასაკთან არაცნობიერში გამჯდარი აღქმა და დამოკიდე-
ერთად გენდერული მიკერძოება და დისკრიმი- ბულება (ატიტუდები).
ნაცია, თუმცა კულტურული ფორმები შეიძლება „მდიდარ ქვეყნებშიც კი ასაკოვანი ქალე-
განსხვავდებოდეს. ალბათ, ყველაზე გავრცელე- ბის პროდუქტიული შენატანები ოფიციალურად
ბული სტერეოტიპია ქალების, როგორც ბუნებ- იშვიათად აღიარებულია. ასაკოვანი ქალების
რივი მომვლელების რაკურსში მოაზრება, რაც მიმართ არსებული მრავალი აღქმა, როგორც
ხელს უწყობს იმ რწმენის შენარჩუნებას, რომ არაპროდუქტიულის, გამომდინარეობს რწმე-
„ტრადიციული ოჯახი“ იზრუნებს თავის მოხუცებ- ნიდან, რომ ქალების პროდუქტიული როლი
ზე. ამ სტერეოტიპს ბევრ ქვეყანაში ვხვდებით, შემოიფარგლება მათი რეპროდუქციული შე-
განსაკუთრებით, ღარიბ ქვეყნებში. როგორც ამ საძლებლობებით. ითვლება, რომ ქალების ღი-
წიგნის რამდენიმე ნაშრომი აღნიშნავს, ქალებ- რებულება იმაში მდგომარეობს, რომ მათ აქვთ
ზე, როგორც „ბუნებრივი“ ოჯახის მომვლელებზე უნარი გააჩინონ შვილები, განსაკუთრებით ვაჟე-
შეხედულება არის მუდმივად კონსტრუირებული ბი. მას შემდეგ, რაც ქალები გაივლიან რეპრო-
და განმტკიცებული სოციალური მოლოდინე- დუქციული პოტენციალის ასაკს, ისინი განიხი-
ბითა და აკრძალვებით. იტალიაში ერთ-ერთი ლებიან, როგორც უსარგებლონი. ივარაუდება,
კვლევა შეისწავლის ფორმებს, რომლითაც ეს
9 United Nations International Research and Training
Institute for the Advancement of Women (INSTRAW)
8 Book: “Outrage to Courage”; Author – Anne Firth Murray "Ageing in Gendered World: Women's Issues and
(chapter: laboring in a globalized world pg. 197) . Identities" (Santo Domingo, Dominican Republic 1999).
9
““LLAAWW AANNDD WWOORRLLDD““
რომ ისინი საზოგადოების ფუნქციონირებაში ში, სოფლებში მთავრობა ორგანიზებას გაუ-
წვლილს აღარ შეიტანენ და აქედან გამომდინა- წევს ქალებისთვის განკუთვნილ კომპიუტერის
რე ტვირთი გახდებიან, დამოკიდებულნი მათი და ახალი ტექნოლოგიების ათვისებაზე უფასო
შვილების და, შესაძლოა, მათი ეროვნული მთა- პროგრამებს. ქვეყანას, მთავრობას და კერძო
ვრობის მხარდაჭერაზე“.10 ბიზნეს სექტორს აქვთ შესაძლებლობა გაზა-
2. ქვეყნის ეკონომიკური სიტუაცია და ფინა- რდონ ქალთა მნიშვნელოვანი როლის აღია-
ნსები გამიზნული უნდა იყოს ასაკოვნების კე- რება და აგრძნობინონ ქა ლებს, რომ ისინი სა-
თილდღეობაზე და საზოგადოებაში მათ ინტე- კუთარი ბედის შემქმნელები არიან. ერთ-ერთი
გრაციაზე. ამ თემის მთავარი საკითხია ქვეყანა გზა იმისათვის, რომ ქალებს მისცენ კონტროლი
ეკონომიკური განვითარების როგორ ეტაპზე საკუთარ ბედზე, ეს არის მათთვის ეკონომიკური
იმყოფება: ქვეყანას ღარიბი ეკონომიკა აქვს აქტივობების შანსის მიცემა. ეს მოიცავს ქალთა
თუ სტაბილური კარგად აშენებული ეკონომიკა? მიკროსაფინანსო სესხებს. სპეციალური სესხის
ამის შემდეგ ქვეყნისთვის გადამწყვეტი მნიშვნე- ტიპის საფუძველი შეიძლება იყოს: სამეურნეო
ლობა აქვს, დაინერგოს ფინანსური მეთოდები (cottage industries) ინდუსტრიები, მიწათმოქმედე-
და სისტემა, რომელიც გაზრდის ქალთა როლს ბა, სამზარეულო, სასოფლო-სამეურნეო სამუშა-
ფულის მოპოვებაში და მათ აქტიურ სამუშაო ძა- ოები. მთავრობამ უნდა შეაფასოს სამუშაოები,
ლად ჩამოყალიბებაში. რომლებიც ასაკოვან ქალებს ზიანს არ მიაყენე-
როგორც აღნიშნულია INSTRAW პუბლიკაცი- ბენ, გარდაქმნას ასაკოვანი ქალების როლი სა-
აში „დაბერება გენდერულ სამყაროში: ქალთა ზოგადოებაში, შეამციროს დისკრიმინაცია და
საკითხები და იდენტობები“: „დაბერება, როგო- საბოლოო ჯამში, აღმოფხვრას ის. ერთი შეხედ-
რც განვითარების ეტაპი, გამოწვევაა ქალები- ვით, მკითხველს შესაძლოა გაუჩნდეს შეგრძნე-
სათვის. ცხოვრების ამ პერიოდში ქალებს უნდა ბა, რამდენად შეიძლება ეს მცირე ინვესტიცია
შეეძლოთ კრეატიული გზით გაუმკლავდნენ არსებითი იყოს ქალის სტატუსის შეცვლისათ-
ახალ შესაძლებლობებს. ასაკოვან ქალებზე არ- ვის? ჩემი პასუხია დიახ! დიახ… ყველაფერი
სებული სტერეოტიპებით გამოწვეული სოციალუ- იწყება ნებისგან.
რი შედეგები აღიარებულ უნდა იქნეს და აღმო- მწვავე რეალობაა ის, რომ სოციალური გა-
იფხვრას. დაბერების საკითხთან დაკავშირებით რიყულობა, სიღარიბე, დისკრიმინაციული და-
გამართულ მომდევნო შეხვედრებზე დაიწყო მოკიდებულება, ცრურწმენები და აღქმა ქალის
ხაზგასმა ასაკოვანი ადამიანების საზოგადო- როლთან მიმართებაში, ძირითადად უფრო გა-
ების ცხოვრებაში ინტეგრაციაზე; ასაკოვნების მძაფრებულია ასაკოვანი ქალებისთვის, ვიდრე
განხილვა არა როგორც ტვირთი საზოგადოების ასაკოვანი მამაკაცებისთვის. აშკარაა, რომ ქა-
პროდუქტიულ წევრებზე, არამედ როგორც კრეა- ლთა არახელსაყრელი სტატუსი ბავშვობიდან
ტიული და პროდუქტიული წევრებისა თავიანთი და მოზრდილობიდან იღებს სათავეს და უფრო
უფლებით. ქალები, იმის გამო, რომ უფრო მეტხა- და უფრო ინტენსიური ხდება ასაკში.
ნს ცხოვრობენ, თითქმის ყველა ქვეყნის ხანდაზ- ერთი შეხედვით, სიცოცხლის ხანგრძლივო-
მული ადამიანების უმეტესობას წარმოადგენენ ბა უეჭველად წინსვლის ნიშანია, რაც კეთილ-
და განსაკუთრებით უგულვებელყოფილი რესურ- დღეობის ზრდისა და სამედიცინო დახმარების
სი არიან ხანდაზმულობის პერიოდში.“ ხელმისაწვდომობის შედეგია, მთელ მსოფლი-
რა არის ის ასპექტები, რომელთა საფუძველ- ოში შესაბამისი პროცენტული მაჩვენებლის თა-
ზეც უნდა შეიქმნას ასაკოვანი ქალებისთვის ნახმად. როდესაც ამ სურათს ერთი კუთხიდან
ახალი სისტემა, მათი პოტენციური წვლილის შეხედავთ, მაცდურია და შეიძლება იფიქროთ,
ასამაღლებლად? რომ სიღარიბეში მყოფი ქალების პრობლემა
INSTRAW მიმართავს კონცეფციებს, რომ- თანდათანობით და თანმიმდევრულად ქრება,
ლებმაც უსამართლობა გამოიწვია და შემდეგ მაგრამ სამწუხაროდ, ეს მცდარი შთაბეჭდილე-
ეძებს პოტენციურ წვლილს, რომელიც ყველა ბაა. როცა უფრო და უფრო მიუახლოვდებით ამ
ქალს შეუძლია თავის საზოგადოებაში შეიტა- მოზაიკას, დაინახავთ ასაკოვანი ქალების მიმა-
ნოს. ასევე მნიშვნელოვანია მიმოვიხილოთ რთ არსებულ უამ რავ პრობლემას და ამასთან
თანამედროვე ტექნოლოგიის როლი ქალების ერთად, ამ პრობლემების მზარდ რიცხვს, ეკო-
ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებაში. ნომიკის გაუმჯობესების არარსებობის და მსო-
ჩემი მოსაზრებით, კარგი იქნება, თუ რეგიონებ- ფლიოში არსებული შეუცვლელი ხედვების ფონ-
ზე. სტერეოტიპები კი დამანგრეველ გავლენას
10 Book "From Outrage to Courage" Chapter: "Aging in
ახდენენ ასაკოვან ქალებზე და ასევე, მთელ
Men's world"; Author – Anne Firth Murray (new and
revised second edition). მსოფლიოზე.
10
““LLAAWW AANNDD WWOORRLLDD““